Harcerskie formy pracy

Opracowane przez Janusza Tomaszewskiego [e-mail]

AKADEMIA

- forma nadawania uroczystego charakteru ważnym sprawom, najczęściej rocznicom lub wydarzeniom. Charakterystyczny dla akademii jest podział uczestników na odbiorców i wykonawców.

ALARM

- jest formą sprawdzenia natychmiastowej gotowości harcerzy, a także sposobem szybkiego zmobilizowania zespołu do działania.
alarm do pilnego działania - to harcerska odpowiedź na niespodziewane potrzeby
alarm obozowy np.: mundurowy, nocy przed grą itp.

GAZETKA

- publikacja wydawana okresowo w pewnych stałych terminach. Może być cenną i ciekawą forma pracy jeśli wyraża rzeczywiste zainteresowania jej redaktorów i czytelników.

OGNISKO

- to misterium, świętość dla harcerzy. Dostarcza wartościowych przeżyć, uspokaja, nastraja do refleksji.
ognisko - spotkanie - biorą w nim udział sami harcerze, czasem zaprasza się na nie gości, ale nie są to widzowie lecz uczestnicy spotkania. Wszyscy obecni jednakowo aktywnie uczestniczą w ognisku. Często odbywa się bez scenariusza i przygotowanego programu. Każdy ma prawo zabrać głos, wziąć udział w zabawie lub grze.
ognisko - impreza - organizowane jest z udziałem gości widzów, ze specjalnie przygotowany, programem. Ma charakter swego rodzaju widowiska plenerowego. Program trzeba przygotować starannie, przewidując w nim elementy aktywujące widzów np.: piosenki, zabawy.

AUDYCJA

audycja słowna - podstawowym jej instrumentem jest słowo.
audycja muzyczna
audycja słowno-muzyczna
Podstawowe formy stosowane w audycjach to:
- informacja, czyli krótkie wiadomości o wydarzeniach.
- reportaż, bezpośrednio zarejestrowany (np. na taśmie magnetofono - wej) przebieg wydarzenia, imprezy, zbiórki.
- dyskusja, organizowana w celu omówienia waznej sprawy
- wywiad
- pogadanka, wypowiedź jednej osoby w interesującej dziedzinie.
- audycja poetycka, prezentująca utwory poetyckie
- konkurs
- porady praktyczne

BIEG

- służy rozwijaniu określonych umiejętności i zaradności harcerzy w warunkach terenowych
Bieg sumujący zdobycie stopnia - organizuje się go dla harcerzy, którzy wcześniej spełnili odpowiednie dla danego stopnia wymagania.
Bieg terenoznawczy - w celu praktycznego nauczenia orientowania się w terenie, sporządzanie szkiców w marszu, robienie jodełki itp.
Bieg przyrodniczy - służy sprawdzeniu i wzbogaceniu wiedzy przyrodniczej.
Bieg sprawdzający postawy - wzdłuż trasy pozoruje się konkretne, nie związane z tematem trasy sytuacje.

MONTAŻ SŁOWNO-MUZYCZNY

- jedna z form pracy scenicznej, polega na wykorzystaniu fragmentów wierszy, prozy przy jednoczesnym korzystaniu z utworów muzycznych. Należy:
- zsynchronizować tematykę montażu z wiodącym tematem imprezy.
- starannie dobrać cytaty.
- opracować dane teksty
- dostosować utwory muzyczne
- przygotować scenografię
- wyselekcjonować harcerzy mających zdolności interpretacyjne.
- przeprowadzić próby mające na celu zgranie elementów montażu.
- wyreżyserować cały montaż.

FOTOGRAFIA

- fotografia dokumntacyujna ma za zadanie zachowanie obrazów przemijających wydarzeń historycznych (np. z życia obozu, imprezy harcerskie)
Rodzaje fotografii:
- reportaż
- fotomontaż, czyli fotograficzny obraz otrzymany przez zmontowanie w jedną całość temtyczną wycinków z kilku fotografii.
- zdjęcia pamiątkowe
- dokumentacyjne (np. pionierka obozowa)
Można również fotografie wykorzystywać przy różnych okazjach: kroniki, wystawy, wieczory wspomnień, gazetki.

CAPSTRZYK

- jest formą uczestniczenia w obchodach uroczystości, rocznic i świąt. Jest sposobem wyrażania emocjonalnego stosunku harcerzy do tych wydarzeń.
Słowo capstrzyk oznacza sygnał wykonywany najczęściej na trąbce, oznajmiający koniec zajęć dziennych.

DYSKUSJA

dyskusja tradycyjna - biorą w niej udział wszyscy uczestnicy spotkania w takiej kolejności w jakiej się zgłaszają, albo w ustalonej przez prowadzącego dyskusję.
dyskusja panelowa - dyskutuje ze sobą tylko kilka osób, pozostali uczestnicy przysłuchują się.
dyskusja 66 - organizujemy ja gdy chcemy uzyskać opinię wszystkich w jednej kwestii. Uczestników dzielimy na 6 osobowe zespoły, które dyskutują w ograniczonym czasie np. po 6 minut. Potem następuje dyskusja plenarna, podczas której przedstawiają wyniki swojej pracy.

ZLOT

- zgromadzenie osób przybyłych z różnych stron w celu odbycia obrad lub wzięcia udziału we wspólnej imprezie kulturalnej, turystycznej itp. Dobrze zorganizowany i przeprowadzony zlot pozostaje ważnym elementem wychowawczym, a harcerz odczuwa wewnętrzną łączność z innymi harcerzami. Zloty można podzielić na dwie grupy:

1. rocznica wydarzenia

2. poświęcony jakiejś postaci

3. jubileusz działalności

1. zloty drużyn

2. Zloty ogólnopolskie

3. Zloty chorągwiane

FILM

- wykorzystuje się go do utrwalenia faktów z życia drużyny, szczepu, itd.

GAWĘDA

- opowiadanie, opowieść, pogadanka. Jest to rodzaj krótkiego, barwnego opowiadania opartego o prostą fabułę, odnoszącego się do przykładu zachowań ludzkich, opisów i faktów z życia. Celem tego opowiadania jest wywołanie emocjonalnego stosunku do określonych sprawm wydarzen itp.
gawęda okolicznościowa - zawiązana z ważnymi wydarzeniami, rocznicami, świętami. Oddziałująca na uczucia wychowanków powoduje ich emocjonalne wiązanie z określonymi treściami.
gawęda sytuacyjna - związana z różnymi sytuacjami wychowawczymi zaistniałymi np. w drużynie. Gawęda może odnosić się do danej sytuacji bezpośrednio lub pośrednio - przez opowiadanie o podobnym zdarzeniu. Może być wygłoszona "na gorąco" zaraz po wymagającym interwencji zdarzeniu.
gawęda obrzędowa - związana z różnymi obrzędowymi okolicznościami w drużynie np.: składanie przyrzeczenia.
gawęda - scenariusz, drużynowy w jej trakcie przygotowuje sytuacje, którą za chwilę harcerze sami powtórzą. Na jej podstawie przygotowuje się konkretne zajęcia.
gawęda "klasyczna" - wygłoszona przez drużynowego, opowiada o pozytywnym charakterze, który po wielu trudnościach odnosi zwycięstwo.
gawęda - rozmowa, zawiera ona element rozmowy i dyskusji. Efekt zamierzony osiągamy stawiając pytania i opisując kontrowersyjne sytuacje.
gawęda - wspólne opowiadanie - drużynowy rozpoczyna opowiadanie, a harcerze je kontynuują

MANEWRY

- powinny przypominać grę wojenną, w której różne zaskakujące nie przewidywane przez uczestników sytuacje wymagają natychmiastowej gotowości, wykazania się różnymi umiejętnościami. Manewry powinny być sprawdzeniem odwagi, dyscypliny, umiejętności współdziałania z kolegami.

DEFILADA

- forma o charakterze dyscyplinującym, porządkującym. Dobrze służy zgraniu zastępu lub drużyny. Jest formą zaprezentowania się drużyny wobec innych zespołów harcerskich oraz widzów.

GRY SPORTOWE

- zaspokajają potrzebę ruchu, umożliwiają organizowanie nieskomplikowanej rywalizacji między jednostkami i zespołami, rozwijają sprawność fizyczną.
gry sportowe zespołowe - oparte na rywalizacji sportowej dwóch lub więcej zespołów. Mają jednolite i stałe przepisy.
gry sportowe indywidualne - występuje w nich element rywalizacji i walki sportowej między dwoma zawodnikami.

GRY ŚWIETLICOWE

- za ich pomocą można rozwijać wiele pożytecznych cech np.: logiczne myślenie, spostrzegawczość, pamięć wzrokową, wyobraźnię, pamięć itp.
gry planszowe.
gry losowe - o wygranej decyduje los i szczęście
gry losowo-strategiczne - o przebiegu decyduje los, ale grający ma szansę stosowania w ramach obowiązujących przepisów pewnej własnej taktyki, dokonuje wyboru różnych wariantów gry.
gry strategiczne - o wygranej decydują umiejętności grającego.
gry sprawdziany - celem jest sprawdzenie wiadomości z wybranej dziedziny. Uczestnik gry wykorzystując wiedzę musi rozwiązać konkretne zadania.
gry i zabawy towarzyskie - są swobodne i spontaniczne.

GRY TERENOWE

- z reguły odbywają się w lesie. Podczas nich harcerze zdobywają lub sprawdzają różne swoje umiejętności, poznają okolice, ćwiczą sprawność ruchową, zmysł obserwacji.
gra terenowa prosta - wykorzystujemy tylko elementy terenoznawstwa.
gra terenowa rozbudowana - ma jakąś fabułę, rozgrywa się między różnymi zespołami, w trudnych warunkach.
gra terenowa nocna - zazwyczaj prosta gra terenowa odbywająca się w nocy.

KOMINEK

- odbywa się w pomieszczeniu zamkniętym, ma podobne walory co ognisko. Jest zebraniem o charakterze kameralnym. Mogą być kominki reżyserowane z wcześniej przygotowanym programem, bądź też spontaniczne z przygotowanymi piosenkami i gawędą na wiodący temat.

HARCE

- są to przede wszystkim gry i ćwiczenia terenowe. "Na biwaku, czy wycieczce zawsze znajdziesz te dwie, trzy godziny, aby przeprowadzić grę terenową z podchodzeniem, czy obroną terenu".

SPOTKANIE

- z człowiekiem, który może coś przekazać naszym harcerzom. spotkanie związane z realizacja zadania - pozwala głębiej poznać problem, którym harcerze sie aktualnie zajmują.
spotkanie okolicznościowe - jako sposób uczczenia rocznicy lub święta.

INSCENIZACJA (TEATR)

- krótkie formy artystyczne, mogą być np.: elementami kominka, ogniska. Polegają na zaprezentowaniu przy udziale harcerzy sytuacji, zdarzenia. Tematyka przedstawienia jest dowolna i zależy od jego motywu oraz celu.
teatr samorodny - od momentu ustalenia tematu, harcerze pracują samodzielnie: dzielą role, układają kolejność wydarzeń (piszą scenariusz). Nie ma potrzeby uczenia się ról ani przeprowadzania prób. Wszystko jest umowne (nie ma rekwizytów i dekoracji) i oparte na wyobraźni harcerzy. Temat podsuwa drużynowy, potem wszystko zależy od harcerzy.
inscenizacja okolicznościowa - drużyna przygotowuje ją z okazji jakiegoś wydarzenia, rocznicy, święta. Wykorzystuje się gotowy scenariusz. Odbywają się próby, przygotowuje się rekwizyty i dekoracje.
teatrzyk Kukiełkowy
teatr faktu - oparty na informacjach zaczerpniętych z historii, pamiętników, literatury. Ilustruje na podstawie faktów, wypowiedzi, określone problemy polityczne, społeczne. Inscenizacja angażuje emocjonalnie zarówno wykonawców jak i widzów.

KOMIKS

- historyjka obrazkowa opatrzona krótkim tekstem, zwykle o charakterze sensacyjnym lub humorystycznym. Można wykonać dla naszych celów, na potrzeby drużyny komiks przedstawiający historie z obozowego życia, rajdu, biegu na stopień itp. Taką rzecz łatwo jest zmieścić w kronice, w gazetce, na tablicy ogłoszeń. Robienie komiksu rozwija między innymi wyobraźnię, estetykę, poprawny język.

KONKURS

- przedsięwzięcie o charakterze artystycznym, rozrywkowym, sportowym, mające określony program i dające możliwość wyboru przez eliminację najlepszych wykonawców. Formuła konkursu musi być atrakcyjna i stanowić bodziec do poszerzenia i zgłębienia wiedzy.
quiz - polega na odpowiedzi na pytania, mogą brać w nim udział indywidualni uczestnicy, a także kilkuosobowe zespoły. Ma na celu sprawdzenie wiedzy.
konkurs umiejętności - np. praktycznych, sprawnościowych, manualnych, kulinarnych itd.
konkurs twórczości - np. rysunkowy, poetycki, muzyczny, wynalazczy, jego celem jest wywołanie zainteresowania określoną dziedziną twórczości lub tematyką.
konkurs kombinowany - może obejmować wiedzę, umiejętności jak i twórczość. Uczestnicy nie tylko odpowiadają na pytania, ale wykonują różne praktyczne zadania, wykazują się możliwościami twórczymi.

MAKIETA

- model jakiejkolwiek kompozycji przestrzennej, pomnika itd. Materiał, z którego wykonuje się modele, jest zróżnicowany np. karton, plastelina, blaszki, drewno itd. Mogę zawierać elementy ruchome, służące do objaśnienia poszczególnych ruchów np. urządzeń, ludzi itd. Makietując różne rzeczy należy uwzględnić celowość tego rodzaju działania -> Co chcemy osiągnąć makietując zdarzenie?

WYWIAD

- rozmowa mając na celu zebranie pewnych wiadomości. Wywiad jest bezpośrednim kontaktem harcerzy z ludźmi uczestniczącymi w ważnych wydarzeniach, robiących ciekawe rzeczy itd. Tematyka wywiadu jest dowolna i uzależnia się ją od potrzeby oraz od możliwości jej przeprowadzenia przez harcerzy.

MISTERIUM

- to w starożytności forma kultu dostępna tylko dla wtajemniczonych; uroczystość, której głównym elementem było widowisko dotyczące epizodu z życia jakiegoś bóstwa, połączone z procesjami, tańcami, śpiewami itp. Obecnie misterium to w przenośni niezrozumiałe, tajemnicze zjawiska i procesy, np. misterium życia, śmierci, odradzania się przyrody itp.

Słownik języka polskiego PWN 1979

Uzupełniając powyższe można dodać, że misterium w harcerstwie jest wykorzystywane do zaznaczenia jakichś wartości, symboliki znaczeń itd. Zazwyczaj atmosfera jest bardzo ważna przy misteriach. Łączy w sobie tajemnicę, zainteresowanie, zachwyt, może strach itp.

VIDEO

- można puścić film na zbiórce, zimowisku, szkoleniu instruktorskim. Można samemu nagrać film. Filmy historyczne jeż nakręcone mogą być wykorzystywane na szkoleniach instruktorskich, rajdach. Ważne są fimy-reportaże kręcone podczas zlotów, obozów, rajdów itd.

SĄD

- inscenizacja rozprawy sądowej z udziałem harcerzy instruktorów.
"sąd nad poglądem" - popularnie stosowany z okazji wszechnic, historycznych szkoleń i kursów. Stosując te formę, trzeba rzetelnie przygotować jej stronę merytoryczną np. poprzez odpowiednie przygotowanie uczestników sądu. Wskazany jest kilkudniowy okres przygotowawczy. Nie może to być improwizacja. W przygotowaniu "sądu nad poglądem" pomoże ci:
- wybranie tematu sądu
- zebranie materiałów pomocniczych
- zapoznanie się obrony i oskarżenia z materiałem
- rozpracowanie strategii obrony, poskarżenia
- gruntowne przygotowanie się sędziego do prowadzenia rozprawy
- przygotowanie "sali rozpraw" np. strojów, dowodów rzeczowych.

TURNIEJ

- to forma współzawodnictwa indywidualnego lub zespołowego w zakresie wiedzy lub umiejętności, charakteryzująca się wieloetapowością. W przypadku turniejów zespołowych można spodziewać się, że zwycięstwo spowoduje wewnętrzne "scementowanie" się zespołu.

HAPPENING

- forma artystyczna dająca dużą swobodę wyrażania wizji artystycznych. Wykorzystuje nagrania dźwiękowe, slajdy, filmy, grę świateł, oryginalna scenografię, rekwizyty itd. Podczas happeningu włącza się do niego osoby będące obserwatorami, a których udział jest przewidziany w scenariuszu.

WYCIECZKA

- wędrówka piesza, wyjazd, podróż. Wycieczka ma konkretny cel i temat.
wycieczka terenowa
wycieczka krajoznawczo-przyrodnicza - ma na celu poznanie np.; pięknych zakątków oklicy, zabytków itp.
wycieczka społeczna - jej celem jest poznanie obiektów produkcyjnych, kulturowych lub usługowych, a także ludzi w miejscach pracy.

RAJD

- impreza turystyczna lub zawody sportowe polegające na przebyciu określonej rasy w wyznaczonym czasie przy ustalonych warunkach regulaminu.
rajd pieszy
rajd rowerowy
rajd tematyczny - np.: Rajd Arsenał

WYSTAWA

- wystawiony na pokaz zbiór wytworów działalności człowieka w jakiejkolwiek dziedzinie lub okazów przyrody.
wystawa twórczości - np. prac plastycznych, rzeźby, twórczości technicznej. Wystawy te są pokazem dorobku i osiągnięć harcerzy.
wystawa hobbystów i zbieraczy - prezentuje się na niej eksponaty z różnych dziedzin, którymi zajmują się hobbyści, zachęca do zainteresowania się danym hobby.
wystawa drużyny, szczepu - najczęściej wystawiana z okazji jubileuszu drużyny, szczepu.
wystawa historyczna - np. z okazji rocznicy danego wydarzenia.
wystawy z różnych dziedzin kultury - związane z prezentacją dziedziny, którą chcemy aktualnie zainteresować innych np. filmem, teatrem, muzyką.

ZWIAD

- zbieranie wiadomości na jakiś temat, często wśród większej liczby ludzi, na większym terenie. Organizuje się je zarówno w miejscu bezpośredniej działalności, jak i w innych rejonach kraju np. podczas obozu. Przedmiotem zainteresowania może być życie ludzi, obyczaje, działalność organizacji, instytucji, przyroda itd.
zwiad - obserwacja - podstawową techniką zabierania informacji jest obserwacja. Tematy mogą być różne, ale tylko takie, które umożliwiają zdobycie informacji drogą obserwowania.
zwiad - wywiad - oparty na rozmowie przeprowadzonej z ludźmi, którzy mogą dostarczyć informacji na inny temat.
zwiad - wycieczka - wycieczka wtedy jest zwiadem, gdy podstawowe zadanie jej uczestników polega na zebraniu informacji na określony temat.
zwiad - zadanie między zbiórkowe - każdy indywidualnie zbiera informacje dotyczące określonej sprawy, które potem sumują się w jedna całość.