funkcje mowy (kulawik):

• ekspresywna – wyraża postawę i pragnienie osoby mówiącej (nadawcy),

• impresywna – oddziałuje na zachowanie osoby, do której tekst jest adresowany,

• poznawcza – referowanie rzeczywistości i wyrażanie o niej sądów,

schemat porozumienia (jakobson):

kontekst <uchwytny dla odbiorcy> (f. poznawcza)

komunikat <zastosowany do kontekstu> (f. estetyczna)

nadawca (f. emotywna)---------------------------------------------odbiorca (f. konatywna)

kod <w części lub w pełni wspólny dla nad. i odb.> (f. metajęzykowa)

kontakt <fizyczny kanał i psych. związek> (f. fatyczna)

Nadawca kieruje tekst (komunikat) do odbiorcy, dotyczący aspektu rzeczywistości (kontekst), komunikat zostaje odebrany i zdekodowany gdy istnieje kontakt fizyczny lub psychiczny.

funkcje mowy:

• poznawcza (oznaczająca, denotatywna) – dotyczy kontekstu, referuje jego stany, orzeka o rzeczywistości pozajęzykowej, dostarcza informacji. Jest ona zasadniczym celem licznych komunikatów.

• estetyczna (poetycka) – koncentruje uwagę odbiorcy na sobie samym i na przekazywanym komunikacie, narzuca wyczuwalność znaku językowego przez co staje się on nieprzezroczysty. Jest dominantą sztuki słowa.
  np. „Mariola Okocim spojrzeniu” tj. dychotomia (dwudzielność) sztuki słowa.

• emotywna (ekspresywna) – komunikat mówi o nadawcy, ujawnia jego wrażliwość, cechy indywidualne; f. emotywna skupia się na odbiorcy, chodzi o wywarcie emocji prawdziwej lub udanej, wspomagana jest przez wykrzyknienia wyrażające emocje

• konatywna (impresywna) – jest to orientacja na odbiorcę; formułuje apele, polecenia, rozkazy stosując rozkaźniki i bezpośrednie zwroty językowe. Zmusza do odpowiedzi bądź reakcji, np.:

- Pij! (nie podlega ocenie prawdziwości, nie można zadać pyt. „czy to prawda?”)

- Piło się! (podlega ocenie prawdziwości, można zapytać „czy to prawda?” bądź też zapytać: „Piło się?”)

• metajęzykowa – gdy komunikat nastawiony jest na kod językowy, zawiera wyjaśnienia i tłumaczy wypowiedź.

• fatyczna – komunikat nawiązany jest w celu nawiązania bądź podtrzymania i przedłużenia kontaktu warunkującego porozumienie, np. „ Słucha pan?” „Słyszysz mnie?” (wspólna ptakom i ludziom – powtarzanie zwrotów, pierwsza opanowywana przez dzieci)

LITERATUROZAWSTWO

(NAUKA O LITERATURZE)

historia literatury teoria literatury krytyka literatury

teoria dzieła literackiego teoria procesu hist.-lit. filozofia literatury

(=poetyka)

opis poetyk przeszłych przez badacza, rekonstrukcja poetyki, poetyka wpisana

spoglądanie wsteczne na kształtow. się gatunków, w tekst do wydob. przez badacza

np. od Kochanowskiego do Denela implicite – powiedzieć niedosłownie, między wierszami

*historyczna *immanentna

*opisowa *sformułowana (implicytna)

(systematyczna) (eksplicytna) *normatywna

analizuje dzieło i jego składnię poetyka będąca manifestem wskazówki mistrza,

kładąc nacisk na systematyczny twórcy formułującym swoją poetykę zespół norm mówiących

opis dzieła explicite – powiedzieć coś wyraźnie i dosłownie jak tworzyć dobre teksty

np.poetyka Arystotelesa, list do Pizonów Horacego

wersyfikacja stylistyka kompozycja genologia

(werslogia) nauka o stylu budowa świata przedst. nauka o gat. lit.

nauka o wierszu

ZABIEGI W POSTĘPOWANIU JĘZYKOWYM:

1. wybór – powstaje na bazie przyległości i dopasowania;

przedmiot wyboru: dziecko, malec, synek itd. płacze, ryczy, szlocha itd.

1. kombinacja – na bazie ekwiwalencji (równoważność, odpowiedniość, semiontyka), podobieństwa lub różnicy, synonimiki – autonomiki; wybieramy dwa spośród wielu słów i włączamy w strumień mowy.

F. de Soussure – zauważył, że znaki są dychotomiczne, ponieważ mają formę i znaczenie

np. „Znasz Lee te dżinsy?” plan wyrażenia plan treści

(signifient) (signifie)

kształt brzmieniowy słowa

FUNKCJA POETYCKA – to projekcja zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji

= przeniesienie =równorzędność =język =zdanie, tekst,

komunikat

TEORIA: H. G. Gadamer (niemiecki filozof)

Nie chodzi o sam wybór słowa, ale o taki jego dobór, aby komunikat uzyskał głębię i miał niekonwencjonalną formę, która ma za zadanie zainteresować czytelnika i przykuć jego uwagę.

oś wyboru (zas. ekwiwalencji):

„Nie lubię gdy niewiasta jest niesubtelna.” *Zenobia,

niesubtelna niewiasta *niewiasta,

*dziewczyna,

*kobieta,

oś kombinacji – szereg (zasada przyległości) *panienka,

CO TO JEST LITERATURA (JONATHON CULLER):

Dziś pojęciem literatury oznacza się praktycznie wszystkie teksty literackie jak i nieliterackie. Istnieje podział wewnętrzny dot. „literackości”, jak i zjawisk nieliterackich. Na literackiej narracji wzoruje się mechanizm rozumienia procesu historycznego. Samo pojęcie „literatury: jest bardzo szerokie i trudne do określenia. Literatura dla każdego ma inne znaczenie i jest inaczej rozpatrywana.

• Jedno zdanie może mieć wiele kontekstów, więc nie wiadomo czy zaliczyć je do literatury, gdyż pojedyncze, niewiele znaczy. Wypowiedź wyrwana z kontekstu, pozbawiona swojej pierwotnej funkcji często może być traktowana jako literatura.

• Literatura nie jest prosta w zrozumieniu, wymaga czasu i uwagi.

• Literaturą musi kierować uniwersalizm (np. Jane Austen i obraz ówczesnej Anglii) literatura powinna nas czynić lepszymi ludźmi.

• Literatura jest zarówno nośnikiem ideologii, jak i źródłem jej unieważnienia.

WŁAŚCIWOŚCI LITERATURY:

1. Literatura, jako wysuwanie „na pierwszy plan” języka (zauważanie rymów, wynikający rytm, zwrócenie uwagi na budowę tekstu i zdań)

2. Literatura jako interpretacja języka (odpowiednio skonstruowana i dopasowana do wyrazów i do koncepcji – zawsze coś oznacza i wymaga interpretacji)

3. Literatura jako fikcja – jest projekcją fikcyjnego świata, bohaterowie nie są tożsami z autorami, ale są jednostkami.

4. Literatura jako przedmiot estetyczny – połączenie się formy i treści, koloru i obrazu z ideą; ma przynosić przyjemność

5. Literatura jako twór intertekstualny i autoteliczny

nowe dzieła powstają (autotelos – mówienie o sobie)

na podstawie dzieł już powieści traktują o powieściach

istniejących

WIERSZ – mowa w szczególny sposób zorganizowana, przeciwstawna prozie, cechują go:

• powtarzalność ekwiwalentnych wierszowych jednostek (głównie wersów),

• rytm wierszowy wynikający z powtarzalności (zatracany czasem w wierszach wolnych)

• napięcie między intonacją zdaniową (mowa oparta na prawidłowościach języka, realizowana w prozie) a intonacją wierszową (porządkiem narzuconym w wierszu)

• odpowiednio skomponowany za pomocą czynników wierszotwórczych tekst

ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY:

liryka: = poezja: wiersz proza

(utwór liryczny) (utwór poetycki) (utw. wierszowany) (u. prozatorski)

- realizuje założenia - synonim utw. lir.

jednego z trzech gat. lit. liryka = poezja

- sentymentalny, delikatny,

łzawy nastrój,

- czas teraźniejszy,

- krótkość utworu,

zwięzłość zdań,

- nieskomplikowane,

współrzędne zdania,

- ekspresja „ja lirycznego”

- uksztaltowanie brzmieniowe,

- metaforyczność języka,

SYSTEMY WERSYFIKACYJNE:

numeryczne (regularne) nienumeryczne (nieregularne)

*sylaba - wiersz średniowieczny (asylabiczny)

**stopa (wycinek wersu składający się z sylab - wiersz wolny (nieprzewidywalna

akcentowanych i nieakcentowanych) budowa, różna długość wersów)

***zestrój akcentowy (grupa sylab, która jest

obdarzona gł. akcentem i sensem)

*sylabizm – system oparty o regularną (idealną) liczbę sylab; początek: Jan Kochanowski

**sylabotonizm – stopa metryczne, kolejny sposób

wierszowania , który pojawił się w polskiej poezji

(równa liczba sylab, rymy, podział na wersy,

występowanie średniówki)

*** tonizm – regularny sposób wersowania, grupa sylab obdarzona akcentem i sensem,

zestrój akcentowy bazuje na powtarzalności stopy metrycznej

równa liczba akcentów, ta sama liczba zestrojów (nie musi mieć takiej samej liczby sylab)

AKCENT – (łac. accentus – nacisk) prozodyjny* sposób uwydatniania ponownej sylaby na tle innych sylab wyrazu lub zestroju akcentowego. Uwydatnienie to polega na wzmacnianiu siły wypowiedzenia tej sylaby (akc. dynamiczny, ekspiracyjny, przycisk) podniesienie wysokości jej tonu (akc. toniczny, chromatyczny, muzykalny, melodyczny) i przedłużenia czsu jej trwania (iloczas).

*prozodia – ogół brzmieniowych właściwości mowy, które mają charakter ponadlinearny, tzn. nakładają się na głoskowy, sylabiczny i wyrażający ciąg wypowiedzi

rodzaje akcentów:

• żeński(paroksytoniczny) – pada na samogłoskę w przedostatniej sylabie (mat- ma)

• męski (oksytoniczny) – powinien padać na ostatnią sylabę, słowa pochodzenia obcego, chyba że słowo jest jednosylabowe, np. mać

• daktyliczny – przypada na trzecią samogłoskę od końca (ma-te-ma-ty-ka)

• (‘) – akcent w nawiasie to tzw. akcent inicjalny zaznaczający zmianę w wyrazie

STOPA:
„Wlazł kotek na płotek i mruga _ _ _ _ _ _ _ _ _ tzw. amfibrach

ładna to piosenka niedługa” _ _ _ _ _ _ _ _ _

ILOCZAS – prozodyjny sposób różnicowania głosek lub sylab ze względu na długość ich trwania. Opozycja między elementami długimi i krótkimi może służyć różnicowaniu znaczeń wyrazów, a także stanowić podstawę rytmizacji wierszowej.

INTONACJA – (łac. intonare – zabrzmieć) zmiany wysokości tonu wyodrębniające i różnicujące pewne segmenty w obrębie strumienia mowy.
a) intonacja zdaniowa – różnicuje wysokość tonu w zdaniu i w obrębie jego cząstek, sygnalizuje rozczłonkowanie składniowe, modalność zdania i pełni rolę wskaźników ekspresyjnych i logicznych.

b) intonacja wierszowa – różnicuje wysokość tonu w obrębie wiersza bądź jego części, przejawia porządek prozodyjny narzucony przez wzorzec metryczny i członowanie wersowe. W wypadku wiersza wolnego: zmiany intonacyjne i pauzy zaznaczające najważniejsze działy wersowe: klauzulę i średniówkę.

wyróżnia się:

• wznosząca – antykadencja (pyt. lub poj. zdania: podmiot – orzeczenie – dopełnienie)

• opadająca – kadencja (zdania pojedyncze rozkazujące, np. „Wynieś śmieci!” orzeczenie – dopełnienie)

w zdaniach złożonych:

„Zamiast więc beczeć – cicho łkała.”

hemistych podział wersu

(miejsce średniówki) na dwie części średniówka

w średniowieczu: tzw. jodełki (np. w litaniach)

u Kochanowskiego: zmiany intonacji

KLAUZULA – (łac. clausula – zamknięcie) koniec wersu; ostatnie słowo lub zestrój akcentowy w wersie.
a) w prozie rytmicznej – końcowy odcinek okresu lub członu zdaniowego odznaczający się uporządkowanym następstwem sylab zróżnicowanych pod wzgl. iloczasu lub akcentu

b) w wierszu – końcowy odcinek wersu o stałej budowie zaprogramowanej przez reguły danego systemu wersyfikacyjnego. Klauzula jest miejscem, gdzie zbiegają się sygnały delimitacyjne* wersu wyodrębniające go jako wierszową jednostkę i nadające mu samodzielną intonację wierszową

*delimitacja – rozgraniczenie

mądra klauzula: termin M. Dłuskiej,

przykład: W życiu człowieka/ najważniejsze są/ narodziny i śmierć/ Boga.

Tadeusz Różewicz

klauzula emocyjna: wers urwany, mogący mieć kontynuację w wersie kolejnym. Nienaturalne złamanie wersu, sztuczne ucięcie wyrazu, przełamanie zestroju akcentowego, np. do/ domu

ŚREDNIÓWKA – ustalony przez reguły danego systemu wersyfikacyjnego, podział wewnątrz wersowy, którego obecność, postać i umiejscowienie kształtują kontur intonacji wierszowej w obrębie wersu (średniówkę zaznacza się przy minimum 8-zgłoskowcach). Sygnały demakracyjne średniówki są tego samego rodzaju, co klauzuli (choć uboższe i słabsze). Możliwe jest zastosowanie hierarchii poprzez zastosowanie przerzutni w klauzuli (powstają hemistychy, czyli półwersy)

JĘZYK - system znaków akustycznych

EUFONIA – z gr. przyjemne brzmienie, nazwa zbiorcza dla wszystkich typów organizacji naddanej tekstu w jego warstwie brzmieniowej, które w jakimś okresie uważane są za estetycznie dodatnie.

cechy i zalecenia dla lepszego brzmienia:

• dużo samogłosek,

• dużo głosek sonornych (r, m, n, l)

• mało spółgłosek, zwłaszcza szczelinowych (s, z, sz, ż)

• hiatusu unikać,

• unikać tautacyzmów (trudnych do wymówienia zbitek spółgłosek, np. „I cóż, że ze Szwecji” „Cesarz czesał cesarzową”

KAKOFINIA – przeciwieństwo eufonii, zespół dźwięków niestrojnych nieharmonicznych

HIATUS/ ROZZIEW – zakończeni wyrazu taka sama samogłoska od jakiej zaczyna się wyraz następny.

ONOMATOPEJA - dźwiękonaśladownictwo, z gr. tworzenie nazw, ukształtowanie warstwy brzmieniowej przekazu językowego, które polega na naśladowaniu za pomocą dźwięków językowych zjawisk akustycznych pozajęzykowych. (Brzmienie wyrazu wskazuje na związek ze zjawiskiem, które oznacza, np. krakać, miauczeć , kukułka)

ALITERACJA – rozpoczynanie kolejnych dwu lub więcej wyrazów od tych samych głosek w celu doraźnej ekspresji polegającej na utrzymaniu tonacji utworu w obrębie dźwięków jednorodnych.

HOMOFINIA – to samo brzmienie; jednorodność dźwięków językowych, np. „Płynął buk przez Bug, bo dał Bóg, że buk wpadł w Bug.” lub białe ptasie

HARMONIA GŁOSKOWA –skontrastowane ze względu na sposób artykulacji sekwencje samogłosek w tekście. Zgodność układów głoskowych w wersach.

FIGURA ETYMOLOGICZNA – połączeni wyrazów, których zgodność dźwiękowa wynika stąd, że pozostają one w etymologicznym związku: zbieżność dźwiękowa jest wtedy pochodną zbieżności semantycznej, np. „Zbiegł zbieg”, trąbą otrąbuje\

HOMONIM – (to samo słowo, imię) wyrazy podobnie wyposażone dźwiękowo, np. złąką złączyć (związek) lub. „Złapał katar Katarzynę” (wygląda tak samo, ale ma inne znaczenie) zamek, winny (może być skazaniec i ocet)

KONSTANTY WERSYFIKACYJNE :

• sylaba

• akcent

• rym

• pauza wersyfikacyjna (zawieszenie głosu w klauzuli)

• średniówka (przedział wewnątrz wersowy)

ASOCJACJA DŹWIĘKOWA – gdy wyrazy nie mają związku z tematem i są używane w celu ulepszenia brzmienia tekstu, budują warstwę skojarzeniową, np. w „Burzy” Mickiewicza

ONOMASTYKA – nauka o nazwach własnych

PARONOMAZJA – figura etymologiczna, lub figura pseudoetymologiczna,

to samo pochodzenie, etymologia, wspólne źródło historyczne, (różna historia wyrazów, np. komar przekomarzać, kura – kurzyła)

np. baran zbaraniał lub kozioł fiknął koziołka

MIROCHŁADY – np. Julian Tuwim „ Słowisień” utwory nie zawierające normalnych słów,

raczej neologizmy, stworzone ze zlepku głosek, inspiracja futurystami skrajnie: brak

normalnych słów, same dźwięki podsuwające skojarzenia.

RYM – powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach

wyrazów zajmujących ustalona pozycję w obrębie wersu lub zdania.

• W wierszu polskim regułą są rymy końcowe umiejscawiane w klauzulach wierszowych, mogą występować również rymy wewnętrzne, z których najwyraźniejsze są rymy średniówkowe, np.

………los….…..pokolenia,

………cios……..złudzenia.

Wyróżnia się także tzw. rymy inicjalne obejmujące pierwsze wyrazy wersów (są rzadkością)

• Rymy regularne – powtarzające się w niezmienionym układzie na większej przestrzeni tekstu, są podstawą budowy strof.

• Najbardziej rozpowszechnione stałe układy rymowe występujące w porządku stychicznym i stroficznym tworzą:

1. rymy parzyste/ dystychiczne – najprostszy rodzaj rymów stycznych, umiejscowione w przylegających do siebie wersach (aa bb cc)

2. rymy przeplatane/ krzyżowe/ przekładne – wiążą co drugi tekst wersów według wzorca (ab ab)

3. rymy okalające – łączą początkowy i końcowy wers układu rymowego, odległość może wynosić kilka wersów (abba)

4. monorym – łączy tym samym rymem wszystkie klauzule tekstu, np. ……brwi/ …..tkwi/ …….brzmi/ …….drwi//

• rymy nieregularne – nie podlegają stałemu wzorcowi układu, tworzą nieprzewidywalne następstwo rozmaicie ugrupowanych współbrzmień o zmiennej liczbie składników. Odległość składników rymu ogranicza jedynie możliwość czytelności współbrzmień.

ze względu na rodzaj występowania akcentu wyróżnia się:

1. rym żeński – oparty na akcencie paroksytonicznym (najpowszechniejszy, najbardziej naturalny) związany z wierszem sylabicznym; ma rozmiar półtorazgłoskowy – od przedostatniej samogłoski w wyrazie.

np. bananem – wyszukanem (-anem, to obszar współdźwięczności rymowej)

(jest to rym półtorazgłoskowe a+nem, dokładne, żeńskie i bogate)

1. rym męski – oparty na akcencie oksytonicznym, pojawił się na początku XIX w. w poezji polskiej wraz z rozwojem wiersza sylabotonicznego, zaznacza wyrazistość brzmieniową; rozmiar liczony od ostatniej samogłoski w wyrazie.

np. to – dno (-o, to obszar współdźwięczności rymowej)

(jest to rym męski, dokładny i ubogi)

1. rym daktyliczny – oparty na akcencie proparoksytonicznym, rzadko występuje w polskim wierszu; rozmiar liczony od samogłoski trzeciej od końca.

PRZESTRZEŃ RYMOWA – obszar współdźwięczności rymowej wiążący się z miejscem akcentu. Obejmuje akcentowaną samogłoskę i wszystkie samogłoski po niej następujące.

RYM BOGATY – odznacza się bogactwem współbrzmień, ma długie rozwinięcie po samogłosce (powyżej czterech głosek)

brzeszczot – pieszczot (-eszczot, to przestrzeń rymowa – 5 głosek, w tym 2 dwuznaki)

RYM UBOGI – przy sylabach otwartych (poniżej czterech głosek)

RYM POGŁĘBIONY - wychodzący poza granice akcentowej samogłoski, jego współbrzmienie sięga głębiej niż przestrzeń rymowa:

np. mazagranie – zagranie

RYM DOKŁADNY – (in. pełny, ścisły) utrzymuje pełna identyczność głoskową

RYM NIEDOKŁADNY – (in. przybliżony) podobieństwo nie wszystkich głosek, przesuwa granicę, zmienia kolejność, rozprasza głoski.

ASONANS – rym oparty na identyczności samogłos. (konie – łosie, potok – motor) zazn. przestrz. rym.

KONSONANS – rym oparty na współbrzmieniach spółgłoskowych (warg – wróg, gong - gang)

RYMY BANALNE/ OKLEPANE – utworzone z wyrazów często zestawianych w pozycjach rymowych i ciągnących za sobą łańcuch skojarzeń i pomysłów poetyckich (np. pracują, chorują, szybują, marnują) stosowanie tych rymów banalizuje koncept, są to tzw. rymy częstochowskie

RYMY EGZOTYCZNE – wprowadzają słowa obce, trudne do zrymowania ze słownictwem rodzimym (np. u T. Peipera, J. Słowackiego, J. Tuwima, a dziś u S. Barańczaka)

RYMY HOMONIMICZNE – powtarzają pełną brzmieniową postać całych zróżnicowanych pod względem znaczeniowym wyrazów. Jest to wyszukana forma rymów, zwykłe rymy powtórzeniowe to tzw. rymy tautologiczne

TERMINY ECO:

1. intentio auctoris – intencja autora (jego zamierzenia)

2. intentio opesis – intencja dzieła (dzieło zawiera sens, do którego czytelnik ma się zbliżyć)

3. intentio lectoris – intencja lektora (dlaczego to czyta? do czego jest to czytelnikowi potrzebne? jak na czytelnika wpływa?)

WIERSZ SYLABICZNY – (in. sylabowiec) realizujący zasady regularnego systemu wersyfikacyjnego, konstanty wersyfikacyjne:

• stała liczba sylab w poszczególnych wersach,

• średniówka w wersach dłuższych niż 8-zgłoskowce,

• stały akcent paroksytoniczny w klauzuli wersu oraz prawie stały przed średniówką

WIERSZ SYLABICZNY NIEREGULARNY – opozycyjny wobec wiersza regularnego,

• zachowuje on rytm – każda wierszowa jednostka musi w przebiegu utworu znaleźć swój rytmiczny ekwiwalent, układ wierszowych jednostek podlega założonemu z góry wzorcowi rytmicznemu,

• dopuszcza występowanie pojedynczych wersów bez pary i klauzul nie mających rymowego odpowiednika,

• zróżnicowana długość wersów, nieregularne i skomplikowane wiązania rymowe

ASYLABIZM – sposób wierszowania, w którym format wersów jest wierszotwórczo obojętny i nie podlega prawidłom celowej organizacji; jednostki wierszowe wyodrębnione są na zasadzie składni rymowej, a tekstowi równowartość rytmiczną zapewnia melodia.

SYLABIZM – regularny system metryczny, taki sposób wierszowania, który można opisać w liczbach; cecha: izosylabizm – równosylabiczność ; tyle samo sylab w wersach

na początku:

średniowieczny etap przejściowy sylabizm (w renesansie)

wiersz zdaniowy tzw. sylabizm względny (XV/ XVIw.)

- asylabizm (Biernat z Lublina , - izosylabizm

(1. legenda o św. Aleksym I poł XVw. Mikołaj Rej) (u Kochanowskiego)

2. „Rozmowa mistrza Polikarpa

ze Śmiercią II poł XVw.) KONSTANTY:

- izosylabizm,

- średniówka,

- regularny akcent żeński

w klauzuli,

WIERSZ ŚREDNIOWIECZNY ZDANIOWY ASYLABICZNY:

• rym, jako color rhetoricus (kolor retoryczny; ozdobnik)

• rymy średniowieczne to rymy gramatyczne, odmiany:

1. similiter cadens – rymują się końcówki deklinacyjne

2. similiter desines – rymują się końcówki koniugacyjne (czasowniki)

LIMERYK – rymowana anegdota.

Pierwszy wers – przedstawia głównego bohatera i miejsce akcji, wers ten najczęściej kończy się nazwą miejscowości, np. Płetwonurkowi z miasta Pekin/

Drugi wers – powinna się zawiązać akcja i pojawić zapowiedź konfliktu, kryzysu. Rymuje się z pierwszym wersem (aa) np. /Urodę życia odgryzł rekin/

Trzeci i czwarty wers – w klasycznym limeryku zawsze krótszy, w tym miejscu rozgrywa się zasadniczy konflikt, pojawia się nowy rym (bb) np. /I choć czytał Mao/ lecz nie odrastao/

Piąty wers – rozwiązanie, najlepiej nieoczekiwane, absurdalne i zabawne, dając strukturę limieryku w postaci aa bb a, np. /Więc pracował jako damski manekin.//

• Maciej Słomczyński uważa, że limeryk musi być plugawy, brutalny w treści, ale delikatny w formie.

• przedstawiciele: J. Tuwim, Janusz Minkiewicz, Maciej Słomczyński, Wisława Szymborska, Konstanty Ildefons Gałczyński (pierwszy reprezentant w Polsce)

SYNESTEZJA – (z gr. syn = razem aisthesis = czucie, postrzeganie) polega ona na tym , że podczas działania jednego bodźca, pobudzone zostają różne zmysły.

odmiana synestezji:

• audition coloree, czyli kojarzenie z dźwiękami określonych barw, (in. barwne słyszenie)

• inne przykłady odnoszą się do pozostałych zmysłów, np. ciepłe spojrzenie (czucie i wzrok), kwaśna mina (smak i wzrok) Tak jak każde oko postrzegając osobno współtworzy jeden obraz, tak każdy zmysł współtworzy całość doznania.

• Synestezje poetyckie to pewne konstrukcje wyobrażeniowo-słowne, których semantykę – co istotne – determinuje kontekst całego utworu. W poezji najsilniej eksplorowaną strefą doznań jest widzenie. Obrazowość jako jeden z głównych wyróżników literatury oscyluje między tzw. malarskością a obrazowością pośrednią w zależności od konwencji.

• przykłady synestezji:

- kolor ( róża jest czerwona),

- obraz (widzę dym),

- smak (słodka woń),

- dotyk (woń dławiąca, bolesna),

FORMA WIERSZOWA, A UTWÓR LIRYCZNY:

LIRYKA:

• czas teraźniejszy,

• monolog,

• formy czasownikowe i zaimkowe 1-osobowe,

• stosowanie elipsy i homonimii,

• mała objętość utworu,

• krótkość zdań,

• ekspresja „ja lirycznego”

• metaforyczność

• układ stroficzny,

• organizacja dźwiękowa wypowiedzi,

ZADANIA WERSU:

1. zaznaczenie odrębności,

2. zwracają większą uwagę i jego interpretację,

3. eksponują powtórzenia (anafory, epifory),

4. stosuje się tą sama liczbę sylab w wersach,

EPIKA:

• czas przeszły,

• forma 3-osobowa,

18 PRÓB WYTŁUMACZENIA PO CO I DLACZEGO SIĘ PISZE – BARAŃCZAK:

• jest to opis poetyki normatywnej tworzonej na własny użytek,

• poezja zaczyna się tam, gdzie pojawiają się jakieś ograniczenia zmuszające do poszerzenia i wzbogacenia form wyrazu, w ograniczonej treści należy umieścić maksimum znaczeń,

• poezja jest bardziej wieloznaczna, niż inne dziedziny ludzkiego wysłowienia,

wiersz często jest emblematem życia

• autor powinien mieć świadomość, że jego dziełu wolno istnieć publicznie tylko, jeśli nie jest plagiatem,

• poezja nie może nieść banalnych treści, powinna zawierać przekaz, często jest formą manifestu i przynależności do pokolenia lub formacji. Jest ukazaniem humoru i sarkazmu autora – jego podejścia do życia, rekomenduje i przedstawia autora,

• odpowiednio skonstruowana poezja może być interpretowana na wiele sposobów,

• w poezji nie powinno się przekraczać pewnych granic, należy pozostawić swobodę do interpretowania, niedomówienie, które czytelnik powinien zinterpretować sam,

JANUSZ SŁAWIŃSKI – O PROBLEMACH SZTUKI INTERPRETACJI:

• poziom opisu dzieła = poziom opisu literackiego

Należy przyjrzeć się tekstowi z każdej strony: poziom słów, poziom rymów, zdań, sytuacja narracyjna, kompozycja fabularna (w odwróceniu chronologicznym, lub chronologicznie), warstwa ideologiczna utworu,

• Interpretacja to hipoteza ukrytej całości utworu:

Czytelnik wybiera elementy z utworu, które służą jego interpretacji, szukamy kontekstów, pokazujemy je i zestawiamy z utworami innych twórców (to jest tzw. „kultura literacka interpretatora”) zestawienie np. Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego i Jana Kochanowskiego.

Bierzemy pod uwagę:

1. kontekst macierzysty – interpretacja historyczno-literacka,

2. kontekst krytyczno-literacki - połączenie z dowolnym wybranym przez nas dziełem,

Na dzieła można patrzeć mniej lub bardziej spójnie w zależności od interpretatora.

UMBERTO ECO „POMIĘDZY AUTOREM I TEKSTEM”:

• Tworząc tekst od podstaw, autor ma pewien zamysł, autor nie wie do jakiego odbiorcy trafi tekst, trzeba przewidzieć, że czytelnik będzie miał wiele interpretacji,

• Nie należy nadinterpretować tekstu, bardzo ważna jest interpretacja czytelnika, autora – nie najważniejsza,

• Czasami intencje autora mijają się z interpretacją czytelnika. Autor musi buć jednak gotowy na przytoczone interpretacje i opinie.

RICHARD RORTY „KARIERA PRAGMATYSTY”:

• Rorty nawiązuje do artykułu i twórczości Eco,

• Interpretacja jest użyciem – esencją tekstu,

• Nie ma jednej dobrej interpretacji – istnieje ich wiele, ponieważ gdy jesteśmy w stanie dobrze ją uargumentować – jest poprawna,

• tekst dostarcza bodźców umożliwiających nam wyczytanie tekstu w taki sposób, w jaki tego chcemy,

• asercja - twierdzenia podlegające negocjacji,

• pragmatyści – twierdzą, że istnieje hipoteza, interpretacja, która jest prawdopodobna, ale niemożliwa, pragmatyści nie wierzą, że istnieje ukryta całość,