PODSTAWY EKONOMII
WYKŁAD III 18.01.2013r.
PIENIĄDZ, INFLACJA, BUDŻET PAŃSTWA
Pieniądz
zjawisko gospodarcze, wyodrębnione w procesie rozwoju rynku,
dobro uznane przez daną społeczność za najcenniejsze lub najczęściej wymieniane,
dobro o najwyższym stopniu płynności,
formy: gotówkowy i bezgotówkowy
rozwój infrastruktury w gospodarce ogranicza występowanie pieniądza gotówkowego
Funkcje pieniądza:
miernik wartości towarów
siła nabywcza
środek wymiany
pośredniczy w transakcjach
środek przechowywania wartości
tezauryzacja, duża płynność rezerwy
środek płatniczy
zwalnia z zobowiązań w gospodarce
pieniądz światowy
tylko niektóre waluty
Popyt na pieniądz – 3 rodzaje:
transakcyjny – posiadanie rezerw w celu kupowania,
- niezależność podmiotu,
- środek wartości;
przezorności owy – bezpieczeństwo, finansowanie nieprzewidzianych potrzeb,
ryzyko!
- ostrożność podmiotu,
- środek wymiany;
spekulacyjny – wobec przewidywanego spadku ceny innych aktywów finansowych,
osiągnięcie zysku,
- środek tezauryzacji, ryzyko!
Podaż pieniądza
Pierwotna kreacja – w banku centralnym:
emituje pieniądze
utrzymuje obowiązkowe rezerwy banków komercyjnych.
Wtórna kreacja pieniądza – w operacjach kredytowych wszystkich banków.
Mechanizm wtórnej kreacji pieniądza
Założenia:
depozyt początkowy = 1 000 PLN
stopa RO = 3,5 %
| Depozyt | Rezerwa obowiązkowa | Max linia kredytowa | Pieniądz wykreowany |
|---|---|---|---|
| 1 000 | 35 | 965 | 965 |
| 965 | 34, stan = 69 | 931 | 931, stan = 1 896 |
| 931 | 33, stan = 102 | 898 | 898, stan = 2 794 |
| 898 | 31, stan = 133 | 967 | 867, stan = 3 661 |
| … | … | … | … |
| Stan = 1 000 | Stan = 27 571 |
Suma depozytów = depozyt początkowy
stopa rezerwy obowiązkowej
w zadaniu
=1 000 : 0,035 = 28 571
= depozyt początkowy + depozyt wykreowany
Inflacja = proces nieustannego wzrostu ogólnego poziomu cen, czyli spadku wartości pieniądza
inflare (łac.) – nadymać
inflatio (łac.) – nadęcie
Bezpośrednia przyczyna inflacji
Powtarzalna przewaga popytu nad podażą, a dalej kształtowanie się zatrudnienia (spadek) i płac (wzrost).
inflacja cenowa (jawna) – ceny giętkie, samoczynnie zmieniają się w przypadku nierównowagi,
inflacja ukryta (stłumiona) – ceny sztywne (regulowane):
luka inflacyjna – nadwyżka ogólnego popytu nad podażą,
instrumenty regulacji rynku,
czarny rynek.
Władysław Grabski (1874-1938)
od 1925 r. prof. SGGW, 1926-1928 JM Rektor
Premier i minister skarbu Rzeczypospolitej 1923-1925
Główny twórca i realizator reformy skarbu i waluty:
1920 – powstanie prywatnego, niezależnego od państwa Banku Polskiego
1924 – wymiana marki polskiej na złotego w relacji 1,8 mln mp = 1 zł
Przyczyny inflacji
Poglądy monetarystów: znaczne zwiększenie podaży pieniądza
Wg ilościowej teorii pieniądza poziom cen zależy od:
ilości pieniądza w obiegu (David Hume poł. XVIII w.)
ilości pieniądza w obiegu, szybkości obiegu, liczby transakcji w gospodarce (Irving Fisher XIX/XX w.)
Odpowiedzialność za to:
polityka rządu,
działalność banków,
żądania związków zawodowych,
presja partii populistycznych.
Ograniczone zasoby czynników wytwórczych
niedostateczne inwestycje,
niski stopień przedsiębiorczości (np. fiskalizm nadmierny)
– > ograniczona podaż dóbr
Wady typowe dla systemu gospodarczego, np. niedostateczna giętkość płac lub stóp procentowych.
Rodzaje inflacji wg powstawania
Inflacja ciągnięta przez popyt (popytowa)
źródłem szybko rosnący popyt, ponad stan pełnego zatrudnienia
– > wzrost cen
– > większy napływ pieniądza na rynek
Inflacja pchana przez koszty (podażowa)
źródłem rosnące koszty podaży na skutek wzrostu, np.:
cen surowców (inflacja importowana),
płac (płacowa) – > spirala inflacyjna
zysków (pchana przez zyski)
liderzy lub monopoliści
zmniejszenie konkurencji (np.. bankructwa)
zmniejszona elastyczność cenowa
(w długim okresie postęp technologiczny czyni dobra luksusowe ogólnodostępnymi).
Stagflacja
Połączenie inflacji z niskim poziomem gospodarki państwa: recesją i wzrostem bezrobocia.
Inflacja z bezwładności
utrzymuje się na stałym poziomie ok. 2 %
nieunikniona w każdej dynamicznej gospodarce (opóźnienie podaży)
korzystna dla rozwoju gospodarczego.
Negatywne skutki inflacji – ekonomiczne, polityczne i społeczne
utrudnia racjonalne gospodarowanie
zwiększa niepewność przyszłych przychodów i kosztów, osłabiając przedsiębiorczość
zniechęca do oszczędzania i pożyczania pieniędzy – > ucieczka od pieniądza
powoduje spadek płac realnych, obniża poziom życia, uderza najbiedniejszych
pogarsza ocenę państwa w kraju i na świecie
Inflacja jest stara jak pieniądz:
potrafi zrujnować największe państwa
i pogrążyć w nędzy całe narody…
Polityka fiskalna i budżet państwa
Budżet państwa
Roczny plan gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych państwa uchwalony w postaci ustawy budżetowej.
Ustawa budżetowa:
zestawienia zbiorcze
w podziale na części i działy, tj. wszystkie instytucje państwowe i sektory gospodarki
w podziale na województwa i wg działów
Ustawa budżetowa na rok 2012
(z dnia 7 marca 2012r.)
Art. 1.1. Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 1, łączną kwotę podatkowych i
niepodatkowych dochodów budżetu państwa 293 766 128 tys. zł
(273 i 249 mld w 2011 i 2010 r.)
2. Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 2, łączą kwotę wydatków budżetu państwa 328 765 688 tys. zł
(313 i 301 mld w 2011 i 2010 r.)
3. Deficyt budżetu państwa ustala się na dzień 31 grudnia 2012 r. na kwotę nie większą niż 34 999 560 tys. zł (12% dochodów) (odpowiednio 40 i 15% oraz 52 i 21% w 2011 i 2010 r.)
Źródła dochodów państwa
Podatki stanowią ok.90%
Pożyczki od podmiotów gospodarczych krajowych, zagranicznych i od osób fizycznych na rynku finansowym pieniężnym i kapitałowym (np. weksle, obligacje, bony, kredyty)
Dochody własności i majątku publicznego
szczegółowym przypadkiem prywatyzacja (środek czasowy!)
Inne opłaty o charakterze przymusowym (np. kary)
| DOCHODY OGÓŁEM 2012 r. (tys. zł) | 293 766 128 |
|---|---|
|
|
| 1.1.Podatki pośrednie | 196 118 000 |
| z tego: podatek od towarów i usług | 132 165 000 |
| podatek akcyzowy | 62 600 000 |
| podatek od gier | 1 353 000 |
| 1.2 podatek dochodowy od osób prawnych | 26 353 000 |
| 1.3 podatek dochodowy od osób fizycznych | 40 350 000 |
| 1.4 podatek tonażowy | 10 |
| 1.5 podatek od wydobycia niektórych kopalin | 1 800 000 |
|
27 125 247 |
| 2.1 dywidendy | 8 153 500 |
| 2.2 wpłaty z zysku z Narodowego Banku Polskiego | 0 |
| 2.3 cło | 1 830 000 |
| 2.4 opłaty, grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe | 14 734 831 |
| 2.5 wpłaty jednostek samorządu terytorialnego | 2 406 916 |
| 2.6 środki z UE i innych źródeł niepodlegające zwrotowi | 1 837 871 |
Podatki bezpośrednie
Płacone przez podatnika z określonego tytułu (dochodowe, rolny, leśny, od nieruchomości, od spadków i darowizn itd.)
Inne obligatoryjne obciążenia finansowe, np.:
składki na ubezpieczenie społeczne,
składki na fundusz pracy,
opłaty skarbowe.
Podatki pośrednie
Płacone w cenie kupowanego towaru:
podatek od towarów i usług VAT – Value Added Tax (wcześniej podatek obrotowy)
akcyza
podatek od gier
Lubi je władza, nie lubią podatnicy!
Dobry system podatkowy, gdy podatki są:
| Proste | Pewne | Niezbyt wysokie | Neutralne |
|---|---|---|---|
| łatwe do liczenia i egzekucji | urzędnik nie może decydować o ich wielkości | nie skłaniają do uchylania się od nich | nie zniekształcają zjawisk rynkowych |
Dług publiczny – skumulowana wielkość zobowiązań (długów) zaciąganych latami przez rząd lub inne związki publicznoprawne wobec wierzycieli krajowych i zagranicznych.
Przyczyny powstawania długu publicznego:
główną – konieczność pokrycia kolejnych deficytów budżetowych,
kredyty na inwestycje infrastrukturalne, produkcyjne,
salda międzypaństwowych rozliczeń majątkowych,
dotacje,
odszkodowania za wywłaszczone mienie, wojenne i inne.
Zapewnienie równowagi finansów publicznych:
dług publiczny nie przekracza kwoty 60% PKB,
koszty rocznej obsługi długu:
krajowego stanowią maks. 10% rocznych wydatków budżetu państwa,
zagranicznego maks. 25% wpływów z eksportu.
Dług publiczny Polski 839 mld zł; zbliża się do niebezpiecznej granicy 55% PKB.