7 MANIFESTY MŁODEJ POLSKI
Zenon Przesmycki (Miriam) "Maurycy Maeterlinck i jego stanowisko we współczesnej poezji belgijskiej" - zarzuty wobec filozofii pozytywizmu - przede wszystkim krytyka minimalizmu poznawczego i braku określania miejsca człowieka w naturze; "wielka" sztuka jest nieśmiertelna, jest symboliczna i poznaje świat korzystając z intuicji, ma być "sztuką dla sztuki", wyzwoloną z norm.
Stanisław Przybyszewski "Confiteor" - sztuka nie może być podporządkowana żadnym celom, ponieważ stanowi cel sama w sobie; "wyzwolona" sztuka zbliża się do absolutu czyli ludzkich dążeń, ma być rodzajem "religii ubogich", a artysta ma pełnić funkcję kapłana.
Artur Górski "Młoda Polska" - konieczność nawiązywania do ideałów romantycznych; zadaniem literatury jest podtrzymywanie idei irredenty; narodowa sztuka nie powinna być "wyzwolona", ponieważ jej zadaniem jest służba Polakom.
Ludwik Krzywicki "O sztuce i nie-sztuce" - uzależnienie sztuki od społecznego życia, zmian ekonomicznych; domagał się pokazywania problemów egzystencjalnych w zwykłej rzeczywistości; był przeciwnikiem modernistycznej estetyki, która sprzyjała efekciarstwu i tendencyjności.
Piotr Chmielowski "Najnowsze prądy w poezji naszej" - nawrót do oświecenia i założeń filozoficznych Hipolita Taine'a; sztuka powinna stanowić opozycję dla idealizmu, jej zadaniem jest prezentowanie psychologicznych obserwacji.
Wacław Nałkowski, Maria Komornicka, Cezary Jellenta "Forpoczty" (czyli straż przednia) - podział ludzi na dwa typy: nerwowy czyli zdolny do ewolucji i zwierzęcy - oporny na nowatorskie idee; dla nerwowców charakterystyczna jest walka ze społecznym zastojem.
Programy i manifesty literackie:
Pokolenie młodopolskie wkraczało na arenę literacką w sytuacji wyraźnego konfliktu z pokoleniem poprzednim, pozytywistycznym. Kolejni „młodzi” podejmowali gwałtowny, wszechstronny spór ideowy ze „starymi”, w którym ich poglądy krystalizowały się, zyskiwały postać jednoznaczną i dobitną – choć niekiedy, dla potrzeb polemiki, uproszczoną – zaś całe nowe pokolenie literackie występowało jako zwarta grupa.
Punktami spornymi w pojmowaniu założeń pozytywizmu i Młodej Polski było skonfrontowanie materializmu, empiryzmu, organicyzmu z kultem jednostki i wywyższaniem indywidualizmu oraz zdefiniowanie roli sztuki.
Artur Górski, najbardziej umiarkowany publicysta, głosił hasła nawiązania do polskiego romantyzmu, a także zauważał konieczność duchowej odmiany narodu polskiego. Pragnął autonomii polskiej literatury, wyznawał kult sztuki oraz wartość talentu artysty. Jego cykl artykułów opublikowany w 1898 roku na łamach krakowskiego “Życia” dał nazwę epoce. Autor występował w obronie nowej literatury, krytykował utylitaryzm i filisterstwo oraz ugodową politykę wobec zaborcy. Postulował o zwrot w kierunku tradycji romantycznej.
Jednym z głównych ideologów młodopolskich był Stanisław Przybyszewski. Do Krakowa przyjechał w 1898, jako duchowy przywódca młodego pokolenia. Głosił hasło “sztuka dla sztuki”, a swoje poglądy publikował w krakowskim “Życiu”. Najbardziej znanym jest jego manifest “Confiteor” z 1899 roku, który zakładał, że sztuka nie ma żadnego celu i jest celem samym w sobie, jest także odbiciem duszy ludzkiej, a jako Absolut nie może być ograniczana żadną formą, ani służyć określonej idei. “Confiteor” wzorowany był na dziele Nietzsego “Tako rzecze Zaratustra”. Autor opowiadając się za autonomizmem sztuki i literatury odrzucił tę tworzoną dla ludu i tendencyjną, a także tworzoną dla rozrywki. Poza tym sztuka miała być przeznaczona dla wszystkich w takim samym stopniu, miała być „religią ubogich”, w której rolę kapłana miał pełnić artysta – jednostka wybitna, geniusz obdarzony siłą woli i nieprzeciętną wrażliwością, umiejętnością dogłębnego przeżywania stanów emocjonalnych. Uzupełnienie tych poglądów odnaleźć można w tekście “O nową sztukę”.
Za młodopolski manifest można uznać rozprawę Ignacego Matuszewskiego “Słowacki i nowa sztuka”. Autor bronił osiągnięć nowej epoki, uznając za jej prekursora Słowackiego (mistycyzm). Uważał, że tym co łączy romantyzm i Młodą Polskę jest indywidualizm i artystyczna wolność.
Uznanym literatem i dziennikarzem był Zenon Przesmycki. Pierwsza jego głośna rozprawa traktowała o belgijskim symboliście Maeterlincku. W późniejszych latach Przesmycki był wydawcą najbardziej młodopolskiego pisma – “Chimery”. Odkrył na nowo twórczość Norwida, którego wnukiem się nazywał. W “Chimerze” ogłosił dwa programowe artykuły: “Los geniuszów” i “Walkę ze sztuką”. Pragnął wyzwolenia sztuki od tendencyjności oraz głosił teorię uszlachetniającego piękna. Poza tym Miriam zajął stanowisko wobec sztuki, nazywał ją nieśmiertelną, symboliczną i przypisywał wartości poznawcze oparte na intuicji.