ERGONOMIA Wykład I (14.02.2012)

1857 Prof. Wojciech Jastrzębowski po raz pierwszy użył słowa ergonomia w art. pt. Rys ergonomii czyli nauki o pracy opartej na prawach zaczerpniętych z Nauki Przyrody.

1949 Powstanie ergonomicznego Towarzystwa Naukowego w Anglii

1959 Powstanie Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego (IEA)

1961 Pierwszy Kongres IEA w Sztokholmie

Polska

1964 Powstała Sekcja Ergonomii przy Naczelnej Organizacji Technicznej

1967 Polski Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy NOT

1972 Komisja Ergonomiczna przy oddziale PAN w Krakowie

1973 Komitet Ergonomii przy Prezydium PAN

1977 Powstanie Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego z siedzibą w Warszawie

1991 Ergonomia oficjalnie zyskała status nauki w Polsce

2003 Rada Ochrony Pracy wystąpiła z wnioskiem do Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu o:

- wprowadzenie Ergonomii jako kierunku studiów

- wprowadzenie przedmiotu Ergonomia i bezpieczeństwo pracy do programów nauczania na uczelniach

GENEZA ERGONOMII

Lata 40-te i 50-te ubiegłego wieku – okres ergonomii militarnej

Koniec lat 50-tych i lata 60-te – okres ergonomii przemysłowej

Koniec lat 60-tych i lata 70-te – ergonomia konsumpcyjna lub produktu

Lata 80-te – ergonomia komputerów i nowoczesnej technologii (high technology)

Lata 90-te – okres ergonomii informatycznej

Ostatnie lata to ergonomia zdrowia i bezpieczeństwa

Nazwiskiem ERGONOMII, wziętym od wyrazu greckiego ergon (praca) i nomos (prawo, zasada), oznaczamy Naukę o pracy, czyli o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności.

Wojciech Jastrzębowski

ERGONOMIA:

• Jest nauką stosowaną, która zajmuje się dostosowaniem pracy do fizjologicznych i psychicznych możliwości człowieka dla zapewnienia pracy możliwie sprawnej, nie zagrażającej zdrowiu i wykonywanej możliwie niskim kosztem biologicznym (Stefan Filipkowski)

• Czynnik ludzki określa stosunki powstające między człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem i środowiskiem w najszerszym tego słowa znaczeniu, włączając w to sytuacje związane z pracą, zabawą, rekreację i podróżą (Status Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego)

• Zmierza do dostosowania narzędzi, maszyn i urządzeń technologii i materialnego środowiska pracy i życia oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymogów fizycznych i psychicznych człowieka (Statut Polskiego Stowarzyszenia Ergonomicznego)

• Dąży do optymalnego przystosowania stanowisk, procesów i środowiska pracy do możliwości psychofizycznych człowieka tak, aby nie tylko uchronić życie i zdrowie człowieka lecz dać mu możliwość jak najpełniejszego rozwoju osobowości.

Do najnowszych trendów w ergonomii należą aspekty ergonomiczne związane z :

- robotyzacją

- telekomunikacją

- sieciami neuronowymi

- nanotechnologią

Ergonomia zajmuje się nawet takimi problemami jak roboty dla osób niepełnosprawnych, które mogą rozweselać, śpiewać czy wykonywać proste czynności.

Równowaga organizmu a wysiłek fizyczny

Homeostaza – to względnie stały stan równowagi składu chemicznego organizmu i procesów życiowych w nim zachodzących na stosunkowo wysokim poziomie uporządkowania.

Organizm człowieka dąży zawsze do równowagi czynnościowej.

Etapy procesu pracy

1. Percepcja – uzyskiwanie informacji

Poprzez bezpośrednią obserwację procesu produkcyjnego lub poprzez śledzenie aparatów pomiarowych informujących o przebiegu procesu. Percepcja dokonuje się za pomocą receptorów i przekazaniu informacji do układu nerwowego.

Ta faza podlega głównie badaniom psychologii oraz fizjologii.

Z cybernetycznego punktu widzenia jest to informacja przebiegająca od wyjścia maszyny do wejścia na receptorze.

1. Przetwarzanie – transformacja

Przetwarzanie informacji w ośrodkowym układzie nerwowym i doprowadzenie do podjęcia decyzji.

Na ten proces wpływają elementy z zewnątrz jak i stan wewnętrzny człowieka (wcześniej utrwalone informacje, umiejętności sprawnego kojarzenia, wykorzystanie wcześniejszych spostrzeżeń, stresy, strach).

1. Sterowanie

Przekazanie podjętej decyzji efektorom oraz wykonanie tej decyzji.

Działanie człowieka na maszynę w celu wywołania pożądanych zmian w procesie pracy.

Stanowisko pracy – rys.1 Układ człowiek - maszyna

1 2 4 5 6

A B

Maszyna Człowiek

C D

6 7

Ergonomia wykład 2 21-02-2012

Rys.1

1. Zasilenie maszyny w energie <elektryczna, siła mięśni >

2. Zasilenie maszyny w surowiec < kawałek drewna>

3. Gotowy projekt

4. Zasilanie człowieka w energie <pożywienie> człowiek zużywa energie zawsze, maszyna nie zawsze

5. Oddziaływanie czynników materialnego środowiska na człowieka < czynniki: fizyczne, chemiczne<substancje>, biologiczne <bakterie,grzyby, wirusy, toksyny przez nie wytwarzane>>

6. Oddziaływanie innych ludzi na nas , stosunki między ludzkie

7. Stosunki międzyludzkie, oddziaływanie nas na innych ludzi

Trzy grupy czynników działających obciążająco na organizm człowieka w procesie pracy:

• praca <ciężka praca fizyczna- zużycie energii powyżej 2000 kcal na zmianę roboczą u mężczyzn , powyżej 1300 kcal na zmianę roboczą (8h) u kobiet; intensywna praca umysłowa>

• warunki wykonywania pracy <temperatura>

• czas jej świadczenia

Praca będzie zorganizowana w sposób racjonalny wtedy kiedy wszystkie te czynniki będą zoptymalizowane.

Jest to trudne ale nie niemożliwe .

Trzy sposoby łączenia człowiek –maszyna

-ręczne < my jesteśmy energią dla tego narzędzia, my pełnimy funkcje kontrolną>

-automatyczny – np. pralka , urządzenie który ma własny system

Rys. model struktury ergonomii

Grupa A Grupa B

Antropometria Urbanistyka

Medycyna Inż. budownictwa

Fizjologia Inż. transportu

Psychologia Inż. maszyn

Prakseologia Technologia

Pedagogika Organizacja i ekonomika

Socjologia Estetyka

Prawo

Antropometria- nauka o sposobach i metodach pomiarów ciała ludzkiego

Fizjologia pracy – bada funkcjonowanie naszego organizmu w warunkach pracy

Zawsze służyła zadaniom normatywnym.

Normatywnym zadaniem fizjologii pracy jest wykazanie:

- w jaki sposób powinno się pracować

- jakim założeniom psychofizycznym winien odpowiadać pełnowartościowy odpoczynek po pracy

Prakseologia- nauka o skutecznym działaniu , autor- Kotarbiński :]

BHP- to zespół minimalnych warunków określonych przepisami prawnymi , mających na celu zabezpieczenie pracowników przed zagrożeniami dla ich życia i zdrowia występującymi podczas pracy.

Wykład 3

Definicje pracy

Praca – świadoma społeczna i celowa działalność człowieka <A.Smith i D.Ricardo>

Praca- jest to społecznie zorganizowany zespół czynności, którego efektem jest wytwarzanie wartości <materialnych i idealnych > zaspokajających istotne potrzeby ludzkie, który na bazie istniejących stosunków społecznych wyznacza jednostkom lub grupom je wykonującym określoną pozycję w społeczeństwie <Szczepański>

Praca – w sensie psychofizjologicznym jest to świadome wykonywanie przez ustrój ludzki dowolnych czynności wymagających wydatkowania sił, wydatkowania i przemiany energii, więcej niż jest to niezbędne dla spoczynkowej przemiany materii ustroju co dzieje się nawet wówczas, gdy nie ma ruchu w sensie fizykalnym < np. trzymany w ręku ciężar )

Podział pracy wg. G. Lehmanna

Praca :

• Fizyczna

- statyczna = podtrzymująca – w warunkach bezruchu np.: trzymanie ciężaru na wyciągniętej ręce

- dynamiczna=rytmiczna np.: kręcenie kołem,

• umysłowa

Wykład 3. 28.02.12

Wysiłek fizyczny oznacza pracę mięśni oraz całokształt towarzyszących jej zmian czynnościowych w organizmie.

Rodzaje wysiłku fizycznego

• W zależności od rodzaju skurczów mięśni

• Wysiłki dynamiczne

• Wysiłki statyczne

Spoczynek	Praca dynamiczna	Praca statyczna
Zapotrzebowanie na krew	Utlenienie	Zapotrzebowanie na krew

Zapotrzebowanie na krew oraz stopień pokrycia podczas pracy dynamicznej i wysiłku statycznego mięśni.

Wysiłek dzielimy:

• W zależności od wielkości zaangrażowanych grup mięśniowych

• Wysiłek ogólny – pracuje więcej niż 30% całej masy mięśni

• Wysiłek miejscowy – pracuje mniej niż 30% masy mięśni

• W zależności od czasu trwania

• Wysiłki trótkotrwałe – wykonywane nie dłużej niż kilkanaście minut

• Wysiłek o średnim czasie trwania – od 40 do 60 min

• Wysiłki długotrwałe – wykonywane dłużej niż 60 min

Zapotrzebowanie na energię(glikogen z mięśni, glukoza z krwi) – zapotrzebowanie na tlen (spalanie w mięśniach związków które dostarczają energię – potrzeba usuwania z mięśni potrzebnych wartości.

Sprawność pracy mięśni

Tylko część wyzwalającej się w mięśniu energii chemicznej zostaje zmieniona na pracę mechaniczną, reszta zmienia się w ciepło. W zależności od ilości energii chemicznej zmienianej na pracę mechaniczną, podobnie jak w silnikach, możemy mówić o sprawności pracy mięśnia.

Sprawność izolowanego mięśnia wynosi około 30%, tj., nie przekracza sprawności silnika Diesla. Jednak straty przy przekazywaniu poprzez układu dźwigni kostnych w ustroju są tak duże, że dostatecznie spółczynnik pracy użytecznej w większości procesów roboczych spada nawet poniżej 10% - bardzo mała.

Paliwo drogie – sprawność mała -> marnotractwo.

Z punku widzenia ekonomiki i rachunku gospodarczego jest to niezmiernie ważna przesłanka celowości zastępowania pracy fizycznej człowieka przez mechanizmy

Proces ten natomiast wymaga zużycia przez mięśni najdroższego paliwa – środków spożywczych

Wg Lehmana koszt uzyskania 1000kcal ze środków spożywczych jest ok. 110 razy większy od uzyskania ich węgla

Tak więc wykorzystywanie pracy mięśni do wykorzystywania ciężkich, prymitywnych prac fizycznych stanowi z ogólnospołecznego punku widzenia marnotractwo.

Proces przemiany materii można porównać z wolno odbywającym się spalaniem tym bardziej, że w nim zostaje zużyty również tlen doprowadzany przez narządy oddechowe do krwi.

Jednostko użycia energii to:

• Kaloria (cal) 1 kaloria jest to ilość energii jaka jest potrzebna do podgrzania 1 grama wody o 1st.C (od 14,5st. C do 15,5 st. C)

• 1 kilokaloria (1kcal) – 1000 kalorii

• Joul (1J =0,239 cal)

• 1kilojoul =1000 joul

• 1 kcal = 4, 183 kJ

Dobowy czynnościowy wydatek energetyczny:

Elementy całkowitego dobowego wydatku energetycznego	Kcal
PPM	1400 - 1700
Dynamiczne działanie pożywienia	140 – 170 10%PPM
CPM – czynnościowa przemiana materii	500 – 600
RWE – roboczy wydatek energetyczny – kalorie pracy zawodowe	Zależy od rodzaju wykonywanej pracy

1Kcal x waga ciała x 24h

Czynniki wpływające na podstawową przemianę materii

Czynnikami tymi są:

1. wzrost

2. ogólna waga ciała

3. wiek

4. płeć

5. pora roku

6. cykl dobowy

Im człowiek jest wyższy oraz cięższy, tym więcej potrzebuje kalorii i jego PPM jest wyższa. Podstawowa przemiana materii jest największa u osobników rosnących (czyli osób do 20roku życia), a następnie wraz z wiekiem obniża się. U dorosłego mężczyzny wynosi ona średnio 1700 kcal/24h, a u kobiety 1560 kcal/24h

Podstawowa przemiana materii wykazuje rytm dobowy i sezonowy; w nocy jest mniejsza niż w dzień, zimą jest większa niż latem. Wpływ ma również temperatura, najniższy poziom podstawowej przemiany materii zaobserwowano w temp, ok. 30 st. C.

U dorosłego zdrowego człowieka PPM wynosi:

4,184 kJ (1 Kcal) *kg wagi ciała * godzina

W Polsce za pracę ciężką uznaje się wydatek 8 368 kJ (2000 kcal) dla M, dla K 5 439 (1300 kcal)/8h

Klasyfikacja pracy wg. Lehmana:

Rodzaje pracy	Wydatek (kcal)/zmianę
Lekka	0 – 500
Umiarkowana	500 – 1000
Średnia	1000 – 1500
Ciężka	1500 – 2000
Bardzo ciężka	2000 – 2500

Jako ciekawostkę możemy przetoczyć fakt, że wydatek ergonomiczny u krótkodystansowców (100m)osiąga niekiedy wprost zaskakująca wartość 37 – 45 kcal/min, a podczas pływania na tym samym dystansie – nawet 50 – 60 kcal/min.

Metody wyznaczania wydatku energetycznego:

• Kalorymetria pośrednia (gazometryczna). Wydatek energetyczny oblicza się na podstawie ilości zużytego tlenu korzystając z zależności że ze spalania 1l tlenu powstaje 5kcal

• Metoda pomiaru częstotliwości skurczów serca za pomocą liczników tętna – kardiotachometrów. Częstość skurczów serca wzrasta proporcjonalnie do obciążenia pracą

• Metoda chromonemtrażowo – tabelaryczna Spitzera - Hettingera. Wymaga kilkudniowych obserwacji elementów obserwacji elementarnych czynności dnia roboczego i zmierzenia czasu ich trwania.

• Uproszczona metoda Lehmanna. Jest to uproszczona metoda chronometrażowo – tabelaryczna

Tabela. Uproszczona metoda szacowania wydatku energetycznego

Pozycja ciała	Wydatek energetyczny
	Kcal/min
Siedząca	0,3
Na kolanach	0,5
Kuczna	0,5
Stojąca	0,6
Stojąca pochylona	0,8
Chodzenie	1,7 + 3,5

Czynniki które wpływają na nadmierne i długotrwałe obciążenie układu ruchu:

• Pozycja ciała przyjmowana podczas wykonywania czynności przy pracy

• Siła wymagana do wykonania danej czynności

• Czas utrzymania pozycji

• Częstość powtórzeń czynności podczas pracy

Zastosowanie metody Owas

Metoda Owas (Ovako Working Posture Analysis System) bierze pod uwagę obciążenie pochodzące od czterech czynników.

• Pozycja pleców

• Położenie ramion

• Praca nóg

• Wielkość obciążenia zewnętrznego

Nie uwzględnia częstości zmiany pozycji oraz rytmu pracy

Metodyka badań z zastosowaniem metody OWAS:

• Rejestracja pozycji ciała zajmowana podczas pracy

• Rejestracja czasu trwania poszczególnych czynności

• Określenie kodu pozycji

• Ocena stanu obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego

Zagrożenia występujące w pracy biurowej

1. Zwyrodnienia w rejonie szyjno-barkowym

2. Zwyrodnienia palcach i nadgarstkach, a także w okolicach ud i krzyża

3. Częste bóle mięśni

4. Pogarszanie się wzroku

5. Dolegliwości związane z dog rogami oddechowymi, wywołane niewłaściwym stosowaniem klimatyzacji w miejscu pracy

6. Długotrwały brak aktywności fizycznej powoduje również spowolnienie krążenia i spłycenie oddechu powodujące niedotlenienie, co prowadzi do zmniejszenia wydolności fizycznej i umysłowej

91% pracowników skarży się na bóle pleców i barku

62% cierpi na bóle nadgarstków

57% stanowisk biurowych nie spełnia wymagań ergonomii

41% pracowników skarży się na dolegliwości narządu wzroku

20% uskarża się na notoryczne mrowienie w stopach, drętwienie łydek i opuchlizny nóg

Tabela. Uproszczona metoda szacowania wydatku energetycznego

Pozycja ciała	Wydatek energetyczny
	Kcal/min
Siedząca	0,3
Na kolanach	0,5
Kuczna	0,5
Stojąca	0,6
Stojąca pochylona	0,8
Chodzenie	1,7 + 3,5

Czynniki które wpływają na nadmierne i długotrwałe obciążenie układu ruchu:

• Pozycja ciała przyjmowana podczas wykonywania czynności przy pracy

• Siła wymagana do wykonania danej czynności

• Czas utrzymania pozycji

• Częstość powtórzeń czynności podczas pracy

Zastosowanie metody Owas

Metoda Owas (Ovako Working Posture Analysis System) bierze pod uwagę obciążenie pochodzące od czterech czynników.

• Pozycja pleców

• Położenie ramion

• Praca nóg

• Wielkość obciążenia zewnętrznego

Nie uwzględnia częstości zmiany pozycji oraz rytmu pracy

Metodyka badań z zastosowaniem metody OWAS:

• Rejestracja pozycji ciała zajmowana podczas pracy

• Rejestracja czasu trwania poszczególnych czynności

• Określenie kodu pozycji

• Ocena stanu obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego

Zagrożenia występujące w pracy biurowej

1. Zwyrodnienia w rejonie szyjno-barkowym

2. Zwyrodnienia palcach i nadgarstkach, a także w okolicach ud i krzyża

3. Częste bóle mięśni

4. Pogarszanie się wzroku

5. Dolegliwości związane z dog rogami oddechowymi, wywołane niewłaściwym stosowaniem klimatyzacji w miejscu pracy

6. Długotrwały brak aktywności fizycznej powoduje również spowolnienie krążenia i spłycenie oddechu powodujące niedotlenienie, co prowadzi do zmniejszenia wydolności fizycznej i umysłowej

91% pracowników skarży się na bóle pleców i barku

62% cierpi na bóle nadgarstków

57% stanowisk biurowych nie spełnia wymagań ergonomii

41% pracowników skarży się na dolegliwości narządu wzroku

20% uskarża się na notoryczne mrowienie w stopach, drętwienie łydek i opuchlizny nóg

ergonomia 6 – 20.03.12

Zagadnienia ekonomiczne, organizacyjne i społeczne w ergonomii

• od 91.r obserwuje się skrócenie czasu pracy w UE

• 2005r. – zahamowanie tej tendencji

• Polska na 4 msc. pod wzgl. l. osób pracujących powyżej 40h. tygodniowo

czas pracy – def. wg KP oraz dyrektyw Wspólnot Europejskich

• Czas pracy – KP. art. 128 -czas w jakim pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie lub miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Bycie w dyspozycji pracodawcy Ne oznacza że cały czas pracownik musi przeznaczyć na pracę. Czas pozostawania do dyspozycji pracodawcy, choćby nie była wykonywana w tym czasie żadna praca wlicza się również do czasu pracy.

• Wymiar czasu pracy – to maks. czas pozostawania do dyspozycji pracodawcy w okresie doby lub tygodnia, mierzona liczba godzin.

• Norma czasu pracy – ustawowa norma czasu pracy wynosi obecnie 8h. na dobę i 0h tygodniowo przy pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 3-ech msc.

• Aktem prawnym obecnie regulującym problematykę czasu pracy we Wspólnocie jest dyrektywa Rady nr 2003(88) WE z listopada 2003, dot. niektórych aspektów gospodarowania czasem pracy.

Zakres fizjologicznego snu – od 22 do 6 rano, spada gotowość do wysiłku (najniższa w godz. 2-4), w nocy potrzeba więcej energii na wykonanie tego samego zad. co np. rano – procesy anaboliczne, organizm jest bardziej wyczulony na szkodliwe substancje, uciążliwe warunki – hałas itp., spada ciśnienie, tętno ..

Ze względu na aspekty dot. zdrowia i bezpieczeństwa pracy ważne jest rozróżnienie podstawowych kategorii wymagań czasowych pracy:

-liczba godzin pracy

-rozkład tych godzin w ciągu dnia (pr. nocna, zmianowa)

Długi czas pracy a zdrowie fizyczne

dłuższy czas pracy niż ustawowy wpływa na układ krążenia

• problemy z układem krążenia ( badania japońskie)

• zjawisko karoshi polegające na nagłym, ostrym zawale serca („śmierć z przepracowania”) 203 osoby pracujące dłużej niż 60h. tygodniowo, które wykorzystywały jedynie połowę ustawowego czasu urlopowego w latach poprzedzających atak serca

• praca przez 10h dziennie, przez 3 lata istotnie zwiększa ryzyko występowania nadciśnienia i znacząco wpływa na ryzyko zachorowania na zawał serca

wskaźniki immunologiczne:

• praca powyżej 40h tyg.- częstsze występowanie h.pylori stanowiącej ryzyko choroby wrzodowej żołądka

• u japońskich pracowników branży komputerowej pracujących dłużej niż 65h. tygodniowo stwierdzono zmniejszoną liczbę komórek odpornościowych

Wskaźniki zw. z dolegliwościami mięśniowo szkieletowymi:

• wg duńskich badań prowadzonych przez 24 lata przez pracowników spędzających przy biurku więcej niż 8h dziennie stwierdzono dolegliwości górnego i dolnego odcinka kręgosłupa

• wg badań amerykańskich u kobiet zatrudnionych przy sortowaniu owoców ryzyko zachorowania na syndrom cieśni nadgarstka wzrastało wraz z liczbą przepracowanych godzin

Unormowania prawne dot. pracy w porze nocnej

KP art. 151, Dyrektywa nr 2003/88/WE

Zgodnie z art. 151 pora nocna obejmuje osiem godzin przypadających w przedziale czasowym pomiędzy godziną 21 a 7.

Dopuszczalne jest ustanowienie różnych godzin pory nocnej dla różnych grup pracowników tego samego pracodawcy.

Ustawodawca określił stałe granice pory nocnej, bez możliwości przesunięcia w ramach przedziału czasowego, dla pracowników młodocianych (do 16 r.ż) pora nocna zawsze pomiędzy 22 a 6 rano.

Praca w porze nocnej rekompensowana jest wypłatą dodatku do wynagrodzenia (dodatek nocny), który przysługuje za każdą godzinę pracy świadczonej w tych warunkach. Wysokość tego dodatku to 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Zakaz pracy w nocy:

• bezwzględny – pracownice w ciąży, pracownicy młodociani

• względny – pracownicy opiekujący się dzieckiem do lat 4, gdy wyrażą na to zgodę

Stres pracy nocnej

W tym przypadku źródłem stresu jest przesunięcie fazy rytmu praca/odpoczynek w stosunku do rytmu aktywacji biologicznej, wyznaczającego pory czuwania i snu.

Praca w okresie nocnego zmniejszenia aktywacji wymaga dodatkowego wysiłku ze wzgl. na występujące o tej porze przewagę procesów anabolizmu, spadek temperatury wewnętrznej i metabolizmu energetycznego..

Patologia pracy zmianowej

Praca ta nie wywołuje żadnego specyficznego schorzenia.

Negatywne konsekwencje tego to tzw. syndrom nietolerancji pracy nocnej. (zaburzenia snu, dolegliwości ze strony układu trawiennego, zmęczenie chroniczne, zaburzenia sercowo-wieńcowe)

Zaburzenia snu zgłasza 10-95 % zatrudnionych w systemie zmianowych obejm. porę nocną i do 35-55% os. pracujących tylko w nocy, w porównaniu z 10-40% pracowników dziennych.

* Tolerancja pracy zmianowej/nocnej

• Z amerykańskich badań wynikało że to młodzi mężczyźni, single wykazują się największą tolerancją tego rodzaju pracy.

G. Costa zaproponował następujący podział czynników wpływających na ową tolerancję:

1. cechy indywidualne:

wiek, płeć, stan zdrowia, staż pracy zmianowej, faza życia cechy behawioralne i osobowościowe, zwyczaje zw. ze snem i odżywianiem

2. sytuacja rodzinna:

stan cywilny, l. dzieci i ich wiek, poziom społ.-ekonom., praca zmianowa współmałżonka, warunki mieszkaniowe, postawy rodziny wobec pracy zmianowej

3. sytuacja pracy:

sektor gospodarki, środowisko pracy i obciążenie pracą, wysokość dochodu, charakterystyka zawodu, wymagane kwalifikacje, stosunki międzyludzkie, zadowolenie z pracy i możliwości awansu, ułatwienia socjalne (np. stołówki), czas dojazdu do pracy ( brak korków/autobus pracowniczy)

4. model/ system zmianowy:

ciągły/półciągły, rotacyjny/stały, długość trwania cyklu, liczba kolejnych nocy, liczba brygad, liczba wolnych weekendów w 1 cyklu, liczba godzin pracy w tyg., godziny rozpoczynania i kończenia zmian

5. warunki środowiskowe i społeczne:

rynek pracy, wsparcie społeczne, wielkość gminy, sposób spędzania czasu wolnego itd…

Program prewencyjny dla służb medycyny pracy

• dobór pracowników do pracy w systemie zmianowym

• wczesne rozpoznawanie zespołu nietolerancji pracy nocnej i zmianowej

• czasowe lub stałe wycofywanie pracowników w razie wystąpienia problemów zdrowotnych, stanowiących przeciwwskazania do pracy nocnej i zmianowej

• działania edukacyjne skierowanie do kadry kierowniczej, służby zdrowia itd.

Ergonomiczne kształtowanie systemów zmianowych

Wśród czynników warunkujących tolerancje pracy zmianowej najważniejszą rolę odgrywa model organizacji pracy. Specjaliści w dziedzinie organizacji pracy są zgodni co do tego ze nie istnieje żaden optymalny system pracy zmianowej skoro przy wyborze jego należy brać pod uwagę tak różne okoliczności.

Rodzaje przerw w pracy:

• p. regulaminowa

• p. dowolna

• p. zamaskowana

• p. uwarunkowana pracą

Zgodnie z art. 134 K.P.

• jeżeli dobowy wymiar czasu pracy wynosi min. 6 h – przerwa 15 min. wliczana do czasu pracy

• w przypadku pracowników młodocianych przerwa wynosi 30 min., już przy dobowym wymiarze min. 4,5 h.

• za okres przerwy należy się wynagrodzenie

Płatną przerwą jest również:

• czas na szkolenia bhp, na badania lekarskie, 5 min. po każdej godzinie pracy przy monitorze

Wartość wypoczynkowa przerwy

• zazwyczaj największa na początku (powrót tętna na odpowiedni poziom) przy niskim zużyciu energii

ergonomia – wykład 8, 17.04

Sposoby obniżenia obciążenia cieplnego

1. zmiana parametrów środowiska cieplnego w pomieszczeniu pracy poprzez:

• stosowanie procesów produkcyjnych, maszyn i urządzeń nie emitujących lub emitujących małe ilości ciepła oraz automatyzacje procesów technologicznych

• izolowanie pieców, chłodzenie lub ekranowanie

• zastosowanie miejscowej wentylacji nawiewnej lub klimatyzacji, zainstalowanie podwieszonych wentylowanych stropów

1. zmiana czasu w cyklach praca – odpoczynek

• zmiana czasu ekspozycji pracownika na środowisko cieplne

• zmiana poszczególnych okresów w cyklu praca-odpoczynek

• praca wykonywana ze znacznie mniejsza intensywnością niż na podst. stanowisku pracy, np. wg schematów z PN-EN 27243:2005 przedst. procentowo czas pracy i odpoczynku w czasie zmiany roboczej: 25/75, 50/50, 75/25

1. aklimatyzacja - proces adaptacji organizmu do stałego bądź powtarzającego się oddziaływania gorącego mikroklimatu wywołujący korzystne zmiany fizjolog. poszerzającego granice tolerancji środowiska termicznego

• zmniejsza się skórny przepływ krwi, w niższej temp. uruchamia się proces pocenia, zmiany w składzie potu – oszczędzanie jonów sodu

U osób zaaklimatyzowanych obserwuje się również mniejsze o 0,5-0,8 stopnia C przyrosty temp. wewn. oraz mniejszy o 10-15 wzrost częstości skurczów serca niż u osób niezaaklimatyzowanych

Aklimatyzacja powinna być przeprowadzana wg schematów:

1. w 1 dniu 50% zmiany, w następnych dniach wydłużenie o 10% do dnia 6, w którym zmianę w mikroklimacie gorącym można kontynuować w całości w gorącym mikroklimacie

2. w 1 i 2 dniu czas pracy w gorącym mikroklimacie wynosi 35% zmiany roboczej, w 3 i 4 – 50%, w 5 i 6 – 65%, od dnia 7 czas pracy zostaje wydłużony do całej zmiany

Propozycja ergonomii, temperatura:

praca umysłowa – 20-21st.

fizyczna lekka siedząca – 19

fizyczna lekka stojąca – 18

ciężka – 17

b. ciężka- 15 – 16

Ruch powietrza – 0,2 m/s, praca siedząca precyzyjna – 0,1 m/s

wiek chronologiczny - czas kalendarzowy

wiek biologiczny – stan funkcjonalny organizmu

Praca w środowisku zimnym – strata ok.10% ciepła w skali doby – temp. wewn. spada do 34* i dalej

• temp. wewn. 33st. – stan silnej hipotermii, 28st.to już nieregularny rytm pracy serca zagrażający życiu

Środowisko zimne wg PN-EN ISO 11079:2008 (zastąpiła dotychczasową PN-N-08009)

• temp. powietrza oraz względna wilgotność powietrza są niższe niż odpowiednio 14st i 65%

• dolna dopuszczalna wartość temp. skóry w takich warunkach wynosi 20st.C, zaś temp. wewn. 36st.

• nadrzędny wskaźnik IREQ – wsk. izolacyjności ciepła

Sposoby zabezpieczenia organizmu człowieka przed oddziaływaniem zimna

• zapewnienie odzieży ciepłochronnej

• organizm dysponuje fizjologicznymi mechanizmami wytwarzania ciepła, choć nie zawsze są one efektywne – reakcje behawioralne (zmiana otoczenia na cieplejsze itp.) i fizjologiczne ( skurcze mieśni ..)

HAŁAS I WIBRACJE

- każdy przeszkadzający dźwięk

- rozchodzenie się fal

częstotliwość: Hz

natężenie: dB (decybel)

częstotliwość do 20Hz – infradźwięki – drgania, wibracje, niesłyszalne

20 Hz (basy) – 20kHz (soprany) - słyszalne

powyżej 20 000 Hz – ultradźwięki – niesłyszalne

Granica słyszenia niepokojącego – 96dB

Granica słyszenia bolesnego – 140 dB

Granica uszkodzenia słuchu – 150-160 dB

Hałas jest niebezpieczny powyżej 70-85 dB

Dźwięki poniżej 35 dB- nieszkodliwe

PN-N-01307:1994

Hałas uliczny – okna o większej izolacji akustycznej, specjalne ekrany oddzielające jezdnię o budynków mieszkalnych, ciche nawierzchnie asfaltowej, gęsta zieleń powoduje tłumienie hałasu

Ergonomia 24-04-2012

1. Redukcja hałasu u źródła - najbardziej efektywna sposób redukcji hałasu

Powinna być stosowana na etapie projektowania, gdyż późniejsze jego wprowadzenie narusza wymagania procesu wykonawczego i wymaga znaczniejszych nakładów finansowych, jednakże tam gdzie jest to możliwe zaleca się zastosowane redukcji u źródła, poprzez:

• Wybór i stosowanie procesów technologicznych o małej emisji hałasu

• Wybór i stosowanie maszyn<zarówno typów jak i egzemplarzy o malej emisji hałasu

• Zmianę warunków pracy maszyn

• Modernizacje lub wymianę części składowych maszyn

• Odpowiednia konserwacja maszyn

1. Ochrony zbiorowe przed hałasem z zastosowaniem środków technicznych w postaci:

• Urządzeń ograniczających hałas

• Materiałów pochłaniających dźwięk

• Konstrukcji i urządzeń ograniczających transmisje dźwięku powietrznego i materiałowego , oraz środków organizacyjno-administracyjnych polegających na :

• Grupowaniu źródeł dźwięku w zależności od poziomu ciśnienia akustycznego emitowanego dźwięku

• Odpowiednim usytuowaniu tych źródeł względem siebie i względem ścian pomieszczenia

• Oddzieleniu obszarów prac o malej emisji hałasu od prac budowlanych powodujących znaczny hałas

• Zastosowanie zdalnie sterowania i automatyzacji procesów produkcyjnych

1. Ochrony indywidualne przed hałasem w postaci nauszników lub wkładek przeciw hałasowych

Rozwiązanie to powinno być wykorzystywane w ostateczności gdy zastosowanie redukcji hałasu u źródła jego powstawania jest niemożliwe

Zgodnie z normą PN-87/B-02151/02 dopuszczalny poziom hałasu w pomieszczeniach mieszkalnych w budynkach mieszkalnych nie może przekraczać 40 dB od godz. 6-22 i 30 dB od 22- 6

• Najwyższe dopuszczane stężenie w ciągu 8 godzinnego dnia pracy nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia ani w stanie zdrowi jego potomstwa

• Najwyższe dopuszczalne chwilowe stężenie nie dłużej niż 30 min w czasie zmiany roboczej

• Najwyższe dopuszczalne stężenie progowe – nie mogą być przekroczone w żadnym momencie

NDS – wyrażone w miligramach na m sześcienny powietrza, którym oddychaja pracownicy

Drgania mechaniczne

Drgania mechaniczne przekazywane są do organizmu człowieka przez bezpośredni kontakt z drgającym ciałem stałym bez udziału środowiska powietrznego i jako takie mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia a nawet życia ludzkiego

W zależności od ich intensywności i czasu ich odziaływania na pracownika mogą być

• Czynnikiem uciążliwym utrudniającym prace lub obniżającym zdolność do jej wykonywania

• Czynnikiem szkodliwym powodującym stopniowe pogarszanie stanu zdrowia prowadzące do choroby zawodowej

• Lub tez w skrajnych przypadkach czynnikiem niebezpiecznym powodującym natychmiastowe pogorszenie stanu zdrowia, czyli uraz

Miejsce przekazywania drgań

Miejsce przekazywania drgań człowiekowi związane jest ściśle z przyjętą pozycją ciała oraz z rodzajem źródła

Do podstawowych przedsięwzięć profilaktycznych można zaliczyć:

• Ograniczenie efektywnego czasu pracy zmechanizowanymi narzędziami’

• Regularna weryfikacje i konserwacje rocznych narzędzi zmechanizowanych

• Zmienne technologii likwidującą występowanie szkodliwej wibracji amortyzacje podłoża na którym stoi lub siedzi pracownik

• Stwarzanie zatrudnianemu optymalnych warunków mikroklimatycznych w pracy i w miejscach wypoczynku podczas pracy

• Regularną kontrolę lekarską stanu zdrowia pracowników narażonych na wibrację

Dopuszczalne wartości drgań odziaływujących na organizm człowieka są zamieszczone w rozporządzeniach Ministra pracy i Polityki Socjalnej oraz Polskich Normach

Promieniowanie świetlne

Prędkość rozchodzenia w próżni – 300 tys. /sek.

Różnią się pod względem długości fal i częstotliwości drgań

• Światło – energii promieniowania zdolna pobudzić siatkówkę i wywołać wrażenie wzrokowe

• Natężenie oświetlenia (lx) wielkość światła padającego na powierzchnie

• Luminacja wielkość światła odbitego od powierzchni lub emitowanego z powierzchni (jaskrawość)

Oczko :

Akomodacja- inaczej nastawczość – zdolność ustawienia oka na ostrość <przedmiot z bliska i daleka> zawdzięczamy to soczewce oka które może zmieniać swą krzywiznę

Adaptacja – zdolność siatkówki do zmian natężenia oświetlenia

Siatkówka – silny wzrost wrażliwości w nocy a znaczne osłabienie w dzień

Siatkówka wykazuje silny wzrost wrażliwości w nocy, a znaczne osłanienie w dzień. Stąd np. w nocy oślepiają nas światła szosowe samochodu, które w dzień nie mJ tej własności, Adaptacji siatkówki odgrywa wielką rokę przy przechodzeniu od jasnego oświetlnenia do ciemne i odwrotnie. Jest ona rym wolniejsza, im, wieksza jest roznica w natężeniu oswietlneia, pena adaptacjaprzyprzehsciu ze swiatła dziennego do ciemności trwa około 1 godziny przy czym po ok. 25 mkin oko osogia 80 % ostatecznej werażlowissdic. Adaptacja ptrzy przechodzeniu z ciemnpści światła jest nieco szybsza ale trwa tez od 30 do 60 min. Umiejetnosc adaptacji siatkówki umozliwja dobre widzenie zarówno przy swiatle słonecznym, jak i podczas pełni księżyca, choć roznice natężenia swiatla jest 110000000.