27. CECHY PROCESU KBWE/OBWE

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie spełnia prawie wszystkie warunki niezbędne, aby uznać ją za organizację międzynarodową o charakterze rządowym. Za uznaniem jej za organizację przemawia przede wszystkim fakt, że jej członkami są suwerenne państwa (obecnie 56). Ponadto, dysponuje takimi atrybutami jak: stałe organy, bierne i czynne prawo legacji, zdolność do utrzymywania i rozwijania kontaktów i współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi, cele i funkcje organizacji mające międzynarodowy charakter. Jedyną przeszkodą w uznaniu OBWE za organizację międzynarodową jest brak umowy o charakterze statutu.

1. Struktury OBWE są dość szeroko rozbudowane, jednak nie można mówić o zbiurokratyzowaniu. Ze względu na skład i kompetencje organy można podzielić na: polityczne, administracyjne, parlamentarne, autonomiczne, wyspecjalizowane i powoływane ad hoc. Mankamentem jest mało czytelny podział kompetencji między poszczególnymi organami.

2. Ważną cechą jest zasada równości wszystkich członków, która przejawia się w procesie podejmowania decyzji na zasadzie konsensusu. Aby jednak nie dochodziło do sytuacji surrealistycznych i nadużywania tej zasady, łagodzi się ją dwoma sposobami. Po pierwsze, uważa się, że konsensus został osiągnięty jeśli żadne państwo nie zgłosiło sprzeciwu. Po drugie, występuje klauzula, iż państwa mogą zgłaszać zastrzeżenia lub oświadczenia interpretacyjne. Ważnym odstępstwem od konsensusu jest mechanizm moskiewski. Ma on zastosowanie w przypadku, gdy jedno państwo stwierdzi, że w innym państwie ma miejsce poważne, masowe łamanie praw człowieka. Państwo inicjujące procedurę, może przy poparciu 9 innych państw, wysłać sprawozdawców lub ekspertów do państwa naruszającego podstawowe prawa i wolności wbrew jego woli. Kolejnym odstępstwem od zasady konsensusu było przyjęcie zasady „konsensus minus jeden” na posiedzeniu Rady w 1992r. Zakłada ona, że w przypadku oczywistych i poważnych naruszeń z zakresu ludzkiego wymiaru Rada Ministerialna lub Wysoka Rada mogą podjąć odpowiednie działania o charakterze politycznym bez zgody danego państwa, jednak może się to odbyć jedynie poza terytorium zainteresowanego państwa. Zasada ta była podstawą zawieszenia uczestnictwa w procesie KBWE byłej Jugosławii.

3. Następną cechą jest polityczny charakter zobowiązań. Z intencji stron, wyrażonej na Konferencji w 1975 r., wynika, że Akt Końcowy nie jest dokumentem prawnym, lecz politycznym. Fakt, że umowy helsińskie nie są prawnie wiążące, nie podważa ich znaczenia politycznego. Wprost przeciwnie, pogwałcenie umowy politycznej, która nie jest prawnie wiążąca, jest równie niedopuszczalne, jak naruszenie norm prawa międzynarodowego.

4. Kolejną cechą procesu KBWE/OBWE jest „powiązanie koszyków”. Między problemami, których dotyczy proces helsiński, istnieją ścisłe powiązania merytoryczne. Zakłada się ścisłe łączenie problemów politycznych z problemami bezpieczeństwa, współpracy gospodarczej oraz z zagadnieniami humanitarnymi.

5. Organizacja ma charakter euroazjatycki. Skupia nie tylko państwa europejskie, ale także państwa azjatyckie powstałe po rozpadzie ZSRR, Stany Zjednoczone i Kanadę. W zasadzie tworzy więc trójkontynentalny system współpracy. Aktywnie współpracuje też z krajami Basenu Morza Śródziemnego, Japonią i Koreą Południową.

6. Ostatnią ważną cechą procesu KBWE/OBWE jest udział w nim organizacji pozarządowych i osób fizycznych. Obecnie osoby fizyczne i organizacje pozarządowe odgrywają istotną rolę, zwłaszcza w dziedzinie wymiaru ludzkiego OBWE. Jest to konsekwencja wzmocnienia statusu i pozycji organizacji pozarządowych w ramach procesu OBWE. Najważniejszym osiągnięciem jest upoważnienie nowo powołanego Wysokiego Komisarza OBWE do Spraw Mniejszości Narodowych do otrzymywania informacji i sprawozdań od osób fizycznych i grup pozarządowych.