1. Prawoznawstwo- nauka o państwie i prawie, o poglądach na państwo i prawo. Działy prawoznawstwa: teoria państw i prawa (co to norma, przepis prawny), historia państwa i prawa (historia poznania prawa) historia doktryn politycznych i prawnych (poznanie tego co myśleli przedstawiciele o prawie i państwie) dogmatyka prawa (nauka o gałęziach prawa). Różne podejścia poznania prawa: egzegetyczne (próba zgłębienia treści poszczególnych przepisów prawnych - egzegeza), socjologiczne (próba powiązania prawa z tym jak funkcjonuje ono w społeczeństwie) psychologiczne (poznanie tego dlaczego ludzie przestrzegają prawo lub nie) prawno porównawcze (komparatystyczne, próba poznania jak dane zagadnienia są uregulowane w innych państwach), prawno historyczne (sięganie do historii w celu sprawdzenia rezultatów czy coś się sprawdziło czy nie)
2. Prawo- John Austin - rozkaz suwerennej władzy państwowej skierowany do obywatela pod groźbą zastosowania przymusu, Herbert Hart - zbiór norm ogólnych pochodzących od państwa, na których straży stoi przymus państwowy, Adam Łopatka - zespół ogólnych norm postępowania ustanowionych bądź uznanych przez państwo regulujących zagadnienia doniosłe z punktu widzenia państwa w których przestrzegania jest zagwarantowane przez samo państwo. Podziały prawa: p wewnętrzne (dotyczy konkretnego państwa) i p międzynarodowe (reguluje relacje między państwami w formie umów międzynarodowych), p publiczne (reguluje stosunki między państwem a obywatelem) i p prywatne (reguluje stosunki między obywatelami), p przedmiotowe (ogół przepisów prawnych które obowiązuje dane państwo) i p podmiotowe (zespół uprawnień które przysługują danemu obywatelowi w danym państwie) p materialne (całokształt uprawnień obywateli i ich obowiązków) i p procesowe (reguluje postępowanie w danej sprawie) p polskie i p kanoniczne (reguluje prawa i obowiązki wiernych danego kościoła) Rozumienie prawa w ujęciu różnych kierunków prawniczych: pozytywizm prawniczy (zakłada że w prawie istotne jest to czy zostało prawo ustanowione zgodnie z obowiązującą procedurą, mniej ważne jest to czy prawo zadowala obywateli), normatywizm prawniczy (skrajna postać pozytywizmu, skupia się na tym czy kompetencja do tworzenia prawa która została przyznana organowi państwowemu wynika z konstytucji), funkcjonalizm prawniczy (w prawi najważniejsze jest to, jak ono funkcjonuje w społeczeństwie, czy obywatele go przestrzegają czy nie), psychologizm prawniczy (skupia się na tym dlaczego ludzie przestrzegają bądź łamią prawo) szkoła prawa naturalnego (oprócz przepisów prawnych w każdym z ludzi powinno funkcjonować prawo naturalne- skłonność do czynienia dobra, wyraża się ono w ogólnych zasadach, wynika z niego powinność do poszanowania godności drugiego człowieka. Prawo naturalne ma znaczenie w prawach człowieka)
3. Funkcje prawa: kontrola zachowań (nakazy, zakazy, sankcje-kary, rodzaje sankcji - egzekucyjna, nieważności i karna), rozdział dóbr i ciężarów państwowych (państwo nakłada na obywateli podatki, chce by było bardziej sprawiedliwe państwo), regulacja konfliktów (prawo ma być instrumentem rozwiązywania konfliktów), funkcja ochronna (prawo ma nas ochraniać przed tymi, którzy łamią prawo), funkcja sprawiedliwościowa (prawo ma dawać poczucie sprawiedliwości), funkcja kompensacyjna (prawo ma być instrumentem który pozwoli na naprawę szkody, rekompensacje) Sprawiedliwość prawna: zasada sprawiedliwości formalnej = reguła równej miary (pewne osoby do siebie podobne, prawo powinno podobnie traktować lub tak samo), zasada sprawiedliwości materialnej (sprawiedliwość rozdzielcza- każdemu stosownie do zasług, pracy, potrzeb; sprawiedliwość wymienna- każdemu stosownie do zobowiązań które dobrowolnie na siebie przyjął), zasada sprawiedliwości proceduralnej (powinny istnieć procedury, dzięki którym obywatel mógłby się odwołać od danej decyzji określonej sprawie) Sposoby rozwiązywania konfliktów: sposób kontraktowy (między sobą, między stronami konfliktu) sposób mediacyjny (osoba trzecia- mediator, pomaga rozwiązać konflikt, niewiążące rady) sposób arbitrażowy (osoba trzecia - arbiter, wiąże strony swoimi radami) sposób sądowy (konflikt rozwiązuje niezawisły sąd)
4. Systemy prawa: system TYP- zespół cech charakterystycznych porządków prawnych określonego rodzaj, wyróżnia się system TYP prawa kapitalistycznego (dominuje własność prywatna i gospodarka wolnorynkowa, ustrój polityczny państwa opiera się na demokracji parlamentarnej, poszanowanie praw i wolności obywateli) i system TYP prawa socjalistycznego (dominuje własność państwowa/społeczna, dyktatura partii komunistycznych, monopartyjność, nieprzestrzeganie praw i wolności obywatelskich)
Wyróżnia się: prawo kontynentalne (sivila - Europa kontynentalna, źródłem prawa są ustawy, najbardziej doskonała formą ustawy jest kodeks, oddzielenia funkcji tworzenia prawa od funkcji jego stosowania, historycznym źródłem jest prawo rzymskie) i prawo precedensowe (common lowe - W.Brytania, Stany zjednoczone, Kanada, Irlandia, źródłem prawa jest konstytucja, sądy tworzą prawo, prawo nie ma nic wspólnego z prawem Rzymskim, ma ugruntowanie w zwyczaju, funkcjonowanie ławy przysięgłych-12 osób). System KONKRETNY- ogół przepisów które w danym czasie obowiązują w danym państwie, wyróżnia się systematyzację pionową (polega ona na hierarchii aktów prawnych obowiązującej w Polsce, sprowadza się do tego że akt umieszczony niżej musi być zgodny z aktami występującymi wyżej: 1.konstytucja, 2.ustawy, 3.umowy międzynarodowe, 4.rozporządzenia, 5.Akty prawa miejscowego, 6.akty prawa wewnętrznego) i systematyzację poziomą (podział prawa na gałęzie - dziedziny prawa: p cywilne, p administracyjne, p pracy, p handlowe, p rodzinne, p karne, p finansowe, p europejskie, p konstytucyjne)
5. Rodziny prawa: prawo obowiązujące w różnych państwach można pogrupować w większe grupy - rodziny. We współczesnych państwach demokratycznych dadzą się wyróżnić dwie główne rodziny prawa: prawo anglosaskie (common law) i prawo kontynentalne (civil law). Rodziny: p muzułmańskie, p chińskie, p japońskie, p afrykańskie, p amerykańskie p romańsko-germańskie
6. Prawo a inne systemy norm społecznych - prawo nie jest jedynym regulatorem, oddzielają na ludzi również normy moralne. Relacje między prawem a moralnością: relacje zbieżne (prawo zabrania kradzieży), relacje rozbieżne (aborcja zabroniona) uregulowania (ruch lewo- lub prawostronny) Różnice między prawem a moralnością: w danym państwie jest jeden system prawny a wiele systemów moralnych, naruszenie prawa grozi sankcją zaś naruszenie norm moralnych to jedynie wyrzuty sumienia, prawo powstające w sposób zinstytucjonowany a moralność w sposób spontaniczny. Prawo odwołuje się do moralności (konstytucja atr.2)
7. Świadomość prawna to znajomość przepisów i instytucji prawnych jak również ocena prawa przez społeczeństwo i jego zdolność do postulowania zmian prawnych pożądanych przez społeczeństwo. Świadomość prawna sama w sobie nie oznacza przestrzegania prawa przez ogół społeczeństwa. Elementy świadomości prawnej: 1.znajomość prawna (zależy od przepisów i ich częstych zmian, styczności danej osoby z prawem, Ignorantia iuris nocet- nieznajomość prawa szkodzi) 2. ocena prawna 3) postulaty zmiany prawa (każdy powinien wiedzieć, co robić by zmienić prawo, jak to zrobić gdy oceniamy prawo negatywnie)
8. Instrumentalizacja prawa - zjawisko polegające na posługiwaniu się prawem jako narzędziem, tylko w celu osiągnięcia doraźnych korzyści przez rządzących. Złe skutki instrumentalizacji: prowadzi do upadku prestiżu prawa, trzeba wprowadzać coraz więcej przepisów prawnych by kontrolować ludzi, trzeba wprowadzić większą liczbę funkcjonariuszy państwowych by sprawdzali czy ludzie przestrzegają prawo, prawo jest wypierane przez normy moralne, religijne posłuch wobec prawa (ustalenie postaw ludzi- dlaczego przestrzegają lub nie).
9. Postawy wobec prawa: postawa legalistyczna (bezwzględny posłuch wobec prawa, jest legalistą, Dura Lex Sed Lex - twarde prawo ale prawo), postawa oportunistyczna (kalkulacja, czy będzie więcej korzyści z przestrzegania czy nie), postawa konformistyczna (wobec prawa zachowujemy się tak, by naśladować innych, mimo że je łamiemy)
10. Norma prawna - zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania która powinna odpowiedzieć na pytania: kto i w jakich okolicznościach, jak powinien się zachować, jakie będę konsekwencje prawne niezgodnego z normą zachowania) Trzy elementy budowy normy prawnej: hipoteza (wskazuje adresata normy i okoliczności jej zastosowania) dyspozycja (wskazuje wzorzec zachowania) sankcja (wskazuje konsekwencje prawne) Norma prawna obejmuje: czyn człowieka (zachowania, działanie, zaniechane czegoś), czynności konwencjonalne (działania wykonujące określone skutki, np. głosowanie posłów- podniesienie ręki) czynności prawne (zachowanie w celu wywołania korzystnego skutku prawnego, np. zawarcie umowy kupna- sprzedaży, zakup butów), nakazy (musimy coś zrobić) zakazy (nie możemy czegoś zrobić) i dozwolenia (co nie jest zabronione- jest dozwolone), kompetencja (prawo danego podmiotu i obowiązek do załatwienia jakiejś sprawy Normy prawne bez sankcji - Leges imperfectae - mogą istnieć takie przepisy, które nakazują jakieś zachowanie ale nie przestrzeganie ich nie grozi sankcją Rodzaje kompetencji: rzeczowa, miejscowa, instancyjna Spory kompetencyjne: pozytywne (dwa urzędy uważają że są kompetentne do rozwiązania danej sprawy) i negatywne (żaden nie jest według własnego uznania kompetentny) Przepis prawny - elementarna jednostka redakcyjna tekstu prawnego (ustawy, rozporządzenia) z podziałami (artykuły, paragrafy) Rodzaje sankcji: egzekucyjna, nieważności i karna.
11. Tworzenie prawa - działalność instytucji państwowych, samorządowych której efektem jest powstawanie przepisów prawa Formy tworzenia prawa: prawo stanowione - oznacza że przepisy prawne tworzą kompetentne ograny w drodze określonej procedury (w Polsce przepisy prawne mają formę ustaw które tworzą Sejm, Senat a podpisuje prezydent) administratywizacja prawa- część przepisów obowiązujących w Polsce tworzą organy administracji, prawo kontraktowe - pacta conventa, artykuły henrykowskie, porozumienie Okrągłego Stołu, układy zbiorowe pracy, prawo precedensowe, prawo religijne- przenoszenie zasad danej Religi wprost do prawa państwowego, prawo zwyczajowe- zazwyczaj staje się obowiązującym prawem, prawo prawnicze -niekiedy poglądy prawników stawały cię obowiązującym prawem Rodzaje aktów prawnych: 1) konstytucja z 2 kwietnia 1997 - konstytucja sztywna, ustawa zasadnicza; `mała konstytucja'- przejściowa, obowiązuje wtedy gdy obowiązująca konstytucja nie może, nie spełnia funkcji, w Polsce były trzy małe konstytucje- 1917, 1947 i 1992, 2) ustawy 3) umowy międzynarodowe 4) akty prawne z mocą ustaw 5) rozporządzenia ministrów
Budowa Aktu Prawnego: I część nieartykułowana (nagłówek - określenie rodzaju aktu prawnego, data, tytuł; preambuła - wstęp do aktu prawnego; wskazanie postawy prawnej w rozporządzeniach) II część artykułowana (artykuły, wstępy, paragrafy, części, działy) III podpis osoby uprawnionej Promulgacja - ogłoszenie aktu prawnego Nowelizacja - zmiana prawa (dodanie nowych przepisów, zastąpienie fragmentu nowym, uchylenie przepisów) Kodyfikacja - połączenie dużego zespołu przepisów prawnych w jednolity, usystematyzowany zbiór Inkorporacja - zestawienie aktów prawnych z danej dziedziny po to, by łatwiej było z nich korzystać
12. Stosowanie prawa - władcza działalność instytucji państwowych i samorządowych polegająca na rozstrzyganiu indywidualnych spraw, odbywa się w formie 1) orzeczeń i postanowień sądów 2) decyzje i postanowienia organów administracji Cztery typy stosowania prawa: I typ sądowy - gwarantuje najwyższą bezstronność w załatwianiu spraw, niezawisłość sędziowska polegająca na tym że sędzia ma orzekać zgodnie z ustawami i sumieniem, II typ administracyjny (załatwianie spraw w urzędach) - brak niezawisłości urzędników, występuje hierarchia urzędnicza, w mniejszym stopniu gwarantuje załatwienie spraw, III typ quasi sądowej - a sądach polubownych, arbitrażowych, komisjach dyscyplinarnych, IV typ wydawanie decyzji administracyjnej przez instytucje które nie są urzędami Rodzaje aktów stosowania prawa: Akty konstytutywne - tworzy nowy stan prawny, akty deklaratywne - potwierdzają jedynie stan istniejący Etapy stosowania prawa: ustalenie stanu faktycznego, wybór przepisów prawnych, ustalenie obowiązywania przepisów prawnych, wykładnia przepisów prawnych (interpretacja przepisów), subsumcja (podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego do przepisów prawnych), wybór konsekwencji prawnych, sformułowanie i uzasadnienie decyzji (3 elementy- część historyczna-żądania stron, przebieg postępowania, część faktyczna-odniesienie do dowodów przedstawionych w sprawie, część prawna-przedstawienie przepisów prawnych które stały się podstawą rozstrzygnięć), wykonanie decyzji.
13. Obowiązywanie prawa- czyli ustalenie które przepisy prawne obowiązują i do których mamy się stosować 3 sensy obowiązywania prawa: I sens normatywny = formalny- sprowadza się do założenia że obowiązują przepisy prawidłowo ustalone (przez kompetentny organ w drodze odpowiedniej procedury) i nie zostały uchylone. Prawo obowiązuje do czasu, gdy nie zostanie uchylone. Derogacja - uchylenie mocy obowiązującej poprzednich przepisów, derogacja wyraźna - nowa ustaw zawiera derogacje poprzedniej ustawy i jej mocy prawnej, derogacja milcząca (dorozumiana)- przepis nowszy wypiera starszy, bardziej szczegółowy wypiera ogólny. II sens faktyczny= realistyczny - obowiązują tylko te przepisy prawne które są używanie przez obywateli, władze, Reguła DESUETUTO - przepis prawny może nie być używany, III sens aksjologiczny - tzn. obowiązują tylko takie przepisy, które spełniają elementarne kryteria moralne i etyczne, Reguła RADBRUCHA- nie można tworzyć takich przepisów prawnych, które nie posiadają elementów moralnych i etycznych (proces norymberski) Aspekty obowiązywania prawa: 1) aspekt czasowy - prawo obowiązuje od momentu wejścia w życia do momentu derogacji (uchylenia), VACATIO LEGIS- okres od ogłoszenia aktu ( w dzienniku ustaw) do wejścia w życie, ok.14dni. zasada nie działania prawa wstecz - LEX RETRO NON AGIT. Wyjątek: gdy obywatele na skutek wstecznego prawa otrzymują jakieś korzyści. 2) aspekt terytorialny - określenie na jakim terytorium prawo obowiązuje 3) aspekt personalny - kogo prawo obowiązuje (wszyscy obywatele, obcokrajowcy, bezpaństwowcy, przebywający na terenie polskim; dyplomaci- obowiązuje ich prawo państwa wysyłającego)
14. Wykładnia prawa - interpretacja prawa - procesja służyć prawidłowemu rozumieniu przepisów prawnych Podziały wykładni ((ze względu kto tej wykładni dokonuje- podmiot, pokrywa się z podziałem ze wzgl na moc wiążącą: autentyczna (interpretacji dokonuje podmiot który te przepisy tworzy) legalna (dokonywane przez specjalnie do tego upoważniony podmiot) obie mają moc powszechnie wiążącą, praktyczna (dokonywana przez sądy i urzędy w procesie stosowania prawa) doktrynalna (naukowa - dokonują jej przedstawiciele nauk i prawa w komentarzach, artykułach, podręcznikach)) ze względu na zakres (dosłowna = twierdząca, zgodna z brzmieniem językowym, rozszerzająca, zwężająca) ze względu na stosunek do obowiązującego prawa (zgodna z prawem = SECUNDUM LEGEN, wykraczająca poza = PRAETEN LEGEN, sprzeczna z prawem = CONTRA LEGEN) Nie wszystkie przepisy wymagają wykładni. CLARA NON SUND INTERPRETANTA = przepis jasny, klarowny, nie wymagający interpretacji
15. Wnioskowanie prawnicze - to reguły myślenia, pomagające wybrnąć ze sprawy (do danej sytuacji faktycznej nie możemy zastosować wprost określonych przepisów, nie może to spowodować że tej sprawy nie załatwimy) Rodzaje wnioskowań: wnioskowanie z podobieństwa (analogii) - ARGUMENTUM A SIMILE, wnioskowanie z przeciwieństwa ARGUMENTUM A CONTARIO, wnioskowanie jakieś tam ARGUMENTUM A WORTIORI, I wnioskowanie z większego na mniejsze (komuś wolno więcej to wtedy wolno mu mniej- mamy 14dni a w 6dni złożymy wniosek), II wnioskowanie z mniejszego na większe (zabronione 90km/h, a tym bardziej 140km/h)
16. Dowody prawnicze (dowodzenie- czynność która ma służyć pozyskaniu dowodów w jakiejś sprawie, które mają ją zakwestionować) Nie wymagają dowodu następujące fakty: 1) fakty notoryjne (powszechnie znajome)- daty historyczne, dane geograficzne 2) fakty znane organowi z urzędu - data rozpoczęcia postępowania 3) fakty przyznane przez strony postępowania o ile to przyznanie nie budzi wątpliwości Dowody postępowania: 1) zeznania świadków 2)wyjaśnienia oskarżonego 3)opinie biegłych (biegły- każda osoba która posiada wiadomości specjalne) 4)dokumenty (publiczne, prywatne) 5)oględziny (prokurator i lekarz) 6) otwarcie zwłok człowieka 7)oględziny rzeczy 8) wynik konfrontacji (jednoczesne porównanie wyjaśnień obydwu stron) 9)eksperyment procesowy (sztuczne stworzenie przebiegu zdarzenia) 10)okazanie rzeczy, osoby w celu rozpoznania 11)podsłuch, nagrania rozmów Uprawdopodobnienia - słabszy rodzaj dowodu (stosowanie tymczasowego zatrzymania) Poszlaka - okoliczność pośrednia wskazująca na jakieś zdarzenie, nie można nikogo ukarać na podstawie poszlak Domniemanie prawa - prawo przyjmuje pewne okoliczności za fakt na podstawie domniemania Fikcja prawna - prawo nakazuje nam traktować fakt zaistniejący mimo że wszyscy wiedzą że jest on nieprawdziwy Ciężar dowodów - wskazanie na kim cięży udowodnienie faktów (w post administracyjnym- pracownik administracji, w post cywilnym - na stronach sprawy, w post karnym - na prokuratorze i sędzi
17. Stosunek prawny - relacja między dwoma lub kilkoma podmiotami, oparta o przepisy prawa. Może być: uświadamiany przez daną osobę, nie uświadamiany przez osobę, dwustronny, wielostronny
Elementy stosunku prawnego: I fakty prawne (zdarzenie prawne - niezależne od woli człowieka, wywołuje ono określone skutki prawne (urodzenie, śmierć, powódź), działania prawne - zależne od woli człowieka, wyrażenie woli (zawarcie umowy) powoduje skutki prawne), II podmioty stosunku (1) osoby fizyczne są podmiotami stos praw, cechy prawne osób fizycznych - zdolność prawna (NASCIRUTUS - mający się urodzić) i zdolność do czynności prawnych (pełna zdolność do czynności prawnych- osoby pełnoletnie, częściowa zdolność - osoby 13-18lat, osoby ubezwłasnowolnione częściowo, brak zdolności - do 13 lat, osoby ubezwłasnowolnione całkowicie)
Ubezwłasnowolnienie kogoś - decyduje o nich sąd gdy na skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, zakłóceń dana osoba nie jest w stanie kierować to całkowicie, opiekun, jeśli trochę - to częściowo, kurator. 2) osoby prawne - sztuczne zbiorowości, III przedmioty stosunku prawnego: rzeczy, inne przedmioty materialne, przedmioty niematerialne IV treść stosunku prawnego: uprawnienia, obowiązki
3 rodzaje stosunków prawnych: stosunki cywilno-prawne (podmioty są sobie różne, nawiązanie jest dobrowolne, administracyjno-prawne ( strony nie są sobie równe, nawiązanie nie jest dobrowolne) karno-prawne (pozycja stron jest nierównorzędna)
18. Odpowiedzialność prawna: ponoszenie konsekwencji prawnych za następstwa swoich bądź cudzych zachowań, dotyczy zachowań własnych, opiera się to na odpowiedzialności indywidualnej (za swoje) i osobistej (każdy sam musi odbyć osobiście nałożoną karę). Niektóre kary dotykają też osoby trzecie które nie zawiniły. Rodzaje odpowiedzialności prawnych: 1) odpowiedzialność cywilna a)deliktowa- w przypadku wyrządzenia szkody b)kontraktowa - ktoś nie wywiązuje się z zobowiązania, odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka, 2) odpowiedzialność karna - za przestępstwa i wykroczenia (ważnym elementem jest WINA (umyślna lub nie umyślna) 3) odp dyscyplinarna - dotyczy określonych grup osób (wewnątrz danej grupy) 4)odp służbowa (pracownicza) 5)odp parlamentarna ( odp rządu i jego członków przed sejmem) 6) odp konstytucyjna 7)odp polityczna (polega na pociąganiu do odpowiedzialności polityków przez społeczeństwo, co dzieje się poprzez wybory)
19. Praworządność - praktyka postępowania państwa zgodnie z prawem Cechy prawa służące zachowaniu praworządności: powinno być stabilne, nie może działać wstecz, musi być ogłoszone społeczeństwu, powinno być jasne i czytelne, powinno traktować wszystkich równo i szanować różnorodność obywateli, nie może uposażać organów państwowych w zbyt wiele kompetencji, nie może wymagać od obywateli rzeczy niemożliwych, powinny istnieć podmioty kontrolujące władzę publiczną będące niezależne od tej władzy, muszą istnieć procedury odwoławcze, istnieją odwołania do Europejskiego Trybunału P.Człowieka gdy nie ma odpowiednich dróg w Polsce, organy państwowe powinny działać sprawnie, powinny funkcjonować mechanizmy służące zapobieganiu korupcji w życiu publicznym, rozstrzyganie wszelkich spraw przy użyciu takiej formuły by w razie wątpliwości na korzyść wolności - INDUBIO PRO LIBERTATE, tym łatwiej osiągnąć praworządność im społeczeństwo jest bogatsze a władza państwowa stabilna.
20. Podstawowe wiadomości dotyczące państwa wg prawoznawstwa: państwo - to samodzielny byt który jest wytworem społeczeństwa, najpierw powstało społeczeństwo później państwo. Cechy państwa: terytorium, ludność (sposoby nabycia obywatelstwa -prawo ziemi, prawo krwi), suwerenność (wewnętrzna- państwo jest najwyższą władzą niezależną od partii politycznych, zewnętrzna - niezależność państwa od innych państw, organizacji), przymusowy charakter państwa (nie można zrzec się przynależności do państwa) Społeczeństwo - zbiór ludzi między którymi występują określone więzi, wynikają one ze wspólnych doświadczeń historycznych, są to więzi wynikające ze wspólnie używanego języka, więzi gospodarcze, więzi wynikające z wyznawanej przez większość wiary Aparat państwowy - tworzą go różne instytucje, podmioty, organy za pośrednictwem których tworzą strukturę państwa Organ państwowy - osoba lub grupa osób które działają w imię państwa. Organy mogą być: jednoosobowe i wieloosobowe (kolegialne), centralne i lokalne, pochodzące z wyboru lub z nominacji, prawodawcze, wykonawcze, sądowe i kontrolne. Urząd - rozumiany jako struktura pomocnicza organu państwowego np.Urząd Gminy - Wójt, Urząd Wojewódzki - wojewoda. Struktura prawna państwa: państwa unitarne (państwa jednolite- Polska, Francja), federacje (państwa związkowe- Niemcy, podział na landy) i konfederacje (luźny związek państw - UE) Centralizacja- polega na prawnym zagwarantowaniu uprawnień do podejmowania decyzji wyłącznie organom państwa Decentralizacja- polega na prawnym zagwarantowaniu uprawnień do podejmowania decyzji w części organom państwa Reżimy polityczne państw: demokratyczny (równość obywateli wobec prawa, przestrzeganie praw i wolności obywatelskich, wolne wybory, decentralizacja władzy i współistnienie samorządów, pluralizm polityczny -wiele partii) i totalitarny (brak autonomii, jednostki wobec państwa, istnieje jedna partia, upaństwowienie gospodarki, masowa indoktrynacja polityczna pod dyktando partii rządzącej) Systemy partyjne: jednopartyjny, dwupartyjny i wielopartyjny (w Polsce)
Wpływ na działalność państwa oprócz partii mają: grupy nacisku - zw. zawodowe, samorządy zawodowe, grupy producentów; organizacje społeczne, organizacje pozarządowe - fundacje; kościoły i związki wyznaniowe