LIBERALIZM:

• Każdemu należy się maksymalny zakres wolności, jednakowy dla każdego (istnieje ponad 200 definicji wolności) ;

• postulaty wolności i równości (równość formalna);

• wykrystalizował sie po Rewolucji Francuskiej, ale myśl liberalna obecna już była wcześniej:

1. starożytność: opis wojny peloponeskiej, mowa Peryklesa /Tukidydes/ - kwintesencja liberalizmu; wkład sofistów (Protagoras – koncepcja równości wszystkich ludzi); starożytny Rzym – obrona właśności prywatnej, ogromne prawa właściciela;

2. średniowiecze: niewielka wolność osobista; silne grupy pośrednie (arystokracja, szlachta osłabiająca władzę króla);

3. nowożytność: J. Locke (umowa społeczna; boskie prawo natury; ochrona własności prywatnej; prawo do buntu wobec władzy); D. Hume (ewolucja jako źródło koncepcji i prawa; dotrzymywanie umów; własność prywatna); A. Smith (utylitaryzm; wolność gospodarcza; egoizm); Kant (krytyka paternalizmu jako formy tyranii; kreatywność jako odpowiedzialność za siebie); Monteskiusz (podział władzy);

• podkreślanie roli jednostki i jej indywidualnych cech; wolność osobista; suwerenność ludu; wyrozumałość w życiu publicznym; szacunek praw publicznych; obrona mniejszości

„Konstytucja wolności”/ F.A. von Hayek/: 3 rodzaje (definicje wolności):

1. Woność rozumiana jako wolna wola (albo mają ją wsyzscy od urodzenia albo nikt);

2. Wolność wewnętrzna, subiektywna: człowiek pracuje nad swoim wnętrzem, jednością, jest panem swoich potrzeb, wyzwolony od przyjemności; przysługuje tylko niektórórym (takim, którzy do niej dążą;

3. Wolność zależna od warunków zewnętrznych (cecha instytucji otaczających człowieka): charakteryzuje pewne państwa, jest niezależna od świadomości człowieka:

• wolność polityczna: wolność demokratyczna, wolność wyboru i kontrolowania władzy;

• wlność osobista: to niezależność od arbitralnej woli innych ludzi, państwo liberalne powinno gwarantować taką wolność liberalną, prawnie jej strzec (zniewolić może nas tylk drugi człowiek, jego arbitralna wola w przeciwieństwie do spntanicznego, wolnego rynku, który nie może nas zaskoczyć).

DEMOKRATYCZNE ATENY I FILOZOFIA:

• namiastki myśli liberalnej odnajdujemy w strarożytnych instytucjach (demokratyczne Ateny) oraz filozofii (myśl sofistyczna);

• m. in.Platon twierdził, że w Atenach panowała wolność liberalna (krytyka), podobnie uważał Hayek; aspekt ten widoczny jest również w mowie pogrzebowej Peryklesa – podkreślenie tolerancji, równości wobec prawa etc. /„Wojna Peloponeska”Tukidydes/;

„Wolność starożytnych, wolność nowożytnych”/Benjamin Constant/:

• polityczna wolność ateńczyków, nie osobista była najważniejsza; demokracja ateńska była demokracją bezpośrednią;

• poziom życia możliwy do osiągnięcia był niższy;

• ludzie w starożytności byli na niższym etapie rozwoju mentalnego, społeczność była spontaniczna, angażowała się żywo, emocjonalnie, entuzjastycznie w życie polityczne (inaczej niż ludzie współcześni, znużeni, zmęczęni, ważniejsza jest dla nas wolność osobista niż polityczna);

SOFIŚCI:

1. orientacji nomos (prawo, zwyczaj), pierwsze pokolenie; okres przed wojną peloponeską; skoro nie ma żadnych wartości absolutnych, rozsądnym jest zaakceptowanie praw, takich, które zastajemy, należy podporządkować sie prawom, które obowiązują w państwie, w którym się narodziliśmy

2. orientacja physis (natura), drugie pokolenie; okres po wojnie peloponeskiejtwierdzili, że demokracja to rządy słabeuszy, należy to zmienić, powinni panować silni; należy zawierzyć i zyć zgodnie z prawami natury.

Orientacja nomos jako inspiracja, źródło idei liberalnych:

„TEAJTET” /Platon/: dialog, który toczy się wokół definicji wiedzy pomiędzy Sokratesem, Teajtetem i uczniem Protagorasa; Teajtet stawia Protagorasowi (w którego wczuwa się Sokrates, prubując myśleć tak jak Protagoras mimo, że jest jego wrogiem)zarzut: jaki jest sens nauk sofistów i cel płacenia za nie, skoro własne zdanie jest równie wartościowe (nawet jeżeli je zmienimy przy pomocy sofisty), jak zdanie innych, nie podlegaja one przecież kryterium prawdy (oba są w równej mierze prawdziwe); odpowiedz Sokratesa (który mówi w imieniu Protagorasa): należy wartościować sądy, są mniemania lepsze i gorsze, należy wybierać lepsze; sofista leczy za pomocą słów, które mają moc przeobrażania, cnota, umiejętność życia praktycznego, radzenia sobie w świecie powinna być nauczana, dostarczana ludziom dorosłym przy pomocy słów, nabywając wiedzę stajemy się innym człowiekiem (wiedza przeobrażająca, dotyczy tylko dorosłych, którxzy są świadomi, mogą sami budować włąsne poglądy – istotna cecha liberalizmu)

/koncepcja o charakterze liberalnym, wspomaga egalitaryzm ,fundamentalna wartość równości/

„PROTAGORAS” /Platon/: Protagoras postulował wielość cnót (krytyka Platona: cnota jest tylko jedna, albo się ją ma albo nie, nie jest stopniowalna), twierdził, że jest wiele cnót i są one stopniowalne (każdy człowiek jest obdarzony innymi cnotami, ma jedej więcej, innej mniej) brak hierarchii , krytyka Platona : sofiści pobierali opłaty za nauczanie, a nie umieli i źle wychowywali dzieci, wg Platona jest to cechca ateńczyków wynikająca z braku zainteresowania i pielęgnowania cnoty (wątek liberalny, zarzut konserwatystów: liberałowie nie potrafią wychować);

/element liberalny, fundamentalny: idea jednakowej godności ludzi, ontycznej, politycznej równości wszystkich ludzi, poraz pierwszy w historii sormułowana została przez Protagorasa: przypowieść o powstaniu świata: Zeus nakazał Epimeteuszowi i Prometeuszowi zorganizować świat istot żywych: Epimeteusz obdarza wszystkie zwierzęta darami, przypadłościami gatunkowymi, zapomina jednak o ludziach, wtedy Prometeusz rozdzila pomiędzy nich ogień ukradziony Hefajstesowi i mądrość ukradzioną z Aten, wśród ludzi dochodziło jednak do wojen, kiedy Zeus to zobaczył, nakazał Hermesowi rozdać ludziom wstyd i cnotę polityczną każdemu, tak aby państwo demokratyczne mogła gtrwać w pokoju./

POSTAWY LIBERALIZMU:

• Liberalizm jest ustojem naturalnym, jest odpowiedzią na ptrzeby człowieka, jest zgodny z ludzką naturą /np. Fukuyama/;

• Liberalizm nie jest naturalny (demokracja liberalna jest sztucznym, najtrudniejszym ustrojem, ale jednocześnie najlepszym); człowieka należy wychować, dostosować do wolności, wymaga odpowiedniego procesu przygotowania / np. Locke, Monteskiusz/.

/*Recepcja na stanie się klasykiem liberalizmu : krytyka rządu, oryginalne podejście do rządu; pokazanie zagrożeń ze strony państwa i wykazać jak się przed nimi chronić – obrona wolności jednostki/

NURTY LIBERALIZMU:

• Kontynentalny, konstruktywistyczny (racjonalistyczny; liczy się jednostka, nie instyrucje);

• Ewolucjonistyczny: wariant brytyjski (związany z historia Szkocji): ochrona tradycji, zmiany stopniowe, prawo zwyczajowe.

SZKOCKA FILOZOFIA MORALNA:

DAVID HUME:

• Emotywista w etyce: to przyjemność i przykrość są kryterium dobra i zła, emocje są drogowskazem naszych działań; emocje możemy żywić tylko w kontakcie z drugim człowiekiem (nie jesteśmy zdolni do uczuć, emocji w stosunku do bytów abstrakcyjnych np. państwa, społeczeństwa);

• Początkowym stanem człowieka jest stan społeczny, nie stan natury:

• Utylitaryzm zasad:

• Reguły sprawiedliwości:

1. Dotrzymywanie przyżeczeń

2. Stałość prywatna

• Państwo powinno wzbudzać w nas emocje (np. strachu) – powinno chronić przed pokusą złego uczynku (negatywnych emocjii, które skłaniają nas do negatywnego postępowania); państwo stoi na straży prawa, sprawiedliwości itd.;

• Ludzka natura i charakterystyka społeczeństwa (mając je obie na uwadze możliwe jest zawiązanie sprawiedliwości): ludzie są egoistami i cierpią na niedobór dóbr - najistotniejsze dla społeczeństwa, dla ludzi są dobra, które są gwarantem własności prywatnej, a co za tym idzie – warunkują sprawiedliwość (metaforycznie są „prawem natury”, „umową społeczną” – optymizm antropologiczny, zasady sprawiedliwości są zawiązywane odrazu, w sposób naturalny; pierwotnym stanem jest stan społeczny).

ADAM SMITH:

• „Bogadztwo narodów” – Biblia ekonomii ;): koncepcja zachowań gospodarczych;

• „Teoria uczuć moralnych”

Bogadztwo narodów:

1. Koncepcja człowieka ekonomicznego: dusza ludzka jest „duszą pożądliwą” (w języku Platona, którego Smith nie używa); człowiek ekonomiczny, to człowiek, który maksymalizuje dobra, dochód (aby kapitalizm funkcjonował, musimy tacy być) – wg Smitha jest to głowna cecha człowieka

/ nawiązanie, analogia z myślą Hobbesa, który twierdził, że głównym zadaniem, charakterystyką człowieka jest maksymalizacja mocy/

• Egoizm psychologiczny i etyczny (Smith powie: „macie być egoistami”)

1. Koncepcja niewidzialnej ręki: egoizm nie może być zły, jest zalecany, ponieważ istnieje mechanizm, który harmonizuje egoistyczne działanie innych ludzi i powoduje, że wszystkim takie działanie się opłaca; mechanizm niewidzialnej ręki polega na powstawaniu czegoś, czego nie jesteśmy w stanie przewidzieć, ale co później możemy analizować, śledzić (wg Smitha w oparciu o działanie takiego mechanizmu wynikającego z egoistycznej natury ludzkiej, narody sie bogacą)

/dopiero w XX wieku Hayek i Mises opracowali odpowiednią aparaturę pojęciową do sformułowania i rozpracowania „koncepcji niewidzialnej ręki rynku”: ubocznych, nieświadomych efektów naszych świadomych działań/

/”Nędza historycyzmu”Popper – mechanizm niewidzialnej ręki/

• Jedyną funkcją państwa jest pilnowanie reguł: państwo może ingerować i wspierać również społeczństwo jedynie wtedy, kiedy potrzebna jest pomoc w utrzymaniu dóbr, instytucji niezbędnych dla większości

Teoria uczuć moralnych:

• Koncepcja bezstronnego obserwatora (każdy z nas powinien spojrzeć na siebie z zewnątrz, z perspektywy drugiej osoby);

• Do argumentacji utylitarystycznej dochodzi argumentacja religijna: jesteśmy egoistami, ponieważ takimi czyni nas Bóg (wizerunek Boga jako utylitarysty, który obdarzył nas egoizmem, skoro taka była wola Boga, to należy postepować zgodnie z naszą naturą, dążyć do szczęścia, maksymalizacji dóbr itd.; na ziemi obowiązują reguły ziemskie – należy kierować się naszymi naturalnymi skłonnościami, danymi od Boga, mimo altruistycznych skłónności, najważniejsze jest to, co bliskie, podstawowe, to do czego skłania nas nasze serce: rodzina, grupa społeczna, do której przynależymy, nasz kraj).

/”Dzieje powszechne” Hegel: mechanizm niewidzialnej ręki, chytrość/

IMMANUEL KANT:

„Co to jest oświecenie?”

„O porzekadle: To może być słuszne w teorii, ale nic nie jest warte w praktyce”

• Jestesmy równi ponieważ jesteśmy podmiotami monarylnymi (wg Kołakowskiego jest to najsilniejszy argument w historii filozofii jaki broni tezy o godności człowieka , wolności i równości ludzi);

Ujęcie człowieka w trzech aspektach (człowiek wolny jako cel sam w sobie, człowiek jako podmiot moralny; człowiek jako poddany, człowiek jako obywatel)

• Ludzie są wolni, naszą wolność ogranicza wlność drugiego;

• Jako poddani w państwie jesteśmy równi (równość formalna), wobec prawa wszyscy jesteśmy równi (jednak głowa państwa, władca mają rządzić państwiem, jest suwerenem, zwierzchnikiem poddanych; pddani nie mogą się buntować jak u Hobbesa) .

• Człowiek jako obywatel: cechuje go niezależność w sensie ekonomicznym - kryterium bycia obywatelem (mają pewne kompetencje lub kapitał materialny); niezależne nie są kobiety ani pracownicy fizyczni.

/Umowa społeczna: jest kryterium prawomocności, ale w żadnej mierze nie należy traktować go jako fakt empiryczny; jest to pewnego rodzaju eksperyment intelektualny; umowa jest czystą ideą rozumu/

/Imperium paternale: rząd ojcowski, paternalizm jest największym rodzajem despotyzmu, ponieważ jest despotyzem ukrytym/

„Co to jest oświecenie?”

• Oświecenie jest to wyjście człowieka z zawinionej niepewności: polega na posługiwaniu się własnym rozumem; lenistwo i lęk są przyczynami niepełnoletności;

Dwa rodzaje wlności:

1. Wolność czynienia pożytku z rozumu w sferze publicznej jest wtedy, kiedy wkraczam w sfere publiczną (jest nieograniczona, polega na wolności słowa, swobodzie wypowiedzi);

2. Wolność czynienia pożytku z rozumu w sferze prywatnej polega na bezwzględnym przestrzeganiu prawa, respektowaniu regół.

Elementy liberalizmu Kanta:

U Kanta: filozofia jako nauka nie jest możliwa; podstawowe sądy o rzeczywistości mają charakter sądów syntetycznych a priori; Kant jest agnostykiem; rzeczywistość noumenalna (rzeczy same w sobie) nie są poznawalne, poznawalne są tylko zjawiska; o tym, że noumeny, Bóg, wolna wola, nieśmiertelna dusza istnieją (jako kategorie, ale nie jako fakty) przekonują nas postulaty rozumu praktycznego. Podobny postulatywny charakter mają poglądy, tezy Kanta związane ze sferą polityczną. Wszystkie najważniejsze kategorie są dla Kanta postulatami.

Podział świata na empiryczny (dterminizm; zwierzęca natura człowieka) i noumenalny (świat rzeczy samych w sobie, niepoznawalny; nie wiemy czy mamy wolną wolę itd., my jej po prostu potrzebujemy)

Radykalny pesymista antropologiczny (w świecie fenomenów panuje radykalny determinizm)

• „Przypuszczalny początek ludzkiej historii” (człowiek ponosi odpowiedzialność za opuszczenie raju); w wymiarze politycznym kresem ludzkości będzie wiecznny pokój – federacja narodów.

LIBERALIZM XVII I XVIII WIEKU (PODSUMOWANIE):

1. Liberalizm ewolucjonistyczny: filozofia brytyjska; prawo podlega ewolucji; tradycja prawa niepisanego, zwyczajowego (common low);

2. Liberalizm kontynentalny: filozofia francuska; elementy w fiozofii niemieckiej.

LIBERALIZM XIX WIEKU (do 1914 r.):

• Triumf liberalizmu;

• Liberalna partia w Hiszpanii – pierwsza liberalna partia;

• Wzrasta długość życia; zwiększa się liczba ludności; poprawia się poziom życia; wzrasta poziom gospodarki ucieczka od biedy i szybkiej śmierci (historia ludzkości wg liberałów).

WIEK XIX

WIEK XX

dziki/ czysty liberalizm: jeśli kiedykolwiek istniał liberalizm to właśnie wtedy; życie XIX wiecznego anglika: może opuszczać kraj bez paszportu i swobodnie do niego wracać, swobodny przepływ emigrantów; poza policją i urzędami pocztowymi nie zauważano państwa; możliwość decydowania o sobie samym; nieobowiązkowa służba wojskowa, życie łagodniejsze, mniej surowe; powstawanie ruchów związkowych; ochrona socjalna ze strony państwa, pojawia się wzrost komfortu życia.

odejście od zasad liberalnych, pojawiają się totalitaryzmy – szkoła Frankfurcka; pojawienie się wielkiego kryzysu gospodarczego spowodował odejście od regół liberalnych; filozofowie nie traktowali liberalizmu jako swojego prawowitego dziecka; brak okresu faktycznego liberalizmu; „rewolucja konserwatywna” Regan Teacher ; w Polsce nie ma partii liberalnej.

BENJAMIN KONSTANT /1767 – 1830 r./:

• rozważania na temat wolności; odniesienie do starożytnych Aten (złotego wieku 1. generacji Sofistów):

• wolność starożytnych: nie znali pojęcia wolności osobistej, nie była dla nich ciekawa; mieli do czynienia z wolnością polityczną, powody: Ateny miasto – państwo: demokracja o charakterze bezpośrednim; dostarczała dużych doznań emocjonalnych; możliwość uzyskania satysfakcji przez uczestniczenie w życiu politycznym; ideologia republikańska: kochali demokrację; różnice w zamożności: brak dóbr i wolności wyboru konsumenckiego;

• wolność nowożytnych: wolność osobista – wynalazkiem czasów nowożytnych; wraz ze wzrostem państw powstaje demokracja przedstawicielska: nie ma poczucia bezpośredniego wpływu na politykę, niedostatek emocji powoduje zmniejszenie znaczenia ducha republikańskiego; obecność wielkiej ilości dóbr, co sprzyja wolności osobistej; przyjemność ze sfery konsumpcji;

• Constant nie zawiera silnego wartościowania, która z wolności jest lepsza; wszystko zależy od zmieniających się okoliczności i od zmiany kierunku historii; nie ma prostego powrotu do ideału republikańskiego;

• zarzut: czy wolność osobista nie powoduje czasem bierności politycznej;

• nie ma powrotu do demokracji bezpośredniej.

• w historii ludzkości można wyróżnić okresy: a) dzieciństwo: naiwność, żarliwość (Grecy byli na tym etapie rozwoju); starożytni odczuwali więcej przyjemności z działania, angażowania się społecznego niż prywatnego; b) dojrzałość: sceptycyzm, ironia, dystans;

• nie ma już możliwości aby ktoś bezkrytycznie i żarliwie zaangażował się w jakąś ideę; nie ma już powrotu do czasu dzieciństwa;nie ma już tak żarliwego zaangażowania we wspólnotę; nowożytni chętniej pozostają w sferze działania indywidualnego niż społecznego; brak przekonania pewnego, wszystko wydaje się być płynne; nie ma odwrotu od liberalizmu – to konieczny etap historii.

• Nawiązanie do Hanny Arendt: wychwala starożytność; powodem narodzin totalitaryzmu w Niemczech był brak rozwiniętego ducha republikańskiego – panował natomiast legalizm, który wyzwalał bierność polityczną: brak buntu wobec władzy państwowej; nawołuje do wskrzeszenia Greckiego ducha republikańskiego; twierdzi, że nie można oddzielić sfery prywatnej od polityki.

FEDERIC BASTIAT /1801 – 1850 r./:

• zasada sprawiedliwości;

• zasada odpowiedzialności (działa w wymiarze przyrody, ale nie działa w wymiarze politycznym);

• państwo to system zorganizowanej nieodpowiedzialności: uniemożliwia uczenie się społeczeństwa, ponieważ bierze na siebie złe konsekwencje czynów obywateli);

• polityk, publicysta, radykalny liberał;

• Uważał że dwie zasady są najważniejsze:

1. zasada odpowiedzialności (działa w wymiarze przyrody, ale nie działa w wymiarze politycznym): mamy do czynienia z różnymi rodzajami sankcji za nasze czyny; są warunkiem doskonalenia się - rodzajem wskazówek; kara za złe czyny – nagroda za dobre : tak jest w naturze; sam ponoszę odpowiedzialność za swoje czyny; sankcje religijne: adekwatnie rozdzielone; sankcje prawne: dysponentem jest państwo (źle funkcjonuje: za nasze indywidualne decyzje odpowiedzialność ponosi całe społeczeństwo – jest to zjawisko powszechne i nie akceptowalne; państwo uniemożliwia doskonalenie wewnętrzne bo zawsze mogę na nim polegać; uniemożliwia uczenie się; powoduje chaos informacyjny państwo to zbiorowa nieodpowiedzialność; konsekwencje działań spadają na wszystkich a nie na jednostkę która zawiniła, lub jest niezaradna);

2. zasada sprawiedliwości: bądźmy solidarni: a biedni przestaną się domagać od bogatych pomocy; weź swój los we własne ręce; zacząć żyć na własny rachunek; przestać żądać czegoś od innych.

J.S. MILL /1806 – 1873 r./:

• radykalny liberałnw sferze obyczajowej: nieograniczona wolność słowa, która jest niezbędna, aby mówić o prawdzie; wolność słowa umożliwia dyskusję, falsyfikację, weryfikację prawdy, sądu;

• wizja człowieka: wolnomyśliciel, pozytywny bohater idący trochę pod prąd, ekscentryk;

• krytyka mas jako zbiorowej miernoty;

• nieograniczona wolność słowa jest jedyną drogą do prawdy – odrzucenie fałszu; prawda służy pożytkowi nie jest wartością autoteliczną

• „ Esej o wolności”( dwie mysli):

1. Koncepcja pozytywnego bohatera: ideał osobowościowy: osoba krytyczna; rozbudzony umysł; krytyczna ocena rzeczywistości; ekscentryczna odwaga; odwaga odróżnienia się od innych; twórczość indywidualna to działanie, odkrywanie; krytykuje masy – rządy miernoty – despotyzm mas – totalitaryzm większości; przymioty indywidualizmu: jednostki to sól ziemi; oddychać można tylko w atmosferze wolności; oryginalność nie może być deprecjonowana bo przynosi dobre owoce; postęp wywodzi się od jednostki;

2. Koncepcja opinii publicznej która tworzy presję silniejszą niż państwo: odrzucał presję opinii publicznej, uważał ją za jeszcze bardziej opresyjną nić presji państwa; jest wszechobecna, wszechwidząca; potrafi być bardzo dokuczliwa; apel tolerancji dla mniejszości, swobodnego dla nich rozwoju, a nie wykluczenie i ignorowanie; postulat liberalnej opinii publicznej; nieograniczona możliwość wypowiadania swoich nawet najbardziej kontrowersyjnych poglądów; większość nie może nękać mniejszości: wszystko powinno odbywać się w ramach wolności słowa.

IZAAK BERLIN:

„ O dążeniu do ideału”:

• liberalizm ewolucyjny; koncepcja pluralizmu aksjologicznego: rodzi tolerancję i zrozumienie, nie jest tak, że tylko jedna osoba ma rację, jest obecna wielość równorzędnych rozwiązań; przestrzega przed idealizmem; pluralizm a nie absolutyzm;

2. koncepcje wolności:

• opowiada się za wolnością negatywną „ od”: pokazuje pułapkę intelektualną: jest nią konkurencyjna idea wolności: „ do” – wolność pozytywna – moc dysponowania środkami, które dają mi wolność ;

• wolność wewnętrzna pozytywna: jestem wolny kiedy w mojej duszy dominuje wyższa forma mojej duszy : dusza jest złożona i ma budowę hierarchiczną, dominacja w mojej duszy pierwiastka wyższego utożsamianego z rozumem;

• wolność pozytywną przeciwstawia lotności osobistej; ma to konsekwencje polityczne niewidoczne na pierwszy rzut oka;

• niewiele nas dzieli od sytuacji J. Rousseau: „ można człowieka zmusić do wolności, do zachowań na które zgodziłby się gdyby miał wiedzę wyższą”: wyjście z założenia, że ludzie, którzy nie mają wiedzy wyższej nie mogą przyjąć prawidłowej postawy i wolności; obecność „zewnętrznego prawodawcy” który może zmuszać ludzi do pewnych zachowań – uzasadnia to tym, że gdyby mieli taką szeroką wiedzę jak on i umieli dostrzec tyle pozytywnych aspektów tej teorii to z pewnością by ją przyjęli; koncepcja ta nie postrzega człowieka jako skończonej jednostki; zmuszanie kogoś do czegoś dla jego dobra; odpowiedzialność za to podejście ponosi: „ koncepcja hierarchicznej duszy” (rozum, emocje, mix) – Berlin uznaje to za dramat wolności pozytywnej;

• człowieka powinnyśmy akceptować takim jaki jest nam dany;

• człowiek dla Berlina jest skończoną jednostką; przestrzega przed elitarnymi grupami, które będą chciały narzucić człowiekowi swoje poglądy,a na dodatek będą interpretowały to narzucenie jako wolność; akt wolnego wyboru;

• przestroga przed tym, że łatwo jest przekroczyć granice przymusu, nakazywania komuś bycia wolnym, nabiera to wówczas cech systemu przemocy i opresji;

• popiera wolność negatywną: brak przymusu ze strony innych.

LIBERALIZM WSPÓŁCZESNY:

• Ordoliberalizm (ordo znaczy początek): narodził się w Niemczech; jest połączeniem liberalizmu z myślą chrześcijańską; przedstawiciele: Ropke, Mueller, Rustow; większe zrozumienie dla tego, że człowiek potrzebuje w życiu ludzkiego wymiaru np. domka z ogródkiem (brak nie ma języka konsumpcji); zrozumienie ludzkiego wymiaru gospodarki;

• SZKOŁA AUSTRIACKA: ośrodek powstania: Wiedeń; subiektywistyczna perspektywa; indywidualizm metodologiczny (człowiek jest podmiotem); otwartość na żywiołowość procesów gospodarczych (ekonomia jest nieprzewidywalna);

Przedstawiciele:

LUDWIG VON MISES /19881 – 1973 r./:

• Zniechęcił się do Austrii wyjechał do Stanów;

• Polilogizm: nie ma jednego uniwersalnego modelu ekonomii (różni ludzie mają odmienne podejście);

3 interpretacje, podejścia do ekonomii:

• podejście do ekonomii wynika z nastawienia, koncepcji natury ludzkiej;

• ekonomia jest rodzajem prakseologii (nauki o skutecznym działaniu) - nie jest pochodną żadnej antropologii; abstrachuje od biologii, od jakichkolwiek cech człowieka; jest uniwersalna – dotyczy każdego podmiotu działającego (wyznacza reguły skutecznego działania, które wykraczają poza gatunek ludzki) / nowatorskie podejście von Misesa;

• kapitalizm (3 elementy): wolny rynek, własność prywatna, motywacja ekonomiczna podmiotów działających na rynku gwarantują skuteczne działanie, realizację własnych potrzeb, poprawne funkcjonowanie;

• oddzielenie ekonomii od państwa (stanie na straży prawa, bezpieczeństwa).

/Spór o racjonalność gospodarki socjalistycznej (spór o przyszłość Zachodu – wygrana na tamten czas przez socjalistów): uczestniczył w nim Mises i Hayek – bronili wolnego rynku w koncepcji państwa:

Mises: polemizowanie z próbą umoralnienia motywacji ekonomicznych (człowiek nie może być tylko homo economicus – człowiek jest kimś więcej, jest pełniejszy) – Mises twierdzi, że człowiek musi się ograniczyć do bycia ekonomicznym, motywacji ekonomicznej w ekonomii, w kapitaliźmie!

• Rola klasy robotniczej: jest beneficjentem tego, co wymyślili inny; niewiele przyczyniła się do rozwoju historii (była przeszkodą postępu);

• Liberalizm socjalny (głosi zrównanie warunków startu): wg Misesa to jest niesparwiedliwe (życie ma różne aspekty, nie obraca się tylko wokół gospodarki; nie można patrzeć na życie tylko z perspektywy ekonomicznej); wprowadzanie sparwiedliwości wybiórczo tylko w jednym aspekcie życia (pozostawiając niesprawiedliwość na innych płaszczyznach) nie czyni sprawiedliwości;

• Maksymalizacja zysków: na rynku panem jest konsument – kapitaliści są na nasze usługi (zachowanie kapitalistów jest wstórne w stosunku do naszego).

F. A. VON HAYEK:

• uczeń von Misesa; wyemigrował do Wielkiej Brytanii potem do USA a na końcu powrócił do Europy do Niemiec ;laureat nagrody Nobla z Ekonomii;

• rynek pełni rolę procedury odkrywania prawdy;

• cena spełnia funkcję informacji: „sygnałowa funkcja cen”: przedstawia prawdę o gospodarce;

• „ Konstytucja wolności”; „ Droga do poddaństwa”; „ Zgubna pycha rozumu”

Koncepcja ewolucji :2 rodzaje ewolucji: 1. biologiczna 2. kulturowa

1. ewolucja biologiczna

   • nawiązanie do Darwina; jego koncepcji ewolucji

   • hominidy: ssaki naczelne, formy człekokształtne poprzedzające nas ludzi;

2. ewolucja kulturowa

• dziedziczymy po hominidach naszych przodkach pewne cechy: upodobali sobie życie w małych grupach; w codziennym funkcjonowaniu pewne cechy jedne cechy były funkcjonalne a inne dysfunkcjonalne i te musiały zostać wyparte i skazane na zanik

• cechy, które mamy usytuowane w genach: dla Hayeka nie są to wartości, ponieważ skoro mamy je w genach chcąc je posiadać nie musimy podejmować pracy nad sobą – są to: solidarność, altruizm (cechy te są atawistyczne a nie wytworzone), ksenofobia, sprawiedliwość społeczna ;

• sytuacja ulega zmianie wraz ze zmianą trybu życia: osiadły tryb życia zajęciem staje się rolnictwo;

• następuje otwarcie na większe grupy chociaż ludzie mają zakodowane, że nie jest to bezpieczne, ale powoduje rozwój więc musiało nastąpić;

• ludzie zaczęli przeciwstawiać się swoim hamulcom i wraz z tym zaczęli wytwarzać kulturę która przeciwstawia się zasadom biologicznym

• wraz ze zmianami powstaje pole do konfliktu: powołanie wolnego rynku z jego konkurencyjnością; egoizm staje się cnota; następuje otwarcie na wpływy z zewnątrz; zatrudniamy już nie swojego a lepszego specjalistę;

• altruizm jest w nas ale musimy pamiętać, że z drugiej strony mamy kulturę, która przeciwstawia się naszej biologii

• obecne konflikty na linii:

1. natura – biologia

2. natura – kultura (nie wiadomo jak potoczy się ten konflikt); musimy być świadomi, że główne zagrożenie płynie od nas samych

• obecnie człowiek dąży do: wzrostu populacji, bogactwa i wolności:

• memy: czyli nowe idee, nowe techniki etapy przemian w tej dziedzinie, które są nie do przewidzenia;

• rozpowszechnienie nowych cech jest szybsze bo nie przebiega za pomocą genu lecz na zasadzie naśladownictwa: zakres jest większy; tempo rozpowszechniania też jest większe.

Poglądy epistemologiczne:

• jego zasadą jest sięganie głębiej – powód: wszechstronne wykształcenie i wiedza:

• Koncepcja Wiedzy : najmniej:

  1. rozum – reguły racjonalne, które da się uzasadnić, mamy na nie argumenty (rozum bagatelizuje i umniejsza: niewielki element wiedzy z której człowiek korzysta; krytyka ograniczania ludzkiej wiedzy tylko do rozumu; to jest redukcja – krytyka konstruktywizmu; wyśmiewa ograniczanie duszy do świadomego ego);

  2. po środku: reguły świadome a nie dyskursywne (mam świadomość reguł ale nie potrafię ich zwerbalizować np. świadomość reguł języka ojczystego, prawo, obyczaje – nie znamy racjonalnego uzasadnienia na ich rzecz)

  3. reguły nieświadome - dochodzą do głosu w sposób nieświadomy (ukryte w naszej podświadomości: lęki, pragnienia; powstają wraz z rozwojem biologicznym człowieka; nie umiemy tego aspektu naszego umysłu zracjonalizować, ale musimy wiedzieć, że czasem tak postępujemy; determinują nasze zachowania; są źródłem olbrzymiej wiedzy niezbędnej w życiu);

• umysł to: zestaw reguł którymi człowiek się posługuje : dostrzegamy je w działaniu; ich obecność potwierdzają nasze czyny.

• wpływ powyższych 3 reguł na gospodarkę: debata na temat racjonalności gospodarki socjalistycznej – płynące wnioski: nie jest możliwa interwencjonalistyczna gospodarka rynkowa; nie można kontrolować wszystkiego nawet praw ekonomii; jeżeli damy dojść do głosu tylko rozumowi to ograniczymy wolność człowieka; w tym przypadku liczy się kwestia jakości informacji a nie ilość zagregowania informacji w jednym miejscu; centralny kwantyfikator nie ma racji powodzenia.

„ Droga do poddaństwa”:

• poglądy ekonomiczne;

• podnosi krytykę państwa opiekuńczego: państwo opiekuńcze jest drogą do zniewolenia;

• obala mit: jesteśmy panami swojego życia – jest to mit wolnej sprawczości – uważa, że w kapitalizmie jest on nie do zrealizowania;

• w kapitalizmie nie ma sprawiedliwości: zgodności wkładu do wynagrodzenia: wolny rynek nie jest zgodny z wynagrodzeniem według zasług;

• nikt w gospodarce rynkowej nie jest w stanie przewidzieć jak będą się kształtowały ceny: cena jest kształtowana na danych wstecz: nieprzewidywalność rynku i zmienna cena będąc obecny na rynku działam w warunkach niepewności; należy zawsze zostawić otwarte drzwi na przypadkowość; brak sztywnych reguł ; wolny rynek to gra: liczą się nasze umiejętności i szczęście; na rynku nie ma sprawiedliwości dystrybutywnej; w wolnym rynku działa zasada: nagrodę otrzymuje ten kto ma największy wpływ na pożytek społeczny – pożytek innych ludzi;

Skutki dla państwa: Państwo minimalne :

• apel: pozwólmy ludziom korzystać z ich wolności ze swojego rozumu; musi trwać i rozwijać się ewolucja kulturowa a ona jest tam gdzie jest wolność; „gdyby człowiek był wszechwiedzący wolność byłaby zbędna”;

• wyraża sceptycyzm co do możliwości poznawczych człowieka człowiek jest ułomny;

• ludzka kreatywność może się ujawnić tylko w warunkach wolności

Skutki dla etyki: Dwa rodzaje systemu wartości:

• ewolucja biologiczna: to co się rozumie w tym aspekcie za etyczne dla Hayeka etyką nie jest – dewaluuje wartość etyczną tych przymiotów;

• ewolucja kulturowa: społeczeństwo otwarte; wspólny; świat globalny: tu rodzi się i przejawia się kultura; stoi w radykalnej opozycji do ewolucji biologicznej; wartości tu występujące są trudne do przestrzegania;

• konflikt między ewolucją biologiczną a ewolucją kulturową powstaje w momencie przejawiania się, dochodzenia do głosu wartości atawistycznych (regresja ewolucyjna, pojawianie się nietypowych cech dla gatunku), które np. w państwie, polityce nie powinny się przejawiać;

• gdy mówi o wielości cywilizacji sytuuje siebie na pograniczu liberalizmu i konserwatyzmu: uważa, że nie ma norm absolutnych, uniwersalnych dla wszystkich ludzi – są tylko normy swoiste dla danego narodu ;obecność „wewnętrznych cywilizacji”: a ta z pośród wielości cywilizacji, która jest bardziej koherentna staje się tą obowiązującą; nie można oceniać innych cywilizacji z zewnątrz, swoimi kategoriami.