1.Ujęcie pozytywistyczne.
Prawo – rozkaz suwerennej władzy państwowej skierowany do obywatela pod groźbą zastosowania przymusu, a prawo i moralność to dwa różne i niezależne od siebie porządki normatywne (wg Austina)
2. Pojęcie normatywne.
Prawo – zbiór norm ogólnych, pochodzących od organów państwa, na straży których stoi przymus państwowy (wg Harta)
3. Zjawisko socjologiczne.
Prawo – zjawisko psychologiczne regulujące nasze zachowania i relacje między jednostkami bądź grupami
4. Prawo podmiotowe, a prawo przedmiotowe.
Prawo przedmiotowe – ogół aktów normatywnych obowiązujących w danym państwie.
Prawo podmiotowe – ogół uprawnień, które na takiej samej lub innej zasadzie przypisujemy jednostce.
5. Prawo wewnętrzne, a prawo międzynarodowe publiczne.
Prawo wewnętrzne – reguluje stosunki na terytorium danego państwa. Podmiotami prawa wewnętrznego są osoby fizyczne i prawne, różnego rodzaju instytucje. Organy państwowe wydają decyzje jednostronne (ustawy, precedensy sądowe).
Prawo międzynarodowe publiczne – normuje stosunki między państwami. Podmiotami prawa międzynarodowego są przede wszystkim państwa. Prawo międzynarodowe powstaje głównie w srodze umów dwustronnych lub wielostronnych (traktaty, konwencje).
W razie konfliktu normy prawa wewnętrznego z normą prawa międzynarodowego, ta ostatnia przeważa. Normy prawa międzynarodowego wywierają bezpośredni skutek w stosunkach wewnętrznych.
PODSTAWOWE FUNKCJE PRAWA:
1.Kontrola (regulacja) zachowań:
Są to zachowania oczekiwane przez rządzących, państwo, zgodne z interesem ogółu bądź grupy społecznej. Regulację zachowań prawo osiąga 2 metodami:
zakazowo-nakazową;
Działanie poprzez przymus. Ustawodawca reguluje te zachowania, które zapewniają nam byt, ochronę porządku i bezpieczeństwo (np. zakaz-nie kradnij, nakaz-płać podatki). Jest to tzw. system represyjny.
gratyfikacyjną;
Coś za coś. Państwo oczekuje od nas pewnych zachowań, równocześnie dając nam coś w zamian (np. dokłada się finansowo do jakiejś inwestycji). Zależy to w dużej mierze od zamożności państwa. Przykładem może być realizacja programów społecznych takich jak rozwój gospodarczy czy opieka socjalna. Jest to tzw. system promocyjny.
Oddziaływanie na ludzkie zachowania odbywa się za pośrednictwem norm prawnych w taki sposób, aby określone osoby podejmowały działania pożądane przez normodawcę (państwo) i powstrzymywały się od działań przez niego niepożądanych. Normodawca ustanawia określone nakazy, zakazy lub dozwolenia. Aby skłonić adresatów normy do jej przestrzegania normodawcy zwykle ustanawiają określone sankcje lub gratyfikacje.
2. Regulacja (rozstrzyganie) konfliktów:
Niewątpliwie jedna z najważniejszych funkcji prawa. Współczesne prawo odwołuje się do 4 podstawowych metod rozwiązywania konfliktów:
a)metoda kontraktowa (umowna);
Zwaśnione strony same rozstrzygają spór, dogadują się, są za wszystko odpowiedzialne. Metoda ma duże poparcie ze strony państwa. Strony zachowują pełną autonomię w rozwiązywaniu konfliktu decydując o zasadach i procedurze rozwiązania sporu. Rozstrzygnięcie konfliktu następuje w drodze konsensusu.
b)metoda mediacyjno-koncyliacyjna;
Przepis prawny nie zezwala na niektóre zachowania co do rozwiązania konfliktu (np. rozwód). Muszą one być poparte poprzez działanie organów państwowych, sądu. Pomocną przy rozstrzyganiu sporu jest osoba mediatora (koncyliator). Strony mogą przystać bądź nie na propozycję, sugestię, rozwiązanie przedstawione przez mediatora (np. w sprawie strajku, co do ugody w procesie karnym). Strony zachowują pełną autonomię w zakresie wyboru osoby mediatora, a także procedury prowadzenia rokowań oraz zasad rozwiązania konfliktu.
c)metoda arbitrażowa;
Decyzję o tym, w jaki sposób ma być rozwiązany konflikt stron podejmuje osoba trzecia – arbiter, aczkolwiek co do wyboru jego osoby, procedury rokowań oraz zasad rozwiązania sporu strony posiadają pełny wpływ. Decyzja arbitra ma charakter władczy, jest
wiążąca dla stron, a nawet może być przymusowo wyegzekwowana. Głównie to instytucja sądów polubownych.
d)metoda adjudykacyjna; („ad iudicatio” – rozstrzyganie)
Postępowanie toczy się wg z góry ustalonych procedur i zasad. Strony są związane rozwiązaniem konfliktu. Nie mają również wpływu na wybór osoby adjudykatora. Mogą jedynie zadecydować o tym, czy faktycznie chcą owy konflikt przed organem sądowniczym rozstrzygać.
3. Rozdział dóbr i ciężarów:
Państwo decyduje o naszych prawach i obowiązkach. Nasze prawa to dobra, które od państwa otrzymujemy oraz ciężary, które na nas ciążą. Państwo ustala zasady wg których decyzje o przyznaniu praw i obowiązków są podejmowane. Rozdział dóbr i ciężarów winien być nade wszystko sprawiedliwy.
Sprawiedliwość dzielimy na:
-formalną (reguła równej miary)„in paribus causis paria iura” – w podobnych sprawach podobne prawa.Osoby, sytuacje, stany rzeczy, które są pod pewnymi względami podobne, powinny być podobnie traktowane.
-materialną; Sprawiedliwość materialna wskazuje na to, jakie osoby, stany rzeczy i sytuacje należą do tej samej kategorii. Dzielimy ją z kolei na:
1. sprawiedliwość dystrybutywną (rozdzielczą);
Każdemu stosownie do pracy, potrzeb, zasług i pozycji społecznej (np. ustalanie wysokości rent i emerytur). Najczęściej reguły te są stosowane łącznie, komplementarnie w zależności, jaki jest układ (np. w państwach socjalistycznych). Zawsze ktoś będzie niezadowolony.
2. sprawiedliwość komutatywną (wymienną);
Każdemu stosownie do zobowiązań, które na siebie dobrowolnie przyjął. Taka ilość dóbr, która jest wprost proporcjonalna do „dźwiganego” ciężaru. Sprawiedliwy podział, który wynika z dobrowolnie zawartej umowy; nie ma dodatkowych reguł (np. w państwach liberalnych).
PRAWO A MORALNOSC.
Oprócz prawa istnieje wiele systemów normatywnych, które poddają kontroli zachowania społeczeństwa, a są nimi: religia, obyczaje, moralność oraz inne normy społeczne przyjęte przez różne instytucje bądź stowarzyszenia. Ogół norm społecznych regulujących zachowania członków danego społeczeństwa możemy nazwać jego etosem.
Moralność -obejmuje te normy społeczne, które kwalifikują ludzkie zachowania jako dobre lub złe, słuszne lub niesłuszne. Prawo jest system bardziej sformalizowanym i zinstytucjonalizowanym niż moralność.
Typy relacji między prawem a moralnością:
-Przedmiotowe – chodzi o to jak się ma do siebie zakres regulacji prawnej i moralnej
Prawo to minimum moralności lub zakresy regulacji prawnej krzyżują się, wzajemnie wypełniają się.
-Walidacyjne – odnoszą się do kwestii w jaki sposobów niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych.
W odniesieniu do moralności normy prawne dzielimy na:
-moralnie pozytywne, gdzie zarówno normy moralne, jak i prawne nakazują to samo zachowanie. Każdy czyn uregulowany przez prawo ma swój odpowiednik w regulacji moralnej (np. nie kradnij, nie zabijaj – wg dekalogu).
-moralnie negatywne, czyli przypadek, kiedy prawo zakazuje czegoś moralnie dobrego lub nakazuje moralnie złego (np. uprawianie prostytucji)
-moralnie obojętne, jak np. druk zeznania podatkowego czy też jego kolor, znaki drogowe. Zasady moralne nie mają nic wspólnego z obowiązującymi przepisami prawnymi.
Praworządność – pewien stan faktyczny, gdzie podstawowe relacje między państwem a obywatelami są uregulowane przez prawo oraz gdzie państwo i organy działające w jego imieniu przestrzegają danego prawa. Jest to ścisłe przestrzeganie prawa zarówno przez obywateli, jak i organy państwowe.
Świadomość prawna – stan faktyczny, który dotyczy poziomu znajomości prawa przez obywateli oraz poziomu akceptacji prawnej. Należy mieszkańców państwa prawa uświadamiać w kwestii zagadnień natury prawnej, informować o powstających przepisach.
NORMY PRAWNE I PRZEPISY PRAWNE:
Zdanie: w sensie logicznym nazywamy tego typu wypowiedzi oznajmujące, którym można przypisać wartość prawdy lub fałszu.
Ocena – to wypowiedzi, które wyrażają przeżycia. Polegają na emocjonalnym ustosunkowaniu się do jakieś faktycznie występujących stanów rzeczy. Oceny wyrażają aprobatę albo dezaprobatę.
Wypowiedź performatywna- nie służą ani do oceniania, ani do opisywania czy też formułowania wzorów powinnego zachowania, ale do dokonywania różnego rodzaju czynności i aktów symbolicznych. Polega na wywoływaniu skutku, który nie istniał przed wypowiedzeniem lub napisanie w odpowiednim kontekście określonych słów.
Norma prawna –Zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania musi odpowiadać wyczerpująco na 2pytania”kto i w jakich okolicznościach?” „Jak powinien się zachować?”
Przepis prawny – jednostka redakcyjna tekstu prawnego w postaci artykułu, paragrafu, punktu, ustępu. Przepis prawny może zawierać jedną lub więcej norm prawnych.
Koncepcje budowy norm prawnych:
a)hipoteza; Do kogo adresowana? Do jakiej sytuacji? Część normy prawnej, która opisuje warunki, w jakich jest stosowana, wskazuje na jej adresatów. Zawiera opis sytuacji, w jakiej jest ona stosowana lub opis cech, które adresat normy prawnej posiada. (Np. kto... wynajmujący... osoby w wieku... małżonkowie...)
b)dyspozycja; Jak on się zachowa? Określa obowiązek lub uprawnienie adresata normy prawnej. Wskazuje co powinien zrobić lub od jakiego zachowania się powstrzymać.(Np. zabija... zabiera... wymaga formy aktu notarialnego...)
c)sankcja; Przewidywana przez prawo konsekwencja poniesiona przez tego, do kogo się norma prawna odnosi. Określa ujemne konsekwencje, jakie poniesie adresat normy prawnej postępując niezgodnie z dyspozycją.(Np. pod rygorem nieważności... podlega karze pozbawienia wolności...)Rodzaje sankcji:
Sankcja egzekucyjna: polega na przymusowym wykonaniu tego, co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata, bądż na przymusowym unicestwieniu tego, co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi.
-Sankcja nieważności czynności konwencjonalnej: polega na uznaniu czynności dokonanej niezgodnie ze wskazaną w dyspozycji za nieważną, czyli pozbawioną skutków prawnych. A)Nieważność względna-gdy określona osoba wystąpi zgodnie z prawem z wnioskiem do odp. Organu o stwierdzenie nieważności przez kompetentny do tego organ. Czynność jest ważna, ale wydanie orzeczenia powoduje unieważnienie czynności ze skutkiem wstecznym, tak jak w nieważności bezwzgl.. b) Nieważność bezwzględna- następuje z mocy samego prawa, bez potrzeby dokonywania jakichś dalszych czynności. Dotyka ona czynność od samego początku, tzn. nie wywołała żadnych skutków prawnych, a jeżeli tak, to muszą być one unicestwione.. c)Bezskuteczność zawieszona- zachodzi , gdy wada czynności prawnej polega na braku wymaganej zgody (zgodnie z ustawą) osoby 3 na jej dokonanie. Wiąże się z tymczasowym brakiem skutków prawnych..
-Sankcja represyjna- sankcja grożąca zadokowanie czynów zabronionych. Polega na pozbawieniu naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr. Faktów naruszenia prawa i bezpośrednich skutków nie da się bowiem odwrócić.
KONCEPCJA DWUCZŁONOWA: (H-> D; H->S).
- Kto z winy swojej wyrządza drugiemu szkodę (h) zobowiązany jest do jej naprawienia (d)
-. kto pozbawia człowieka wolności (h) podlega każe pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat (s)
KONCEPCJA TRÓJCZŁONOWA: (H-> DS.)
- Jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim (h) nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego (d) bądź zostanie4 mu wymierzona kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat (s).
KONCEPCJA DWUCZŁONOWA NORM SPRZĘŻONYCH (H1 + (H2)D +S)
- H1+D- sankcjonowana; H2+S- sankcjonująca
CHCH
PODZIAŁ NORM PRAWNYCH
1. Ze względu na sposób określenia adresata; do kogo są skierowane?
-ogólne (generalne); adresat normy prawnej jest określony poprzez wskazanie jego cech. Norma prawna o charakterze ogólnym odnosi się do wszystkich, którzy mają bądź mogą w przyszłości posiadać wskazane w niej cechy (np. kto dokonuje zaboru mienia, podatnik, przekraczający granice RP)
-indywidualne; adresat jest oznaczony nazwą indywidualną, zwykle imieniem własnym. Skierowane do konkretnego kręgu adresatów (np. matka, która zabija własne dziecko pod wpływem szoku poporodowego)
II. Ze względu na treść dyspozycji?
-zakazujące; powstrzymywanie się od pewnych działań
-nakazujące; postawa aktywna wobec normy prawnej, konkretne działania
-dozwalające; uprawnienie do zrobienia czegoś, nie jest to obowiązek, możliwość dokonania wyboru
III. Jak mamy się zachować? gdzie to znaleźć?
-odsyłające; same nie normują jakiegoś postępowania, ustawodawca odsyła nas do innych przepisów prawnych, wcześniej zapisanych (np. w kodeksie pracy, spółek handlowych)
-blankietowe; .-upoważniają pewne organa do tworzenia przepisów norm, zawierają dyspozycje mówią że szczegółowe przepisy poleca się innym organom- mają charakter normatywny. Przepisy odsyłające do aktów normatywnych, które dopiero mają być wydane
IV. Oparte na zasadzie autonomii woli stron i zasadzie swobody umów:
-imperatywne (bezwzględnie obowiązujące); przepisy, których działanie nie może być ani wyłączone ani ograniczone lub zmienione wolą stron. Dotyczą osoby państwa, bezwzględnie obowiązują na jego terenie (np. prawo karne, administracyjne, podatkowe)
-dyspozytywne (względnie obowiązujące); przepisy, które stosuje się tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały swoich stosunków w odmienny niż to przewiduje dany przepis (prawo cywilne).
-Normy syzyfowe – jeżeli zachowamy zgodnie z dyspozycją jednej normy to naruszymy z kolei drugą.
V. Podział ze względu na sposób określenia czynu:
-abstrakcyjne- odnoszą się do zachowań powtarzalnych : Każda osoba wezwana w charakterze świadka
-konkretne- odnoszą się do zachowań jednorazowych : wzywa się X do Y w dniu Z o godz. K.
VI. Według podziału norm:
a)materialne- formułujące zakazy, zakazy i uprawnienia do określonych zachowań adresata.
b)proceduralne- wyznaczają sposób realizowania praw i obowiązków organów wyznaczonych normami materialnymi.
c) kompetencyjne- ustanawiają uprawnienia i obowiązki organów państwowych lub innych przedmiotów spoza aparatu państwowego.
VII. Przepisy w procesie legislacyjnym:
a)przepisy przejściowe (intertemporalne)-występują w 2postaciach, 1.przepisy o charakterze kolizyjnym, regulujące „nadmiar prawa” i odnoszą się do stron, gdy pewne sytuacje istotne prawnie powstały pod rządami wcześniej obowiązujących przepisów i trwają pod rządami nowych przepisów, które bezpośrednio zastąpiły przepisy dawne. 2. Przepisy mające charakter regulacji. Ze względu na szczególne okoliczności faktyczne lub prawne przepisy te regulują jakiś stan rzeczy tymczasowy, na niedługi, zwykle określony z góry czas.
b) Przepisy uchylające (Derogacyjne)- określają, które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego.
c) Przepisy wprowadzające- zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia nowo ustanowionego aktu norm. Tą nazwą określony jest też odrębny akt norm. Zawierający przede wszystkim przepisy przejściowe i uchylające, wydany w celu wprowadzenia w życie nowego aktu, np. Kodeksu Karnego.
OBOWIĄZYWANIE PRAWA:
1.W sensie systemowym-obowiązuje tylko te normy, które zostały prawidłowo ustanowione i nie zostały uchylone.
-Norma prawna by obowiązywać musi zostać prawidłowo ogłoszona – dzienniki promulgacyjne.
-Obowiązują nie tylko normy explicite ustanowione ale także takie, które stanowią ich konsekwencje.
-w razie zbiegu reguły hierarchicznej z pozostałymi stosuje się zawsze regułę hierarchiczną.
-Norma specjalna nie pozbawia mocy obowiązującej, normę ogólną a jedynie wyłącza jej zastosowanie w przypadku zbiegu obu norm.
-Nie obowiązują normy, które zostały wyraźnie lub milcząco uchylone ( derogowanie) :
DEROGACJA WYRAŹNA-. uchylenie normy lub aktu normatywnego przez inną normę prawną nazywaną przepisem lub klauzulą derogacyjną.
DEROGACJA MILCZĄCA- wprowadzenie nowego przepisu przez normo dawcę, bez uchylenia poprzednich. Podstawą, w oparciu, o którą przyjmuje się, ze doszło do derogacji milczącej są specjalne reguły, nazywane regułami kolizyjnymi. Są3:
Reguły kolizyjne:
1.Lex superior derogat legi inferiori(hierar.) – akt wyższego rzędu uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu
2.Lex posterior derogat legi priori(chronolog.) – późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego (zasada odnosi się do aktów zajmujących to samo miejsce w hierarchii)
3.Lex specialis derogat legi Generali(merytor.) – przepisy (akty) szczególne derogują przepisy (akty) o charakterze ogólniejszym lub ogólnym, przy czym derogują tylko w zakresie, w którym wprowadzają unormowania odrębne.
2.W sensie faktycznym-obowiązuje tylko te normy,za których naruszenie organy państwowe pociągają do odpowiedzialności, a zatem obowiązują tylko te normy, które są stosowane przez organy państwowe.
(REGUŁA DESUETUDO- norma prawna traci moc obowiązywania wskutek jej niestosowania przez dłuższy czas lub wskutek radykalnej zmiany okoliczności(np.zmiana ustroju Polit.)
3.W sensie aksjologicznym- obowiązują te normy, które spełniają przyjęte kryteria etyczne.( FORMUŁA Radbrucha- nie obowiązują te normy prawne, nawet jeżeli nie zostały formalnie uchylone, które w rażący sposób naruszają elementarne i nie kontrowersyjne zasady moralne.)
-Norma prawna by obowiązywać musi zostać prawidłowo ogłoszona – dzienniki promulgacyjne.
-Obowiązują nie tylko normy explicite ustanowione ale także takie, które stanowią ich konsekwencje.
-w razie zbiegu reguły hierarchicznej z pozostałymi stosuje się zawsze regułę hierarchiczną.
-Norma specjalna nie pozbawia mocy obowiązującej, norme ogólną a jedynie wyłącza jej zastosowanie w przypadku zbiegu obu norm.
-Nie obowiązują normy, które zostały wyraźnie lub milcząco uchylone ( derogowanie) :
DEROGACJA WYRAŹNA-. uchylenie normy lub aktu normatywnego przez inną normę prawną nazywaną przepisem lub klauzulą derogacyjną.
DEROGACJA MILCZĄCA- wprowadzenie nowego przepisu przez normo dawcę, bez uchylenia poprzednich. Podstawą, w oparciu, o którą przyjmuje się, ze doszło dop derogacji milczącej są specjalne reguły, nazywane regułami kolizyjnymi. Są3:
Reguły kolizyjne:
1.Lex superior derogat legi inferiori(hierar.) – akt wyższego rzędu uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu
2.Lex posterior derogat legi priori(chronolog.) – późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego (zasada odnosi się do aktów zajmujących to samo miejsce w hierarchii)
3.Lex specialis derogat legi Generali(merytor.) – przepisy (akty) szczególne derogują przepisy (akty) o charakterze ogólniejszym lub ogólnym, przy czym derogują tylko w zakresie, w którym wprowadzają unormowania odrębne.
ASPEKT OBOWIĄZYWANIA:
1.Czasowy-norma obowiązuje od jej wejścia w życie, do momentu uchylenia.
a)akt prawny zyskuje moc obowiązującą „z dniem ogłoszenia”
b)akt normatywny podaje datę kalendarzową, od której nadejścia uzyskuje on moc obowiązującą
c)akt normatywny stanowi, że wchodzi w życie po upływie określonej liczby dni od jego ogłoszenia c)jeśli sam akt tego nie ustala, to zastosowania znajdują tu postanowienia innego aktu prawnego
Vacatio legis – czas upływający od chwili ogłoszenia aktu prawnego do chwili uzyskania przezeń mocy obowiązującej (może być różny), jest to czas na zapoznanie się z ustawą; vacatio legis może odnosić się tylko do niektórych przepisów danego aktu; może i być tak, że dany akt prawny uzyskuje moc obowiązującą z chwilą ogłoszenia
-Norma jako wypowiedź powinnościowa ze swej natury skierowana jest pro futuro.
Retroactio (retroakcja) – tzn. wsteczna moc obowiązująca aktu prawnego (złe określenia); mówiąc o retroakcji mamy na myśli sytuację, kiedy to dziś zostaje wydany akt prawny wiążący skutki prawne z faktami, które miały miejsce w przeszłości.
2.Terytorialny- Terytorium państwa stanowi zarówno przedmiot władzy państwowej, jak i przestrzeń, w której granicach państwo sprawuje ją w sposób wyłączny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń. O tym co należy do terytorium danego państwa decydują normy prawne. Zasadą jest, że akty normatywne wydane przez kompetentne organy państwa obowiązują na całym terytorium tego państwa, chyba że same stanowią inaczej. Wyjątki: in plus – terytorium pływające, kosmiczne i powietrzne. In minus – eksterytorialność ambasad, baz wojskowych. Natomiast mamy jeszcze do czynienia z aktami organów terenowych, które obowiązują na danym obszarze, na którym dane władze sprawują rządy (np. w jakimś województwie).
3.Personalny- Prawo danego państwa samo decyduje, kogo ma obowiązywać. Zasadą jest, że wszystkie osoby przebywające na jego terytorium, z wyłączeniem osób objętych immunitetem dyplomatycznym.. Prawo danego obowiązuje jego obywateli także wtedy gdy przebywają za granicą.
SYSTEM PRAWA
1.System-typ- zespół cech charakterystycznych dla porządków prawnych określonego rodzaju.
Prawo typu kapitalistycznego:
-własność prywatna i gospodarka wolnorynkowa jako podstawa ustroju ekonomicznego,
-demokracja parlamentarna jako podstawa ustroju politycznego,
-system praw i wolności obywatelskich z wolnością słowa i zrzeszania się jako podstawa porządku społecznego Prawo typu socjalistycznego – negacja podstawowych cech prawa kapitalistycznego:
-podstawą ustroju ekonomicznego jest własność państwowa i gospodarka planowa,
-podstawą ustroju politycznego jest dyktatura partii komunistycznej
-negacja podstawowych praw i wolności obywatelskich, a w szczególności wolności słowa i zrzeszania się.
Civil law
-zasada prymatu ustawy,
-oddzielenie tworzenia i stosowania prawa,
-zakaz tworzenia prawa przez sądy (od kodeksu Justyniana),
- źródłem historycznym jest prawo rzymskie.
Do źródeł prawa zaliczamy konstytucje ustawy , akty podustawowe, umowy międzynarodowe
Common law
-zasada prymatu ustawy,
- brak rozdziału tworzenia od stosowania prawa,
-sądy mogą tworzyć prawo,
-brak recepcji prawa rzymskiego.
Decyzję sądu która tworzy prawo nazywamy Precedensem. P. nie jest jednak cały wyrok, ale sformułowana w wyroku reguła ogólna ( ratio decidendi). Sądy niższe obowiązane są stosować precedensy ustanowione przez sądy wyższe.
2.System konkretny- ogół norm, które obowiązują w określonym czasie, w określonym państwie.
Systematyzacja pionowa-Uporządkowania hierarchii norm, kryteria zwierzchnictwa – systematyzacja pionowa
Akty hierarchii najwyższe:1-Konstytucja[ustawa zasadnicza];2-ustawy zwykłe;
3-rozporządznia;4-zarządzenia;5-uchwały;6-akty organów terenowych;7-akty organów prawa terenowego[samorządowego];8-statuty;9-regulaminy
Moc prawna ( może być wyższa lub niższa ), Moc obowiązująca ( jest cechą niestopniowaną albo obowiązuje albo nie )
Nw może uchylić lub zmienić Nn nie odwrotnie
Nn powinna być zgodna ( nie może być sprzeczna ) z Nw
Nw może stanowić podstawę obowiązywania Nn ale nie odwrotnie
Nw może upoważniać do utworzenia Nn ale nie odwrotnie
Nw dotyczy spraw większej wagi niż Nn
Kryteria podmiotowe- kryteria wg których klasyfikujemy normy prawne w zależności do tego, do kogo się one odnoszą, kto jest adresatem tych norm. Np. część wojskowa w K.K.
Kryteria przedmiotowe, podstawą podziału prawa jest treść regulowanych stosunków społecznych : p.karne;p.cywilne;p.adm.;p.finansowe;p.konstytucyjne
Kryterium metody regulacji- Pełni rolę kryterium posiłkowego do przedmiotowego. Podstawowe metody regulacji to:
1.Metoda cywilna: Stosuje się tam gdzie respektuje się autonomię woli stron w granicach określonych przez normy imperatywne ( umowy są stosunkiem regulacji stosunków stron )
2.Metoda administracyjna: Stosuję się gdy jeden z podmiotów jest w sensie prawnym podporządkowany drugiemu
3. Metoda Karna: Stosuje się w przypadkach gdy pewne czyny są zabronione przez ustawę pod groźbą kary. Podstawą odpowiedzialności karnej może być wyłącznie indywidualnego sprawcy
Prawo materialne-zespoły norm regulujących w sposób pierwotny daną sferę stosunków społecznych, określających jakie prawa i obowiązki mają podmioty aktywne w tej sferze.
Instytucją prawną nazywamy kompleks norm stanowiących funkcjonalną całość która reguluje typowy zespół stosunków społecznych.
Kodeksem nazywamy akt normatywny zawierający podstawowe dla danej gałęzi prawa zasady i normy prawne.
PRAWO PUBLICZNE I PRYWATNE:
-W Starożytności Ulpian uważał, że prawem publicznym jest prawo chroniące byt państwa rzymskiego, prawo przedmiotowe- chroni korzyści jednostki, interes.
Kryterium Podmiotowe Bierling i Smoló- podstawa do rozdziału praw są typy stosunków społecznych, które regulowane przez pewne normy[trzy typy]:
Stos. między organami państwowymi
Stos. między organami państwowymi a obywatelami
Stos. między samymi obywatelami
Kryterium Przedmiotowe Jellinek- wprowadza poprawki, modyfikuje pojęcie swoich poprzedników[jw.]
Normy prawa publ.- normy stosunku podpo. 1 i 2 są stosunkami podporządkowania.
Normy prawa prywatnego- regulują stosunki równorzędne (gdzie podmioty są równorzędne).
Kryterium Jellinka krytykowane, gdyż państwo na równi z obywatelami oraz tam gdzie podmioty są równorzędne istnieje podporządkowanie (dzieci podporządkow. się rodzicom).
A.Thon- kryterium sposobu dochodzenia roszczeń, związane z jej uruchomieniem. Sposób dochodzenia swoich roszczeń jest dwojaki:
Może się dochodzić organ państwowy- prokurator
Osoba prywatna
Proponuje, aby normy regulujące sposób dochodzenia roszczeń przez organ państwowy- to prawo publiczne, natomiast sposób dochodzenia roszczenia przez os. prywatną- to prawo prywatne.
TWORZENIE PRAWA
Akt tworzenia prawa jest to władczy akt organu władzy państwowej składający się z norm ogólnych. Prawo może być stanowione na drodze jednostronnych decyzji organu państwowego lub instytucji upoważnionej przez taki organ. Formy prawa :
1.stanowione sensu stricto, .- akty parlamentów i organów rządowych są najważniejszym źródłem prawa – przyjmuje ono określoną formę i budowę (tekst prawny)
2. Kontraktowe, umowa jest rzadko bezpośrednim źródłem prawa. Do bardziej znanych należą tzw. Umowy taryfowe układy zbiorowe pracodawców i pracowników zawiązywane przez przedstawicieli.
3. Precedensowe, Precedens to zawarta w decyzji sądowej norma
ogólna która de iure lub de facto wpływa na podejmowanie innych decyzji przez sądy. Ustawa może uchylić każdy precedens. Jest on jednak podstawowym instrumentem interpretacji prawa tym samym podstawowym toposem prawniczym.
4. Zwyczajowe, odgrywa dużą rolę w państwach afrykańskich i azjatyckich. Było dominującym formą prawa w średniowieczu. Można jest stosować kiedy zagadnienie nie jest unormowane ustawą
Prawo zwyczajowe to te zwyczaje które państwo uznało za wiążące. Przykłady 287 i 298 KC zakres i sposób wykonywania służebności musi brać pod uwagę miejscowe zwyczaje
5. Religijne, prawo islamu. Niektóre kraje bezpośrednio posiłkują się Koranem jak źródłem prawa.
6. Prawnicze Doktryna prawnicza nie jest zaliczana do źródeł jednak wpływ na praktykę prawniczą jest duży.
ŻRÓDŁA PRAWA
Akt normatywny-dokument władzy publicznej zawierający normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych. W naszym rozumieniu ma charakter językowy-jest tekstem zawierającym materiał do budowy norm prawnych. W znaczeniu nie językowym- czynność konwencjonalna organów normotwórczych, czyli akt ustanowienia normy.
W sensie formalnym – nazywamy każdy akt, dokument, decyzję którą w danym systemie uważa się za źródło norm prawniczych. Usatwa/rozporządzenie/uchwała
Źródła poznania prawa są dokumenty i obiekty na podstawie, których możemy ustalić treść norm prawnych.
-Oficjalne źródła to wyłącznie dzienniki urzędowe promulgacyjne. DzU ustawy/rozporządzeni/umowy międzynarodowe i MPuchwały RM i zarządzenia ministrów
-Nieoficjalne źródła prawa inne dokumenty i informacje : telewizja, gazety, radio, książki, Internet. Samoistnym źródłem prawa nazwiemy każdą decyzję lub zasadę która może stanowić samodzielną podstawę decyzji sędziowskiej wszystkie inne to niesamoistne (reguły egzegezy, poglądy doktryny, materiały komisji legislacyjnej, orzeczenia sądowe, materiały komparatystyczne, zasady i reguły pozaprawne).
Niesamoistne źródła prawa- wszystkie normy i materiały, które nie mogą stanowić wyłącznej podstawy aktu stosowania prawa, nie mogą być samodzielnym źródłem.
Prawo międzynarodowe-reguluje stosunki między panstwami i między państwami a organizacjami międzynarodowymi. Powstaje w drodze umów międzynarodowych dwustronnych lub wielostronnych, ratyfikowanych przez parlamenty krajowe. Często stają się częścią prawa wewnętrznego i mogą być bezpośrednio stosowane. Jeśli umowa międzynarodowa została ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie to ma ona pierwszeństwo przed ustawami i niższymi aktami normatywnymi. Do samoistnych źródeł prawa międzynarodowego zalicza się:a) Umowy międzynarodowe b) zwyczaj międzynarodowy c) zasady ogólne prawa międzynarodowego.
Prawo europejskie- zbiór aktów prawnych stanowionych przez państwa członkowskie lub organy wspólnot europejskich i obowiązujących na terenie państw- członków, który dany akt podpisały. Podział źródeł na pierwotne i pochodne.1.Pierwotne- traktaty założycielskie wraz z załącznikami i protokołami oraz traktaty akcesyjne. Określają zasady funkcjonowania i struktury ustrojowe. 2.Pochodne- wszystkie akty ustanowione przez organy UE: a( rozporządzenia b) dyrektywy c)decyzje.
Prawo wewnętrzne- prawo obowiązujące tylko na terenie kraju. Akty powszechnie obowiązujące mogą mieć moc wiążącą w stosunku do wszystkich podmiotów prawa. Źródła prawa powszechnie obowiązujące:
a)Konstytucja-ustawa zasadnicza Ma najwyższą moc obowiązywania. Muszą być z nią zgodne wszystkie Katy niższego rzędu. Reguluje podstawowe zasady ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego. Formułuje katalog podstawowych praw, wolności i obowiązków obywateli. Określa kompetencje organów państwowych. Konstytucja jest szczególna: treścią, trybem zmian i uchwalania, mocą prawną.
b) Ustawa i ratyfikowana umowa międzynarodowa-Ustawa to akt parlamentu, którym może być uregulowana każda kwestia pominięta w konstytucji. Materia ustawowa-niektóre kwestie, szczególnie istotne muszą być uregulowane wyłącznie w ustawie (prawa i obowiązki obywatela, przepisy prawa karnego, ustanowienie budżetu itd.). Ustawa i ratyf. umowy miedzynar. są na równi. Jeżeli umowy międzynarodowe zostały ratyfikowane za zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie, to pierwszeństwo ma umowa miedzynar.
c) Rozporządzenia- mogą być wydawane przez Prezydenta, Rade Ministrów i ministrów. Można je wydawać wyłącznie na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie i w celu jej wykonania.
d) Akty prawa miejscowego- to akty tworzone przez organy samorządu terytorialnego (uchwały sejmików, województw, rad powiatów i gmin, zarządzenia starostów, wójtów, burmistrzów) oraz terenowe organy administracji rządowej (rozporządzenia wykonawcze i porządkowe wojewodów). Można je wydawać tylko na podstawie upoważnienia ustawowego i w jego granicach.
Akty wewnętrzne mogą wiązać zasadniczo tylko podmioty hierarchicznie podporządkowane organowi wydającemu taki akt.
TRYB TWORZENIA PRAWA: Etapy trybu ustawodawczego:
1.Inicjatywa ustawodawcza: prawo wniesienia do parlamentu przez uprawnione podmioty projektu ustawy; (grupa 15 osób, senat, Rada Ministrów, Prezydent, 100tys. Obywateli).Prawo inicjatywy ustawodawczej może zostać ograniczone ze względu na: liczbę wnioskodawców, czas wykonania inicjatywy ustawodawczej, zabezpieczenie finansowe projektowanej ustawy.
2. Dyskusja nad projektem.(3 czytania na posiedzeniach sejmu)
3.Głosowanie ( Jawne, zwykłą większością głosów. Przekazanie projektu do Senatu)
4. Podpisanie i ogłoszenie (Marszałek sejmu przekazuje do podpisanie prezydentowi)
ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ: to dyrektywy wskazujące jak poprawnie redagować akty normatywne.
1.Dyrektywy systematyki wewnętrznej aktu normatywnego- dotyczą budowy tekstu prawnego, kolejności przepisów, sposobu redagowania, notacji.
2.Dyrektywy systematyki zewnętrznej aktu normatywnego- dyrektywy dotyczące relacji aktu normatywnego do innych aktów normatywnych. A)systematyzacji poziomej- dotyczą kwestii, jak kształtować zakres przedmiotowy i podmiotowy aktu mając na uwadze jego stosunek do innych tekstów prawnych. B) systematyzacji pionowej- zajmują się relacjami hierarchicznymi między aktami normatywnymi różnego szczebla.
3. Dyrektywy adresata przepisu i warunków jego zastosowania- zajmują się sposobem określania adresata i sposobami określania okoliczności, warunkujących zastosowanie przepisu.
4. Dyrektywy jeżyka aktu- dotyczą poprawnego formułowania przepisów, wyboru języka aktu w zależności od celów stawianych sobie przez prawodawcę, sposobu definiowania pojęć itd.
JĘŻYK AKTU NORAMTYWNEGO:Pojęcia:
a)ostre lub nieostre; Pojęcia ostre – nie budzą wątpliwości w rozumieniu i stosowaniu prawa. Akty prawne zawierające pojęcia nieostre pozostawiają luzy interpretacyjne. Pojęcie nieostre nie pozwala rozstrzygnąć o każdym obiekcie, czy podpada pod pojęcie czy też nie.
b)zamknięte lub otwarte;
Pojęcia zamknięte – granice, zasięg tych pojęć jest stały, nie zmienia się. Tekst prawny wyznacza wszystkie kryteria stosowalności dla danego terminu tak że organ stosujący prawo nie może go zastosować w żadnych innych, nie podanych przez normodawcę okolicznościach. Pojęcia otwarte – pozostawiają luzy interpretacyjne, np. samochód ciężarowy. Tekst prawny wymienia tylko niektóre kryteria stosowalności dla danego terminu, tak że można go zastosować również w innych niż wymienione w tekście prawnym sytuacjach.
c)klasyfikacyjne lub typologiczne;
Pojęcie klasyfikacyjne – zawiera cechy, które powinien spełniać desygnat, aby być podmiotem aktu prawnego. Każdy obiekt, który posiada określoną cechę podpada pod dane pojęcie, a każdy, który jej nie posiada nie podpada pod to pojęcie (np. pełnoletni). Pojęcie typologiczne – wskazanie pewnych cech z przyzwoleniem (również, w szczególności, zwłaszcza), np. młodzieniec.
BUDOWA TEKSTU PRAWNEGO:
Tekst prawny – dokument, w którym zawarte są normy prawne. W każdym akcie normatywnym można wyróżnić 2 podstawowe części:
1.nieartykułowaną : tytuł, określenie podstawy prawnej, preambuła,
2.artykułowaną:
a)Przepisy merytoryczne:
-Przepisy ogólne zawierają normy ogólne wyznaczające podmiotowy i przedmiotowy zakres regulacji, zakres stosunków wyłączonych spod regulacji, definicje legalne.
-Przepisy szczegółowe zawierają normy, które regulują psychofizyczne zachowanie ludzi oraz wyznaczają ważność czynności konwencjonalnych.
b)Przepisy zmieniające
c) Przepisy przejściowe i dostosowujące- zawierają normy regulujące oddziaływanie nowego aktu normatywnego na stosunki ukształtowane w czasie obowiązywania dotychczasowego prawa.
d)Przepisy Końcowe- obejmują: 1) przepisy uchylające (derogacyjne), 2) przepisy o wejściu w życie aktu normatywnego, 3) przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej aktu normatywnego.
-Przepisy uchylające (derogacyjne). Do elementarnych zasad techniki prawodawczej należy zaliczyć regułę zakazu stosowania derogacji milczącej i nakazu stosowania derogacji wyraźnej. Zgodnie z pierwszą z tych reguł nie jest dopuszczalne poprzestanie na domyślnym uchyleniu przepisów lub przepisu poprzez samo odmienne uregulowanie danej sprawy. Zgodnie z regułą nakazu stosowanie derogacji wyraźnej w przepisie uchylającym należy wyczerpująco wymienić przepisy, które się uchyla. Powinno się przy tym uchylać akty normatywne w całości, bez pozostawiania w mocy poszczególnych ich części, a tym bardziej pojedynczych przepisów.
-Przepisy o wejściu w życie aktu. Każdy akt normatywny powinien określać termin swojego wejścia w życie. Jako zasadę przyjmuje się, iż akt normatywny nie może wejść w życie z dniem ogłoszenia. Między ogłoszeniem aktu a jego wejściem w życie musi upłynąć pewien okres czasu. Jest to tzw. vacatio legis. Zasady techniki prawodawczej przyjęły jako regułę okres 14 dniowy jako „vacatio legis”.
-Przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej aktu wprowadza się w przypadku tzw. „ustaw czasowych” (epizodycznych).
STOSOWANIE PRAWA:
-nazywamy władczą działalność organów państwa polegająca na wydawaniu decyzji indywidualno konkretnych (akta stosowania prawa) na podstawie norm prawnych (aktów tworzenia prawa). Mówiąc prostym językiem powiedzieć by można, że stosowanie prawa polega na zastosowaniu normy prawnej do jakiegoś indywidualnego przypadku, a więc przykładowo na zastosowaniu przepisów kodeksu karnego do sprawcy przestępstwa i wymierzanie mu stosownej kary.
TYPY STOSOWANIA PRAWA:
a) typ sądowego stosowania prawa-jest okoliczność że organ stosujący prawo jest niezawisły i bezstronny. Zgodnie z zasadą niezawisłości sądu sady podlegają tylko ustawom.
b) typ administracyjny stosowania prawa – zasada hierarchicznego podporządkowania jest więc podstawą tego typu
c) typ quasi – sądowym stosowania prawa – postępowanie przed tymi instytucjami w wielu aspektach nawiązuje do zasad postępowania sądowego, stąd zasadne wydaje się nazywanie go typem guasi-sądowym stosowania prawa (np. postępowanie przez różnego rodzaju sądami i komisjami dyscyplinarnymi w korporacjach zawodowcy)
d) typ quasi-administracyjnym stosowania prawa – pewne zadania z zakresu administracji publicznej, były by wykonywane przez agendy publiczne a nawet przez instytucje pozapaństwowe (banki) i zezwala im na podejmowanie w tych sprawach decyzji władczych.
ETAPY STOSOWANIA PRAWA
1.Wybór normy prawnej.
2.Ustalenie obowiązywania normy prawnej.
3.Wykładnia normy prawnej.
4.Ustalenie stanu faktycznego.
5.Subsumpcja.
6.Wybór konsekwencji prawnych.
7.Sformułowanie i uzasadnienie decyzji.
SUBSUMPCJA- podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego pod wybraną normę prawną, a więc stosujący prawo musi zdecydować, czy udowodnione przez niego fakty należą do klasy faktów określonych przez przepisy prawa.
Sylogizm prawniczy : większą przesłanką jest norma prawna, mniejszą ustalony stan faktyczny wnioskiem-decyzja sądu.(kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę obowiązany jest do jej naprawienia X z winy swojej wyrządził szkodę Y X jest zobowiązany naprawić szkodę Y)
Luz decyzyjny – sytuacja w której tekst prawny nie wyznacza decyzji organu stosującego prawo, lecz pozostawia mu wybór, co do tego jaką decyzję podjąć . Kategorie luzów wg. J. Wróblewskiego:
1. Wyboru przepisu prawnego- gdy decyzja sądu nie jest do końca wyznaczona przez przepisy prawa ( umowa o nauczanie języka jest umową o dzieło czy umową o świadczenie usług )
2. Interpretacyjny - przepisy prawa są niejasne, nieostre, wieloznaczne można im przypisać wiele znaczeń
3. Dowodowe-.- na gruncie dostępnych reguł dowodowych nie daje się jednoznacznie określić czy dany fakt miał miejsce. Sędzia decyduje czy dany fakt miał miejsce
4. Konsekwencji prawnych- określenie konsekwencji prawnych nie jest do końca określone np. .KK stosuję się oczywiście zasady stopnia szkodliwości, motywację, rozmiar szkody, recydywę. Inaczej jest to swobodne uznanie. Należy podejmować racjonalne i słuszne decyzje.
WYKLADNIA PRAWA:
WYKŁADNIA-przez wykładnię prawa będziemy rozumieli zespół czynności zmierzających do ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego. Przedmiotem interpretacji jest język, w którym formułowane są teksty prawne.
Dyrektywy wykładni i ich rodzaje:
1.Wykładnia jezykowa- dyrektywy, które charakteryzują znaczenia normy ze względu na jej wlaściowości językowe.
-Jezyk prawny musi być interpretowany na gruncie reguł jęyzka potocznego
-Ustalać znaczenia tak, aby żaden fragment nie by zbędny
-Nie wprowadzać rozróżnień jeżeli nie zrobił tego prawodawca
-Można odstąpić od znaczenia literalnego jeśli nie ma absurdalnych konsekwencji
-Róznym zwrotom nie nadawać tego samego znaczenia
-Tym samym zwrotom nie nadawac roznych znaczen
2.Wykladnia systemowa-zbior norm obowiązujących w danym panstwie jest uporządkowane w określony sposób oraz w jakims sensie jednolity. Przepis nie jest tworzony przypadkowo ale wynika z racjonalnego działania.
-normy prawne interpretowane zgodnie z zasadami prawa konstytucyjnego, międzynarodowego publicznego i prawa europejskiego.
-nie należy interpretowac norm tak, by prowadziły do sprzeczności z innymi przepisami
-nie należy interpretowac przepisow w sposób prowadzacy do luk.
3.Wykladnia Funkcjonalna- uwzglednia rozne skutki jego zastosowania, jeśli takie rozumienie prowadzi do pozadanych skutków przez interpretowanie, to ma wpływ decydujący na przyjecie takiej interpretacji.
-interpretowane zgodnie z historycznym prawodawcą
-brac pod uwage normy moralne, zasady sprawiedliwości, słuszności.
-brac pod uwage cel regulacji prawnej
-brac pod uwage konsekwencje społeczne i ekonomiczne i wybrac taką interpretacje, korsa będzie najkorzystniejsza
-interpretowac zgodnie z wolą aktualnego prawodawcy.
PODZIAŁ WYKLADNI ZE WZGLĘDU NA MOC WIAZACA:
1.Wykladnia autentyczna- dokonana przez ten sam organ, który ustanowil dana norme i zarazem przyjmuje się że ma ona moc prawną równą mocy prawnej aktu normatywnego, który został poddany interpretacji. O Tym czy wykładnia dokonana przez organ który ustanowił daną normę, wiąże ,czy też nie i w jakim zakresie mogą zdecydować wyłącznie przepisy prawne a nie sam fakt , kto dokonał interpretacji danego przepisu. Wyrozniamy 2formy A.-Oficjalna i nieoficjalna.
2.Wykładnia Legalna-dokonywana nie przez organ, który ustanowił daną normę, ale przez organ upoważniony przez samo prawo do interpretacji określonych przepisów prawa.
3.Wykładnia Operatywna-zalicz się tu wszystkie przypadki wykładni dokonywanej przez sady i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych. Ma charakter konkretny. Wiaze jedynie w sprawie, w ktorej jej dokonano.
4.Wykładnia doktrynalna- wykładnia dokonywana przez przedstawicieli doktryny prawniczej. Nie ma mocy wiążącej.
WYKŁADNIA ZE WZGLĘDU NA ZAKRES:
1.W.Literalna- mowimy o niej kiedy przyjmujemy znaczenie językowe, ponieważ to, co powiedział normo dawca pokrywa się z tym co chciał.
2.W.Rozszerzająca- mowimy o niej kiedy przyjmujemy znaczenie przepisu szersze od znaczenia językowego, gdyż normo dawca powiedział mniej niż zamierzał.
3.W.Zwężająca- mówimy o niej kiedy przyjmujemy znaczenia węższe od językowego, pomnieważ normo dawca powiedział wiecej niż zamierzał.
DYREKTYWY PREFERENCJI – dyrektywy wskazujące jak rozwiązać konflikt dyrektywy wykładni II stopnia : teorie subiektywne i obiektywne wykładni .
Teorie subiektywne – czy w toku wykładni interpretator powinien się orientować na wolę i intencje historycznego prawodawcy , norma prawna rozumiana jako wyraz woli suwerena misi być zgodna z wolą aktualnego suwerena.
Teorie obiektywne - czy w toku wykładni interpretator powinien się orientować na aktualnego prawodawcę.
Teorie statyczne służą takim wartościom jak pewność, niezmienność prawa, jego przewidywalność dynamiczne uznają iż interpretacja powinna służyć przede wszystkim przystosowaniu prawa do zmieniających się sytuacji społecznych ekonomicznych i politycznych
DOMNIEMANIE INTEPRETACYJNE – ma ten skutek, że zmienia ciężar argumentacji. Ciężar bowiem spoczywa nie na tym, kto się na domniemanie powołuje a kto je kwestionuje.
-Domniemanie zgodności normy z konstytucją
-Zgodności normy niższego rzędu z normą hierarchicznie wyższą
-Domniemanie racjonalności prawodawcy : nie stanowi on norm sprzecznych, zbędnych, dąży do społecznie aprobowanych celów, liczy się z konsekwencjami empirycznymi podejmowania decyzji, dysponuje najlepszą wiedzą empiryczną.
Model argumentacyjny – istotą jest wymiana argumentów wspierających daną tezę na kwestionujące ją. Argumenty contra i pro. Ważenie argumentów dokonywanie wyborów
Podstawowym argumentem jest powołanie się na normy prawne, orzecznictwo, poglądy doktryny, reguły egzegezy ( interpretacyjne, kolizyjne, wnioskowań prawniczych ) , reguły pozaprawne, opinie biegłych i ekspertów.
Reguły wnioskowań prawniczych
1. Argumentum a simile - wnioskowanie z podobieństwa – występuje jako analogia z ustawy i analogi z prawa
tryb – ustalenie czy określony fakt nie został unormowany przez przepisy prawne ustalenie, że istnieje przepis prawny, który reguluje sytuacje pod istotnymi względami podobne do faktu nienormowanego powiązanie z faktem prawnym nienormowanym podobnych lub takim samych konsekwencji prawnych co z faktem bezpośrednio uregulowanym przez przepisy. Np prowadzenie lini wysokiego napięcia jako służebność – Dopuszczalne w prawie cywilnym niedopuszczalna w karnym
2. Argumentum a contr ario- wnioskowanie z przeciwieństwa- jeżeli norma wiąże konsekwencje prawne k z faktem f i dany fakt nie jest identyczny z faktem f to nie jest wolno do niego zastosować konsekwencji k i to nawet wtedy gdyby był on pod istotnymi względami podobny do fakty f . ( ”wyłącznie”, „jedynie”, „tylko” – stosujemy tą zasadę ) Podstawa prawa karnego i podatkowego.
3. Argumentum a fortiori - wg schematu Jeżeli A to tym bardziej B. wnioskowanie z większego na mniejsze. Komu wolno więcej wolno mniej. Wnioskowanie z mniejszego na większe. Jeżeli zakazane jest mniej to tym bardziej więcej
4. Dyrektywy instrumentalnego nakazu i zakazu- jeżeli obowiązuje określona norma to tym samym nakazane jest czynienie wszystkiego co jest przyczynowo konieczne do realizacji normy. Np. nie można ratować życia tylko tabletką.
Inne toposy :
Argumentum a completudine – organy państwa mogą czynić to na co im prawo wyraźnie zezwala obywatele zaś na to co prawo im nie zakazuje.
Argumentum a coherentia – Każdą argumentację możemy zakwestionować wskazując ze prowadzi ona do sprzeczności.
Res iudicata pro veritate habetur – rzecz osądzona powinna być uważana za prawdziwą
DOWODY:
Przedmiotem dowodu są fakty mające dla celu rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie
Dowodzić można wyłącznie twierdzenia o faktach sprawy
Prawnicy nie dowodzą lecz uzasadniają twierdzenia o faktach sprawy
Fakty notoryjne – wydarzenia znane : historyczne
Fakty znane z urzędu – kiedy sprawa się zaczęła
Fakty przyznane – przez jedną ze stron jeżeli nie budzą one wątpliwości. Przedmiotem dowodów nie może być prawo ( oprócz międzynarodowego i specjalistycznego )
Rodzaje dowodów:
Dowód bezpośredni to taki w którym, sędzia wnioskuje o prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy opierając się bezpośrednio na tym, że informator sądu który był obserwatorem danego zdarzen9ia okazał się wiarygodny.
Dowód pośredni – uzasadnienia tezy dowodu konieczne są jakieś inne twierdzenia dowodowe, z których dopiero w oparciu o określone reguły dowodowe można tę tezę wnioskować ( dowód poszlakowy – poszczególne fazy dowodowe wzięte z izolacji nie stanowią dostatecznej podstawy do ustalenia faktu sprawy dopiero zaspół zgodnych poszlak gdy wykluczono, że przebieg zdarzenia mógł być inny niż to inne sugerują )
Dowód ze słyszenia – brak jest naocznego świadka ale istnieją świadkowie którym świadek naoczny przekazał informacje.
Poszlaki – fakty i informacje, z których każda rozpatrywana odrębnie niczego nie dowodzi w sprawie, ale zebrane razem pozwalają przyjąć określone wnioski. Pozwalają na uzasadnienie tezy dowodu w oparciu o konkurencyjne hipotezy dowodowe.
Kategorie Dowodów czynnościowych : zeznania świadków, przesłuchanie stron, opinia biegłych, dokumenty, oględziny
dokumenty; Nośnik informacji co do treści. Niegdyś papier, obecnie dyskietka, treść zapisana w formie elektronicznej, a także wycinek z gazety, pamiętnik – coś co dotyczy sprawy. Dokumenty dzielą się na prywatne i urzędowe. Dokumenty urzędowe – dowód na okoliczność faktów stwierdzonych w jego treści. Wystawiony przez organ administracji rządowej lub samorządowej w związku z wykonywaniem przez ten organ jego zadań.
zeznania świadków; Świadek – każdy, kto może posiadać informacje istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Świadek ma obowiązek stawić się na wezwanie sądu. Sąd może nałożyć grzywnę lub doprowadzić świadka, o ile stawia opór. Świadkowi przysługuje zwrot kosztów stawiennictwa (np. bilet, koszt utraconych zarobków). Ograniczenia:
1. zakaz pytania świadka o pewne rzeczy (tajemnica państwowa lub zawodowa)
2. zakaz przesłuchiwania świadków na okoliczność, której nie mogą znać (np. głuchy, niemy)
3. odmowa składania zeznań, jeżeli świadek jest krewnym lub powinowatym którejś ze stron (np. brat, żona)
4. świadek może odmówić odpowiedzi na niektóre pytania, jeżeli mogłaby ona narazić jego lub najbliższych na hańbę lub odpowiedzialność prawną. Sąd może udzielić gwarancji, iż odpowiedź na to pytanie nie będzie użyta przeciwko niemu.
(Sąd winien dokonać oceny wiarygodności zeznań świadków co zbieżności, wzajemnego uzupełniania się, zasad logiki. Informacja pochodząca od świadka jest oceniana w odczuciu subiektywnym.)
opinie biegłych; Biegły – specjalista z jakiejś dziedziny, którego zadaniem jest dostarczenie sądowi wiedzy specjalistycznej na dany temat. Ma ona charakter obiektywny. Sąd nie może powołać biegłego z zakresu prawa, gdyż istnieje domniemanie, że sąd zna prawo. Wyjątek stanowią biegli z zakresu prawa obcego. Biegły sporządza swoją pracę na piśmie, która jest dowodem w sprawie. Opinia biegłego jest odpłatna. Można zakwestionować opinię biegłego, który nie ponosi za swój błąd żadnych konsekwencji.
oględziny; Dokonuje się ich ze względu na to, iż może to być rzecz dużych rozmiarów, która nie nadaje się do przedstawienia na sali sądowej (np. samochód ciężarowy) lub jest to jakieś miejsce (np. las). Sporządza się protokół z opisem warunków, w jakich zostały dokonane oględziny (pora dnia, roku). Należy dopilnować szczegółowości i dokładności protokołu.
Zasady oceny dowodów:
-Zasada legalnej oceny dowodów – muszą być spełnione określone warunki by dowód mógł zostać uznany za przeprowadzony. Istnieją domniemania i fikcje prawne. Nie można zmienić wydanego orzeczenia na bardziej niekorzystne. Istnieją zakazy dowodowe, gdzie nie można korzystać z niektórych metod, w celu uzyskania dowodów (np. nielegalne podsłuchy, tortury).
-Swobodna ocena dowodów – zasady logiki, nauki i techniki oraz doświadczenia życiowego
Poznanie prawdy w procesie:
Zakazy dowodu określonych faktów (tajemnica narady sędziowskiej), stosowania określonych środków dowodowych ( przesłuchanie obrońcy ,księdza), metod dowodowych ( detektor prawdy)
Formy procesu:
Kontradyktoryjności – spór przed bezstronnym sądem, nie jest wszczynany z urzędu, z urzędu sąd nie może uwzględnić żadnych roszczeń z którymi strony nie wystąpiły , sąd jest związany dowodami stron nie może wszczynać postępowania dowodowego
Inkwizycyjna – postępowanie wszczynane z urzędu, sąd może uwzględnić roszczenia nie zgłoszone przez strony, sąd nie jest związany wnioskami dowodowymi stron, może uwzględniać fakty niezawnioskowane przez strony
Postępowanie odwoławcze:
Kasacja, rewizja, apelacja.
Cywilne – apelacja, kasacja, nadzwyczajnym środkiem jest wznowienie postępowania.
Karne - apelacja nadz – wznowienie i kasacja.
STOSUNEK PRAWNY:
Stosunek prawny- stosunek społeczny uregulowany przez normy prawne.
Fakty prawne to wszystkie okoliczności, które powodują powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunków prawnych. Okoliczności te wyznaczają obowiązujące normy prawne.
1.Zdarzenia to okoliczności, które są niezależne od woli podmiotów prawa, np. upływ czasu, który powoduje przedawnienie.
2.Zachowania się-zależne od naszej woli, przejawia się w działaniu lub zaniechaniu działania.. Dzieli się je na czyny i akty prawne.a).Czyny to zewnętrzne zachowania ludzi regulowane i kwalifikowane prawnie, które powodują powstanie skutków prawnych, choć nie zawsze wolą podmiotów było ich wywołanie. Czyny dzieli się na dozwolone oraz niedozwolone. Czyny dozwolone to zachowania nie nakazane oraz nie zakazane, np. znalezienie rzeczy. Czyny niedozwolone to zachowania zakazane przez normy prawne. Należą do nich przestępstwa karne, wykroczenia, delikty cywilne. Przestępstwo karne to zawiniony czyn człowieka, społecznie niebezpieczny, zakazany w prawie karnym i zagrożony sankcją represyjną. Wykroczenia to czyny, które różnią się od przestępstw wysokością przewidzianej kary oraz trybem ścigania, co wynika z ich mniejszego społecznego niebezpieczeństwa. Deliety cywilne to czyny zakazane przez normy prawa cywilnego. Powodują obowiązek naprawienia szkody.
b).Akty prawne to oświadczenia woli zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych. Wśród nich wyróżnia się akty normatywne, orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne, czynności prawne.
KARY:
1Grzywna.
2.ograniczenie wolności.
3.Pozbawienie wolności.
4.Kara 25 lat pozbawienia wolności.
5.Kara dożywotniego pozbawienia wolności.
ŚRODKI KARNE:
1Zakarz prowadznie pojazdów mechanicznych.
2. Podanie wyroku do publicznej wiadomości.
3.Zakaz wykonywania zawodu.
4. Obowiązek naprawy.
5. Świadczenia pieniężne.
ZBRODNIE- wyższa kara, kara powyżej 3lat wiezienia. Wyższa szkodliwość społeczna.
WYSTĘPKI- kara poniżej 3 lat wiezienia., mała szkodliwość społeczna.
Akty prawne- zachowania wywołujące określony skutek prawny.
1.Akty tworzenia prawa- efekt działania takich podmiotów, które mają kompetencje dop tworzenia prawa, których skutkiem będzie tworzenie aktów prawnych w zależności od działania określonego podmiotu.
2. Akty stosowania prawa- oświadczenie woli podmiotu, który ma prawo stosować prawo. Stosowanie przez sądy: orzeczenia sądów, które może przybrac postać wyroku bądź postanowienia sądu. Stosowane przez organy administracyjne- decyzje administracyjne.
Rodzaje stosunku prawnego:
a)charakter konstytutywny- powstanie stosunku prawnego wywołuje skutek prawny.
b) charakter deklaratoryjny- nie zmieniają stanu faktycznego, wyłącznie go potwierdzają.
Podmiotowość prawa- zdolność prawna ogólna. Zdolność do czynności prawnych (osób fiz. i prawnych). Zdolność prawna ogólna- możność posiadania praw i obowiązków przez osoby fiz. i prawne. Jest ona zagwarantowana obowiązującym prawem potywnym.
Zdolność do czynności prawnych-możność realizacji praw i obowiązków własnym działaniem lub we własnym imieniu, mówiąc o własnym działaniu obejmujemy w pewnym sensie kategorie czynów.
Podmiotami stosunków prawnych są wszyscy, którzy na podstawie norm obowiązujących posiadają uprawnienia i obowiązki. W zależności od gałęzi prawa i typowych dla nich stosunków prawnych wyróżnia się różne rodzaje podmiotów prawa. Przykładowo podmiotami stosunków prawno- karnych są organy wymiaru sprawiedliwości oraz sprawcy czynów zakazanych. Podmiotami stosunków cywilno- prawnych są osoby fizyczne oraz osoby prawne.
Osobą fizyczną jest każdy człowiek od momentu urodzenia aż do śmierci.
Zdolność prawna- możność uczestnictwa jako podmiot, w stosunkach prawnych. To możliwość nabywania uprawnień i obowiązków wzgl. Innych osób. Jest to stan potencjalny niezależny od wieku, spraw. Psychicznej i innych okolicznośći. Pzryslujego od momentu urodzenia. Nie można jej odebrać, ograniczyć, jest uważana za stan przyrodzony.
Zdolność do czynności prawnych- zdolność osoby fizycznej do wywoływania skutków prawnych za pomocą oświadczenia woli ze skutkiem nawiązania, wygaśnięcia luz zmiany treści stosunku prawnego.
Zdolność do czynności prawnych ma charakter stopniowalny. Można wyróżnić jej 3 rodzaje:
a)brak zdolności do czynności prawnych( do 13 roku)
b)ograniczona zdolność do czynności prawnych( od 13 do 18 roku)
c) pełna zdolność do czynności prawnych( od 18 roku).
Osobą prawną w doktrynie przyjęło się nazywać każdą jednostkę organizacyjną, która w zakresie stosunków cywilnoprawnych posiada zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych. W doktrynie prawniczej wyróżnia się dwa podstawowe typy osób prawnych: korporacje i zakłady:
1.Korporacja jest osobą prawną, która powstaje w wyniku zorganizowania się ludzi zmierzających do osiągnięcia wyznaczonych celów. Ludzie ci stają się członkami korporacji, decydują o sposobach działania korporacji, której najwyższą władzą jest zgromadzenie wszystkich członków. Ustala ono strukturę organizacyjną korporacji, powołuje organy reprezentujące korporację na zewnątrz oraz administrujące korporacją.
2.Zakład jest osobą prawną, której cel, sposób działania, a niekiedy również likwidację określa założyciel w statucie. Przeznacza on określony majątek na działalność zakładu, ustala strukturę organizacyjną zakładu, powołuje organy reprezentujące zakład na zewnątrz oraz administrujące zakładem. Fundacja jest szczególnym rodzajem zakładu. Jej powstanie, cel, sposób działania określa fundator w akcie fundacyjnym, przeznaczając określone mienie, które ma służyć urzeczywistnieniu celu fundacji. Podstawą działania fundacji jest jej statut określający organizację.
Osoby prawne powstają w sposób regulowany prawnie. Wyróżnia się trzy podstawowe tryby tworzenia osób prawnych: erekcyjny, koncesyjny, rejestracyjny.
a)Tryb erekcyjny polega na tym, że jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z mocy samego prawa z chwilą swego powstania, np. Skarb Państwa. Wynika to z postanowień kodeksu cywilnego.
b)Tryb koncesyjny polega na tym, że jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną na podstawie decyzji właściwego organu państwowego, np. sądu. Tak osobowość prawną uzyskują w Polsce spółki kapitałowe prawa handlowego, fundacje, stowarzyszenia.
c)Tryb rejestracyjny polega na tym, że jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną poprzez wpis do rejestru osób prawnych, który prowadzi organ państwowy, np. sąd. Tak osobowość prawną uzyskują w Polsce partie polityczne.
Przedmiot stosunku prawnego:
a)Rzeczy: Są nimi przedmioty materialne, ruchomości i nieruchomości (gruntowe i budowlane). Nieruchomości budowlane – budynki ściśle związane z gruntem, a także samodzielne lokale wyodrębnione w budynkach. Dla nieruchomości można założyć księgę wieczystą. Na nieruchomości można ustanowić hipotekę. Wszelkie przeniesienie własności nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności.
b)Inne przedmioty materialne: zaliczane do tej kategorii są ciecze, gazy i kopalnie.. Nie występują w dostatecznie zindywidualizowanej i wyodrębnionej postaci.
c)Przedmioty niematerialne: dobra o charakterze intelektualnym tj. utwory artystyczne, naukowe, dobra osobiste-godność człowieka, jego dobre imię, pieniądze.
d)Zachowania się: Przedmiotem stosunku prawnego mogą być jakieś ludzkie zachowania (np. gra statystów w filmie; ochranianie cudzego mienia przez strażników, którzy często zachowują się w przewidziany w umowie sposób).
TREŚĆ STOSUNKU PRAWNEGO- stanowią uprawnienia i obowiązki stron tego stosunku. Tworzą między stronami swoistą więź prawniczą, która zwykle polega na Tyn, że jedna ze stron może czegoś żądać, a druga jest zobowiązana do czegoś.
a)Uprawnienia-stwarzają dla adresata normy określoną możliwość wyboru, w odróżnieniu więc od obowiązków rozszerza sferę ich wolności. Uprawnienia mogą być proste lub złożone.
b)Obowiązki-ograniczają sferę wolności adresata normy. Dzielimy je na pozytywne(nakazy) i negatywne (zakazy). Obowiązki doskonałe-sprzężone z sankcjami. Obowiązki niedoskonałe- nie są sprzężone z sankcjami (ciężary).
Kategorie uprawnień:
1.Uprawnienia sprzężone z obowiązkami:
a) Upr. Pozytywne- uprawnienie podmiotu x jest korelatywnie sprzężonez nakazem, by podmiot y podjął określone działanie czyli z obowiązkiem pozytywnym podmiotu y.
b)Upr. Negatywne- uprawnienie podmiotu x gdy jest ono korelatywnie sprzężone z zakazem po stronie podmiotu y, czyli z obowiązkiem negatywnym podmiotu y.
c)zwolnienia- nie są sprzężone z obowiązkami innych osób. Uprawniony nie może się domagać od innych osób, by zachowały się w określony sposób. To po prostu stwierdzenie, iż określony czyn nie jest ani zakazany ani nakazany.
2.Podział uprawnień na:
a) uprawnienia In personam- uprawnienia wobec konkretnej osoby.Skuteczne tylko między stronami określonego stosunku prawnego.
b) uprawnienia In rem- uprawnienia skuteczne wobec każdej osoby, która narusza dane uprawnienia.
c) uprawnienia In rem publicam- przysługują adresatowi normy prawnej wyłącznie wobec państwa.
3. Klasyfikacja uprawnień W. Hohfelda:
a)roszczenia
b)wolność- zezwolenia
c) kompetencje- uprawnienia do tworzenia uprawnień i obowiązków na rzecz innych osób.
d) immunitety- określony podmiot jest wyłączony spod kompetencji określonego organu. Stanowi formę przywileju dla wyróżnionej grupy osób.