C - język programowania wyższego poziomu, stosowany początkowo (AT&T Bell Labs, lata 70.) w systemie operacyj­nym Unix, który stał się powszechnie stosowanym narzę­dziem tworzenia oprogramowania komercyjnego dla zdecy­dowanej większości systemów komputerowych. Jest języ­kiem kompilowanym, ze stosunkowo małym zestawem wbudowanych funkcji podstawowych, a pozostałe (nadal rozwijane) są udostępniane przez biblioteki języka C. Język wydajny w programowaniu i łatwy do adaptacji praktycznie na dowolnym komputerze za pośrednictwem wielu wersji kompilatorów C. Obiektowo zorientowana wersja języka no­si nazwę C++.

CA (Certification Authority) - zaufany urząd certyfi­kacji znajdujący się w każdej sieciowej strukturze kryptogra­ficznej stosującej do przesyłania danych systemy szyfrowa­ sieci. Zadaniem CA jest wydawanie i elektroniczne publikowanie certyfikatów kluczy publicznych oraz - jeśli to konieczne - ich unieważnianie. Dopuszcza się stosowanie różnych algorytmów szyfrowania asymetrycznego, obecnie często stosowanym jest algorytm RSA.

CAC (Connection Admission Control) - zestaw działań kontrolnych sieci transportowej ATM, podejmowanych przez jej węzły w fazie przyjmowania indywidualnych zgłoszeń do współpracy z siecią ATM. Polegają one na negocjacji z użytkownikiem parametrów transmisji wirtualnej przed uzyskaniem dostępu do sieci (i renegocjacji tych parametrów w trakcie transmisji), co skutkuje zaakceptowaniem zgłoszenia CAC bądź ograniczeniem żądanego pasma transmisji, o które występuje użytkownik, bądź całkowitym odrzuceniem zgłoszenia.

cache - buforowa pamięć podręczna o dostępie swobodnym RAM bądź wydzielony fragment pamięci RAM przeznaczone do tymczasowego przechowywania nadchodzących lub ostatnio odebranych danych. Zainstalowana w komputerach stacji roboczych przyspiesza działanie procesora - zwłaszcza jeśli często potrzebuje on tych samych danych do przetwarzania. Zainstalowana w serwerach, serwerach webowych i zewnętrznych pamięciach dysko' skraca czas dostępu do często używanych bloków da (plików informacji, stron WWW). szyfrowa­nia z kluczem publicznym (PKI). Techniki kryptograficzne z infrastrukturą PKI funkcjonują w strukturze hierarchicznej,

CAD (Computer Aided Design) - wspomagane komputerowo projektowanie dowolnych konstrukcji inżynierskich, używające specjalistycznego oprogramowania CAD do opisywania obiektów fizycznych. Oprogramowanie CAD stanowi efektywne narzędzie do tworzenia, edycji, przecho­wywania i przesyłania rysunków technicznych obiektów trój­wymiarowych, z możliwością ich wymiarowania i normalizo­wania zgodnie z przyjętymi standardami konstrukcyjnymi.

callback - usługa połączenia zwrotnego, stosowana do automatycznego odwrócenia kierunku transmisji w sieciach cyfrowych i telekomunikacyjnych. Usługa ta ma dwie odmiany:

• zestawienie łącza transmisji danych przez system zarządzania siecią do abonenta wyrażającego chęć współpracy z siecią i korzystania z zasobów sieciowych. Obowiązko­wa procedura powtórnego wywołania abonenta zdalnego, po uprzednim sprawdzeniu jego tożsamości i praw dostępu;

• wykonanie zestawienia połączenia rozmównego przez operatora lub zdalnego autooperatora na koszt abonameta inicjującego rozmowę, ale według stawek taryfikacyjnych obowiązujących w kraju docelowym. Usługa callback wykorzystuje różnice w taryfach między krajem abonenta krajem docelowym oraz okresowe różnice w zniżkach taryfowych (dzienna, nocna), umożliwiając przeprowadzanie rozmów po znacznie niższych kosztach.

Call Center - komputerowy system kompleksowej obsługi telefonicznej klienta zgłaszającego się do centrali teleinformatycznej, polegający na ofercie szeregu usług realizowanych do tej pory przez operatora lokalnej centra- telefonicznej. Dialog człowiek-komputer jest wspomagany wieloma podsystemami: automatycznej dystrybucji wy­wołań ACD, rozpoznawania i syntezy mowy IVR, przetwarzania wiadomości słownych w telefonii komputerowej CTI, wielorakiej identyfikacji abonenta (również za pomocą kart płatniczych) - zastępując bezpośredni kontakt klienta ze sprzedawcą produktów, informacji i usług - przez telefonistkę komputerową. Transakcje mogą być dokonywane

CBR (Constant Bit Rate) - jedna z pięciu klas rucho­wych dostarczających usługi w sieci ATM (ABR, CBR, automatycznie lub kojarzone komputerowo we fragmen­tach dialogowych przez agentów firmy, co wielokrotnie zwiększa liczbę równocześnie zawieranych transakcji i skraca czas ich trwania.

CAP (Carrierless Amplitudę and Phase Modulation) - efektywny sposób dwuwymiarowego kodowa­nia amplitudy i fazy sygnału nośnego, stosowany w szyb­kich i szerokopasmowych sieciach transmisyjnych (HDSL, ADSL, in.) - zbliżony do modulacji kwadraturowej. Do ko­dowania wykorzystuje się dwa ortogonalne ciągi symboli (wzajemnie nie interferujące, a więc rozpoznawalne przy odbiorze) przetwarzane przez dwa filtry cyfrowe (współfazowy i kwadraturowy). Najczęściej stosowane rozwiązania obejmują wersje CAP 64 lub CAP 128, stanowiące alter­natywę w odniesieniu do kodowania liniowego typu DMT- stosowanego w szerokopasmowych transmisjach asyme­trycznych ADSL.

CATV —> telewizja kablowa CATV

CBDS (Connectionless Broadband Data Sernice) -zaakceptowana i rozpowszechniana przez ETSI kompletna architektura bezpołączeniowych przekazów pakietowych o struktura podobnej do SMDS, implementująca usługi ATM w środowisku pakietowym.

CBR (Constant Bit Rate) - jedna z pięciu klas rucho­wych dostarczających usługi w sieci ATM (ABR, CBR, GFR, UBR, VBR). Klasa CBR odnosi się do usług izochronicznych charakteryzujących się stałym, dokładnie ustalonym i gwa­rantowanym zapotrzebowaniem na pasmo w łączach ATM. Wskaźnik CBR jest przydatny podczas serwowania usług, takich jak: emulacja łączy, transmisja głosu bez kompresji czy transmisja dźwięku i obrazu w przekazach telewizyjnych w czasie rzeczywistym.

CBX (Converged Branch Exchange) - konwergentne centralki abonenckie, działają­ce jako inteligentne przełącznice pakietowe w środowisku sieci LAN, łącznie z ofertą funkcji tradycyjnej centralki PABX (PBX). W zależności od zakresu zaimplementowanych aplikacji gło­su z danymi usługi CBX mogą być różnorodne, okresowo aktualizowane, całkowicie wymie­niane lub programowo modernizowane w mia­rę zmiany profilu przedsiębiorstwa.

CCBS (Cali Completion to Busy Subscriber) - jed­na z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfro­wej ISDN, polegająca na możliwości ponownego automa­tycznego zestawienia połączenia, gdy tylko wywoływana li­nia się zwolni (oddzwonienie automatyczne).

CCS7 (Cotnmon Cbannel Signalling System 7) - standard sygnalizacji sieciowej SS7 przeznaczony głównie dla komunikowania się przez łącza ISDN. Sygnalizacja sto­sowana również w łączach międzycentralowych, umożliwia realizację zaawansowanych usług sieciowych.

CD (Compact Disc) - poliwęglanowy krążek kompakto­wy o grubości 1,2 mm i średnicy 12 cm (4,7"), a także zmniejszonej średnicy do 8 cm, przeznaczony do odtwa­rzania muzyki lub danych cyfrowych. Z powodu wielu odmiennych technologii wykonania i różnych zastosowań dyski optyczne CD nazywane są: CD-ROM, CD-ROM/XA, CD-DA, CD-I, CD-PD, CD-E, CD-R, CD-RW, CD-RAM

CD-DA (CD Digital Audio) - standardowy dysk optyczny CD z cyfrowym zapisem dźwięku wg specyfikacji ReadBook, także nazwa napędu w tej technologii; standardowa­ pojemność 650 MB zapisana z kodem nadmiarowym EFM (Eight to Fourteen Modu- lation), umożliwia rejestrację i odtwarza ścieżki dźwiękowej o czasie 74 min przy szybkości odczytu 150 kB/s - oznaczanej jako krotność 1x.

CD-I (CD Interactire) - kompaktowy dysk optyczny CD o nietypowej rejestrji danych, stosowany do interaktywne odtwarzania obrazów z wykorzystaniem tradycyjnego odbiornika domowego TV (gry telewizyjne).

CD-R (CD Recordable) - najprostsza technologia (Philips) jednostronnego i jednorazowego zapisu dyski CD-ROM przeznaczonych wyłącznie do wielokrotne odtwarzania informacji. Stosowany jest też termin jednorazowego zapisu CD-WORM (CD Write Once Read Many). Czas przechowywania informacji ok. 8 lat.

CD-ROM (CD Read Only Memory) - dyski optyczne CD przeznaczone wyłącznie do odczytu zarejestrowanej na nich informacji. Współczesne napędy handlowe osiągają 40-krotną (40x) szybkość odczytu w stosunku do podstawowej szybkości 150 kB/s, czyli 6 MB/s - przy pojemności użytkowej 650-680 MB. Pierwsze napędy o szybkości odczytu 100x pojawiły się w 2000 r.

CD-RW (CD Reuritable) - standard zapisu dysków CD, określany wcześniej jako kasowalne CD-E (Erasable) umożliwiający wielokrotny zapis i odczyt danych rejestrowanych na krążkach optycznych. Czas przechowywania informacji 30-50 lat.

CDDI (Copper Distributed Data Interface) odmiana pierścieniowej technologii FDDI, której istotą jest stosowanie takich samych protokołów jak w okablowaniu optycznym, ale opierających się na miedzianej infrastruktu­rze kablowej (kabel skrętkowy kat. 5), również na przepływ­ności 100 Mb/s. Do zapewnienia wysokiego poziomu nie­zawodności w CDDI stosuje się topologię podwójnego pier­ścienia, a maks. odległość między stacją sieciową i koncen­tratorem wynosi 100 m. Oficjalna nazwa standardu brzmi: TP PDM (Twisted PairPhysical Medium Depended) lub TP DDI (Twisted Pair Distributed Data Interface).

CDMA (Code Division Multiple Access) - dostęp wielokrotny z kodowym rozdziałem sygnałów, zapewniają­cy każdemu użytkownikowi przez cały czas sesji pełne pa­smo medium transmisyjnego, przy czym sygnały są prze­mieszane zarówno w dziedzinie czasu, jak i w dziedzinie częstotliwości. Do najbardziej znanych sposobów kodowa­nia należą: rozpraszanie bezpośrednie CDMA-DS (Direct Sequence), skakanie po częstotliwościach CDMA-FH (Frequency Hopping) oraz skakanie według czasu CDMA-TH (Time Hopping). Popularność zyskały jedynie dwa syste­my: IS-95 (1,23 MHz) oraz szerokopasmowy system CD­MA (5 MHz), natomiast najnowszą propozycją jest bardziej złożony system MC-CDMA (Muiticode), stanowiący po­most między istniejącymi systemami CDMA a przyszłymi systemami PCS.

cdma2000 - szerokopasmowy system radiowej łączno­ści szerokopasmowej z rozpraszaniem kodowym CDMA, bę­dący bezpośrednim następcą amerykańskiego systemu komórkowego cdmaOne (standard TIA/EIA 95). Zapewnia szeroki zakres przepływności, od 9,6 kb/s (cdmaOne) do 2 Mb/s, i wielostrefowe pokrycie radiowe: pikokomórki do 50 m, mikrokomórki 1 km, makrokomórki do 35 km i megako- mórki powyżej 35 km. Maks. szybkość przemieszczania się stacji ruchomej MS - 500 km/h.

cdmaOne (IS-95) - jeden z bardziej popularnych cyfro­wych systemów komórkowych drugiej generacji (2G) z wie- lodostępem kodowym CDMA (zgodny ze standardem IS- 95) - nadal stosowany w obu Amerykach, Hongkongu, Ko­rei i Japonii. Stanowi konkurencyjne rozwiązanie w stosun­ku do systemu GSM.

CDPD (Cellular Digital Packet Data) - pakietowa sieć komórkowa przeznaczona do transmisji danych cyfro­wych, funkcjonująca jako platforma nakładkowa na infra­strukturze telefonii analogowej AMPS (USA). Platforma CDPD o architekturze podobnej do AMPS użytkuje (od 1994 r.) wydzielone dla niej z sieci analogowej kanały (pa­smo 30 kHz) bądź kanały rozmowne, które nie są chwilowo zajęte do prowadzenia rozmowy w sieci komórkowej. Inter­fejs radiowy sieci CDPD zapewnia szybkość transmisji da­nych do 19,2 kb/s, chociaż kolizje i zaniki w kanale zmniej­szają jej efektywność. Dostęp terminali ruchomych do ka­nału radiowego jest oparty na protokole DSMA- podobnym w funkcjach do CSMA/CD. CDPD obsługuje transmisje da­nych dla: poczty elektronicznej, śledzenia pojazdów trans­portowych, kontroli stanu magazynów, alarmów, weryfikacji kart kredytowych, powiadomień o kradzieżach i dostępu pakietowego do publicznych baz danych. Maks. wielkość pakietu - 64 bity.

CDSL (Consumer Digital Subscriber JJne) - naj­nowsza forma powszechnego asymetrycznego dostępu „ostatniej mili", lansowana od niedawna jako Lite DSL, przewidywana dla klientów o umiarkowanych potrzebach komunikacyjnych. W CDSL maks. szybkość transmisji w dół do abonenta wynosi 1 Mb/s, natomiast w kanale zwrotnym od użytkownika nie przekracza 128 kb/s.

CDV (Celi Delay Yariation) - zmienne opóźnienie ko­mórek w sieciach ATM, wynikające z ograniczonych właści­wości czasowych komutatorów i przełączników, a także cza­sów obsługi i propagacji pakietów (komórek).

CELP (Code Excited Unear Prediction) - jedna z wersji skutecznego kodowania predykcyjnego klasy LPC (LinearPrediction Coding) dla sygnałów mowy, stosowane­go w telefonii bezprzewodowej GSM. Istotą kodowania jest kwantyzacja wektorowa kolejnych próbek sygnału mowy

1. czasie trwania ok. 20 ms każda i ich kojarzenie (przez po­równywanie wg określonego kryterium) z innymi ciągami próbek, uprzednio zapisanych w słowniku kwantyzatora. Kodowanie CELP, realizowane zazwyczaj programowo przez wyspecjalizowany mikroprocesor, generuje cyfrowy stru­mień mowy z szybkością 8-9,6 kb/s.

centrala cyfrowa - urządzenie do realizacji połą­czeń między abonentami telekomunikacyjnej sieci roz­mownej, oparte na przełączaniu informacji przesyłanych w pakietach (zamiast dotychczasowego komutowania łą­czy). Odpowiednio skompresowany głos podzielony na pa­kiety jest uzupełniany o adres użytkownika końcowego i transmitowany przez dowolną sieć pakietową jako data- gramy informacji. Urządzenie odbiorcze identyfikuje tak zaadresowane pakiety, ustawia je we właściwej kolejności (jeśli jest to możliwe), uzupełnia brakujące pakiety ciszą i prowadzi odpowiednią dekompresję z postaci cyfrowej na analogową z wygładzaniem dźwięku - zapewniając w ten sposób właściwą wyrazistość mowy. Głos zamieniony w kodekach głosowych (standard G.723.1) na postać cy­frową można traktować na równi z każdym innym pakieto­wym przekazem danych, pod warunkiem, że jest przesyła­ny w czasie rzeczywistym - co nadal wcale nie jest prostym zagadnieniem.

centrala telefoniczna (analogowa) - urządzenie do realizacji połączeń rozległych z analogowym przekazem głosu (usługi POTS) przez linie telefoniczne. Ze względu na techniczne ograniczenia maks. pojemności numerów abo­nenckich NN i łączy międzycentralowych do ok. 10 tys. linii w jednym węźle komutacyjnym, nadal istnieje podział funk­cjonalny central analogowych na: abonenckie (wewnętrzna obsługa budynków), lokalne (miejskie, miejscowe), tande­mowe (tranzytujące połączenia w sieci strefowej), między­miastowe, międzynarodowe (tranzytujące połączenia między siecią krajową i międzynarodową) oraz międzynaro­dowe tranzytowe (między sieciami międzynarodowymi). Są zastępowane przekazem pakietowym za pośrednictwem central serwerowych.

Centrex - usługa telekomunikacyjna realizująca funkcję centrali abonenckiej PABX w publicznej centrali telefonicz­nej CM lub publicznym systemie komutacji PSTN. Wewnę­trzne połączenia abonenckie w przedsiębiorstwie są auto­matycznie przekierowywane do centrali publicznej, tam komutowane i zawracane do przedsiębiorstwa lub na inne uprzednio uzgodnione numery lub grupy abonentów, znaj­dujących się w innym obszarze numeracyjnym. Usługa Centrex zapewnia: skrócony plan numeracji, prywatną numerację abonentów, indywidualne programowanie i przekierowanie wywołań, a przede wszystkim obniżoną lub skasowaną taryfikację między numerami wewnętrznymi.

Centronics - najprostszy, jednokierunkowy i naprzemienny interfejs równoległy działający z naprzemiennym potwierdzeniem typu handshaking, stosowany typowo do przyłączania urządzeń zewnętrznych do komputerów klas; (drukarki, plotery), ma maks. zasięg kilku metrów, przy niewielkiej szybkości przekazu sięgającej kilkudziesięciu kb

CEPT (European Conference of Posts and Telecommunications) - europejskie stowarzyszenie koordynujące działalność 26 europejskich instytucji i krajowych administracji pocztowo-telekomunikacyjnych. Określa ordynuje działalność operatorów sieci telekomunikacyjnych, zajmuje się także standaryzacją łączy międzynawowych w krajach europejskich. W 1988 r. ze stowarzysz został wydzielony instytut normalizacyjny ETSI, zajmu się standaryzacją w dziedzinie telekomunikacji.

certyfikat - elektroniczne poświadczenie (klucz cyfrowy), za pomocą którego dane służące do weryfikacji podpisu są przyporządkowane ściśle określonej osobie (składającej podpis elektroniczny) i potwierdzają jej tożsamości umożliwia także weryfikowanie tożsamości użytkownika który loguje się na chronionym serwerze. Serwer taki ma obligatoryjnie własny certyfikat, dzięki któremu korzystający z jego usług mogą upewnić się, że łączą się z oryginalnym serwerem, a nie jego atrapą specjalnie przygotowaną do nielegalnego zdobywania informacji, numerów kart kredytowych czy kont bankowych. Certyfikatów można używać zamiast numerów kart kredytowych podczas zakupów za pośrednictwem sieci. Certyfikaty wydaje godny zaufania specjalny urząd (CA), który sam weryfikuje swoimi kanałami i w zaszyfrowany

certyfikat - elektroniczne poświadczenie (klucz cyfrowy), za pomocą którego dane służące do weryfikacji podpisu są przyporządkowane ściśle określonej osobie (składającej podpis elektroniczny) i potwierdzają jej tożsamości umożliwia także weryfikowanie tożsamości użytkownika który loguje się na chronionym serwerze. Serwer taki ma obligatoryjnie własny certyfikat, dzięki któremu korzystający z jego usług mogą upewnić się, że łączą się z oryginalnym serwerem, a nie jego atrapą specjalnie przygotowaną do nielegalnego zdobywania informacji, numerów kart kredytowych czy kont bankowych. Certyfikatów można używać zamiast numerów kart kredytowych podczas zakupów za pośrednictwem sieci. Certyfikaty wydaje godny zaufania specjalny urząd (CA), który sam weryfikuje swoimi kanałami i w zaszyfrowany sposób informacje o swoich klientach odpowiada za wiarygodność tych danych.

CF (Calling Forwarding) - grupa usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, polegająca na przekierowaniu realizowanych połączeń rozmownych przez sieć na inne numery końcowe. W grupie tej wyróżnia się trzy sposoby przekierowania połączeń:

• CFB (CF Busy) - przekierowanie na inny ustalony numer w przypadku zajęcia numeru abonenta docelowego,

• CFNR (CF No Replay) - przekierowanie wywołań w sy­tuacji braku odpowiedzi (abonent nie zgłasza się),

• CFU (CF Unconditional) - bezwarunkowe przekiero­wanie na inny numer wszystkich wywołań skierowanych do abonenta docelowego.

CFS (Cluster File System) - technika grupowania (clu- stering) serwerów lub węzłów sieci w klastry, w celu unika­nia przestojów w dostępie do zasobów sieciowych (głównie internetowych). W węzłach takiej grupy (klastrach) system CFS zapewnia dostęp do wszystkich aplikacji, zbiorów i urządzeń.

CGI (Common Gateway Interface) - prosty język programowania (język skryptowy), stanowiący pomost mię­dzy przeglądarką a serwerem, umożliwiający programom bądź współuczestniczącym stronom komunikację z serwe­rami WWW. Działanie programu wymaga specjalnego skryptu lub pliku wykonywalnego, do którego przekazuje się parametry określające sposób tworzenia strony webowej. Aplikacja CGI rezydująca na serwerze spełnia funkcję tłu­macza plików (dynamicznych stron HTML) po stronie serwe­ra, przed wysłaniem wyniku przetwarzania do przeglądarki klienta. Jednym z popularniejszych języków przeznaczonych do tworzenia skryptów CGI jest Perl.

chirp (ćwierkanie) - wysoce negatywne zjawisko migo­tania obserwowane podczas modulacji fal radiowych, mi­krofal oraz fal optycznych w światłowodach. Powoduje znie­kształcanie generowanych sygnałów świetlnych w modula­torach promienia laserowego i utrudnia uzyskiwanie czystej modulacji natężenia lub fazy sygnału optycznego w wiązce laserowej. Zjawisko to jest też świadomie używane jako we- wnątrzimpulsowa modulacja częstotliwości - umożliwiająca kompresję szerokości pasma.

cienki Ethernet (thin Ethernet)-system okablo­wania komputerowego wykorzystujący cienki, elastyczny kabel koncentryczny (średnica ok. 5 mm, 50 Ω), stosowa­ny powszechnie w sieciach lokalnych Ethernet 10Base-2 do łączenia węzłów i stacji roboczych.

CIF (Common Intermediate Format) - jeden ze standardów określających format obrazu, stosowany w przekazach wideofonicznych (ISDN), również telewizyj­nych. Format CIF (228 linii x 352 punkty w linii) jest silnie związany ze standardem kompresji H.261 stosowanym w przekazach multimedialnych.

CIFS (Common Internet File System) - system roz­proszonych plików i urządzeń drukujących używany przez sieci firmowe (Microsoft), w szczególności przez sieci pracu­jące pod systemem operacyjnym Windows NT i korzystają­ce z protokołu TCP/IP. Zapewnia obsługę przez Internet peł­nego zbioru funkcji sieciowego systemu operacyjnego opar­tego na architekturze klient/serwer, w tym kolejkowanie drukarek, blokowanie plików i administrowanie.

CIM (Common Information Model) - spójny sposób zarządzania siecią korporacyjną, wykorzystujący technikę webową i opisujący zasady pracy aplikacji opartych na mo­delu obiektowym. Specyfikacja aplikacyjna CIM operuje w kilku warstwach, pozwala opisywać zdarzenia w sieci i udostępniać je na konsoli zarządzania. Opisanym i zarzą­dzanym przez CIM obiektem może być każde urządzenie za­instalowane w sieci: komputer PC, serwer, drukarka, modem czy węzeł, jak też inne urządzenia sieci

czy węzeł, jak też inne urządzenia sieci komunikacyj­nej, takie jak: przełącznik, hub czy ruter.

CIMP (Cotntnon Management Information Protocol) - alternatywne rozwiązanie zarządzania siecią dla powszechnie używanego protokołu SNMP.

CIR (Committed Information Rate) - uzgodniony wskaźnik przydziału minimalnego pasma komunikacyjnego wynegocjowany z operatorem, stosowany w sieciach pakie­towych Frame Relay do określenia wymaganej zajętości ka­nału transmisyjnego lub wirtualnego. Stanowi w istocie gwarantowaną przepływność minimalną łącza, oferowaną przez operatora użytkownikowi sieci Frame Relay. Wielkość CIR (po jednym dla każdego kierunku) jest wstępnie nego­cjowana między użytkownikiem a usługodawcą i nie powin­na ulegać zmianie w trakcie sesji połączeniowej. Sumarycz­na wartość wynegocjowanych wskaźników CIR, dla różnych aplikacji i wielu użytkowników korzystających z tego same­go kanału transmisyjnego, nie może przekroczyć dostępnej średniej szerokości pasma oferowanej przez dane medium transmisyjne.

CISC (Complex Instruction Set Computer) - silny procesor rozpoznający i realizujący pełną listę (200-300 instrukcji) rozkazów języka asemblerowego. Procesory CISC są stosowane w wieloprocesorowych komputerach multi­medialnych do analizy tekstowej i zintegrowanego przetwa­rzania obrazu i dźwięku. Prostą i tanią odmianą tych ukła­dów są procesory RISC o ograniczonej liczbie rozkazów do 128 komend asemblerowych, używanych powszechnie w stacjach roboczych.

CLI (Calling Line Identity) - funkcja programowego wspomagania agentów działających w centrum usługowym typu Cali Center, polegająca na kojarzeniu numeru abonen­ta wywołującego z informacją o nim, uprzednio zarejestro­waną w bazie danych systemu usługowego. Zestawiane połączenia przychodzące i wychodzące z systemu Cali Center powodują automatycznie przywołanie z bazy danych informacji o kliencie.

CLIP (Calling Line Identification Presentatio) jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, polegająca na prezentacji na własnym aparacie telefonicznym numeru abonenta wywołującego połączenie. Odwołanie prezentacji dokonuje się usługą CLIR.

CLIR (Calling Line Identification Restrictior, jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, polegająca na blokadzie prezentacji numeru abonenta wywołującego połączenia. Usługa o funkcji odwrotnej do CLIP.

CLR (Celi Loss Ratio) - miara strat komórek w sieciach transportowych (ATM), powstałych w wyniku ich odrzucania w węzłach z powodu natłoku w sieci. Współczynnik CLR jest definiowany jako stosunek liczby komórek utraconych całkowitej liczby komórek wysłanych przez źródło sygnału w określonym czasie.

CMIP (Common Management Information Protocol) - wspólny protokół zarządzania siecią oparty na modelu ISO/OSI, szczególnie przydatny do współpracy z publiczną, komutowaną siecią telefoniczną. Służy przede wszystkim do zarządzania siecią publiczną PSTN dla właściwego formatowania przesyłanych wiadomości między programami zbierającymi dane przez Internet. Oprócz funkcji zarządzania (podobnie jak czyni to SNMP) protokół CII może prowadzić obsługę rozliczeń, wykrywanie awarii oraz sterowanie wydajnością i bezpieczeństwem sieci.

CNS (Conrerted Network Serrices) - usługa sieci konwergentnej obejmująca łączny przekaz przez jedno medium transmisyjne sygnałów głosu, obrazu i danych. Wiele aplikacji CNS stanowi podstawę dla rozwijania łączności globalnej trzeciej generacji (3G).

COBOL (Common Business-Oriented Language język programowania wysokiego poziomu z początku lat sześćdziesiątych, używany głównie do przetwarzania danych środowiska ekonomicznego i różnorodnych baz danych, prowadzonych na dużych komputerach mainframe

COFDM (Coded Orthogonal Freąuency Divisision Multiplexing) - sposób kodowania sygnałów cyfrowy przez ortogonalne zwielokrotnienie z podziałem częstotliwości, stosowany w radiofonii cyfrowej (DAB) i telewizji cyfrowej (DVB). Polega na równo­ległej transmisji sygnałów cyfrowych o dużej prze­pływności z podziałem widma na podkanały, w których transmisja przebiega z mniejszą szybko­ścią. Ortogonalne nakładanie się pasm, przeplot czasowy i częstotliwościowy (kodowanie splotowe) powodują wysoką odporność przekazów na propa­gację wielodrogową, szczególnie atrakcyjną dla odbiorców znajdujących się w ruchu. Istotną ce­chą kodowania COFDM jest możliwość tworzenia jednoczęstotliwościowej sieci synchronicznej bez zaników sygnału - dla wielu jednocześnie pracują­cych nadajników radiowych (na tej samej częstotli­wości), ze wzmocnieniem w ograniczonym zakresie sygna­łów pochodzących z różnych źródeł. Pozwala to na stosowa­nie mniejszych mocy nadawczych przy stosunkowo wysokiej efektywności widmowej (1,6-2 b/s/Hz).

collapsed backbone - kampusowa lub budynkowa architektura sieciowa starszego typu, w której wszystkie segmenty sieci komputerowej są połączone przez jedno centralnie usytuowane urządzenie intersieciowe (hub, prze­łącznik, ruter).

COLP (Connected Line Identification Presentation) - jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci ISDN, polegająca na prezentacji na aparacie telefo­nicznym numeru abonenta osiągniętego (wywoływanego). COLP umożliwia uzyskanie potwierdzenia, czy oczekiwane przez abonenta połączenie zostało zestawione poprawnie, oraz wskaże również kolejny numer, jeśli wywołany abonent automatycznie przekierował przychodzące do niego połą­czenie. Jest także używana w mechanizmach oddzwaniania callback przez serwer dostępowy, po uprzednim zweryfiko­waniu numeru abonenta inicjującego.

COLR (Connected Line Identification Restriction) - jedna z usług dodatkowych centrali abonenckiej z integracją usług (ISDN), blokująca prezentację numeru przyłączonego abonenta. W wyniku zadziałania COLR abo­nent nie dowie się, z jakim numerem nastąpiło połączenie.

CONF/3PTY (Conference, 3-rd Party) - jedna z usług dodatkowych centrali abonenckiej z integracją usług (ISDN), umożliwiająca zestawianie połączeń telekonferencyjnych (dla więcej niż dwóch abonentów).

Contact Center-zintegrowany z Internetem kompute­rowy ośrodek kontaktów firmy (usługowej, marketingowej lub produkcyjnej) z klientami, którego zasadniczym celem jest zmniejszenie fluktuacji własnych klientów i pozyskanie no­wych przez usprawnienie oferty usługowej i redukcję kosztów akwizycji. Umożliwia interakcyjne rozszerzenie funkcji ofero­wanych do tej pory przez ośrodki usługowe typu Cali Centers - przetwarzające jedynie połączenia telefoniczne. Contact Center tworzą agenci współdziałający z klientami zgodnie z firmową strategią marketingu i sprzedaży, wykorzystując do tego media komunikacyjne: telefon, faks, komputer, pocztę elektroniczną, Internet, VolP, przekaz wizyjny, protokół WAP oraz kontakty bezpośrednie. Najnowszą propozycją są wirtu­alne ośrodki Contact Center, w których agenci obsługują przez Internet połączenia i zapytania klientów z dowolnego miejsca sieci (np. z domu). Takie rozwiązanie, oprócz zwięk­szenia wydajności systemu, umożliwia rekrutację agentów z różnych miejsc na świecie i urzeczywistnia wizję globalnego rynku elektronicznego - gdzie transakcje prowadzi się nieza­leżnie od godzin pracy i położenia geograficznego.

cookies - aplikacja sieciowa implementowana na ser­werach i umożliwiająca śledzenie kolejności sesji przeglą­darki webowej generowanych przez pojedynczego użytkownika systemu. Sposób na utrzymanie związków przyczynowo-skutkowych między poszczególnymi kolejnymi zleceniami, przez magazynowanie w serwerze niewielkich (do 4 kB) porcji danych (cookies). Wielkość pamięci cookies zależy od przeglądarki, w Netscape do 300 cookies.

CORBA (Common Object Reąuest Broker Architecture) - uniwersalna specyfikacja zarządzania, definiują­ca zbiór usług zapewniających obiektom usługi transakcyj­ne w środowisku heterogenicznym, infrastrukturę do zdal­nej komunikacji między komponentami sieci i narzędzia do opisu interfejsu udostępnianego przez konkretny obiekt. CORBA 3.0 zajmuje się zarządzaniem obiektami na platfor­mie międzysieciowej oraz transakcjami między obiektami znajdującymi się na różnych platformach komunikacyjnych.

CPE (Customer Premises Eąuipment) - ogólny ter­min określający końcowe urządzenia telekomunikacyjne użytkownika sieci, lecz nie należące do operatora. Należą do nich telefony, komputery, abonenckie centralki telefo­niczne (PABX) i inne urządzenia znajdujące się po stronie użytkownika pracującego w zasięgu konkretnej sieci telein­formatycznej.

CPSK (Continuom Phase Shift Keying) - rozszerzo­na wersja kodowania sygnału binarnego z kluczowaniem fa­zy (PSK) - z zachowaniem jej ciągłości.

CPI (Computer to PABX Interface) —>DMI

CPM (Cross Phase Modulatioń) - niepożądane zjawi­sko skrośnej modulacji fazy pojawiające się we włóknie światłowodowym podczas jednoczesnej transmisji więcej niż jednego kanału optycznego (transmisje wielofalowe WDM) w pojedynczym włóknie. W wyniku wzajemnej modu­lacji kanałów o wysokim natężeniu impulsów świetlnych skrośna modulacja fazy wywołuje przenik sygnałów między (wieloma) kanałami optycznymi. Ochroną przed powstawa­niem szkodliwego zjawiska CPM w III oknie światłowodo­wym jest stosowanie włókna o niewielkiej (niezerowej) dys­persji dodatniej bądź ujemnej w całym paśmie przenosze­nia wzmacniaczy optycznych EDFA.

cps (charactersper second) - miara szybkości transmi­sji wyrażana liczbą przesyłanych znaków (bajtów) w ciągu sekundy.

CRC (Cyclic Redundancy Checking) - powszechnie stosowana procedura sprawdzająca poprawność przesy­łania informacji przez sieć teleinformatyczną. Polega na wyliczeniu w nadajniku toru transmisyjnego - wg ustalonych algorytmów (wielomiany arytmetyczne modulo-2) sekwencji bitów tworzących redundancję cykliczną CRC stanowiącą sumę kontrolną (resztę z dzielenia wielomianów) transmitowanego bloku. Obliczona sekwencja CRC będąca zwykle kodem dwubajtowym, jest dołączana na końcu przesyłanego bloku i transmitowana do odbiornika. Urządzenie odbiorcze przeprowadza obliczenia wg takiej samej procedury, lecz z uwzględnieniem sekwencji kontrolnej. Wynikiem przeprowadzonych obliczeń w odbiorniku, winna być określona z góry sekwencja ( same zera), co sygnalizuje poprawny przebieg transmisji w przeciwnym razie należy podjąć retransmisję uszkodzonego bloku. Szesnastobitowa sekwencja kontrolna CRC umożliwia wykrywanie serii błędów o długości nie przekraczającej 16 bitów.

CRM (Customer Relationship Management) komputerowy sposób zarządzania kontaktami z wieloma klientami jednocześnie, uważany obecnie za kluczowy element strategii rozwijającego się przedsiębiorstwa. Wspomagany przez oprogramowanie zorientowane na personalizację sprzedaży, marketingu i ofertę usług dla klientów ułatwia i rozszerza relacje handlowe przedsiębiorstwa z użytkownikami.

Tradycyjna architektura systemów CRM obejmuje dwa kierunki:

• przetwarzanie transakcyjne (CRM operacyjny) oraz

• przetwarzanie analityczne (CRM analityczny) - spro­wadzające się do wspomagania podejmowania decyzji.

Najnowszą formą zarządzania relacjami z klientem są systemy elektroniczne e-CRM, dotyczące zarządzania przez Internet.

CSMA (Carrier Sense Multiple Access) - metoda wy­krywania transmisji (nośnika informacji) w medium trans­portowym linii przez nasłuch sygnału nośnego, a także oznacza sposób dostępu wielu użytkowników do wspólnej sieci LAN o dowolnej topologii. Polega na sprawdzaniu (przed rozpoczęciem nadawania) stanu sygnałów w nośni­ku kablowym. W celu uniknięcia konfliktów stosuje się jed­ną z dwóch metod dostępu: unikanie kolizji CSMA/CA lub wykrywanie kolizji CSMA/CD. Popularność zyskała jedynie metoda dostępu wielokrotnego z wykrywaniem kolizji CSMA/CD.

CSMA/CA (CSMA Collision Avoidance) - rzadko stosowana metoda dostępu w sieciach LAN z unikaniem ko­lizji, gdzie każda stacja użytkownika przed rozpoczęciem nadawania prowadzi nasłuchiwanie linii i w chwili zidentyfi­kowania ciszy sygnalizuje swój zamiar transmisji krótką ramką zgłoszenie nadawania, a następnie po odczekaniu transmituje swój pakiet. Pozostałe stacje po stwierdzeniu zgłoszenia przechodzą w stan oczekiwania na sygnał końca pakietu. W przypadku kolizji o dostęp do medium mogą ubiegać się tylko te stacje, które ją spowodowały - każda w innym, losowo ustalanym interwale czasowym.

CSMA/CD (CSMA Collision Detection) - metoda dostępu wielokrotnego w sieciach LAN z wykrywaniem no­śnej i detekcją kolizji, podstawowy sposób dostępu w sie­ciach lokalnych Ethernet. W dostępie z wykrywaniem kolizji, stacja przystępująca do nadawania wyczekuje ciszy w no­śniku, a po jej detekcji wysyła swoje informacje nie przery­wając nasłuchu linii. Stacja, która pierwsza wykryje kolizję, wysyła alarm w postaci tzw .jammingsignal. W jego wyniku wszystkie aktywne stacje przerywają nadawanie na losowo wybrany okres, po którym transmisję wznawia stacja o loso­wo najkrótszym okresie przerwy w nadawaniu.

CSN (Circuit Switcbed Network) - ogólne określenie sieci telekomunikacyjnej z komutacją linii zorientowanej na transmisje połączeniowe.

CT (Cordless Telephony) - wiele znormalizowanych sy­stemów telefonii bezprzewodowej - nazywanych również te­lefonią bezsznurową - działających w systemach analogo­wych (pierwsza generacja - 1G) i cyfrowych systemach dru­giej generacji (2G) oraz operujących zarówno w lokalnych pętlach abonenckich (domowe, zakładowe, branżowe), jak i systemach dostępu publicznego. Telefonia CT zezwala na realizację połączeń rozmownych w zasięgu do kilkuset me­trów, między telefonem ruchomym MS a stacją bazową do­łączoną do publicznej sieci telefonicznej PSTN lub centralki zakładowej PABX. Szereg standardów definiujących różne typy telefonii bezprzewodowej oznaczanych jest skrótami: CTO, CT1, CT2, CT3, a najnowsze rozwiązanie DECT zyskuje miano standardu paneuropejskiego. Największą popular­ność zdobyły lokalne systemy bezprzewodowe CT2, CT3 i DECT.

CT1 (Cordless Telephony 1) - analogowy standard te­lefonii bezprzewodowej pierwszej generacji (IG) działający w paśmie 900 MHz, zaakceptowany (od 1984 r.) przez większość krajów zachodnioeuropejskich. Pomimo kilku modyfikacji (CT 1 plus) zwiększających dwukrotnie liczbę kanałów (do 80 nośnych) został praktycznie wycofany z po­wodu zawodności działania i braku bezpieczeństwa prowa­dzonych rozmów.

CT2 (Cordless Telephony 2) - system cyfrowej telefonii bezprzewodowej drugiej generacji (2G), działający w stan­dardzie radiowym CAI (Common Air Interface)- zdefiniowa­nym (1989 r.) przez brytyjskie służby telekomunikacyjne. Opisany początkowo w normie MTP 1375 dla miejskich usług publicznych Teiepoint został zatwierdzony przez ETSI (1991 r.) do szerszego stosowania w krajach europejskich. W standardzie CT2 używa się pasma o szerokości 4 MHz w przedziale częstotliwości 864-868 MHz, umożliwiającym posadowienie 40 kanałów radiowych z odstępem 100 kHz. Każda nośna jest przyporządkowana na czas połączenia jednej parze abonentów, a strumień binarny (72 kb/s) transmituje dane cyfrowe w trybie dupleksowym z podzia­łem czasu (2x36 kb/s). Nowsza wersja (CT2 plus), wyposa­żona w sygnalizację, umożliwia rejestrację abonenta w stacji­ bazowej i w konsekwencji uzyskiwanie przez nią przycho­dzących połączeń rozmownych. Obecnie zastępowany sy­stemem bezprzewodowym DECT.

CT3 (Cordless Telephony 3) - standard dla cyfrowych systemów telefonii bezprzewodowej i centralek abonenc­kich WPABX (Wireless PABX), rozwijanych głównie w krajach skandynawskich (Ericsson) przed powstaniem europejskie­go standardu DECT. Systemy oparte na systemie CT3 dzia­łają na częstotliwości 862-866 MHz, w trybie wielodostępu TDMA za pomocą 8 dupleksowych kanałów (łącznie 16) w ramce czasowej 16 ms. Pojedyncza komórka stacji bazo­wej mieści 32 kanały rozmowne z kodowaniem sygnału mo­wy metodą ADPCM. Centralki abonenckie standardu CT3 współpracują z tradycyjnymi centralkami publicznego użyt­kowania, są jednak stopniowo wypierane przez nowsze sy­stemy standardu DECT. Zastosowania: centralki domowe, centralki zakładowe WPBX i WPABX.

CTI (Computer Telephony Integration) - jedna z wielu aplikacji integrująca telefon sieci publicznej z kom­puterem działającym w sieci LAN w celu tworzenia nowych zautomatyzowanych usług komercyjnych opartych na spe­cjalizowanym serwerze i łączu cyfrowym CTI. Infrastruktura systemu CTI obejmuje: telefon (cyfrowy lub analogowy), sy­stem komutacji PABX, publiczną sieć telefoniczną PSTN, sieć komputerową LAN, komputerową bazę danych, serwer CTI, terminal PC oraz dedykowane aplikacje dla wyspecja­lizowanych usług - działające zarówno w komputerach bazodanowych, jak i systemach komutacyjnych. Podstawowe korzyści ze stosowania systemów CTI dotyczą: automatycz­nego zarządzania połączeniami z platformy komputerowej, prowadzenia przez telefon dialogu człowiek-komputer, skrócenia czasu obsługi klientów, prowadzenia wywołań telefonicznych (odbieranie, przekierowanie i filtrowanie rozmów) oraz personalizacji klientów. Zdarzenia, dokumenty, tabele i obrazy omawiane w czasie rozmowy telefonicznej między użytkownikami a agentami firmy usługowej są przywoływane z komputerowych baz danych, monitorowane na ekranie komputera, korygowane z klawiatury i mogą być wymieniane w trakcie rozmowy między agentami firmy a użytkownikami.

CTS (Clear to Send) - nazwa sygnału generowanego przez modem w stronę lokalnego komputera, wskazującego gotowości modemu do odbioru danych. Jeden z istotnych sygnałów sterujących standardowego złącza interfejsowego RS 232 C

CUG (Closer User Group)- jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, umożliwiająca tworzenie grup użytkowników sieci o ograniczonym dostępie.

CW (Cali Wditing) - jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, informująca abonamenta o połączeniu oczekującym, przychodzącym w trakcie realizacji innego połączenia rozmownego. Abonent może nowe połączenie podjąć - zawieszając poprzednie (jeśli są wolne dwa kanały B) - lub je odrzucić.

CyberCarriers - grupa operatorów sieciowych oferu- jących połączenie szybkich sieci i usług ośrodków kompute- rowych (w tym serwerów, pamięci masowych i transportu sieciowego) dostawcom usług aplikacyjnych (ASP), dostawcom usług internetowych (ISP) oraz firmom prowadzącym komercyjne serwisy internetowe. Firmy te z kolei sprzedają usługi nowej generacji - takie jak obsługa poczty elektronicznej czy systemy e-commerce - przedsiębiorstwo i klientom indywidualnym. Firmy typu CyberCarrier łączą internetowe ośrodki komputerowe z szerokopasmowymi światłowodowymi sieciami szkieletowymi i sieciami bezprzewodowymi.

cyfrowy sygnał - sygnał o dyskretnej (nieciągłej) zmianie stanu, a w teleinformatyce najczęściej reprezentujący wyłącznie jedną z dwóch wartości informacji notowanej w systemie dwójkowym (binarnym): stan zera (0) i jedynki (1) logicznej. W medium transportowym sygnał cyfrowy może fizycznie wywoływać zmianę amplitudy, częstotliwości lub fazy sygnału nośnej.

cyrkulator optyczny - całkowicie optyczne urządzenie spełniające funkcję multiplekserADM dla promieni optycznych, z możliwością kierowania tych promieni do odpowiednich portów docelowych. Za­stępuje dotychczasowe sprzęgacze optyczne i izolatory promieni świetlnych z typową tłumiennością wtrąceniową (w kierunku przewodzenia) rzędu 1 dB i tłumieniem fal odbitej ok. 50 dB.

czytnik kodów kreskowych - terminal przeno­śny do szybkiej identyfikacji, za pomocą widzialnego pro­mienia światła (czerwonego) lub promieniowania podczer­wieni, kodów kreskowych (paskowych) naniesionych trwale na produktach handlowych. Czytnik zapewnia szybką reje­strację danych, dokonywanie inwentaryzacji, przenoszenie danych oraz odczyt z miejsc trudno dostępnych. Istnieje wiele wersji i rozwiązań technicznych dla różnych aplikacji, wśród których wyróżnia się:

czytniki piórowe - z przesuwaniem ręcznym,

czytniki szczelinowe - umieszczane w stałej odległo­ści od płaszczyzny odczytu,

skanery ręczne CDD - z elementami światłoczułymi jak w kamerach video oraz

ręczne lub stacjonarne laserowe czytniki pistoletowe - w których wiązka światła nie ulega rozproszeniu i możliwy jest odczyt danych zarówno z bliska, jak i z daleka.