Życie i twórczośc -Witkiewicz, Stanisław Ignacy (Witkacy)

( 1885 - 1939 )

Urodził się 24 lutego 1885 w Warszawie, polski malarz, fotograf, pisarz, dramaturg i filozof.

Jego ojcem był znany krytyk, malarz i pisarz, twórca tzw. "stylu zakopiańskiego" w architekturze Stanisław Witkiewicz, matką zaś Maria z Pietrzkiewiczów, nauczycielka muzyki.

Pomiędzy rokiem 1890, a 1893 Witkiewiczowie przenieśli się na stałe do Zakopanego. Chrzest Stanisława Ignacego odbył się już w stolicy Tatr w 1891 roku, a rodzicami chrzestnymi zostali: Helena Modrzejewska (ojciec Witkacego obiecał jej to kiedyś i czekano z uroczystością, aż wróci do kraju) oraz Jan Krzeptowski-Sabała (legendarna już postać Zakopanego; był towarzyszem i partnerem w pierwszych dyskusjach swojego chrześniaka).

Młody Stanisław Ignacy nie chodził do szkoły. Stanisław Witkiewicz, będąc zagorzałym przeciwnikiem systemu szkolnictwa nie godził się posłać swojego dziecka do szkoły. Jego edukacją zajmował się ojciec, który sprowadzał mu do domu wybitnych korepetytorów (często profesorów uniwersyteckich). On też ukształtował w młodym Stanisławie Ignacym, zainteresowanie sztuką i literaturą. Ten typ wychowania ukształtował człowieka niezależnego i niezwykle aktywnego intelektualnie. W późniejszych latach, co zrozumiałe, syn buntował się przeciwko zaleceniom ojca, szukał własnej drogi i nią podążał.

Wśród jego kolegów znajdowali się m.in.: Leon Chwistek - późniejszy wybitny matematyk, profesor Uniwersytetu we Lwowie, Tadeusz Szymberski - dziś już zapomniany poeta młodopolski oraz Bronisław Malinowski - światowej sławy antropolog, który później zabrał Witkacego w charakterze fotografa na swoją wyprawę na Wyspy Trobriandzkie.

W 1897 roku Stanisław Ignacy zdał egzamin do drugiej klasy szkoły realnej we Lwowie. Nie uczęszczał jednak regularnie na zajęcia, zamiast tego zdawał egzaminy semestralne, ucząc się nadal samodzielnie w domu w Zakopanem.

W tym okresie, poza dalszym rozwojem w dziedzinach muzyki i malarstwa, budzi się u Witkacego nowa pasja: fotografowanie. Zamiłowanie do fotografii miało mu towarzyszyć przez większą część życia.

Około 1900 roku Stanisław Ignacy zaczął interesować się filozofią, czego wyrazem są jego rozprawki, które złożyły się na jego pierwszą "książkę" Marzenia improduktywa (dywagacja metafizyczna).

W 1904 roku Witkacy wyjechał do Włoch, odwiedzając po drodze Wiedeń i Monachium, gdzie miał okazję zwiedzić liczne galerie. Nadal malował i wydawało się, iż w tamtym momencie uznawał siebie przede wszystkim za malarza. Świadczył o tym fakt, iż w 1905 roku przeprowadził się do Krakowa i, wbrew opinii ojca, podjął naukę w Akademii Sztuk Pięknych u Józefa Mehoffera oraz u Władysława Ślewińskiego w Poroninie.

Wycieczka do Paryża w 1908 roku wpłynęła znacząco na Witkiewicza - malarza. Zwiedzając muzea, galerie oraz 24. Salon Niezależnych miał szansę zapoznać się z najnowszymi kierunkami malarstwa europejskiego. Pod ich wpływem zerwał z dotychczas uprawianym malarstwem pejzażowym, pojawiły się natomiast ego pierwsze "potwory" oraz portrety.

Na dalszym życiu młodego Stanisława Ignacego zaważyła silnie znajomość z aktorką Ireną Solską, którą obdarzył silnym uczuciem.

Lata 1912-1913 Witkacy spędził w Zakopanem. Poddał się psychoanalizie pod kierunkiem doktora Karola de Beaurain, który "wmawiał mu kompleks embriona". W konsekwencji Stanisław Ignacy w jednym z listów do przyjaciółki Heleny Czerwijowskiej podpisał się „Witkacy”, co miało symbolizować artystyczne wyzwolenie się spod opieki ojca.

W latach tych malarskie prace Witkacego prezentowane były w Zakopanem, Warszawie i Krakowie.

Stanisław Ignacy Witkiewicz zdecydował się również na definitywne zerwanie romansu z Ireną Solską. Zaręczył się natomiast z poznaną w Zakopanem Jadwigą Janczewską. Trudny okres narzeczeństwa skończył się tragicznie, gdyż 21 lutego 1914 roku Jadwiga popełnia samobójstwo. Artysta popadł w głęboką depresję i bliski był targnięcia się na własne życie.

Witkacy przyjął zaproszenie Bronisława Malinowskiego do wzięcia udziału w ekspedycji badawczej na Nową Gwineę, w której miał pełnić funkcję rysownika i fotografa. Początkowo zatrzymali się na Cejlonie, a w lipcu dotarli do Australii. Tam też dowiedzieli się o wybuchu wojny.

Witkacy zdecydował się na powrót do Europy i walkę przeciwko Niemcom, których uznał za głównego wroga Polski. Przez Odessę dostał się do Petersburga, gdzie, dzięki protekcji mieszkającej tam rodziny, został przyjęty do Pawłowskiej Szkoły Wojskowej.

Szkołę skończył w trybie przyśpieszonym i we wrześniu 1915 roku w stopniu podchorążego został skierowany na front do pułku odznaczonego wcześniej za tłumienie polskich powstań w 1830 i 1863 roku.

Szybko został dowódcą czwartej kompanii, a w uznaniu zasług wojennych w lipcu 1916 roku został oficerem Lejb Gwardii Pułku Pawłowskiego w stopniu podporucznika. W lipcu tego roku w zachodniej części Ukrainy koło wsi Witonirz nad rzeką Stochod Witkacy został ciężko ranny podczas szturmu na pozycję armii austriackiej i już nie powrócił na front.

Urlopowany, trafił do batalionu zapasowego w Petersburgu i przeżył wybuch rewolucji październikowej (w której po stronie czerwonych uczestniczyli jego podkomendni).

Wybrany został delegatem armii trafił do Sowietu, ale nie odegrał tu znaczniejszej roli.

Wkrótce, w 1918 roku przez Warszawę dotarł do Zakopanego, a doświadczenie sowieckiej rewolucji wywarło głęboki wpływ na jego późniejszą twórczość: na pesymistyczną historiozofię, która odzwierciedlała wydarzenia rewolucji bolszewickiej, a później narodziny nazizmu w Niemczech. Potęgę i losy "ślepego tłumu", kierowanego przez zręcznych demagogów, Witkacy ukazał w swoich dramatach (np. Szewcy).

Z Rosji artysta przywiózł ogromną ilość kompozycji i portretów, które stanowiły podstawę do przyjęcia go do grupy Formistów, w roku 1917 roku i brania udziału w jej wystawach.

Dwa lata później, w roku 1919, wydał swoje główne dzieło estetyczne Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia zawierające Teorię Czystej Formy.

Ta teoria estetyczna (bo nie był to program w przeciwieństwie do ówczesnych, licznych, nowych kierunków artystycznych) zdeterminowała jego późniejszą twórczość malarską oraz teatralną. I chociaż teoria ta stanowiła najlepszy opis tego, co się wówczas w sztukach plastycznych działo (m.in. kubizm, abstrakcjonizm), to pozostała właśnie niezrozumiana, budząc szereg nieporozumień (uprzedzonych niejako samym tytułem publikacji) i w zasadzie trwa to do dzisiaj. Teoria Czystej Formy została wykorzystana także w teatrze. Tutaj Witkacy okazał się wizjonerem i inspirował reżyserów. Pod wpływem teorii Witkacego wykreował swój teatr Tadeusz Kantor.

Około 1926 roku Witkacy zrezygnował zupełnie z malarstwa olejnego. Ograniczył się do wykonywania pastelowych portretów w ramach tzw. "Firmy portretowej St.I.Witkiewicz". Portrety te, w regulaminie "firmy" zostały podzielone na 5 typów, w zależności od usytuowania na skali: naturalizm - Czysta Forma. Te ostatnie, wykonywane niegdyś pod wpływem narkotyków, z którymi Witkacy zapoznał się podczas służby w Rosji, a później "na trzeźwo", przyniosły mu sławę. Specjalny cennik opracowany razem z Regulaminem Firmy ustalał ceny dla poszczególnych typów, przy czym najdroższy był typ A ("wylizany" z zaakcentowaniem "ładności"), zaś portrety typu C, które Witkacy malował z własnej inicjatywy, ceny nie miały. Firma Portretowa stała się jego głównym źródłem utrzymania artysty.

W 1927 roku Witkacy rozpoczął współpracę z warszawskim dziennikiem "Przegląd Wieczorny", w którym publikował cotygodniowe felietony poświęcone głównie krytyce literackiej.

W 1931 roku zmarła matka Witkacego, a on sam przeniósł się do "Witkiewiczówki" na Antałówce, gdzie wynajął pokój u swej ciotki, Marii Witkiewiczówny i gdzie mieszkać miał prawie do końca życia.

W latach 1931-1932 pisał swoją ostatnią, najbardziej zresztą "filozoficzna" powieść Jedyne wyjście, która ukazać się miała drukiem po raz pierwszy dopiero w 1968 roku.

W wydanej w 1935 roku książce Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia zwanej przez niego "hauptwerkiem" oraz w uzupełnieniu "hauptwerku", Zagadnieniach psychofizycznych (1938) wyłożył swój system filozoficzny, który nazywał monadyzmem biologicznym, inspirowany monadyzmem Leibniz'a.

W tym samym roku twórczość literacką został odznaczony Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury.

We wrześniu 1939 roku, po inwazji hitlerowskich Niemiec na Polskę, Witkacy opuścił Warszawę i uciekał wraz z innymi mieszkańcami na wschód. Nazajutrz po inwazji sowieckiej na Polskę, 18 września 1939 roku, na Polesiu, Witkacy popełnił samobójstwo.

Jego partnerka, Czesława Oknińska mimo zażycia silnej dawki luminalu przeżyła. Stanisław Ignacy Witkiewicz został pochowany na wiejskim cmentarzu w Jeziorach.

W latach 80. XX wieku, po tym jak UNESCO ogłosiło rok 1985 rokiem Witkacego (stulecie urodzin), władze PRL postanowiły urządzić Witkacemu państwowy pogrzeb w Zakopanem. W 1988 roku sprowadzono z Ukrainy szczątki, które pochowano w grobie na Pęksowym Brzyzku. Jednak, ponieważ miejsce w jakim Witkacy pochowany był na Polesiu nie było właściwie oznaczone, w 1994 roku okazało się, że do Polski sprowadzono szczątki młodej, niezidentyfikowanej ukraińskiej kobiety.

Jego twórczość znana jest na całym świecie, a sztuki wystawiane są na najważniejszych scenach dramatycznych świata. Ciągle pozostała do odkrycia jego filozofia i estetyka, która wyprzedziła (i nadal wyprzedza) rozwój świadomości estetycznej społeczeństwa. Równie wnikliwie o sztuce pisał tylko Kandinsky. Witkacy napisał 4 powieści, ponad 40 dramatów, liczne artykuły i eseje dotyczące malarstwa, literatury, teatru i filozofii.