OSTEOLOGIA

Kość rozwija się na podłożu zarodkowej tkanki łącznej (mezenchymy) lub chrząstki.

1). kostnienie na podłożu łącznotkankowym : osteoblasty wytwarzają istotę kostną, a miejsce tkanki łącznej, w której to zjawisko zachodzi, mętnieje, staje się nieprzezroczyste = punkt kostnienia. Beleczki kostne odchodzą od punktu kostnienia promieniście, trójwymiarowo, a na powierzchni powstaje wciąż nowa tkanka łączna (kość grubieje). Tkanka łączna otaczająca kość przekształca się w okostną.Na podłożu łącznotkankowym powstają tzw. kości okładzinowe : np. kości sklepienia i ścian bocznych czaszki, większość kości twarzy, obojczyki.

2). kostnienie na podłożu chrzęstnym : w tym rodzaju kostnienia chrząstka służy za model, dokoła którego i wewnątrz którego występuje zjawisko rozbudowy kości i równoczesnego niszczenia chrząstki od wewnątrz. Nigdzie nie występuje bezpośrednia przemiana chrząstki

w kość. Zawsze chrząstka zostaje zniszczona najpierw, a następnie na jej miejsce powstaje kość. Przed zanikiem chrząstki (uszkodzonej wskutek zaburzeń w odżywieniu) zostają w niej złożone sole wapniowe = punkt kostnienia. W rozwoju na podłożu chrzęstnym występują rów­nolegle dwa zjawiska : kostnienie ochrzęstne i kostnienie śródchrzęstne.Znaczna liczba kości kostnieje na podłożu chrzęstnym : np. kości podstawy czaszki, kosteczki słuchowe (bez wyrostka przedniego młoteczka), wyrostek rylcowaty kości skronio­wej, kość gnykowa, kręgi, żebra, mostek, kości miedniczne, kości kończyn.

Podział kości :Pod względem kształtu odróżniamy :

1). kości długie (ossa longa) - w których jeden z trzech wymiarów przewyższa znacznie po­zostałe. W budowie takiej kości wyróżniamy : trzon (corpus), koniec bliższy (extremitas proximalis) - "bliższy" oznacza : bliższy tułowia, koniec dalszy (extremitas distalis). Końce inaczej mogą być określane jako nasady (epiphysis). Trzon zawiera jamę szpikową wypeł­nioną szpikiem. Przykład kości długiej : k. udowa, paliczki, piszczel, k. ramienna.

2). kości płaskie (ossa plana) - wydłużone w dwóch kierunkach, bardzo znacznie spłasz­czone w kierunku trzecim. Przykład kości płaskiej : łopatka, mostek, kość ciemieniowa.

3). kości krótkie (ossa brevia) - są tam gdzie silna budowa wiąże się z ograniczoną ruchomo­ścią. Mniej więcej równo rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach. Przykład kości krótkiej : kość czworoboczna większa, k. trójgraniasta, k. łódeczkowata (nadgarstek).

4). kości różnokształtne (ossa multiformia) - obejmują te kości, których nie da się zaliczyć do żadnej innej grupy. Przykład kości różnokształtnej : kręgi.

5). kości pneumatyczne (ossa pneumatica) - zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem. Przykład kości pneumatycznej : kość czołowa, k. klinowa, szczęka

PODZIAŁ POŁĄCZEŃ :Z rysu rozwojowego połączeń kości wynika, że występują w ustroju w dwóch zasad­niczych postaciach : jako połączenia ścisłe i wolne (in. ruchome, maziowe, stawy).

Połączenia ścisłe (synarthroses)Łączenie elementów odbywa się tu poprzez tkanki i w zależności od rodzaju tkanki dzielimy połączenia ścisłe na :

1Więzozrost ( syndesmosis s. junctura fibrosa) występuje w czterech postaciach :

a). więzozrost włóknisty (syndesmosis fibrosa), w którym połączenie tworzą kolagenowe (klejodajne) pasma łącznotkankowe, np. błona międzykostna przedramienia.

b). więzozrost sprężysty (syndesmosis elastica), występują w nim włókna sprężyste zamiast klejodajnych, np. więzadła żółte (więzadła międzyłukowate).

c). szew (sutura), gdzie między łączącymi kośćmi występuje cienka, ale bardzo mocna war­stwa tkanki łącznej. W zależności od kształtu łączących się brzegów odróżniamy :

-szew gładki lub płaski lub prosty (sutura plana s. levis), gdy powierzchnie łączących się kości są płaskie np. szew podniebienny pośrodkowy .

-szew łuskowy (sutura squamosa), gdzie powierzchnie kości zachodzą na siebie dachówko­wato np. połączenie łuski kości skroniowej z kością ciemieniową.

- szew piłowaty lub zębaty (sutura serrata), naprzemiennie ułożone ząbki i zagłębienia jednej kości wchodzą w analogiczne kości drugiej, np. szew wieńcowy.

- wklinowanie (gomphosis), umocowanie korzenia zęba w ścianie zębodołu dzięki wąskiej warstwie tkanki łącznej. Jego odmianą jest szew rozszczepiony (schindylesis), gdzie ostry brzeg jednej kości wnika w zagłębienie drugiej , np. dziób kości klinowej ze skrzydłami lemie­sza.

Chrząstkozrost (synchondrosis s. junctura cartilaginea) polega na połączeniu elementów za pomocą warstwy chrzęstnej. Rozróżniamy dwa rodzaje chrząstkozrostu :

a). chrząstkozrost włóknisty np. krążek międzyłonowy, krążek międzykręgowy

b) chrząstkozrost szklisty np. chrząstkozrost mostkowo-żebrowy żebra I.

Spojenie łonowe (symphysis pubica) nie jest klasycznym chrząstkozrostem, ze względu na następujące cechy :

- czasem występująca jamka- więzadła- krążek międzyłonowy (discus interpubicus)- dwie powierzchnie spojeniowe (facies symphysiales)

Kościozrost (synostosis) powstaje z wiekiem przez kostnienie obu poprzednich postaci, np. kostnienie szwów czaszki, k. krzyżowa.

STAWY in. POŁĄCZENIA MAZIÓWKOWE (ARTICULATIONES s. JUNCTURAE SYNOVIALES) :Są to najbardziej ruchome połączenia. W każdym stawie występują elementy stałe : 1. wolne, pokryte chrząstką powierzchnie stawowe (facies articulares) 2. torebka stawowa (capsula articularis) 3. jama stawowa (cavitas articularis)

Oprócz stałych elementów występujących w każdym stawie, wyróżniamy także elementy nie­stałe, występujące w niektórych stawach :

1. więzadła stawowe (ligamenta articularia), silne pasma łącznotkankowe będące zgrubieniami błony włóknistej torebki stawowej. Czynność : wzmacniają torebkę stawową, przytrzymują elementy stawu w prawidłowym położeniu, zabezpieczają kierunek ruchu w stawie, przeciw­działają oddalaniu się końców stawowych od siebie. Np. staw łokciowy.

2. obrąbki stawowe (labra glenoidalia), zbudowane z chrząstki włóknistej, w postaci pierście­nia całkowitego lub częściowego tworzą przedłużenie panewki stawowej, na której brzeg są nałożone. Czynność : powiększają i pogłębiają panewkę, służą jako ochrona przed uderze­niami główki. Np. staw ramienny.

3. krążki stawowe (disci articulares), twory z chrząstki włóknistej dzielące jamę stawową na dwie komory, zrośnięte na obwodzie z warstwą włóknistą torebki stawowej. Czynność : służą jako "zderzaki" dla powierzchni stawowych, dopasowują nieregularne powierzchnie stawowe, służą za przesuwalne powierzchnie stawowe. Np. staw skroniowo-żuchwowy.

4. łąkotki stawowe (menisci articulares), podobne do poprzednich, jednak nie tworzą całkowi­tej przegrody jamy stawowej, a jedynie częściową. Mają półksiężycowaty kształt, o klinowa­tym przekroju. Czynność : jak wyżej. Np. staw kolanowy.

5. fałdy maziowe ( plicae synoviales), często wypełnione tkanką tłuszczową tworząc wtedy ciała tłuszczowe (corpora adiposa), wypełniają tzw. martwą przestrzeń stawu. Np. staw kola­nowy.

6. kosmki maziowe (villi synoviales), powiększają wewnętrzną powierzchnię "produkcyjną" błony maziowej. Np. staw kolanowy.

7. kaletki maziowe (bursae synoviales), uchyłki błony maziowej na zewnątrz jamy stawowej. Czynność : ułatwienie ślizgania się ścięgien, czy mięśni. Np. staw kolanowy.

8. trzeszczki (ossa sesamoidea), elementy kostne lub chrzęstne włączone w ścięgna mięśni. Czynność : zmieniają kierunek działania siły mięśnia. Największą trzeszczką jest rzepka.

Np. staw kolanowy.

PODZIAŁ STAWÓW :Stawy dzielimy ze względu na :a). kształt powierzchni stawowych b). ilość elementów budujących dany staw ( proste, gdy dwa elementy lub złożone). Np. sta­wem prostym jest staw międzypaliczkowy, stawem złożonym jest staw łokciowy. c). ruchomość, czyli ilość osi ruchu (stawy jedno-, dwu-, i wieloosiowe)

Stawy jednoosiowe : 1. staw zawiasowy (ginglymus), główka stawowa ma kształt bloczka, a panewka jest negaty­wem główki. Oś ruchu jest ustawiona poprzecznie do osi kości długich wchodzących w skład stawu. Ruchy : zgięcie (flexio) i prostowanie (extensio). Cechą charakterystyczną stawu za­wiasowego jest występowanie więzadeł pobocznych. Przykład : stawy międzypaliczkowe, staw ramienno-łokciowy.

2. staw obrotowy (articulatio trochoidea), cylindrycznie ukształtowana główka porusza się jak czop w łożysku. Oś stawu przebiega wzdłuż długiej osi kości. Ruchy : obrotowe (rotatio). Przykład : staw promieniowo-łokciowy bliższy.

Stawy dwuosiowe :3. staw śrubowy (articulatio cochlearis), ruch obrotowy dokoła osi podłużnej łączy się z rów­noczesnym ruchem wzdłuż tej osi (jak przy wkręcaniu śruby). Przykład : staw dolny głowy (ruchy przeczenia).

4. staw elipsoidalny, czyli kłykciowy ( articulatio ellipsoidea s. condylaris), główka stawowa o przekroju eliptycznym. Ruchy : zgięcie (flexio), prostowanie (extensio), odwodzenie (abductio), przywodzenie (adductio), obwodzenie (circumductio). Przykład : staw promie­niowo-nadgarstkowy ( zamiast zgięcia i prostowania w tym stawie mamy : zgięcie grzbietowe i dłoniowe - flexio palmaris et dorsalis).

5. staw siodełkowy (articulatio sellaris), obie powierzchnie stawowe mają kształt siodła.

Ruchy : przywodzenie (adductio), odwodzenie (abductio), przeciwstawianie (oppositio), od­prowadzanie (repositio), obwodzenie (circumductio). Przykład : staw nadgarstkowo-śród­ręczny kciuka.

Stawy wieloosiowe : 6. staw kulisty wolny (articulatio spheroidea), powierzchnię stawową główki stanowi wycinek kuli, a panewka jest mała. Ruchy : zgięcie (flexio), prostowanie (extensio), przywodzenie (adductio), odwodzenie (abductio), obrót do wewnątrz (rotatio interna), obrót na zewnątrz (rotatio externa), obwodzenie (circumductio). Przykład : staw ramienny.

7. staw kulisty panewkowy ( articulatio cotylica), główka stawowa jest objęta panewką poza równik. Zakres ruchów jak poprzednio, choć nieco ograniczony. Przykład : staw biodrowy.

8. staw nieregularny (articulatio irregularis), nie da się określić gdzie jest główka a gdzie jest panewka. Często w ich obręb są włączone krążki stawowe w celu dopasowania do siebie nie­regularnych powierzchni. Przykład : staw mostkowo-obojczykowy.

9. staw płaski (articulatio plana), powierzchnie stawowe są prawie płaskie, równe lub guzko­wate i mniej więcej tej samej wielkości. Ruchy : silnie ograniczone (zależne od napięcia apa­ratu więzadłowego), Przykład : staw krzyżowo-biodrowy. Dawniej były nazywane stawami półścisłymi (amphiarthroses).

Articulatio humeri (staw ramienny) :Jest to staw kulisty wolny. Główkę stawową tworzy powierzchnia stawowa głowy kości ramiennej (facies articularis ca­pitis humeri); panewkę stawową stanowi wydrążenie stawowe łopatki (cavitas glenoidalis) oraz obrąbek stawowy (labrum glenoidale), przyczepiony do brzegów wydrążenia stawowego. Obrąbek zwiększa powierzchnię stawową panewki.

Torebka stawowa Błona włóknista na kości ramiennej przyczepia się do szyjki anatomicznej (collum anato­micum). Przyczep jest przerwany powyżej bruzdy międzyguzkowej (sulcus intertubercularis), gdyż w tym miejscu przechodzi do wewnątrz stawu ścięgno głowy długiej mięśnia dwugło­wego ramienia, otoczone pochewką maziową międzyguzkową (vagina synovialis intertubercu­laris). W otoczeniu panewki stawowej błona włóknista przyczepia się do zewnętrznego brzegu obrąbka stawowego; powyżej obrąbka przechodzi na podstawę wyrostka kruczego, gdzie się przyczepia powyżej guzka nadpanewkowego (tuberculum supraglenoidale), który jest miej­scem przyczepu ścięgna głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia. Błona maziowa przyczepia się tak jak błona włóknista, jedynie na podstawie wyrostka kruczego otacza guzek nadpanewkowy.

Więzadła1. więzadło kruczo-ramienne (ligamentum coracohumerale) Przyczepia się do podstawy i brzegu bocznego wyrostka kruczego oraz do guzka większego i mniejszego kości ramiennej.

2. więzadła obrąbkowo-ramienne (ligamenta glenohumeralia), górne, środkowe i dolne.

Przyczepiają się dokładnie tak jak błona włóknista torebki stawowej. De facto są to zgrubie­nia torebki.

Oprócz wymienionych więzadeł torebka jest wzmocniona przez tzw. "więzadła czynne". Rolę tą pełnią ścięgna mięśni przebiegające w pobliżu stawu, łączące się z torebką włóknistą. Należą do nich ścięgna mięśni : nadgrzebieniowego, podgrzebieniowego, podłopat­kowego i obłego mniejszego.

Mechanika stawu W stawie ramiennym wykonujemy ruchy : zgięcia (flexio), prostowania (extensio), odwodze­nia (abductio), przywodzenia (adductio), obrotu na zewnątrz (rotatio externa), obrotu do we­wnątrz (rotatio interna) i obwodzenia (circumductio). Ruch odwodzenia odbywa się tylko do kąta ok. 90 stopni. Odwodzenie kończyny górnej do pionu odbywa się w stawach mostkowo-obojczykowym i barkowo-obojczykowym.

Articulatio cubiti (staw łokciowy) :Staw złożony - w jego skład wchodzą trzy stawy :

1. staw ramienno-łokciowy (articulatio humeroulnaris) - staw zawiasowy, główką w tym sta­wie jest bloczek kości ramiennej (trochlea humeri); panewką jest wcięcie bloczkowe kości łokciowej (incisura trochlearis ulnae). Wykonujemy w nim ruchy : zgięcia (flexio) i prostowania (extensio).

2. staw ramienno-promieniowy (articulatio humeroradialis) - staw kulisty wolny, główką w tym stawie jest główka kości ramiennej (capitulum humeri); panewką jest dołek głowy kości promieniowej (fovea capitis radii). Ruchomość tego stawu jest ograniczona ze względu na połączenie z kością łokciową. Wykonujemy w nim ruchy : zgięcia (flexio), prostowania (extensio) i ruchy obrotowe (rotatio).

3. staw promieniowo-łokciowy bliższy (articulatio radioulnaris proximalis) - staw obrotowy, główką tego stawu jest obwód stawowy głowy kości promieniowej (circumferentia articularis capitis radii); panewką jest wcięcie promieniowe kości łokciowej (incisura radialis ulnae) oraz powierzchnia stawowa więzadła pierścieniowatego kości promieniowej (facies articularis li­gamenti anularis radii). Wykonujemy w tym stawie ruchy odwracania (supinatio) i nawracania (pronatio), przy czym staw ten współdziała ze stawem promieniowo-łokciowym dalszym.

Torebka stawowa Błona włóknista na kości ramiennej przyczepia się na powierzchni tylnej nad dołem wyrostka łokciowego (fossa olecrani), na powierzchni przedniej nad dołem wyrostka dziobiastego (fossa coronoidea) i dołem promieniowym (fossa radialis), natomiast po stronie bocznej i przyśrodkowej przyczep przebiega poniżej obu nadkłykci. Na kości łokciowej przyczepia się wzdłuż brzegów wcięcia bloczkowego (incisura tro­chlearis) i wcięcia promieniowego (incisura radialis), pozostawiając szczyty wyrostków łok­ciowego i dziobiastego wewnątrz jamy stawowej. Na kości promieniowej przyczep biegnie wokół szyjki, w połowie jej długości. Błona maziowa przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych i wyściela powierzchnie kości, dochodząc do miejsc przyczepów błony włóknistej, przechodząc na jej powierzchnię wewnętrzną.

Więzadła 1. więzadło poboczne promieniowe (ligamentum collaterale radiale) przyczepia się do nad­kłykcia bocznego kości ramiennej, następnie dzieli się na dwa pasma, otaczające od przodu i od tyłu głowę kości promieniowej. Pasma te dochodzą do przedniego i tylnego brzegu wcięcia promieniowego kości łokciowej.

2. więzadło poboczne łokciowe ( ligamentum collaterale ulnare) przyczepia się do nadkłyk­cia przyśrodkowego kości ramiennej i dochodzi do łokciowego brzegu wcięcia bloczkowego ko­ści łokciowej i do podstawy wyrostka dziobiastego kości łokciowej.

3. więzadło pierścieniowate kości promieniowej (ligamentum anulare radii) otacza głowę kości promieniowej biegnąc od przedniego do tylnego brzegu wcięcia promieniowego kości łokcio­wej.

4. więzadło czworoboczne (ligamentum quadratum) przyczepia się do dolnego brzegu wcię­cia promieniowego kości łokciowej i do odpowiadającego mu wysokością miejsca na szyjce kości promieniowej.

Articulatio radiocarpea (staw promieniowo-nadgarstkowy) : Staw elipsoidalny.

Główka stawowa jest utworzona przez powierzchnie nadgarstkowe trzech pierwszych kości szeregu bliższego nadgarstka : kość łódeczkowatą (os scaphoideum), kość księżycowatą (os lunatum) i kość trójgraniastą (os triquetrum), połączone w jedną całość przez więzadła mię­dzykostne i pokryte chrząstką stawową; panewka jest utworzona w około 3/4 przez po­wierzchnię nadgarstkową kości promieniowej (facies articularis carpea radii), a w pozostałej 1/4 przez krążek stawowy przyczepiający się do wyrostka rylcowatego kości łokciowej (processus styloideus ulnae) i do brzegu oddzielającego powierzchnię stawową nadgarstkową k. promieniowej od wcięcia łokciowego k. promieniowej (incisura ulnaris radii). Na po­wierzchni nadgarstkowej kości promieniowej znajdują się dwa pola dla połączenia odpowied­nio z kością łódeczkowatą i księżycowatą. Natomiast krążek stawowy uzupełniając zbyt krótką głowę k. łokciowej, łączy się głównie z kością księżycowatą, a także z trójgraniastą.

Torebka stawowa Obszerna i luźna. Przyczepia się wzdłuż brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła 1. więzadło poboczne promieniowe nadgarstka ( ligamentum collaterale carpi radiale) przyczepia się do wyrostka rylcowatego kości promieniowej i do kości łódeczkowatej.2. więzadło poboczne łokciowe nadgarstka ( ligamentum collaterale carpi ulnare) przy­czepia się do wyrostka rylcowatego kości łokciowej i do kości : trójgraniastej i grochowatej. 3. więzadło dłoniowe promieniowo-nadgarstkowe (ligamentum radiocarpeum palmare s. volare) biegnie od wyrostka rylcowatego i brzegu dłoniowego powierzchni stawowej nad­garstkowej kości promieniowej i przyczepia się do kości : łódeczkowatej, księżycowatej, trójgranistej i główkowatej. 4. więzadło grzbietowe promieniowo-nadgarstkowe (ligamentum radiocarpeum dorsale) biegnie od brzegu grzbietowego powierzchni stawowej kości promieniowej do powierzchni grzbietowych kości szeregu bliższego nadgarstka. 5. więzadło łukowate dłoniowe nadgarstka (ligamentum arcuatum carpi palmare) powstaje przez połączenie części włókien więzadła dłoniowego promieniowo-nadgarstkowego z po­dobnymi włóknami biegnącymi od wyrostka rylcowatego kości łokciowej. 6. więzadło dłoniowe łokciowo-nadgarstkowe (ligamentum ulnocarpeum palmare) odcho­dzi od wyrostka rylcowatego kości łokciowej i razem z poprzednim układa się na stronie dło­niowej kości główkowatej i księżycowatej. 7. więzadło łukowate grzbietowe nadgarstka (ligamentum arcuatum carpi dorsale) biegnie po stronie grzbietowe od kości łódeczkowatej do kości trójgraniastej, przeskakując kość księ­życowatą i nie dochodząc do kości przedramienia.

Mechanika stawu W stawie promieniowo-nadgarstkowym wykonujemy ruchy : zgięcia dłoniowego (flexio pal­maris), zgięcia grzbietowego ( flexio dorsalis), odwodzenia (abductio), przywodzenia (adductio) i obwodzenia (circumductio).

Miednica kostna

Os ilium (kość biodrowa) Składa się z talerza (ala ossis ilii) i trzonu (corpus ossis ilii) oddzielonych od siebie po we­wnętrznej stronie kresą łukowatą (linea arcuata). Na talerzu kości biodrowej wyróżniamy dwie powierzchnie : pośladkową (facies glutea) - zewnętrzną, i krzyżowo-miedniczną (facies sacropelvina) - wewnętrzną. Ponadto wyróż­niamy grzebień biodrowy (crista iliaca) stanowiący górną granicę oraz brzeg przedni i tylny. Na powierzchni pośladkowej znajdują się trzy kresy pośladkowe - kresa pośladkowa przed­nia, tylna i dolna (lineae gluteae : anterior, posterior et inferior). Powierzchnia krzyżowo-miedniczna tworzy dół biodrowy (fossa iliaca). Ku tyłowi od dołu znajduje się powierzchnia uchowata (facies auricularis) łącząca się z jednoimienną powierzchnią na kości krzyżowej, natomiast do tyłu i góry od niej leży guzowatość biodrowa (tuberositas iliaca). Powierzchnia uchowata jest od przodu i dołu ograniczona przez bruzdę przypanewkową (sulcus paragle­noidalis). Grzebień biodrowy rozpoczyna się kolcem biodrowym przednim górnym (spina iliaca anterior superior), poniżej którego leży kolec biodrowy przedni dolny (spina iliaca anterior inferior). Ku dołowi brzeg przedni przechodzi w wyniosłość biodrowo-łonową (eminentia iliopubica). Brzeg tylny grzebienia kończy się kolcem biodrowym tylnym górnym (spina iliaca posterior superior), a poniżej niego leży kolec biodrowy tylny dolny (spina iliaca po­sterior inferior). Na grzebieniu możemy wyróżnić trzy równolegle biegnące listewki : wargę zewnętrzną (labium externum), kresę pośrednią (linea intermedia), i wargę wewnętrzną (labium internum). Z wargi zewnętrznej do tyłu od kolca biodrowego przedniego górnego (ok. 5 cm) uwypukla się guzek biodrowy (tuberculum iliacum). Ku dołowi poniżej kolca biodrowego tylnego dolnego brzeg tylny przechodzi we wcięcie kulszowe większe (incisura ischiadica major). Trzon kości biodrowej wytwarza ok. 2/5 górne panewki kości miednicznej (acetabulum).

Os ischii (kość kulszowa) Składa się z trzonu (corpus ossis ischii) i gałęzi (ramus ossis ischii). Tworzy tylno-dolny odcinek kości miednicznej. Trzon tworzy nieco więcej niż 2/5 panewki.

Na górnym brzegu otworu zasłonionego (w obrębie k. kulszowej, na jej brzegu przednio-dol­nym) znajduje się guzek zasłonowy tylny (tuberculum obturatorium posterius). Na tylnym brzegu trzonu leży kolec kulszowy (spina ischiadica). Powyżej kolca widoczne jest wcięcie kulszowe większe (incisura ischiadica major); poniżej zaś, między kolcem a guzem kulszo­wym (tuber ischiadicum) leży wcięcie kulszowe mniejsze (incisura ischiadica minor). Oba wcięcia kulszowe są zamknięte więzadłami, tworząc odpowiednio otwór kulszowy większy

i mniejszy. Poniżej wcięcia kulszowego mniejszego leży wydatny guz kulszowy. Gałąź k. kulszowej łączy się z gałęzią dolną k. łonowej. Wyróżniamy na niej powierzchnię zewnętrzną i wewnętrzną oraz brzeg górny i dolny.

Os pubis (kość łonowa) Składa się z trzonu (corpus ossis pubis), gałęzi górnej (ramus superior ossis pubis) i gałęzi dolnej (ramus inferior ossis pubis). Trzon k. łonowej tworzy około 1/5 panewki. Przyśrod­kowo i do przodu od panewki znajduje się wyniosłość biodrowo-łonowa (eminentia iliopu­bica). Na gałęzi górnej wyróżniamy powierzchnię tylną, górną i dolną, brzeg przedni i tylny. Brzeg tylny powierzchni górnej wytwarza grzebień k. łonowej (pecten ossis pubis), który ku tyłowi przedłuża się w kresę łukowatą (linea arcuata). Kresa ta wraz z linią biegnącą między po­wierzchnią miedniczną a podstawą k. krzyżowej, w jej częściach bocznych, i wzgórek wytwa­rzają kresę graniczną (linea terminalis), oddzielającą miednicę większą od mniejszej. Brzeg przedni powierzchni górnej kończy się guzkiem łonowym (tuberculum pubicum). Po­wierzchnia dolna przechodzi w bruzdę zasłonową (sulcus obturatorius). Ostry brzeg między powierzchnią dolną i tylną skierowany ku dołowi tzw. grzebień zasłonowy (crista obturato­ria), ma guzek zasłonowy przedni (tuberculum obturatorium anterius). Przyśrodkowo gałąź górna kończy się powierzchnią spojeniową (facies symphysialis). Gałąź dolna ma brzeg przyśrodkowy i boczny oraz powierzchnię wewnętrzną i zewnętrzną. Przyśrodkowy brzeg tej gałęzi jest odchylony bocznie tworząc grzebień łonowy (crista pu­bica).

Panewka (acetabulum) Jest położona na zewnętrznej powierzchni kości miednicznej. Utworzona jest przez trzony wszystkich trzech kości budujących kość miedniczną (po ok. 2/5 tworzą kości biodrowa i kul­szowa, a pozostałą 1/5 tworzy trzon k. łonowej). Panewka jest objęta rąbkiem panewki (limbus acetabuli), przerwanym u dołu przez wcięcie panewki (incisura acetabuli). Do brzegu rąbka panewki przyczepia się obrąbek panewkowy (labrum acetabulare). Obrąbek w miejscu wcięcia panewki tworzy więzadło poprzeczne panewki (ligamentum transversum acetabuli). Wcięcie panewki prowadzi do dołu panewki (fossa acetabuli), otoczonego od przodu, góry i tyłu przez powierzchnię księżycowatą (facies lunata).

Otwór zasłoniony (foramen obturatum) Jest ograniczony kością łonową i kulszową. Do brzegów otworu przyczepia się błona zasło­nowa (membrana obturatoria). U góry brzegi błony zasłonowej nie dochodzą do górnego brzegu, lecz przyczepiają się do guzka zasłonowego przedniego (tuberculum obturatorium anterius) położonego na grzebieniu zasłonowym k. łonowej i do guzka zasłonowego tylnego (tuberculum obturatorium posterius), położonego na trzonie k. kulszowej tuż pod wcięciem panewki.

W ten sposób zostaje ograniczony kanał zasłonowy (canalis obturatorius).- od góry - bruzda zasłonowa- od przodu - guzek zasłonowy przedni- od tyłu - guzek zasłonowy tylny- od dołu - wolny, górny brzeg błony zasłonowej. Przez kanał ten przechodzi nerw, tętnica i żyły zasłonowe

Połączenia miednicy : 1. Kość krzyżowa i kości miedniczne (w zasadzie biodrowe) łączą się stawowo za pomocą stawów krzyżowo-biodrowych (articulatio sacroiliaca).

2. Dwie kości łonowe łączą się z przodu za pomocą spojenia łonowego (symphysis pubica).

3. Więzozrosty miednicy, łączą poszczególne elementy w obrębie miednicy.

Spojenie łonowe (symphysis pubica)

Powierzchnie spojeniowe kk. łonowych, pokryte chrząstką szklistą, są dopasowane za pomocą krążka międzyłonowego (discus interpubicus). Występowanie małej szczelinowatej jamy wewnątrz krążka międzyłonowego przemawia za tym, ze spojenie łonowe jest formą przej­ściową między chrząstkozrostem i połączeniem maziowym.

Spojenie łonowe jest wzmocnione przez dwa więzadła :

1. więzadło łonowe górne (ligamentum pubicum superius) - biegnie po brzegu górnym spoje­nia łonowego, przyczepiając się do górnego brzegu krążka międzyłonowego,

a rozpoczyna się na guzku łonowym jednej strony i kończy się na guzku łonowym drugiej strony.

2. więzadło łonowe łukowate (ligamentum arcuatum pubis) - biegnie wzdłuż brzegu dolnego gałęzi dolnej jednej k. łonowej do drugiej, przyczepiając się po drodze do brzegu górnego krążka międzyłonowego.

Staw krzyżowo-biodrowy (articulatio sacroiliaca)

Staw płaski (nie jest możliwe rozróżnienie główki i panewki).

Powierzchnie stawowe są utworzone przez powierzchnie uchowate k. biodrowej

i k. krzyżowej.

Torebka stawowa silnie napięta, przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła. 1. więzadła krzyżowo-biodrowe brzuszne (ligamenta sacroiliaca ventralia) - łączą po­wierzchnię miedniczną części bocznej k. krzyżowej z brzegiem przednim powierzchni uchowa­tej k. biodrowej.

2. więzadła krzyżowo-biodrowe grzbietowe (ligamenta sacroiliaca dorsalia) - łączą grze­bień krzyżowy pośredni i boczny z brzegiem tylnym talerza k. biodrowej (na przestrzeni od kolca biodrowego tylnego górnego do dolnego). Ze względu na przyczep dalszy tego więza­dła wyróżniamy w nim dwa pasma :

a). więzadło krzyżowo-biodrowe grzbietowe krótkie (ligamentum sacroiliacum dorsale breve) - przyczepiające się do kolca biodrowego tylnego górnego

b). więzadło krzyżowo-biodrowe grzbietowe długie (ligamentum sacroiliacum dorsale lon­gum) - przyczepiające się do kolca biodrowego tylnego dolnego.

3. więzadła krzyżowo-biodrowe międzykostne (ligamenta sacroiliaca interossea) - łączą odpowiednio guzowatości k. biodrowej i k. krzyżowej.

4. więzadło biodrowo-lędźwiowe (ligamentum iliolumbale) - rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych L4 i L5, a kończy się na tylnej części grzebienia k. biodrowej oraz powierzchni wewnętrznej talerza k. biodrowej i powierzchni górnej części bocznej k. krzyżowej.

Pozostałe więzozrosty miednicy.

1. więzadło krzyżowo-guzowe (ligamentum sacrotuberale) - biegnie od kolców biodrowych tylnych : górnego i dolnego, od brzegu bocznego k. krzyżowej i górnych dwóch kręgów

k. guzicznej - dochodzi do powierzchni przyśrodkowej guza kulszowego. Wzdłuż przyśrodko­wego brzegu gałęzi k. kulszowej biegnie wąskie pasmo tego więzadła, tzw. wyrostek sierpo­waty (processus falciformis). Wyrostek ten wraz z gałęzią k. kulszowej tworzą rowek, w którym zawarte są naczynia sromowe wewnętrzne oraz nerw sromowy, które tą drogą zdążają poprzez otwór kulszowy mniejszy do dołu kulszowo-odbytniczego.

2. więzadło krzyżowo-kolcowe (ligamentum sacrospinale) - rozpoczyna się na brzegu bocz­nym dolnej części k. krzyżowej i górnych kręgach guzicznych, a kończy się na kolcu kulszo­wym.

Wspomniane więzadła przekształcają wcięcia kulszowe w otwór kulszowy większy (foramen ischiadicum majus) i otwór kulszowy mniejszy (foramen ischiadicum minus).

Otwór kulszowy większy

Jest ograniczony :- od przodu : przez wcięcie kulszowe większe

- od góry : przez kolec biodrowy tylny dolny i brzeg boczny k. krzyżowej

- od tyłu : przez więzadło krzyżowo-guzowe

- od dołu : przez więzadło krzyżowo-kolcowe i kolec kulszowy.

Otwór kulszowy mniejszy

Jest ograniczony : - od przodu : przez wcięcie kulszowe mniejsze

- od góry : przez więzadło krzyżowo-kolcowe i kolec kulszowy

- od tyłu : przez więzadło krzyżowo-guzowe

- od dołu : przez guz kulszowy.

3. Błona zasłonowa (membrana obturatoria) - zamyka niecałkowicie otwór zasłoniony

i służy jako przyczep mięśni zasłaniaczy : wewnętrznego i zewnętrznego.

4. Więzadło pachwinowe (ligamentum inquinale) - jest to więzadło nietypowe, będące nie­jako zgrubiałym dolnym brzegiem włókien rozcięgnowych mięśni skośnych brzucha : ze­wnętrznego i wewnętrznego oraz m. poprzecznego brzucha (głównie m. skośnego brzucha zewnętrznego). Od zewnątrz jest widoczne jako bruzda pachwinowa (sulcus inquinalis). Przyczepia się do kolca biodrowego przedniego górnego i do guzka łonowego. Przed doj­ściem do guzka łonowego część włókien więzadła pachwinowego oddziela się, biegnąc

w kierunku grzebienia k. łonowej i wytwarzając więzadło rozstępowe (ligamentum lacunare). Mniej więcej w połowie długości więzadła pachwinowego oddziela się część włókien pod po­stacią tzw. więzadła biodrowo-grzebieniowego (ligamentum vel arcus iliopectineus) i do­chodzi do wyniosłości biodrowo-łonowej.

Poniżej i do tyłu od więzadła pachwinowego znajduje się przestrzeń zwana rozstępem wspólnym (lacuna communis). Więzadło biodrowo-grzebieniowe dzieli rozstęp wspólny na dwa przedziały :

a). leżący przyśrodkowo rozstęp naczyń (lacuna vasorum)

b). i leżący bocznie rozstęp mięśni (lacuna musculorum).

Miednica kostna jako całość.

Wspólną nazwą miednicy obejmujemy pierścień kostny utworzony przez k. krzyżową, gu­ziczną i obie kk. miedniczne. Kresa graniczna (linea terminalis) dzieli miednicę kostną na dwa odcinki : górny, czyli miednicę większą (pelvis major) oraz dolny, czyli miednicę mniejszą (pelvis minor).

Miednica większa jest utworzona przez lędźwiowy odcinek kręgosłupa oraz talerze

kk. biodrowych i bierze udział w wytwarzaniu ścian jamy brzusznej.

Miednica mniejsza jest ograniczona od tyłu kością krzyżową i guziczną, z boku kk. kulszo­wymi i częściowo kk. biodrowymi, od przodu spojeniem łonowym i kk. łonowymi.

Wyczuwalne punkty kostne miednicy pozwalają na pobranie wymiarów, które pozwalają wnioskować, czy jama miednicy jest dostatecznie szeroka dla przejścia części przodującej płodu w czasie porodu. Odróżniamy następujące płaszczyzny i wymiary :

1. Płaszczyzna wchodu miednicy (planum aditus pelvis) - jej miano wywodzi się z faktu, że jest pierwszą płaszczyzną, którą musi "pokonać" (wstawić się) część przodująca płodu w cza­sie akcji porodowej. Płaszczyzna ta biegnie przez kresę graniczną : tj. górny brzeg spojenia ło­nowego, grzebienie kk. łonowych, kresy łukowate, linie łączące powierzchnię miedniczną

k. krzyżowej z jej podstawą oraz wzgórek (promontorium). Wzgórek = kąt lędźwiowo-krzy­żowy, zależnie od źródeł, jest określany jako krążek międzykręgowy pomiędzy L5 i S1 lub najbardziej ku przodowi wysterczający punkt pierwszego kręgu k. krzyżowej.

2. Płaszczyzna próżni miednicy (planum amplitudinis pelvis) - biegnie przez 1/2 wysokości spojenia łonowego, środki panewek stawów biodrowych oraz krążek międzykręgowy pomię­dzy S2 i S3.

3. Płaszczyzna cieśni miednicy (planum angustiae pelvis) - biegnie przez dolny brzeg spoje­nia łonowego, końce kolców kulszowych oraz wierzchołek k. krzyżowej.

4. Płaszczyzna wychodu miednicy (planum exitus pelvis) - wyróżniamy płaszczyznę wy­chodu przednią i tylną, w postaci dwóch trójkątów : tylny rozpoczyna się na wierzchołku

k. guzicznej, a kończy na linii łączącej oba guzy kulszowe; natomiast przedni rozpoczyna się na dolnym brzegu spojenia łonowego, a kończy się również na linii łączącej oba guzy kulszowe.

W każdej z wymienionych płaszczyzn wyróżniamy wymiary :

a). wymiar prosty (diameter recta) - czyli największą odległość od spojenia łonowego

w płaszczyźnie strzałkowej w obrębie danej płaszczyzny (lub największa odległość między dwoma punktami danej płaszczyzny w obrębie płaszczyzny strzałkowej).

b). wymiar poprzeczny (diameter transversa) - jest to największa odległość między dwoma punktami danej płaszczyzny w obrębie płaszczyzny czołowej.

Dodatkowo w obrębie płaszczyzny wchodu wyróżniamy trzeci wymiar :

c). wymiar skośny (diameter obliqua) - jest to odległość szczeliny stawowej stawu krzyżowo-biodrowego jednej strony od wyniosłości biodrowo-łonowej strony przeciwległej. W tym wymiarze "wstawia się" szew strzałkowy główki płodu do płaszczyzny wchodu.

Oprócz wymiarów stosuje się także sprzężne :

1. sprzężna anatomiczna (conjugata anatomica) - jest wymiarem prostym płaszczyzny wchodu.

2. sprzężna prawdziwa (conjugata vera s. obstetrica) - jest to najkrótsza odległość promon­torium od tylnego brzegu spojenia łonowego (nieco poniżej sprzężnej anatomicznej).

3. sprzężna przekątna (conjugata diagonalis) - łączy szczyt promontorium z dolnym brze­giem spojenia łonowego.

Oś miednicy (axis pelvis) - jest to linia łącząca środki wymiarów prostych wszystkich płaszczyzn mied­nicy. Leży w niej macica.(!!!)

Nachylenie miednicy (inclinatio pelvis) - jest to kąt między płaszczyzną wchodu a płaszczyzną poziomą.

Różnice płciowe miednicy męskiej i żeńskiej

1. U kobiety płaszczyzna wchodu ma kształt poprzecznie położonego owalu, u mężczyzny przybiera kształt sercowaty.

2. Talerze kk. biodrowych są u kobiet szerzej rozstawione.

3. K. krzyżowa u kobiety jest szersza.

4. Kyfoza krzyżowa jest u kobiety głębsza.

5. Gałęzie dolne kk. łonowych tworzą u mężczyzny kąt podłonowy, a u kobiety łuk łonowy.

6. U mężczyzny promontorium jest bardziej wydatne.

7. U mężczyzny spojenie łonowe jest wyższe.

POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA.

Wśród połączeń kręgosłupa możemy spotkać zarówno połączenia ścisłe (chrząstkozrosty, więzozrosty i kościozrosty), jak i połączenia ruchome - stawowe. Generalnie połączenia krę­gosłupa dzielimy na długie i krótkie. Połączenia krótkie zespalają ze sobą sąsiednie kręgi, na­tomiast połączenia długie łączą więcej niż dwa kręgi.

Do połączeń długich zaliczamy :

1. więzadło podłużne przednie (ligamentum longitudinale anterius) - rozpoczyna się na guzku gardłowym części podstawnej k. potylicznej i biegnie po przedniej powierzchni trzonów kręgów i tarcz międzykręgowych, zachodząc na powierzchnie boczne trzonów kręgów; koń­czy się na powierzchni miednicznej k. krzyżowej.

2. więzadło podłużne tylne (ligamentum longitudinale posterius) - rozpoczyna się na stoku k. potylicznej i przednim brzegu otworu wielkiego, biegnie wzdłuż tylnej powierzchni trzonów kręgów i tarcz międzykręgowych (łączy się ściśle z tarczami międzykręgowymi, rozszerzając się na nich, a zwężając na trzonach kręgów) i kończy w górnym odcinku kanału krzyżowego.

3. więzadło nadkolcowe (ligamentum supraspinale) - łączy wyrostki kolczyste kręgów po­cząwszy od C7 aż do grzebienia krzyżowego pośrodkowego.

4. więzadło karkowe (ligamentum nuchae) - przyczepia się do grzebienia potylicznego ze­wnętrznego, guzka tylnego kręgu szczytowego oraz wierzchołków wyrostków kolczystych kręgów C2 - C7.

Połączenia krótkie łączą :

1. wyrostki stawowe - są to tzw. połączenia międzykręgowe (juncturae zygapophysiales s. articulationes intervertebrales)(łączą wyrostki stawowe górne i dolne tworząc 23 pary sta­wów międzykręgowych).

2. łuki kręgów - więzadła żółte (ligamenta flava s. ligamenta interarcuata).

3. wyrostki poprzeczne - więzadła międzypoprzeczne (ligamenta intertransversaria).

4. wyrostki kolczyste - więzadła międzykolcowe (ligamenta interspinalia).

5. trzony kręgów - krążki międzykręgowe (disci intervertebrales) - zbudowane z dwóch czę­ści : jądra miażdżystego (nucleus pulposus) położonego ekscentrycznie bliżej brzegu tylnego krążka oraz pierścienia włóknistego (anulus fibrosus) położonego obwodowo w stosunku do jądra miażdżystego w postaci koncentrycznie ułożonych blaszek. Komórki jądra miażdży­stego oraz więzadło wierzchołka zęba są pozostałościami po strunie grzbietowej (chorda dor­salis).

Połączenie k. krzyżowej z guziczną

Jest to tzw. połączenie krzyżowo-guziczne (junctura sacrococcygea). Łączą się w nim rożki guziczne (cornua coccygea) i rożki krzyżowe (cornua sacralia). Powierzchnie są uzu­pełnione przez krążek międzykręgowy. Połączenie to wzmacniają :

a). więzadło krzyżowo-guziczne brzuszne (odp. więzadłu podłużnemu przedniemu)

b). więzadło krzyżowo-guziczne grzbietowe głębokie (odp. więzadłu podłużnemu tylnemu)

c). więzadło krzyżowo-guziczne grzbietowe powierzchowne (odp. więzadłom żółtym i toreb­kom stawowym)

d). więzadło krzyżowo-guziczne boczne ( odp. więzadłom międzypoprzecznym).

Połączenia kręgosłupa z czaszką

Wyróżniamy dwa stawy łączące kręgosłup z głową :

a). staw górny głowy ( staw szczytowo-potyliczny ; articulatio atlantooccipitalis)

b). staw dolny głowy (staw szczytowo-obrotowy; articulatio atlantoaxialis)

Staw górny głowy składa się z dwóch symetrycznych stawów.

Powierzchnie stawowe : główkę w stawie stanowi powierzchnia stawowa kłykcia k. potylicz­nej; panewką jest dołek stawowy górny kręgu szczytowego.

Torebka stawowa : przyczepia się wzdłuż brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła :

1. błona szczytowo-potyliczna przednia (membrana atlantooccipitalis anterior) - przycze­pia się do części podstawnej k. potylicznej i łuku przedniego kręgu szczytowego.

2. błona szczytowo-potyliczna tylna (membrana atlantooccipitalis posterior) - przyczepia się do brzegu tylnego otworu wielkiego k. potylicznej i do tylnego łuku kręgu szczytowego.

Ruchy : w stawie górnym głowy wykonujemy ruchy "potakiwania".

Staw dolny głowy morfologicznie zbudowany jest z czterech stawów; dwóch nieparzystych położonych do przodu i do tyłu od zęba kręgu obrotowego; oraz dwóch parzystych stawów szczytowo-obrotowych bocznych.

Powierzchnie stawowe : główkę w stawie szczytowo-obrotowym bocznym stanowi po­wierzchnia stawowa górna kręgu obrotowego; panewką jest dołek stawowy dolny kręgu szczytowego. Stawy związane z zębem kręgu obrotowego to stawy szczytowo-obrotowe po­środkowe, odpowiednio przedni i tylny.

Główką w stawie szczytowo-obrotowym pośrodkowym przednim jest powierzchnia stawowa przednią zęba kręgu obrotowego; panewkę stanowi dołek zęba (fovea dentis). Z kolei w sta­wie szczytowo-obrotowym pośrodkowym tylnym główkę stanowi powierzchnia stawowa tylna zęba, a panewką jest powierzchnia stawowa więzadła poprzecznego kręgu szczytowego.

Torebki stawowe : przyczepiają się wzdłuż brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła :

1. więzadło krzyżowe kręgu szczytowego (ligamentum cruciforme atlantis) - jest zbudo­wane z części poziomej (więzadło poprzeczne kręgu szczytowego) oraz pionowej (pęczki podłużne).

a). więzadło poprzeczne kręgu szczytowego (ligamentum transversum atlantis) - przyczepia się do wewnętrznych powierzchni części bocznych kręgu szczytowego.

b). pęczki podłużne górne (fasciculi longitudinales superiores) - przyczepiają się do przed­niego brzegu otworu wielkiego k. potylicznej i do więzadła poprzecznego kręgu szczytowego.

c). pęczki podłużne dolne (fasciculi longitudinales inferiores) - odchodzą również od więza­dła poprzecznego i dochodzą do tylnej powierzchni trzonu kręgu obrotowego.

2. więzadło wierzchołka zęba (ligamentum apicis dentis) - łączy szczyt zęba z brzegiem przednim otworu wielkiego.

3. więzadła skrzydłowate (ligamenta alaria) - rozpoczynają się na stronach bocznych zęba i dochodzą do powierzchni przyśrodkowych kłykci potylicznych.

4. błona pokrywająca (membrana tectoria) - rozpoczyna się na wewnętrznej powierzchni części podstawnej k. potylicznej i kończy na powierzchni tylnej trzonu kręgu obrotowego.

Ruchy : w stawie dolnym głowy wykonujemy ruchy "przeczenia".

Kanał kręgowy (ograniczenia)

- od przodu : tylne powierzchnie trzonów kręgów i krążków międzykręgowych oraz lig. longitudinale poste­rius.

- od boków : nasady łuków kręgów

- od tyłu : blaszki łuków kręgów i ligg. flava (więzadła żółte)

Boczna ściana kanału kręgowego jest niepełna ponieważ między nasadami łuków kręgów leżą otwory mię­dzykręgowe.

Otwór międzykręgowy (ograniczenia)- od góry : wcięcie kręgowe dolne kręgu leżącego bezpośrednio wyżej

- od dołu : wcięcie kręgowe górne kręgu leżącego bezpośrednio niżej

- od przodu : powierzchnie tylne trzonów sąsiednich kręgów i krążka międzykręgowego

- od tyłu : wyrostki stawowe - dolny, kręgu leżącego wyżej; górny, kręgu leżącego bezpośrednio niżej oraz przednia powierzchnia torebki stawu międzykręgowego.

Zawartość otworu międzykręgowego :

1. nerw rdzeniowy

2. zwój międzykręgowy (in. zwój rdzeniowy)

3. gałąź rdzeniowa i jej podział na tętnice korzeniowe

4. żyły łączące sploty żylne kręgowe wewnętrzne z zewnętrznymi

POŁĄCZENIA ŻEBER Z KRĘGOSŁUPEM

Żebra łączą się z kręgami piersiowymi za pomocą stawów żebrowo-kręgowych (articulationes costovertebrales). Nazwa ta obejmuje połączenie głowy żebra z dołkami że­browymi trzonów kręgów piersiowych i dołkiem żebrowym krążka międzykręgowego oraz połączenie guzka żebra z dołkiem żebrowym wyrostka poprzecznego.

Articulatio capitis costae (staw głowy żebra)

Powierzchnie stawowe : główkę w tym stawie stanowi powierzchnia stawowa głowy żebra; panewkę stanowi dołek żebrowy dolny kręgu leżącego wyżej, dołek żebrowy górny kręgu położonego bezpośrednio niżej oraz dołek żebrowy krążka międzykręgowego. Należy tu do­dać, iż żebro I łączy się przeważnie tylko z trzonem Th1, również żebra XI i XII (a czasem też X).

Torebka stawowa : przyczepia się wzdłuż brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła :

1. więzadło promieniste głowy żebra (ligamentum capitis costae radiatum) - biegnie od głowy żebra do powierzchni bocznej trzonów odpowiednich kręgów i krążka międzykręgo­wego.

2. więzadło śródstawowe głowy żebra (ligamentum capitis costae intraarticulare) - biegnie od grzebienia głowy żebra do krążka międzykręgowego (brakuje go w stawach żeber I, XI i XII, a czasem także X).

Articulatio costotransversaria (staw żebrowo-poprzeczny)

Istnieją na 10 górnych żebrach.

Powierzchnie stawowe : główkę w tym stawie stanowi powierzchnia stawowa guzka żebra; panewkę stanowi powierzchnia stawowa dołka żebrowego odpowiedniego kręgu.

Torebka stawowa : przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła :

1. więzadło żebrowo-poprzeczne (ligamentum costotransversarium) - jest rozpięte między tylną powierzchnią szyjki żebra a przednią powierzchnią wyrostka poprzecznego odpowiada­jącego mu kręgu.

2. więzadło żebrowo-poprzeczne górne (ligamentum costotransversarium superius) - bie­gnie od grzebienia szyjki żebra do dolnego brzegu wyrostka poprzecznego kręgu leżącego bezpośrednio wyżej.

3. więzadło żebrowo-poprzeczne boczne (ligamentum costotransversarium laterale) - bie­gnie dwoma pasmami z tylnej powierzchni szyjki żebra do nasady wyrostka kolczystego oraz do nasady wyrostka poprzecznego, bezpośrednio wyżej położonego kręgu.

4. więzadło guzka żebra (ligamentum tuberculi costae) - biegnie od wierzchołka wyrostka poprzecznego do tylnej powierzchni guzka żebra.

POŁĄCZENIA ŻEBER Z MOSTKIEM

Siedem górnych żeber (zwanych żebrami prawdziwymi) łączy się z mostkiem.

a). chrząstka żebra pierwszego łączy się za pomocą chrząstkozrostu mostkowo-żebrowego żebra pierwszego (synchondrosis sternocostalis costae primae).

b). żebra II - VII łączą się z mostkiem za pomocą stawów mostkowo-żebrowych (articulationes sternocostales). Główkę w stawie stanowi powierzchnia stawowa końca mostkowego chrząstki żebra; panewką jest powierzchnia stawowa wcięcia żebrowego mostka (dla żebra II - wcięcie żebrowe leży na pograniczu rękojeści i trzonu mostka; dla żeber III - VI wcięcia żebrowe znajdują się na bocznym brzegu trzonu; natomiast dla żebra VII wcięcie że­browe leży na pograniczu trzonu i wyrostka mieczykowatego). Torebka stawowa : przyczepia się wzdłuż brzegów powierzchni stawowych.

Więzadła :

1. więzadła promieniste mostkowo-żebrowe (ligamenta sternocostalia radiata : anterius et posterius) - biegną odpowiednio z przedniej i tylnej powierzchni mostkowych końców chrzą­stek żeber na przednią i tylną powierzchnię mostka.

2. więzadło śródstawowe mostkowo-żebrowe (ligamentum sternocostale intraarticulare) - jest obecne w stawie mostkowo-żebrowym żebra II. Biegnie od mostkowego końca żebra II do miejsca połączenia rękojeści i trzonu mostka.

3. więzadła żebrowo-mieczykowe (ligamenta costoxiphoidea) - biegną z dolnego końca trzonu mostka i przednich powierzchni VI i VII chrząstki żebrowej na powierzchnie przednią wyrostka mieczykowatego (łączą się z blaszką przednią pochewki m. prostego brzucha).

Przylegające chrząstki żeber VI, VII i VIII z reguły łączą się stawami międzychrząstkowymi (articulationes interchondrales).

Otwór górny klatki piersiowej (ograniczenia)

- od przodu : górny brzeg rękojeści mostka (wcięcie szyjne); górne powierzchnie końców mostkowych obojczyków.

- od boków : brzegi wewnętrzne pierwszych żeber

- od tyłu : przednia powierzchnia trzonu kręgu Th1.

Otwór dolny klatki piersiowej (ograniczenia)

- od przodu : dolny brzeg wyrostka mieczykowatego mostka;

- od boków : dolne brzegi łuków żebrowych (chrząstki żeber X - VII)

- od tyłu : wolne końce żeber XI-tych, dolne brzegi żeber XII-tych i przednia powierzchnia trzonu kręgu Th12.

STAWY I WIĘZOZROSTY OBRĘCZY KOŃCZYNY GÓRNEJ

Więzozrosty łopatki

Na łopatce znajduje się kilka więzadeł, które różnią się od więzadeł stawowych tym, że łączą różne części tej samej kości. Zaliczamy do nich :

1. więzadło kruczo-barkowe (ligamentum coracoacromiale) - biegnie z powierzchni tylnej wyrostka kruczego do brzegu przedniego wyrostka barkowego. Więzadło to uzupełnia panewkę stawu ramiennego wytwarzając (wraz z wyrostkiem kruczym i barkowym oraz powięzią podnaramienną) tzw. sklepienie stawu ramiennego (fornix humeri).

2. więzadło poprzeczne łopatki górne (ligamentum transversum scapulae superius) - jest rozpięte ponad wcięciem łopatki, przekształcając je w otwór (biegnie przez niego żyła i nerw nadłopatkowy, podczas gdy tętnica biegnie ponad nim).

3. więzadło poprzeczne (ligamentum transversum scapulae inferius) - biegnie od bocznego brzegu grzebienia łopatki do tylnego brzegu panewki stawowej.

Staw mostkowo-obojczykowy (articulatio sternoclavicularis)

Powierzchnie stawowe : Główką jest powierzchnia stawowa końca mostkowego obojczyka.

Panewką natomiast jest wcięcie obojczykowe rękojeści mostka oraz powierzchnia stawowa obojczykowa pierwszego żebra chrzęstnego.

Torebka stawowa : luźna, ale gruba przyczepia się wzdłuż granic powierzchni stawowych.

Jama stawu jest przedzielona przez krążek stawowy na dwa piętra (górno-boczne i dolno-przyśrodkowe).

Więzadła : 1. więzadło międzyobojczykowe (lig. interclaviculare) - biegnie z przyśrodkowego końca jednego obojczyka do drugiego przyczepiając się po drodze do brzegu górnego wcięcia szyjnego rękojeści mostka (jego włókna częściowo przyczepiają się także do krążków stawowych).

2. więzadło żebrowo-obojczykowe (lig. costoclaviculare) - przyczepia się do górnej powierzchni pierwszej chrząstki żebrowej i do wycisku więzadła żebrowo-obojczykowego na powierzchni dolnej obojczyka.

3. więzadło mostkowo-obojczykowe przednie i tylne (lig. sternoclaviculare anterius et posterius) - biegną odpowiednio z przedniej i tylnej powierzchni rękojeści mostka do przedniego i tylnego brzegu końca mostkowego obojczyka.

Ruchy : mechanika stawu jest w zasadzie podobna do stawu kulistego wolnego (jest to zwłaszcza widoczne przy złamaniu obojczyka).

Staw barkowo-obojczykowy (articulatio acromioclavicularis)

Powierzchnie stawowe : Główkę w tym stawie stanowi powierzchnia stawowa końca barkowego obojczyka (facies articularis acromialis claviculae); panewką jest powierzchnia stawowa wyrostka barkowego łopatki (facies articularis acromi).

Torebka stawowa : przyczepia się do granic powierzchni stawowych. Jama stawu, jak poprzednio, jest przedzielona krążkiem stawowym na dwa piętra.

Więzadła : 1. więzadło barkowo-obojczykowe (lig. acromioclaviculare) - przyczepia się do górnej powierzchni wyrostka barkowego łopatki i górnej powierzchni końca barkowego obojczyka.

2. więzadło kruczo-obojczykowe (lig. coracoclaviculare) - biegnie od guzowatości kruczej do górnej powierzchni wyrostka kruczego łopatki. Składa się z dwóch pasm : więzadła czworobocznego (lig. trapezoideum), które odchodzi od kresy czworobocznej obojczyka; oraz więzadła stożkowatego (lig. conoideum), które odchodzi od guzka stożkowatego.

Ruchy : również ten staw odpowiada stawowi kulistemu wolnemu.

RĘKA (manus)

W ręce odróżniamy trzy odcinki : a). nadgarstek (carpus) b). śródręcze (metacarpus) c). palce (digiti)

Nadgarstek składa się z ośmiu kości ułożonych w dwa szeregi po cztery kości. W skład szeregu bliższego wchodzą :

1. k. łódeczkowata (os scaphoideum)2. k. księżycowata (os lunatum) 3. k. trójgraniasta (os triquetrum) 4. k. grochowata (os pisiforme)

Szereg dalszy (również licząc od strony promieniowej do łokciowej) jest utworzony przez :

k. czworoboczną większą (os trapezium) 2. k. czworoboczną mniejszą (os trapezoideum) 3. k. główkowatą (os capitatum) 4. k. haczykowatą (os hamatum]

Powierzchnia dłoniowa nadgarstka jest wklęsła i wytwarza bruzdę nadgarstka (sulcus carpi). Brzegi nadgarstka : promieniowy i łokciowy, wznoszą się ku przodowi. Od strony promieniowej znajduje się wyniosłość promieniowa nadgarstka (eminentia carpi radialis) utworzona przez guzek k. łódeczkowatej (tuberculum ossis scaphoidei) oraz guzek k. czworobocznej większej (tuberculum ossis trapezii). Po stronie łokciowej znajduje się analogiczna wyniosłość łokciowa nadgarstka (eminentia carpi ulnaris), w skład której wchodzą : k. grochowata i haczyk k. haczykowatej (hamulus ossis hamati). Między obiema tymi wyniosłościami jest rozpięte pasmo tkanki włóknistej łącznej tzw. troczek zginaczy (retinaculum flexorum), który zamyka bruzdę nadgarstka w kanał nadgarstka (canalis carpi).

Przez kanał ten przechodzą :

1. nerw pośrodkowy

2. ścięgno zginacza długiego kciuka

3. 4 ścięgna zginacza palców powierzchownego

4. 4 ścięgna zginacza palców głębokiego

5. pochewka otaczająca ścięgno zginacza długiego kciuka

6. pochewka otaczająca 8 ścięgien zginaczy palców

7. przez kanał także przechodzi (ale się w nim kończy) ścięgno zginacza promieniowego nadgarstka.

Śródręcze (metacarpus) składa się z 5 kości śródręcza, z których każda składa się z trzonu, końca bliższego (podstawy) i końca dalszego (głowy).

Kości palców ręki (ossa digitorum manus) składają się z paliczków (phalanges). Cztery palce strony łokciowej mają po trzy paliczki : bliższy, środkowy i dalszy, palec pierwszy - kciuk (polex) ma dwa paliczki : bliższy i dalszy. W każdym paliczku wyróżniamy trzon, koniec bliższy (podstawę) i koniec dalszy (głowę - in. guzowatość paliczka dalszego).

Wzajemne relacje kk. nadgarstka.

1. k. łódeczkowata łączy się z kośćmi : promieniową, czworobocznymi większą i mniejszą, księżycowatą i główkowatą.

2. k. księżycowata łączy się z : k. promieniową, główkowatą, haczykowatą, łódeczkowatą

i trójgraniastą.

3. k. trójgraniasta łączy się z kk. : księżycowatą, grochowatą i haczykowatą.

4. k. grochowata łączy się z powierzchnią dłoniową k. trójgraniastej.

5. k.czworoboczna większa łączy się z kk.: łódeczkowatą, I k. śródręcza, czworoboczną mniejszą i II k. śródręcza.

6. k. czworoboczna mniejsza łączy się z kk.: łódeczkowatą, II k. śródręcza, czworoboczną większą i główkowatą.

7. k. główkowata łączy się z kk.: łódeczkowatą, księżycowatą, II, III i IV k. śródręcza, czworoboczną mniejszą i haczykowatą.

8. k. haczykowata łączy się z kk.: księżycowatą, IV i V k. śródręcza, główkowatą i trójgraniastą.

Połączenia stawowe dłoni :

1. kk. nadgarstka w obrębie szeregu łączą się stawami międzynadgarstkowymi (art. intercarpeae).

2. kk. szeregu bliższego i dalszego nadgarstka łączą się stawem śródnadgarstkowym (art. mediocarpea).

3. kk. szeregu dalszego nadgarstka i podstawy kk. śródręcza łączą się za pomocą stawów nadgarstkowo-śródręcznych (art. carpometacarpeae), wśród których wyróżnia się staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka (art. carpometacarpea pollicis).

4. podstawy kk. śródręcza II - V łączą się stawami międzyśródręcznymi (art. intermetacarpeae).

5. głowy kk. śródręcza i podstawy paliczków bliższych łączą się stawami śródręczno-paliczkowymi (art. metacarpophalangeae)

6. paliczki między sobą łączą się stawami międzypaliczkowymi (art. interphalangeae).