PANTEISTYCZNO-EWOLUCYJNA KONCEPCJA RELIGII WG HEGLA

Hegel ostro oceniał pewne formy religii, Wyróżnił religię: „obiektywną" i „subiektywną" opowiadając się za tą ostatnią. Za religie obiektywną uważał chrześcijaństwo, głownie katolicyzm, oparty na czynniku instytucji, przepisach prawnych i autorytecie duchownych. Taka forma religii wg Hegla ogranicza wolność i uczy formalizmu. Z tego względu propagował religię „ludową", opartą na sumieniu, świadomości etycznej i powiązanej z państwem.

Hegel uważał, że genezą rzeczywistości jest idea, myśl, pojęcie. Rozum (świadomość) jest główną przyczyną świata, świat widzialny jest uzewnętrznieniem i realizacją idei. Byt jest utożsamiany z myślą, dlatego prawa myśli rządzą światem realnego bytu. Heglizm jest idealizmem, ponieważ realność świata łączy z faktem ludzkiego poznania i stopniowego rozwoju samoświadomości.

System Hegla składa się z trzech części: logiki, filozofii przyrody i filozofii ducha. Logika jest nauką o formach rozwoju myśli. Rozwój nie dokonuje się w sposób harmonijny, lecz drogą zmian rewolucyjnych, tj. poprzez współistnienie sprzeczności.

Filozofia przyrody pozwala stwierdzić, że na terenie świata roślinnego i zwierzęcego odbywa się ewolucja cykliczna. Filozofia ducha rozpada się na trzy części: filozofię ducha subiektywnego, obiektywnego i absolutnego. O duchu subiektywnym mówi antropologia, omawiająca rozwój i naturę człowieka. Filozofia ducha obiektywnego obejmuje sferę prawa i państwowość. Domenę ducha absolutnego tworzą sztuka, religia i filozofia.

Sztuka obejmuje ducha absolutnego poznawczo poprzez formy myślowe, np.: za pomocą malarstwa, rzeźby, architektury.

Wyższa formą poznania jest religia, ujmująca Boga za pomocą wyobrażeń, metafor i obrazów. Najbardziej Hegel cenił filozofię, która jest: „pojęciową wiedzą" o Bogu. Akceptował on religię, ale stawiał ją niżej od filozofii. Uważał, że prymitywizm wyobrażeń religijnych ogranicza się do sfery zewnętrznego wyrazu i nie sięga rdzenia prawdy.

Zdaniem Hegla tworzywem rzeczywistości jest myśl (samowiedza) przekształcająca się samorzutnie i wewnętrznie w samoświadomości. Istnieją dwie formy świadomości. Jedna, samodzielna, której istotą jest byt dla siebie i druga, niesamodzielna, której istotą jest życie czyli byt dla kogoś innego. Realne jest to, co istnieje w myśli. Jeśli Absolut (duch czysty) jest samoświadomością, to posiada najpełniejszą i pierwotna realność.

Chociaż Hegel nie zgadzał się z wszystkimi założeniami panteizmu, to jego ontologia jest panteizmem, gdyż świat widzialny uznawał za przejaw i element składowy absolutnego ducha. Absolut nazywał samowiedzą, duchem i samoświadomością, nie odmawiał bóstwu samoświadomości. Uznawał dialektyczne zjednoczenie rzeczy z duchem absolutnym, ale nie twierdził, że rzeczy w swej skończoności są Bogiem.

Niektórzy autorzy dostrzegają u Hegla ateizm. „Ujawnienie się" absolutnego ducha w ludzkiej świadomości nie daje podstaw do nazywania Hegla ateistą w sensie właściwym tego słowa. Istnieją u niego elementy ateistyczne, nie ma natomiast systemowego ateizmu

Śmierć Chrystusa Hegel; interpretuje jako „śmierć Boga". Umarł Absolut osobowy, ale
równocześnie narodził się duch absolutny - utożsamiany z naturą i historią ludzkości.
Heglizm pozwala lepiej postawić problemy stojące na pograniczu filozofii, teologii i antropologii. Hegel przypomniał, iż problemy wolności człowieka, transcendencji i obecności Boga w świecie nie zostały do końca przeanalizowane.