BUDŻET
ZAGADNIENIA OGÓLNE

Prawo finansowe - funkcja

Prawo finansowe reguluje zjawiska posługiwania się pieniądzem przez państwo, jego gromadzenia i rozdziału w celu realizacji zadań państwa.

Formy organizacyjne publicznej gospodarki finansowej

• Jednostka budżetowa,

• Gospodarstwo pomocnicze,

• Fundusz motywacyjny,

• Zakład budżetowy,

• Fundusz celowy.

Jednostka budżetowa

• Pokrywa wydatki bezpośrednio z budżetu, zaś dochody odprowadza do tego budżetu,

• Posiada odrębną organizację i zespół pracowniczy,

• Gospodarka finansowa na podstawie planu finansowego.

Gospodarstwo pomocnicze

• Tworzone przez jednostkę budżetową,

• Odrębna organizacja, finansowanie i zespół pracowniczy,

• Pokrywanie kosztów działalności z dochodów własnych,

• Gospodarka finansowa na podstawie planu finansowego,

• 50 % zysku podlega wpłacie do budżetu.

Fundusz motywacyjny

• Tworzy jednostka budżetowa,

• Brak wyodrębnienia organizacyjnego i pracowniczego,

• Plan finansowy podstawą działania,

• Środki finansowe gromadzone na wyodrębnionych rachunkach bankowych,

• Wydatki na cele wskazane w decyzji o utworzeniu (wynagrodzenia, pochodne, inwestycje).

Zakład budżetowy

Jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która:

• Odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania,

• Pokrywa koszty swej działalności z uzyskiwanych przychodów,

• Może otrzymywać dotacje przedmiotowe lub podmiotowe,

• Działa na podstawie planu finansowego,

• Rozlicza się z budżetem nadwyżką środków obrotowych (normatyw).

Fundusz celowy

• Powiązanie dochodów ze ściśle określonych źródeł z wydatkami na ściśle określone cele,

• Jako osoba prawna lub wyodrębniony rachunek bankowy,

• Gospodarka finansowa na podstawie planu finansowego,

• Może zaciągać kredyty i pożyczki.

Dług publiczny

• Łączne finansowe zobowiązania podmiotów sektora finansów publicznych z tytułu finansowania nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne.

• Niedobór środków finansowych wynikający z ograniczonych źródeł własnych dochodów oraz niemożności obniżenia wydatków publicznych.

Deficyt budżetowy

• Różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu – nadwyżka lub deficyt budżetowy,

• Deficyt sektora finansów publicznych – ujemna różnica między dochodami publicznymi, powiększonymi o bezzwrotne pożyczki zagraniczne a wydatkami publicznymi w danym okresie.

System budżetowy

Scentralizowane zasoby pieniężne państwa przeznaczone na pokrycie wydatków związanych z realizacją jego funkcji. Elementy:

• Zasoby pieniężne państwa,

• Sporządzane plany dochodów i wydatków,

• Nadawanie tym planom określonej formuły prawnej.

Budżet państwa

Roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administracji rządowej, uchwalany w formie ustawy na okres roku kalendarzowego, zwanego rokiem budżetowym.

Zasady budżetowe

• Postulaty pod adresem ustawodawstwa i praktyki, dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań, rozumiane jako pożądane cechy gospodarki budżetowej.

• Należą do nich:

• Zasada powszechności,

• Zasada jedności,

• Zasada niefunduszowania,

• Zasada szczegółowości,

• Zasada równowagi,

• Zasada jawności,

• Zasada przejrzystości.

Procedura uchwalania budżetu

• Przedłożenie założeń projektu budżetu przez MF do rozpatrzenia przez RM,

• Weryfikacja założeń,

• Opracowanie projektu budżetu,

• Przedłożenie kompletnego projektu budżetu RM,

• Uchwalenie przez RM projektu.

Procedura budżetowa
– Sejm i Senat

• Przedłożenie projektu budżetu wraz z uzasadnieniem,

• Rozpatrywanie projektu w trzech czytaniach – termin 4 miesięcy od przedłożenia,

• Skierowanie ustawy do Marszałka Senatu – uchwała w terminie 20 dni od otrzymania.

Prowizorium budżetowe

Prowizorium budżetowe jest tymczasowym budżetem, uchwalanym na okres części roku budżetowego o mniejszej niż budżet szczegółowości.

Układ wykonawczy budżetu

Instytucja prawna polegająca na ustawowym przekazaniu uprawnień do bardziej szczegółowego podziału dochodów i wydatków w budżecie już po jego uchwaleniu, według obowiązujących podziałek klasyfikacji budżetowej, nie uwzględnionych w ustawie budżetowej (w terminie 21 dni dysponenci części budżetu realizują).

Dysponenci środków budżetowych

• Dysponenci główni – państwowe jednostki budżetowe posiadające odrębną część w budżecie (np. działy administracji rządowej),

• Dysponenci drugiego stopnia – państwowe jednostki budżetowe bezpośrednio podległe dysponentom głównym,

• Dysponenci trzeciego stopnia – państwowe jednostki budżetowe podległe bezpośrednio dysponentom drugiego stopnia.

Dysponenci środków budżetowych

Zmiany w budżecie

W trakcie wykonywania budżetu mogą zaistnieć sytuacje powodujące konieczność dokonania zmian w ustalonych pierwotnie kwotach dochodów i wydatków.

Zmiany w budżecie

• Przyczyny obiektywne – są efektem realizacji założeń systemowych wynikających z przyjętych rozwiązań prawnych, np. wiążą się z koniecznością rozdysponowania rezerw,

• Przyczyny subiektywne – wynikają z pojawienia się nieprzewidzianych okoliczności, np. skorygowania skutków błędnego planowania.

Zmiany w budżecie

Zmiany dokonywane w budżecie mogą być wynikiem:

• Rozdysponowania nowych środków,

• Zmiany przeznaczenia środków,

• Określenie przeznaczenia rezerw obligatoryjnych,

• Określenie przeznaczenia rezerw fakultatywnych.

Zasady klasyfikacji budżetowej

Dochody i wydatki budżetowe oraz przychody systematyzuje się, dzieląc na:

• Części budżetu odpowiadające centralnym i naczelnym organom państwa, podziałowi administracji rządowej na działy i podziałowi wojewódzkiemu wyodrębnione na podstawie kryterium podmiotowego,

Zasady klasyfikacji budżetowej

• Działy budżetu – odpowiadające branżom gospodarki narodowej oraz podmiotów gospodarczych (np. rolnictwo, leśnictwo, transport, łączność); jest to podział przedmiotowy,

• Rozdziały budżetu – odpowiadające podziałowi na rodzaje działalności (np. utrzymanie dróg, oświetlenie); jest to podział podmiotowy i przedmiotowy,

Zasady klasyfikacji budżetowej

• Paragrafy budżetu – grupujące dochody według ich źródeł (wpływy z poszczególnych podatków, ceł, kar, itp.) oraz wydatki według ich przeznaczenia (wydatki osobowe, obsługa zadłużenia zagranicznego, rezerwy, itp.); jest to podział rodzajowy.

Klasyfikacja budżetowa-pojęcie

Budżety samorządowe

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest podstawowym planem finansowym samodzielnego prowadzenia gospodarki finansowej jednostki samorządu, uchwalonym przez jej organ stanowiący na rok kalendarzowy, z uwzględnieniem ustawowo przewidzianej struktury i treści.

Budżety samorządowe

Budżet gminy, powiatu i województwa jest podstawą samodzielnej gospodarki finansowej tych jednostek.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest planem uchwalanym na rok kalendarzowy (zasada roczności).

Nadzór Regionalnych Izb Obrachunkowych

Regionalne Izby Obrachunkowe pełnią funkcje kontrolne, nadzorcze, opiniodawcze, instruktażowo-szkoleniowe oraz są organami orzekającymi w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Nadzór Regionalnych Izb Obrachunkowych

Funkcja kontrolna:

• kontrole kompleksowe,

• kontrole bieżące (doraźne).

Funkcja nadzorcza:

• nadzór nad uchwałami w sprawach finansowych,

• nadzór nad uchwałami budżetowymi.

Nadzór Regionalnych Izb Obrachunkowych

Jeżeli budżet jednostki samorządu terytorialnego nie zostanie uchwalony do 31 marca roku budżetowego, Regionalna Izba Obrachunkowa w terminie do dnia 30 kwietnia roku budżetowego ustala budżet tej jednostki w zakresie obligatoryjnych zadań własnych oraz zadań zleconych.

Nadzór Regionalnych Izb Obrachunkowych

W ramach nadzoru Regionalne Izby Obrachunkowe opiniują sprawozdania z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Opinia RIO przedstawiana jest organowi stanowiącemu jednostki samorządu przed rozpatrzeniem absolutorium.

Dyscyplina finansów publicznych

Dyscyplina finansów publicznych określana jest, jako przestrzeganie wszelkiego rodzaju norm prawnych obowiązujących jednostki budżetowe co do zasad i trybu dokonywania wydatków oraz pobierania dochodów budżetowych, przestrzeganie wszelkich norm prawnych i planów regulujących gospodarkę finansową, przestrzeganie prawa, legalności wykonywania gospodarki budżetowej oraz zasad prawa budżetowego i innych norm regulujących sektor finansów publicznych.

Dyscyplina finansów publicznych

Naruszenie reguł gospodarowania środkami publicznymi może wywołać skutki negatywne dla jednostki organizacyjnej, naruszającej te reguły, a jeżeli jest jednocześnie naruszeniem dyscypliny finansów publicznych (dyscypliny budżetowej) – także dla pracowników winnych tych naruszeń.

Katalog karalnych naruszeń
(przykłady)

• Zaniechanie ustalania należności budżetowych,

• Przekroczenie zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze środków publicznych,

• Przeznaczenie dochodów uzyskanych przez jednostkę budżetową na wydatki tej jednostki,

• Zaniechanie przeprowadzenia i rozliczenia inwentaryzacji lub dokonanie jej w sposób niezgodny ze stanem rzeczywistym,

• Wykazanie w sprawozdawczości budżetowej danych niezgodnych z danymi wynikającymi z ewidencji.

7