1.    Historia myśli ekonomicznej


- Merkantylizm - Merkantylizm lub ustrój merkantylny – system poglądów ekonomiczno-politycznych, który pojawił się we wczesnym okresie nowożytności, wywodzący się z bulionizmu – teorii mówiącej, że posiadanie metali szlachetnych równa się bogactwu. Termin merkantylizm został ukuty w 1776 r. przez słynnego ekonomistę Adama Smitha. Merkantyliści uważali, że:
•    źródłem bogactwa państwa jest rozwinięty eksport przewyższający import,
•    kraje europejskie bezpośrednio ze sobą konkurują,
•    kraj, który ma najwięcej bogactwa wygrywa tę konkurencję,
•    kruszec złoty i srebrny jest synonimem bogactwa.

- Ekonomia klasyczna - szkoła myśli ekonomicznej, zapoczątkowana w drugiej połowie XVIII w. przez Adama Smitha, uważana za pierwszy współczesny, naukowy kierunek ekonomiczny. Ważnym przedstawicielem był również David Ricardo.
Założenia ekonomii klasycznej:
–Liberalizm ekonomiczny – wolnokonkurencyjna gospodarka samoczynnie, bez zewnętrznej ingerencji, dąży do równowagi.
–Rząd nie powinien ingerować w procesy gospodarcze, ponieważ „niewidzialna ręka rynku” dokonuje optymalnej alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania.
–U podstaw takiego spojrzenia na procesy gospodarcze leży pogląd, że interesy społeczne są wypadkową interesów indywidualnych. Klasycy traktują społeczeństwo jako sumę jednostek.

- Ekonomia marksistowska - odnosi się do ogółu ekonomicznych przemyśleń i teorii sformułowanych przez Karola Marksa. Nie powinna być mylona z marksizmem – ideologią obejmującą wiele aspektów życia społeczno-gospodarczego i polityki. Marks był jednym z głównych przedstawicieli nurtu radykalnego. Odrzucał założenia analizy neoklasycznej, a w swoich pracach prezentował wizję nowych stosunków ekonomicznych, które miały zapewnić osiągnięcie najsprawiedliwszej (sprawiedliwość wg potrzeb) i najkorzystniejszej dla ludzkiego rozwoju organizacji społeczeństwa. Z racji założeń jest to rodzaj gospodarki centralnie planowanej, jednak Marks podkreślał konieczność pozostawania całości gospodarki pod kontrolą pracowniczą, by zapewnić produkcję towarów naprawdę koniecznych dla społeczeństwa. Przejmując niektóre koncepcje Davida Ricardo, stworzył teorię alienacji pracy i wyzysku klasy robotniczej. Analizował także kryzysy koniunkturalne, wskazując na zjawisko nadprodukcji jako ich przyczynę.

- A. Marshall - zajmował się problematyką podaży. Starał się połączyć tradycyjną teorią kosztów produkcji z teorią krańcowej produkcyjności. podkreślał,że w ekonomii popyt jak i podaż oddziałują na cenę, a cena określa wielkość podaży i popytu. M. w analizie rynku wprowadził pojęcie krańcowej ceny popytu. Przyjmował,że liczba kupujących i sprzedających jest tak duża, że żaden sprzedawca, manipulując podażą nie może wywrzeć bezpośredniego wpływu na cenę. M.wprowadził trojaką formułę elastyczności, renty konsumenta. M.rozwinął szkoła z Cambridge i szereg teorii np.„Ekonomia dobrobytu”.

Istnieją dwa prawa Gossena:
1.    W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra użyteczność krańcowa każdej kolejnej jednostki maleje. Prawo to znane jest także pod nazwą prawa malejącej krańcowej użyteczności.
2.    W celu osiągnięcia największej sumy zadowolenia konsument stara się tak podzielić dostępne mu środki, aby stosunki użyteczności krańcowych poszczególnych dóbr do ich cen były sobie równe . Prawo to znane jest także pod nazwą prawa wyrównywania użyteczności krańcowych.

- Teoria Keynes’a - Keynesizm – to jedna z dwóch wiodących XX-wiecznych szkół makroekonomicznych, której inicjatorem był John Maynard Keynes. Nowa teoria szybko zyskała dużą popularność[1] wśród ekonomistów, którzy popierali interwencjonizm państwa. Przeciwnikami ruchu byli monetaryści.
Zasadnicze cztery założenia Keynesa:
-ingerencja państwa w życie gospodarcze
-badania ekonom.wyłącznie dla krótkich okresów
-makroekonom.traktowanie zjawisk ekonom.
-przyczynowo-skutkowe traktowanie zjawisk ekonom.
Stały się fundamentem całej jego teorii i polityki.

- Neoinstytucjonalizm - odrodził się z instytucjonalizmu w latach 50 tych. Jego przedstawicielem jest John Kenneth Galbraith. Jego prace zawierają głęboką analizę gospodarki amerykańskiej i szeroką refleksję historyczno-społeczną, utrzymaną w duchu ekonomiki ewolucyjnej / neoinstytucjonalizm /. Galbraith dowodził, że wprawdzie kapitalizm amerykański rozwiązał problem maksymalizacji produkcji dóbr, ale zaniedbał sferę usług publicznych, niezbędnych do prawdziwego dobrobytu. Instytucjonalizm nie chce likwidować ustroju ani dokonywać w nim radykalnych zmian. Proponuje doskonalić istniejący układ gospodarki mieszanej, w której działają dwa sektory - planujący i rynkowy. Należy wprowadzić instytucje kontroli i planowania na szczeblu narodowym. Podstawą musi być dążenie do humanizacji procesu planowania, współpraca świata pracy, kapitału i rządu, zaczynanie tworzenia systemu od programów lokalnych i regionalnych oraz koordynacji na szczeblu narodowym.

- Monetaryzm - to szkoła myśli ekonomicznej zajmująca się badaniem wpływu polityki pieniężnej państwa na dochód narodowy. W obrębie tego działu ekonomii istnieje szereg rozbieżności teoretycznych i ideologicznych. Monetaryzm podkreśla długookresową neutralność pieniądza, brak krótkookresowej neutralności pieniądza, różnicę pomiędzy realnymi i nominalnymi stopami procentowymi oraz znaczenie podaży pieniądza przy analizie polityki makroekonomicznej. Głównym przedstawicielami tego nurtu w ekonomii jest Milton Friedman. Monetaryzm–to współczesna odmiana ilościowej teorii pieniądza, traktująca stabilną podaż pieniądza na poziomie długookresowej stopy wzrostu jako główną determinantę niezakłóconego wzrostu dochodu narodowego, stabilizacji cen i kształtowania się tzw. naturalnej stopy bezrobocia, a zarazem negująca celowość oraz skuteczność ingerencji państwa w gospodarkę i uznająca interwencjonizm za czynnik zakłócający naturalną zdolność mechanizmu rynkowego do autoregulacji i maksymalnego wykorzystania potencjału wytwórczego.


2.    Podstawowe pojęcia


- Makroekonomia - dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości. Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest przede wszystkim tworzenie i podział dochodu narodowego, a także zagadnienia związane między innymi z inflacją, bezrobociem, inwestycjami, bilansem płatniczym i handlowym, z uwzględnieniem polityki pieniężnej banku centralnego oraz polityki gospodarczej państwa. Makroekonomia bada gospodarkę, zarówno narodową jak i światową, jako ogół zależności, występujących między najważniejszymi agregatami gospodarczymi, takimi jak: łączny (globalny) popyt i podaż produktów i usług, średni poziom cen, poziom zatrudnienia, wielkość konsumpcji i inwestycji, czy dochody i wydatki budżetu państwa.
Funkcje makroekonomii
•    Teoriopoznawcza - zadaniem makroekonomii jest poznać, opisać, wyjaśnić i przewidzieć prawidłowości w występowaniu zjawisk i procesów gospodarczych.
•    Aplikacyjna - makroekonomia dostarcza wskazówek w zakresie kształtowania procesów gospodarczych oraz przesłanek dla polityki państwa.
•    Światopoglądowa - zrozumienie zjawisk gospodarczych pozwala na formułowanie sądów wartościujących, dotyczących celów i pożądanych stanów gospodarki.
•    Dydaktyczno-wychowawcza - wiedza z zakresu makroekonomii pozwala społeczeństwu zrozumieć charakter zjawisk gospodarczych oraz dokonać oceny polityki makroekonomicznej państwa.
•    Prognostyczna - zadaniem makroekonomii jest uprzedzanie występowania określonych zjawisk gospodarczych i wyprzedzające przedsięwzięcie odpowiednich środków, dzięki czemu polityka państwa jest prowadzona ex ante a nie ex post.

- Mikroekonomia -  jest dziedziną ekonomii zajmującą się badaniem zachowania indywidualnych konsumentów, przedsiębiorstw i rynków. Jest to nauka zajmująca się szczegółową analizą podejmowanych przez jednostki decyzji dotyczących zakupu i sprzedaży towarów.
W badaniach mikroekonomicznych gospodarkę danego kraju bądź regionu traktuje się jako zbiór podmiotów, nie zaś jako jeden organizm (jak w makroekonomii). W silnym obecnie nurcie ekonomii neoklasycznej spotykamy prawie wyłącznie matematyczne (statystyczne, analityczne) modele zachowań zbiorów podmiotów, np. konsumentów, przedsiębiorstw, instytucji publicznych itd.

- Rynek – zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami. Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Na rynku konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr. To także określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna-sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (oferenci) zaś część popyt (nabywcy). Przeciwstawienie się popytu podaży w określonym miejscu oraz czasie prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej przedmiotem obrotu – sprawia to iż dochodzą do skutku transakcje kupna sprzedaży.

- Popyt (ang. demand) – funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra (towary i usługi), a ilością (liczbą sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową (ceteris paribus). Wykresem tej funkcji jest tzw. krzywa popytu. Należy zwrócić uwagę na różnicę pomiędzy "popytem", a "wielkością popytu". Popyt to cała funkcja, natomiast wielkość popytu to ilość dobra, które konsumenci zechcą zakupić w określonym czasie (np. w ciągu tygodnia, miesiąca, roku) po danej cenie. "Wielkość popytu przy cenie p" jest więc konkretnym elementem funkcji, któremu na krzywej popytu odpowiada jeden punkt. Determinanty popytu: wielkośc dochodów, cena towarów, gusta konsumentów, upodobania i przyzwyczajenia, moda, liczba ludności, warunki geograficzne, klimatyczne, pory roku, sytuacja gospodarcza, polityczna
popyt elastyczny – reaguje na zmianę popytu, popyt sztywny(nieelastyczny) – nie reaguje na zmianę popytu

- Podaż (ang. supply) – to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Zależność między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży. Przy ceteris paribus, podaż danego towaru się zwiększa, jeśli wzrasta jego cena, natomiast obniżaniu się ceny towarzyszy spadek wielkości podaży. Poziom podaży, tak jak poziom popytu nie zależy tylko od ceny towaru. Determinanty podaży: cena danego dobra, cena czynników produkcji, technologia, ceny dóbr substytucyjnych (zamienników) i komplementarnych (uzupełniających), liczba producentów na danym rynku, cele przedsiębiorstwa, oczekiwania dotyczące zmian cen, eksport oraz import, wielkość rezerw, czynniki przypadkowe, np. pogoda, czas, jakim dysponują producenci, interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje, warunki prawne, elastyczność podaży

- Cena - ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją kupić, aby do tego dobra nabyć prawa. Cena może dotyczyć m.in. towaru lub usługi. Według większości teorii ekonomicznych cena równa się wartości danego dobra. Funkcje ceny: Informacyjno - bodźcowa - parametru, który pozwala określić wielkość przychodów ze sprzedaży, a także parametru pobudzającego do określonego działania, Redystrybucyjna (wtórny podział, rozdział). Ceny są narzędziem podziału dóbr i usług, oraz przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych i do budżetu państwa, Stymulacyjna - narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców - im wyższy jest poziom cen, tym większa jest opłacalność produkcji.

- Teoria zachowania konsumenta.
Teza o racjonalnym zachowaniu się konsumenta sprowadza się do trzech założeń:
1.    konsument przejawia pewne potrzeby i potrafi je określić;
2.    konsument jest w stanie dokonać wartościowania swych potrzeb – od najbardziej do najmniej intensywnie odczuwanych;
3.    jednostka dokonuje wyboru w celu maksymalizacji własnej satysfakcji (zadowolenia, użyteczności)

- Teoria kosztów(przewagi) komparatywnej – teoria ekonomiczna wyjaśniająca mechanizm obustronnie korzystnej międzynarodowej wymiany handlowej w sytuacji znacząco niższych kosztów produkcji dóbr po stronie jednego z partnerów wymiany


- 4 zasady dobrego opodatkowania:
1.    proporcjonalne obciązenie dochodów
2.    określenie z góry kryteriów wprowadzenia podatku i likwidacja wszelkich dowolności interpretacji
3.    ustlenie takich terminów świadczeń, które ułatwią płatnikowi spełnienie jego obowiązku
4.    podatek powinien być pobierany w formie dogodnej dla podatnika, nie powinno się angażować zbyt wielu poborców i nie podwyższać kosztów procesu ściągania świadczeń

- Paradoks Giffena - sytuacja ekonomiczna, w której popyt na dane dobro wzrasta pomimo wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanych dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb), dlatego popyt rośnie.
Paradoks Giffena jest jednym z dwóch (obok paradoksu (efektu) Veblena) przypadków w mikroekonomii, zaprzeczających działaniu krzywej popytu (wg której wzrost ceny danego dobra powoduje spadek popytu na to dobro).

- Efekt Veblena (efekt demonstracji, efekt prestiżowy), zwany także paradoksem Veblena, dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr. Posiadanie takich dóbr jest środkiem dowartościowania się, dlatego popyt na nie jest tym większy, im mniej ludzi je posiada, i – paradoksalnie – rośnie wraz z ceną. Przyczyna tego zjawiska tkwi w chęci ukazania przez najzamożniejsze grupy społeczne swojego statusu materialnego za sprawą posiadanych dóbr luksusowych. Przykładami tego rodzaju dóbr są rzadkie dzieła sztuki i markowe ubiory znanych projektantów mody.
- Dobra komplementarne – jeśli zwiększy sie cena produktu A zwiększa sie też cena produktu B (np. mąka i chleb)

3.    Przedsiębiorstwa


- formy działalności gospodarczej (jak założyć firmę)
- analiza finansowa przedsiębiorstwa


4.    Giełda


- Spółka akcyjna i giełda – istota funkcjonowania
spółka akcyjna
    - może być założona przez jedną lub więcej osób prawnych
    - minimalny wkład własny wynosi 500 tys. zł
- akcjonariusze nie ponosza odpowiedzialności za decyzje spółki z wyjątkiem wniesionego kapitału
- spółką kieruje zarząd, istnieje też rada nadzorcza

spółka akcyjna może być notawana na giełdzie, wypuszcza ona akcje, które inni mogą kupić(stają się wtedy akcjonariuszami). Ilość akcji, które wypuszcza spółka jest zależna od statusu giełdy, na której się pojawia. Jeżeli spółka dobrze prosperuje i osiąga zyski, może wypłacić dywidenty akcjonariuszom bądź zatrzymać zyski. cena akcji jest zależna od kursu akcji danej spółki
giełda jest miejscem, gdzie można kupić bądź sprzedać akcje, kursy akcji ulegają zmianie w czasie od rozpoczęcia sesji do jej zakończenia. Po tym czasie kursy akcji ulegają „zamrożeniu”, nie zmieniają się. Akcje kupuje się za pośrednictwem maklerów. Istnieje możliwość zakupu akcji o każdej godzinie, jednak akcje kupione po zakończeniu sesji pojawiają się dopiero po rozpoczęciu sesji. Na giełdzie notowane są indeksy, których wartość wyrażona jest w punktach procentowych

WIG – warszawski indeks giełgowy – istnieje od 1991r. 317 spółek, ok 40000pkt
WIG20, TECHWIG, mWIG40, sWIG80
Frankfurcka GPW – gł. index – DAX (Deutscher Aktien Index)
Nowojorska GPW – Dow Jones
Londyńska GPW – FTSE1000 (Financial Times Stock Exchange)
Wiedeńska GPW – ATX (Austrian Traded Index)


5.    Produkt narodowy i dochód narodowy

- PKB – produkt krajowy brutto (kryterium jest granica państwa)
- PNB – produkt narodowy brutto (kryterium jest narodowość, dobra i usługi wytworzone przez Polaków)
- PNN (produkt narodowy netto) = PNB – amortyzacja
- amortyzacja – koszty zużycia elementów nizbędnych do wytworzenia dobra
- dochód narodowy = PNN – podatki pośrednie (akcyza, VAT)
- dochód osobisty = dochód narodowy
            - ubezpieczenie społeczne
            - nierozdzielone zyski przedsiębiorstw
            - podatek dochodowy CIT od osób prawnych
            + transfery społeczne (od państwa)
- rozporządzane dochody osobiste = dochód osobisty
– podatek dochodowy od osób fizycznych
- ubezpieczenie społeczne


6.    Budżet państwa


- Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.

- Funkcje budżetu:
- redystrybucyjna – budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego
- stabilizacyjna ( wyrównawcza) – sterowanie procesami gospodarczymi
- alokacyjna = redysrtybucyjna
- fiskalna – jej istota polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów, jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych.
- bodźcowa - polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi
- kontrolna – w przybliżeniu polega na wykorzystywaniu gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych do kontroli celowości, efektywności i legalności gospodarki budżetowej.
- kredytowa – jej istota sprowadza się do ustalenia czy państwo ma zdolność kredytową.

- Zasady budżetowe:
- Zasada jedności formalnej - zgodnie z którą w jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko jeden budżet
- Zasada jedności materialnej - postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z niego finansowane były wszystkie wydatki
- Zasada powszechności - wszystkie podmioty gospodarki publicznej powinny być powiązane z budżetem albo metodą finansowania brutto (bezpośrednio) albo netto (pośrednio).
- Zasada zupełności - wszelka działalność gospodarcza państwa znajduje swoje odzwierciedlenie w budżecie
- Zasada równowagi - postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do bilansowania budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu budżetowego.
- Zasada szczegółowości - wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte ze stosowną szczegółowością
- Zasada przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie
- Zasada jawności - postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu
- Zasada gospodarności (bywa nazywana zasadą racjonalności) - wymaga racjonalnego, czyli oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych
- Zasada realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków
- Zasada jednoroczności (zasada rygoru budżetowego) - zasada, przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu.
- Zasada uprzedniości - zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego

- Klasyfikacja dochodów budżetowych
Bezzwrotne:
•    podatki
•    cła
•    czynsze
Zwrotne:
•    kredyty
•    pożyczki
•    weksle
•    obligacje
- procedura budżetowa:
1.    Sporządzony przez rząd projekt budżetu
2.    zatwierdzony (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej
3.    Szczególny charakter ustawy budżetowej przejawia się w tym, że zawarte w niej normy mają charakter konkretny i indywidualny, a ich obowiązywanie jest ograniczone do odcinka czasu określonego rokiem budżetowym
4.    Uchwalenie i rozpatrywania przez Sejm projektów ustaw odbywa się według ściśle określonych procedur budżetowych, które obejmują kolejne następujące po sobie fazy postępowania nazywane tradycyjnie „czytaniami”
5.    Szczególny tryb postępowania związany jest również z faktem, konstytucyjnego ograniczenia do 4 miesięcy (zgodnie z art. 225 Konstytucji) od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej, czasu trwania postępowania ustawodawczego
6.    W tym czasie ustawa ma być przedłożona Prezydentowi RP do podpisu
7.    W przeciwnym przypadku prezydent może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu
8.    Polski system prawny przewiduje uczestnictwo obu izb parlamentu w uchwalaniu ustawy budżetowej
9.    Prezydent składając podpis działa w oparciu o przepis Konstytucji (art. 224 ust 1) wobec czego nie może odmówić podpisu ustawy budżetowej jak również nie może zatem skierować ustawy do Sejmu celem ponownego rozpatrzenia. Prezydent może jednak przed podpisaniem ustawy zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy budżetowej (lub o prowizorium budżetowym) z Konstytucją. Prezydent podpisuje Ustawę w ciągu 7 dni i zarządza jej ogłoszenie w dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku gdyby Prezydent skierował ustawę budżetową do trybunału Konstytucyjnego to Trybunał musi orzec w tej sprawie w okresie do dwóch miesięcy czasu od chwili złożenia takiego wniosku.
10.    do uchwalenia budżetu potrzebna jest zwykła większość
11.    senat ma prawo wprowadzić poprawki lub przyjąć (20 dni), poprawki zostaną przyjęte, jeśli nie zostaną odrzucone, potrzebna jest bezwzględna większość głosów
12.    prowizorium budżetowe – do 3 miesięcy
- deficyt budżetowy - występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej dochody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa. Deficyt budżetowy może wynikać z: nadmiernych wydatków budżetowych, ze zbyt niskich dochodów budżetowych, z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, ze sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym. Żródła pokrycia deficytu: nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych, pożyczki, kredyty bankowe, wypłaty z emisji papierów wartościowych, powiększenie długu publicznego, wypuszecznie obligacji (skarbowe, komunalne)
dochody > wydatki – nadwyżka (90’)
dochody < wydatki – deficyt
dozwolony deficyt: 5% PKB – Polska, 3% PKB – UE
- Dług publiczny (albo zgodnie z definicją ustawową „państwowy dług publiczny”) – obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych (administracja rządowa i samorządowa, sądy, trybunały, państwowe szkoły wyższe, ZUS, KRUS, NFZ) ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto), zaciągnięte z następujących tytułów:
1.    papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami udziałowymi),
2.    pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona),
3.    kredyty,
4.    przyjęte depozyty,
5.    zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – rozdział X – Finanse Publiczne. Normuje ona między innymi, iż nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości PKB.
dozwolony dług publiczny w UE – 60 % PKB
•    gdy 50-55% - nie można zakładać budżetu, który podwyższy dług publiczny
•    gdy 55-60% - rząd musi zatwierdzić taki budżet, który dług zmniejszy
•    gdy >60 – budżet nie może mieć deficytu