FILOZOFIA NAUKI

Filozofia nauki

Filozofia nauki – dział filozofii zajmujący się badaniem filozoficznych podstaw nauki oraz jej metod, starający się odpowiedzieć na pytanie, jakie poglądy można uznać za naukowe, a jakie nie i dlaczego.

Problematyka

Prowadzone od początków filozofii rozważania na temat rzeczywistości przyrodniczej nosiły nazwę filozofii przyrody. Rozwój nauk ścisłych i przyrodniczych doprowadził do zmierzchu tej tradycyjnej dyscypliny, nie rozwiązał jednak wielu podstawowych problemów, podejmowanych dawniej przez filozofów. Z tego powodu, w XX wieku ukształtowała się filozofia nauki, umieszczająca w centrum zainteresowania nauki empiryczne i ich osiągnięcia. Jej obszar tematyczny obejmował w dużej mierze problematykę dawnej filozofii przyrody. Część filozofii nauki zajmuje się jednak odmiennymi tematami, np. etyką nauki czy filozofią nauk społecznych.

Początkowo filozofia nauki zajmowała się metodami konstrukcji teorii naukowych, potem analizą etapów rozwoju nauki, paradygmatami i programami badawczymi nauki. Obecnie zajmuje się sposobami istnienia przedmiotów teoretycznych, statusem teorii naukowych, metod i hipotez czy też celem oraz przyczyną istnienia praw fizyki.

Filozofia nauki podzielona jest na szereg subdyscyplin, w zależności od obszaru zainteresowania. Obok ogólnej filozofii nauki (zajmującej się ogólną metodologią nauk), najbardziej rozwinięte są filozofia fizyki i filozofia biologii. W ostatnich latach rozwija się również neurofilozofia, łącząca tradycyjną problematykę filozofii umysłu z osiągnięciami neuronauk.

Filozofia fizyki, oprócz badania założeń, podstaw i pojęciowości fizyki, zajmuje się m.in. naturą praw fizycznych, naturą czasu, filozoficznymi (epistemologicznymi i ontologicznymi) konsekwencjami teorii fizycznych (np. teorii kwantowej), determinizmem. Filozofia biologii, oprócz zajmowania się samymi naukami biologicznymi, zajmuje się naturą życia oraz podstawowymi problemami, założeniami i konsekwencjami ewolucjonizmu i problemami genetyki.

Główne kierunki filozofii nauki to: scjentyzm (Rudolf Carnap, Wolfgang Stegmüller), racjonalizm krytyczny (Karl Popper, Hans Albert), konstruktywizm (Paul Lorenzen, Friedrich Kambartel), transcedentalny uniwersalny pragmatyzm (Karl-Otto Apel, Jürgen Habermas).

Filozofia nauki a filozofia przyrody

Filozofia przyrody była pierwszym obszarem rozważań filozoficznych w starożytnej Grecji. Początkowo zajmowała się ona wszystkimi zagadnieniami współczesnej nauki, rozpatrywanymi jednak najczęściej metodami filozoficznymi. Filozofia, rozumiana jako umiłowanie mądrości, wiązała się z dążeniem do zrozumienia funkcjonowania wszechświata. Miała ona wtedy jednak charakter spekulatywny i brakowało w niej rozwiniętej metodologii badań i rygoryzmu obserwacji. Stopniowo jednak empiryczne badanie rzeczywistości materialnej wyodrębniało się z głównego nurtu badań filozoficznych. W XVII w. nastąpiło rozdzielenie filozofii i nauki. Jeszcze do XIX wieku wielu naukowców było jednocześnie filozofami.

Współczesna filozofia przyrody utraciła własną autonomię. Zajmuje się rozważaniami nad rzeczywistością materialną, opierając się o dorobek nauk empirycznych, uwzględniając ich metodologię i historię nauki. Podejmuje również problemy pomijane przez nauki empiryczne lub też zajmując holistyczne stanowisko wobec człowieka i natury.

W odróżnieniu od niej, filozofia nauki za swój przedmiot bierze samą naukę, a nie przyrodę. Filozoficzna refleksja nad nauką obejmuje jej krytykę i analizę jej metod badawczych, a także badanie języka nauki.

Przedstawiciele:

Auguste Comte

John Stuart Mill

Paul Feyerabend

Ernest Nagel

Thomas Kuhn

Imre Lakatos

Karl Popper

Mariano Artigas

Ludwik Fleck

Henri Poincaré

Koło Wiedeńskie

Ian Hacking

Michał Heller