Liberalizm (łac. liberalis – wolnościowy, od łac. liber – wolny) – ideologia i kierunek polityczny, według którego wolność jest nadrzędną wartością, ma charakter indywidualistyczny i przeciwstawia się kolektywizmowi. Innymi wartościami cenionymi przez liberałów są wartości demokratyczne, wolności i prawa obywatelskie czy własność prywatna i wolny rynek.

Liberalizm powstał w epoce oświecenia, w sprzeciwie wobec absolutyzmu i instytucji feudalnych. W XIX wieku stał się szerokim, postępowym ruchem politycznym. Początkowo miał często charakter antydemokratyczny. Z czasem jednak przyjął wartości demokratyczne w formie demokracji liberalnych.

Liberalizm jest obecnie jednym z trzech dominujących stanowisk politycznych, obok konserwatyzmu i lewicy. Najbardziej znaczący podział w ramach liberalizmu zachodzi między socjalliberałami a liberałami klasycznymi.

Słowa takie jak: liberalny, libertariański i libertyn, czy ang. słowo wolność (liberty) pochodzą od łacińskiego liber, które oznacza wolny. W średniowieczu słowo liberales wiązane więc było z edukacją na średniowiecznych uniwersytetach. Z 1375 r. datuje się użycie go w odniesieniu do siedmiu sztuk wyzwolonych (artes liberales), czyli zakresem wykształcenia, który powinien być pożądany przez wszystkich ludzi.

Pierwszym nowoczesnym państwem opartym na liberalnych zasadach, bez dziedzicznej arystokracji, były Stany Zjednoczone, których Deklaracja niepodległości stanowiła, że: „Uważamy następujące prawdy za oczywiste: że wszyscy ludzie stworzeni są równymi, że Stwórca obdarzył ich pewnymi nienaruszalnymi prawami, że w skład tych praw wchodzi prawo do życia, wolność i dążenia do szczęścia.”. Kilka lat później rewolucja francuska obaliła we Francji dziedziczną arystokrację głosząc hasło „wolność, równość, braterstwo” i wprowadzając (jako pierwsze państwo w historii) powszechne prawa wyborcze dla mężczyzn. Ogłoszona w 1789 r. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela jest fundamentalnym dokumentem zarówno liberalizmu, jak i praw człowieka.

Liberalne idee pojawiały się u wielu wcześniejszych myślicieli w tym Marka Aureliusza, kardynała Kajetana i uczonych szkoły salamanckiej.

Właściwym początkiem liberalizmu jest epoka oświecenia. Zakwestionowano wtedy kształt tradycyjnych instytucji społecznych, czego wynikiem stały się ruchy rewolucyjne, prowadzące do przemian ustrojowych w Europie, Ameryce Łacińskiej, i Północnej. Postulowane przez liberałów reformy obejmowały: zniesienie ustroju feudalnego, ograniczenie przywilejów stanowych, zastąpienie pańszczyzny wolnością gospodarczą, wprowadzenie równości obywateli wobec prawa, ograniczenie roli Kościoła, zniesienie monarchii i absolutyzmu, wprowadzenie demokracji opartej na konstytucyjnej zasadzie trójpodziału władzy czy też respektowanie praw człowieka, wolności obywatelskich i zasad tolerancji.

Główne założenia wczesnej ideologii liberalnej powstały w Wielkiej Brytanii, w kontekście angielskiej wojny domowej.

Mieszkańcy amerykańskich kolonii w 1776 roku ogłosili niepodległość względem angielskiej monarchii. Jedną z przyczyn niezadowolenia był brak reprezentacji w rządzącym parlamencie. Szczególny opór budziła kwestia podatków, jako że mieszkańcy kolonii uważali, że opodatkowanie bez reprezentacji narusza ich prawa naturalne. Rewolucja amerykańska miała początkowo charakter cywilny i polityczny, jednak z czasem (po 1775) przerodziła się w wojnę o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych z 1776 roku bazowała na liberalnej koncepcji „niezbywalnych praw” do oporu przeciwko tyranii brytyjskiej monarchii. Po zwycięskiej wojnie uchwalono konstytucję (1787 r.). Określała ona nowe państwo jako republikę o strukturze federalnej. W 1789 r. seria poprawek znana jako Bill of Rights gwarantowała jednostkom wiele praw, uznawanych przez liberalizm za prawa podstawowe.

Pierwszą grupa, która zaczęła określać się jako liberałowie byli hiszpańscy Liberales z początku XIX w[18]. Walczyli oni o realizację Konstytucji z 1812 roku, doprowadzając do obalenia monarchii (1820) i pokonując konserwatywnych karlistów (lata 30. XIX w.). We Francji liberalny charakter miała rewolucja lipcowa (1830), wskutek której usunięto dynastię Burbonów.

W 1823 we Francji odbyło się spotkanie grupy liberałów, na którym przyjęto dokument („Plan liberałów na rzecz wzmocnienia rewolucji”), w którym to zawarte były postulaty nawiązania intensywnych stosunków pomiędzy liberałami z innych krajów.

W 1848 r. w licznych krajach europejskich (przede wszystkim w Cesarstwie Austrii oraz krajach niemieckich i włoskich, wybuchła Wiosna Ludów. Obok haseł narodowych, podnosiła również liberalne postulaty: pisanych konstytucji, szerszych praw wyborczych, organizacji ciał reprezentatywnych, wolnej prasy^.

W ciągu kilku dekad po rewolucji francuskiej liberalizm stał się ruchem globalnym

W świecie zachodnim, w odpowiedzi na wielki kryzys, rozwinął się socjalliberalizm. Był on zainspirowany w dużej mierze myślą ekonomiczną Johna M. Keynesa.

Rozpoczęta przez polską „Solidarność” Jesień Ludów polegała na liberalno-demokratycznych przemianach krajów bloku wschodniego

W Europie w dwudziestoleciu międzywojennym liberalne demokracje przechodziły kryzys i stopniowo były wypierane przez reżimy autorytarne. Obok komunizmu, najpoważniejszym przeciwnikiem liberalizmu był faszyzm. Występował on przeciwko liberalnemu indywidualizmowi, wolnościom i prawom jednostki oraz demokracji.

Lata 80. i 90. XX wieku to wzrost znaczenia neoliberalizmu, który ograniczył interwencjonizm państwowy i doprowadził do prywatyzacji. W 1989 r. rozpoczęła się Jesień Ludów, w wyniku której socjalistyczne kraje bloku wschodniego uległy przemianom demokratyczno-liberalnym.

Współczesne demokracje liberalne stoją przed wyzwaniami, które niesie m.in. rozprzestrzenianie się terroryzmu i wzrost religijnego fundamentalizmu. Wyzwaniem jest również wzrost Chin, będących kombinacją autorytatywnego rządu i gospodarki kapitalistycznej

Liberalism is a political philosophy or worldview founded on ideas of liberty and equality. Liberals espouse a wide array of views depending on their understanding of these principles, but generally they support ideas such as free and fair elections, civil rights, freedom of the press, freedom of religion, free trade, and private property.

Liberalism first became a distinct political movement during the Age of Enlightenment, when it became popular among philosophers and economists in the Western world. Liberalism rejected the notions, common at the time, of hereditary privilege, state religion, absolute monarchy, and the Divine Right of Kings. The 17th century philosopher John Locke is often credited with founding liberalism as a distinct philosophical tradition. Locke argued that each man has a natural right to life, liberty and property and according to the social contract, governments must not violate these rights. Liberals opposed traditional conservatism and sought to replace absolutism in government with representative democracy and the rule of law.

The revolutionaries of the Glorious Revolution, American Revolution, segments of the French Revolution, and other liberal revolutionaries from that time used liberal philosophy to justify the armed overthrow of what they saw as tyrannical rule. The nineteenth century saw liberal governments established in nations across Europe, Spanish America, and North America. In this period, the dominant ideological opponent of liberalism was classical conservatism.

During the twentieth century, liberal ideas spread even further, as liberal democracies found themselves on the winning side in both world wars. Liberalism also survived major ideological challenges from new opponents, such as fascism and communism. In Europe and North America, there was also the rise of social liberalism, which is related with social democracy in Europe. As such, the meaning of the word "liberalism" began to diverge in different parts of the world. According to the Encyclopedia Britannica, "In the United States, liberalism is associated with the welfare-state policies of the New Deal program of the Democratic administration of Pres. Franklin D. Roosevelt, whereas in Europe it is more commonly associated with a commitment to limited government and laissez-faire economic policies “Consequently in the U.S., the ideas of individualism and laissez-faire economics previously associated with classical liberalism, became the basis for the emerging school of right wing libertarian thought.

Today, liberal political parties remain a political force with varying degrees of power and influence on many countries (see Liberalism by country).