Motyw nocy w literaturze

Przewaga cieni nocy nad barwami dnia zagościła w romantycznej sztuce i filozofii

u progu XIX stulecia. Noc dla romantyków była metaforą miłości, ale i terenem działania sił

nieczystych, tajemniczych, nadprzyrodzonych, niewytłumaczalnych i nieprzewidywalnych.

William Szekspir Sen nocy letniej

Komedia Szekspira usytuowana została w realiach baśniowych. Oto czworo młodych ludzi (Hermia i jej ukochany Lizander oraz Demetriusz przeznaczony na męża dla Hermii i Helena, zakochana w Demetriuszu), buntując się wobec sprzeciwu rodziców na ślub Hermii z Lizanderem, ucieka do lasu. Tam w historię młodych wplatają się jeszcze elfy: król i królowa oraz Puk – dzięki ich staraniom, udaje im się połączyć młodych w pary. Akcja dramatu rozgrywa się w nocnej scenerii. Zaczarowany las, emanujący magią nadaje nocy wymiar nierzeczywisty. Noc (i natura jednocześnie) ukazana jest jako pora wyzwalająca siły sprzyjające uczuciu takiemu, jak miłość. Ma ona charakter pozytywny.

Adam Mickiewicz Sonety krymskie (Bakczysaraj w nocy, Stepy akermańskie)

W cyklu Sonetów krymskich Adam Mickiewicz wielokrotnie powraca do opisu nocy. Nawiązując do popularnego w czasach romantyzmu motywu Orientu, stworzył wizerunek miasta Bakczysaraj:

[…] Srebrny król nocy dąży spocząć przy kochance. // Błyszczą w haremie niebios wieczne gwiazd kagańce, […] / Pod namiotem ciemności; niekiedy z ich szczytu / Budzi się błyskawica i pędem farysa / Przelatuje milczące pustynie błękitu.

Wprawdzie panuje mrok, jednak nie jest to mrok nieprzebyty, świat bowiem oświetlają gwiazdy, czasem i błyskawica. Z podobnym obrazowaniem mamy do czynienia w Stepach akermańskich:

Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu; / Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi […]

W ogarniętych nocą miejscach panuje głucha cisza – symbol spokoju i równowagi. Noc nie jest tu nieprzyjazna. Poeta ukazuje jej tajemnicze piękno, czemu służą wyszukane metafory, porównania i epitety.

 

Johann Wolfgang Goethe Król Olch

Noc jest w tym utworze polem do popisu wyobraźni. Chory chłopiec, którego ojciec wiezie do domu, słyszy wzywający go głos króla olch i widzi postacie tańczące wśród drzew:

 Czy widzisz, mój ojcze, tam tańczą wśród drzew / Srebrne królewny, czy słyszysz ich śpiew? / – O, synku mój, to księżyc tak lśni, / To księżyc tańczy wśród czarnych pni.

Nie do końca wiadomo, czy dziecko ma urojenia spowodowane złym stanem zdrowia, czy po prostu widzi i słyszy więcej od ojca racjonalnie podchodzącego do świata. Mamy tu do czynienia z romantyczną wizją nocy jako czasu przeznaczonego dla istot nadprzyrodzonych. To one, wywodzące się z natury, wychodzą ze swych schronień i zaczynają dominować w świecie, które okazuje się wtedy także, czy raczej przede wszystkim i ich królestwem.

Adam Mickiewicz Świteź (jezioro w czasie nocy miejscem zjawisk nadprzyrodzonych, dziwów), Dziady, cz. II, Dziady, cz. IV (odprawianie czarów przez Guślarza w noc Zaduszek)

George Gordon Byron Giaur (w nocy Hassan mści się na niewiernej żonie, topiąc ją)