Wada oświadczenia woli- szczególne stany faktyczne, wskazane przez ustawodawcę, które uzasadniają pozbawienie aktu prawnego jakim jest oświadczenie woli skuteczności prawnej. Wada oświadczenia woli może powodować:
• bezwzględną nieważność, co oznacza, że czynność prawna zawierająca wadliwe oświadczenie woli, od momentu jej dokonania nie wywołuje żadnych skutków prawnych i nie ma możliwości jej konwalidacji - przywrócenia ważności;
• wzruszalność czynności prawnej (nieważność względną), co oznacza, że czynność jest ważna i wywołuje skutki, jednakże może zostać wzruszona prze osobę wskazaną przez ustawodawcę i w czasie przez niego wskazanym. W razie jeśli nie zostanie wzruszona w odpowiednim czasie następuje jej konwalidacja, czynność staje się ważna w sposób niewzruszalny.
Wadami oświadczeń woli w prawie polskim są:
• brak świadomości i swobody (co oznacza, że osoba oświadczająca swoją wolę nie znajduje się w normalnym stanie psychicznym i fizycznym) (art.82 Kodeksu cywilnego)
• pozorność (złożenie oświadczenia woli pozornego, które nie ma wywołać skutków prawnych lub zrobione jest dla żartu) (art.83 Kodeksu cywilnego)
• błąd (mylne wyobrażenie lub brak tego wyobrażenia u osoby oświadczającej swoją wolę o rzeczywistym stanie rzeczy) (art.84-86 Kodeksu cywilnego)
• groźba (wymuszenie oświadczenia woli i stanowi jego wadę jeśli jest poważne i bezprawne) (art.87 i 88 Kodeksu cywilnego).
• podstęp osoby trzeciej (celowe, świadome działanie osoby, która ten błąd wywołuje)
Rozwinę teraz powyższe definicje:
Brak świadomości lub swobody
Brak świadomości jest wadą związaną z pozostawaniem w stanie psychicznym, który całkowicie uniemożliwia świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Stan ten może być wywołany rozmaitymi przyczynami, z których najczęściej wymienia się chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy lub inne, nawet przemijające zaburzenia psychiczne (np. wskutek nadużycia alkoholu lub innych używek, wysokiej gorączki, zaawansowanych zmian miażdżycowych itp.). Wyłączenie świadomego powzięcia decyzji i wyrażenia woli może mieć miejsce bez całkowitej utraty świadomości - wystarczy znaczne nasilenie przyczyny. Nie jest natomiast konieczne, aby znajdująca się w takim stanie osoba była ubezwłasnowolniona.
Brak swobody, ma on miejsce, gdy proces decyzyjny i uzewnętrznienie woli zostają zakłócone przez czynniki powodujące niezdolność wyboru miedzy taką lub inną decyzją, przy czym chodzi o czynniki znajdujące się wewnątrz osoby składającej oświadczenie woli. W wielu przypadkach przeprowadzenie granicy między brakiem świadomości a brakiem swobody jest bardzo trudne ze względu na to, iż przyczyny je wywołujące mogą być podobne lub nawet te same (np.
Pozorność jako wada oświadczenia woli
Pytanie: Czy można zastosować "pozorność" w spółce cywilnej jako wadę oświadczenia woli, jeżeli taka spółka była formalna a ja faktycznie nie wykonywałem czynności wspólnika na podstawie wzajemnej umowy o zobowiązaniach?
Odpowiedź:
Art. 83 par. 1 kodeksu cywilnego stanowi, że oświadczenie woli złożone dla pozoru jest nieważne. Zastosowanie przepisów o oświadczeniu woli złożonym dla pozoru w odniesieniu do spółki cywilnej jest dopuszczalne. Nieważne jest jednak tylko takie pozorne oświadczenie woli, które zostało złożone tylko za zgodą drugiej strony. Jeżeli taka sytuacja rzeczywiście miała miejsce, można skorzystac z art. 83 kodeksu cywilnego. Należy przypomnieć, że pozorne oświadczenie woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia woli, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabyła prawo lub została zwolniona z obowiązku, chyba że działała w złej wierze. Nie będzie się więc mógł Pan/i uchylić od zobowiązań spółki wobec osób trzecich.
WADY OŚWIADCZENIA WOLI
Art. 82. Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.
Art. 83. § 1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.
§ 2. Pozorność oświadczenia woli ma wpływ na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.
Art. 84. § 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
Art. 85. Zniekształcenie oświadczenia woli przez osobę użytą do jego przesłania ma takie same skutki, jak błąd przy złożeniu oświadczenia.
Art. 86. § 1. Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.
§ 2. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.
Art. 87. Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten też może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Art. 88. § 1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.
§ 2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał
Błędy oświadczenia woli
Inne konsekwencje prawne mają miejsce w razie uchylenia się strony od skutków prawnych swego oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Jest to oświadczenie woli, które wywołuje skutki przewidziane w art. 88 k.c. Może być ono złożone w formie aktu notarialnego. Wprawdzie art. 84 k.c. nie zawiera definicji błędu, jednakże powszechnie przyjmuje się, iż jest to niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o czynności, wynikające z faktów i obowiązujących norm prawnych. Przy zaistnieniu błędu tego rodzaju w akcie notarialnym i w celu uchylenia się od jego skutków prawnych, a strony mogą złożyć oświadczenia o niezgodnym z ich wolą sformułowaniu oświadczeń i jednocześnie złożyć oświadczenia, które ich woli rzeczywiście odpowiadają. W pozostałych przypadkach braku zgody stron co do treści złożonych oświadczeń, weryfikacja może nastąpić w wyniku wniesienia powództwa o ustalenie ich treści na zasadzie art. 189 k.p.c. Odrębnym rodzajem uzgodnienia stanu prawnego jest powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w razie zaistnienia przesłanek określonych art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece30.
Oświadczenie woli.
Oświadczenie woli, czyli oświadczenie o przyjęciu oferty. Jeżeli oświadczenie woli pochodzi bezpośrednio od osoby, nie ma raczej wątpliwości jak traktować tą sytuację. Art. 60 KC stanowi, iż "wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, która ujawnia jej wolę w sposób dostateczny". Na witrynach WWW może to być na przykład naciśnięcie odpowiedniego przycisku na klawiaturze komputera, wybranie i potwierdzenie określonej opcji na tej stronie lub wpisanie w odpowiednim miejscu na stronie słowa "tak" itd.
Możliwośc uchylenia się do skutków oświadczenia woli z powodu błedu. Występuje ona tylko w jednym przypadku, po stronie adresata, mianowicie wówczas, gdy, jak stanowi art. 81 & 1 KC "adresat o błędzie wiedział lub mógł go z łatwością zauważyć". Nie istnieje taka możliwość na przykład, gdy oświadczenie woli zostało złożone w pęłni świadomie, ale składający zamówienie nie zapopznał się z treścią oferty, gdy wyciągną fałszywe wnioski, co do treści oferty. Nie uznaje się jako błąd również braku wyobraźni, co do skutków swego postępowania.
Następny problem to możliwość złożenia zamówienia w odpowiedzi na ofertę, przez osobę trzecią, bez wiedzy tego, kto występuje jako osoba składające to zamówienie (chodzi po prostu o oświadczenie "podpisane cudzym nazwiskiem"). Zgodnie z przepisami, nie powstają skutki prawne po stronie osoby, króra padła ofiarą takiego "podszywania się" pod nią. Niemniej jednak, w takiej sytuacji, stroną poszkodowaną jest również adresat takiego "fałszywego oświadczenia woli". Problem ten można znacznie ograniczyć poprzez zastosowanie, tak zwanego "szyfrowania z kluczem asymetrycznym"
Następna kwestia, to ustalenie, z jaką chwilą składanie innej osobie oświadczenia należy uznać za złożone. Roztrzyga to art. 61 KC, który mówi, że chodzi tu o moment, w którym oświadczenie doszło do adresata w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią (teoria doręczenia). Wszelkie przeszkody w dostępie do sieci informatycznej, wadliwości w jej funkcjonowaniu, niesprawność serwerów itd. "obciążają" nadawcę. Do tego należy dodać jeszcze zniekształcenie treści oświadczenia woli przekazywanej przez sieć. Odwołanie oświadczenia jest tylko wtedy skuteczne, gdy doszło ono wcześniej lub jednocześnie z oświadczeniem, którego dotyczy. Wreszcie, o złożeniu oświadczenia można mówić tylko wtedy, gdy dojdzie do zapisania danych u adresata, gdyż, bez względu na przeszkody natury technicznej, musi on mieć możliwość przyjęcia treści oświadczenia do wiadomości. Oczywiście istnieją przypadki szczególne, w których nie wolno "obciążać" nadawcy. Chodzi na przykład o sytuację, w której odbiorca miał zepsuty komputer, a nadawca o tym nie wiedział.
Oświadczenie woli, każde zachowanie się osoby będące uzewnętrznieniem zamiaru tej osoby wywołania określonych skutków prawnych(ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego). Wola osoby składającej oświadczenie musi być ujawniona w sposób dostateczny.
- względnie nieważne - oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu, groźby bezprawnej, wyzysku lub zniekształcone przez osobę trzecią. Oświadczenie takie ma moc prawną dopóki osoba składająca nie uchyli się od skutków prawnych tego oświadczenia woli.
- bezwzględnie nieważne - oświadczenie woli złożone przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, znajduje się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, albo złożyła je jedynie dla stworzenia pozoru.
Groźba bezprawna, wyrażenie ustawowe obejmujące groźbę karalną, jak i groźbę spowodowania postępowania karnego lub rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego najbliższych. Nie stanowi groźby zapowiedź spowodowania postępowania karnego, jeżeli ma ona jedynie na celu ochronę prawa naruszonego przestępstwem. Błąd, niezgodność między rzeczywistością a wyobrażeniem o niej. W prawie karnym błąd co do znamion przestępstwa wyłącza odpowiedzialność karną z winy umyślnej. W prawie cywilnym wystąpienie błędu istotnego co do treści oświadczenia woli umożliwia składającemu oświadczenie uchylenie się od skutków prawnych tego oświadczenia w terminie określonym ustawą.
Błąd istotny, uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.
Oszustwo, przestępstwo polegające na działaniu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, w wyniku którego inna osoba dokonuje niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem wskutek wprowadzenia w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania.
Podstęp,
1) w prawie cywilnym świadome działanie zmierzające do wprowadzenia jakiejś osoby w błąd, czyli do spowodowania u niej fałszywego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy.
Z punktu widzenia przepisów polskiego kodeksu cywilnego podstęp uznawany jest za wadę oświadczenia woli, która uzasadnia uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod jego wpływem.
2) w prawie karnym jest formą działania przestępczego, stanowiącego jedną z przesłanek popełnienia przestępstw.
Błąd oraz groźba stanowią wady oświadczenia woli, które mogą skutkować unieważnieniem czynności prawnej dokonanej pod ich wpływem poprzez uchylenie się przez składającego oświadczenie woli od jego skutków prawnych.
Przepisy kodeksu cywilnego nie definiują pojęcia błędu, przyjmuje się natomiast, że błędem jest mylne wyobrażenie o istniejącym stanie sprawy lub w ogóle jego brak. O prawnej doniosłości błędu możemy mówić w sytuacji, kiedy spełnione zostaną następujące przesłanki: błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej oraz musi być istotny. Ponadto, w przypadku złożenia oświadczenia woli innej osobie w ramach czynności prawnej odpłatnej, musi zaistnieć jedna z następujących okoliczności: druga strona wywołała błąd swoim działaniem lub zaniechaniem (także niezawinionym), o błędzie wiedziała lub z łatwością mogła go zauważyć.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 października 2000 r. (sygn. akt III CKN 963/98) “Warunkiem prawnej doniosłości błędu w świetle art. 84 kc jest przede wszystkim to, aby błąd składającego oświadczenie woli dotyczył treści czynności prawnej. Przepis ten zakłada więc istnienie po stronie składającego oświadczenie woli mylnego wyobrażenia o treści tego oświadczenia (pomyłka) lub o takich okolicznościach, jak np. fakty, do których odnosi się oświadczenie, normy prawne, mające zastosowanie do dokonywanej czynności prawnej, albo skutki prawne dokonywanej czynności prawnej”. Błędem o prawnej doniosłości może więc być zarówno błąd co do faktów, jak i błąd co do prawa.
Błędem w rozumieniu art. 84 kc nie będą natomiast mylne oczekiwania oraz prognozy osoby składającej oświadczenie woli, które stanowiły motywację do dokonania określonej czynności prawnej, chyba że motywacja ta została włączona do treści czynności prawnej. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 grudnia 2000 r.(sygn. akt IV CKN 179/00) “Błąd w znaczeniu wady oświadczenia woli określany jest jako błąd postrzegania (”widzenia”), w odróżnieniu od błędu przewidywania i wnioskowania, które należą do sfery motywacyjnej podmiotu dokonującego czynności prawnej i tworzą pobudkę, pod wpływem której wyrażone zostało oświadczenie woli uznane następnie przez oświadczającego za “błąd”, gdy okazało się, że oświadczenie nie osiągnęło zamierzonego i przewidywanego celu”.
Warunek, aby błąd był istotny oznacza, że dokonujący określonej czynności prawnej musi działać w błędnym przekonaniu uzasadniającym przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Zachowanie składającego oświadczenie woli musi więc być nieracjonalne w świetle obiektywnych kryteriów życiowych oraz prawnych.
W przypadku podstępnego wywołania błędu przez drugą stronę uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Podstęp osoby trzeciej wywołuje takie same skutki, jak podstęp strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.
Groźba, jako wada oświadczenia woli, polega na zachowaniu się grożącego stwarzającym stan zagrożenia po stronie innej osoby w celu wymuszenia od niej określonego oświadczenia woli, co skutkuje powstaniem po stronie osoby składającej oświadczenie woli obawy ograniczającej możliwość swobodnego podjęcia decyzji. W celu uznania prawnej doniosłości groźby musi być ona poważna oraz bezprawna.
Przesłanka powagi groźby zostanie spełniona, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie woli mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Niebezpieczeństwo grożące składającemu oświadczenie woli musi być realne, czyli możliwe do spełnienia, oraz posiadać określony ciężar, tj. nie może sprowadzać się do drobnej dolegliwości lub utrudnienia.
Bezprawność groźby polega zaś na takim zachowaniu, które jest sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawnymi określającymi nakazy i zakazy lub z zasadami współżycia społecznego. Podkreślić jednak należy, iż w określonych okolicznościach za bezprawne może zostać uznane także takie zachowanie grożącego, które jest formalnie zgodne z prawem. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 marca 2002 r. (sygn. akt I CKN 1134/99) „bezprawność groźby (art. 87 kc) polega na sprzecznym z prawem działaniu grożącego lub wykorzystaniu działania formalnie zgodnego z prawem do osiągnięcia celu, dla którego prawo to nie przysługuje.” Powyższe oznacza, że groźbę prawnie doniosłą w rozumieniu art. 87 kc będzie stanowiła np. zapowiedź zawiadomienia prokuratury o popełnieniu przestępstwa przez daną osobę w przypadku niezłożenia przez tę osobę oświadczenia woli o określonej treści, nie związanego w żaden sposób ze wspomnianym przestępstwem. Groźbą nie będzie natomiast zapowiedź skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego w celu wyegzekwowania przysługującej wierzycielowi należności w przypadku braku uiszczenia płatności przez dłużnika.
Pomiędzy groźbą a złożeniem oświadczenia woli musi zachodzić związek przyczynowy tego rodzaju, że w wyniku groźby powstaje stan obawy po stronie innej osoby, skutkujący złożeniem przez nią określonego oświadczenia woli zgodnie z żądaniem grożącego, przy czym groźba może pochodzić zarówno od drugiej strony czynności prawnej, jak i od osoby trzeciej.
W przypadku dokonania czynności prawnej pod wpływem błędu lub groźby istnieje możliwość jej unieważnienia poprzez uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli. Prawo uchylenia się przysługuje wyłącznie osobie, której oświadczenie było dotknięte wadą, nigdy zaś drugiej stronie czynności prawnej. Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych powinno być złożone bezpośrednio drugiej stronie stosunku prawnego: w razie błędu – przed upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby – przed upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał, przy czym forma pisemna takiego oświadczenia została zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych. W wyniku skutecznego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli czynność prawna staje się nieważna z mocą wsteczną (ex tunc), czyli od chwili jej dokonania. Tym samym uchylone zostają skutki prawne czynności dokonanej pod wpływem wady oświadczenia woli.