43. Omów podstawowe dokumenty KBWE/OBWE w zakresie ochrony mniejszości narodowych.
AKT KOŃCOWY (Helsinki, 1.08.1975)
W wyniku zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, została ponownie zauważona i poruszona kwestia mniejszości narodowych na kontynencie europejskim. 1 sierpnia 1975r. przywódcy 33 państw europejskich, USA oraz Kanady podpisali Akt Końcowy, który zawierał artykuł poświęcony tej problematyce (rozdz. IV). Mówił on, że państwa na terytorium których występują mniejszości narodowe będą respektować ich prawa do równości wobec prawa, zapewnią im pełną możliwość korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności chroniąc w ten sposób ich uzasadnione interesy w tej dziedzinie.
DOKUMENT KOŃCOWY Z WIEDNIA (19.01.1989)
Konferencja w Wiedniu była trzecią konferencją przeglądową KBWE, jednak ze względu na zmiany jakie zaszły w ZSRR, odbywała się w innym klimacie niż poprzednie. Rozpoczęła się 4 listopada 1986r. Po raz pierwszy w historii KBWE, państwa wschodnie zaczęły wykazywać elastyczność wobec drażliwych do tej pory kwestii KBWE, które dotyczyły praw człowieka. Po 26 miesiącach negocjacji udało się osiągnąć porozumienie i 19 stycznia 1989r. przyjęto wiedeński Dokument Końcowy. Główne osiągnięcia tego dokumentu dotyczą wymiaru ludzkiego KBWE, poszerzony został katalog praw człowieka oraz przyjęto mechanizmy kontroli tego obszaru. W Dokumencie mówi się, że państwa uczestniczące będą szanować prawa człowieka i podstawowe wolności łącznie z wolnością myśli, sumienia, religii lub przekonań każdego bez względu na różnice rasy, płci, języka lub religii. Uczestnicy spotkania podjęli również decyzję dotyczącą zwołania Konferencji w sprawie Ludzkiego Wymiaru KBWE.
DOKUMENT KOŃCOWY SPOTKANIA KOPENHASKIEGO (29.06.1990)
Spotkanie odbyło się w czerwcu 1990r i stanowiło ważny krok naprzód w ustanawianiu wspólnych standardów w dziedzinie ochrony praw członków mniejszości narodowych i etnicznych w Europie. Osiągnięto konsensus dotyczący ważnego dokumentu, zwanego niekiedy Europejską konstytucją praw człowieka. Mniejszościom narodowym poświęcony został czwarty rozdział Dokumentu Końcowego i to właśnie ta część była największym osiągnięciem spotkania kopenhaskiego. Mimo ostrożnych sformułowań i klauzul wyłączeniowych ów rozdział zawiera wiele uzgodnień, które stanowiły istotny krok w drodze do ustalenia statusu mniejszości narodowych w prawie mn i stosunkach międzynarodowych. Państwom nie udało się osiągnąć porozumienia co do sformułowania definicji pojęcia „mniejszości narodowe”, jednak problem rozwiązano przez sformułowanie: „Przynależność do mniejszości narodowej jest sprawą indywidualnego wyboru, który nie może działać na niekorzyść osób dokonujących takiego wyboru”. Dokument zawierał szereg postanowień dotyczących ochrony mniejszości narodowych, gwarantując prawo do ochrony i rozwoju ich tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej; posługiwania się językiem narodowym; tworzenia i utrzymania własnych kulturalnych, oświatowych czy religijnych instytucji; organizacji, stowarzyszeń; wyznawania i praktykowania swojej religii; udziału w życiu publicznym. Ponadto Umowa ta zakazywała „tradycyjnej” wschodnioeuropejskiej praktyki zabraniania kontaktów między członkami mniejszości narodowej ponad granicami (np. kontaktów węgierskiej mniejszości w Rumunii z obywatelami Węgier).
KARTA PARYSKA NOWEJ EUROPY (Paryż, 21.11.1990)
W wyniku rewolucyjnych zmian jakie przyniósł rok 1989 postanowiono zwołać konferencję, poświęconą nowej sytuacji na kontynencie. Spotkanie na szczycie odbyło się w Paryżu 19-21 listopada 1990 r. i zakończone zostało podpisaniem dokumentu końcowego, którego ważność jest stawiana na poziomie Aktu Końcowego z Helsinek. Jeśli chodzi o kwestie mniejszości narodowych, to pierwszy rozdział zawierał potwierdzenia tego, co postanowiono na kopenhaskim spotkaniu poświęconym wymiarowi ludzkiemu KBWE. W drugiej części tego dokumentu zatytułowanej Wytyczne na przyszłość, położono nacisk na konieczność wspierania rządów praca, ochronę tożsamości mniejszości narodowych, praw i wolności osobistych i politycznych oraz konieczność istnienia ich efektywnych gwarancji. W części tej znalazła się także decyzja o zwołaniu specjalistycznego spotkania KBWE – ekspertów ds. mniejszości narodowych w Genewie w lipcu 1991 r.
RAPORT GENEWSKIEGO SPOTKANIA EKSPERTÓW KBWE NA TEMAT MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH (11-19.07.1991)
Rezultatem spotkania było ogólnikowy Raport wymieniający wiele zasad wg których należy traktować mniejszości narodowe. Poza tym wylicza czternaście środków, które powinny stosować niektóre państwa członkowskie w celu wspierania praw mniejszości. Należą do nich m.in.: przedstawicielstwo w organach doradczych i decyzyjnych, administracja lokalna i samorządowa, środki edukacyjne, utworzenie stałych komisji mieszanych w celu ułatwiania dialogu między określonymi regionami przygranicznymi. Ważnym dokonaniem spotkania było sformułowanie następującego postanowienia:
Kwestie dotyczące mniejszości narodowych oraz przestrzeganie międzynarodowych obowiązków i zobowiązań dotyczących praw osób będących członkami tychże mniejszości leżą w uprawnionym interesie międzynarodowym i dlatego nie stanowią sprawy wyłącznie wewnętrznej danego Państwa.
Państwom nie udało się jednak uzgodnić definicji pojęcia „mniejszości narodowych”, ani osiągnąć konsensusu w znaczących kwestiach, m.in. czy mniejszościom przyznać prawa zbiorowe oraz w kwestii stworzenia mechanizmu kontrolowania ochrony praw mniejszości narodowych.
DOKUMENT KOŃCOWY II KONFERENCJI HELSIŃSKIEJ: WYZWANIA PRZEMIANY (24-08.07.1992)
Dokument ten nawiązuje do „poważnych rozczarowań”, wynikających z naruszeń zobowiązań KBWE w dziedzinie praw człowieka i podstawowych wolności, w tym tych odnoszących się do mniejszości narodowych. Ludzki wymiar zaczęto rozpatrywać przede wszystkim w powiązaniu z zagadnieniem bezpieczeństwa. Ważnym elementem było utworzenie urzędu Wysokiego Komisarza KBWE ds. Mniejszości Narodowych. Urząd ten nie został wprowadzony jako instrument wymiaru ludzkiego, chociaż wyraźnie określono go jako „instrument zapobiegania konfliktom na możliwie najwcześniejszym etapie”. Do jego obowiązków nie należy bowiem propagowanie i ochrona praw mniejszości narodowych, lecz „wczesne ostrzeganie”.