7. Wyrabianie gotowości dzieci do podjęcia nauki czytania i pisania w zakresie orientacji przestrzennej i lateralizacji.

Opanowanie umiejętności odróżniania i kreślenia liter jest ściśle związane z pojmowaniem kierunków i umiejętnością zastosowania ich w praktyce. Wynika stąd, że warunkiem nabywania umiejętności pisania i czytania jest dobra orientacja przestrzenna. Rozumienie kierunków związane jest niepodzielnie z własnym ciałem i przestrzenią, w której się poruszamy. Zależność ta musi być wypróbowana w osobistym doświadczeniu dziecka. Informacje o kierunkach czerpie ono przez sam fakt poruszania się (własnym ciałem) w przestrzeni, działania w niej, zmiany pozycji, a także z wewnętrznego odczuwania własnych ruchów. Pierwszym takim doświadczeniem jest odczuwanie przez dziecko kierunku wprost oraz prawej i lewej strony w odniesieniu do swego ciała.[...]. Rozróżnianie prawej i lewej strony jest początkiem ustalania się lateralizacji, czyli funkcjonalnej asymetrii ciała, która przejawia się najczęściej przewagą prawej strony nad lewą. Lateralizacja, czyli mówiąc inaczej stronność, określa sprawniejsze działanie nie tylko jednej z rąk, ale także nogi i oka. Bywają również wypadki przewagi lewostronnej lub stronności skrzyżowanej, np. kiedy mamy do czynienia z przypadkiem leworęczności przy równoczesnej prawooczności i prawonożności. Takie sytuacje wymagają specjalnej opieki wychowawczej.

W początkowej fazie wieku przedszkolnego dzieci pojmują kierunki tylko w zależności od swojej pozycji. W pierwszym etapie zaznajamiania się z kierunkami w przestrzeni dziecko nie odkrywa jeszcze żadnych związków położenia przedmiotów wobec siebie wzajemnie.

W następnym etapie rozwoju orientacji przestrzennej dzieci potrafią spostrzegać zależności położenia i kierunku między przedmiotami.

Dopiero w trzeciej fazie rozwoju zaczyna się dziecko posługiwać pełnym schematem utrwalonych kierunków. W tym okresie zaczyna pojmować strukturę przestrzeni, rozumie określenia przyimków (za, przed, nad, pod itp.) i przysłówków (z przodu, z tyłu, w górze, na dole, bliżej, dalej itp.).

Wyrabianie gotowości do nauki czytania i pisania:

- ćwiczenie orientacji przestrzennej

- ułatwienie dziecku poznania schematu własnego ciała i kierunki (przez zajęcia ruchowe oraz poznawanie stosunków jakościowych między przedmiotami)

- rozwijanie orientacji na kartce papieru (wskazywanie rogów, prawej i lewej strony kartki, gdzie jest góra i dół kartki, rysowanie danych przedmiotów i określonych miejscach na kartce papieru)

- ustalenie ręki dominującej, doskonalenie sprawności ręki dominującej zarówno w zakresie szybkości jak i precyzji ruchów

W pracy wychowawczo – dydaktycznej w przedszkolu pracując nad wyrabianiem schematu ciała u dziecka należy pamiętać, że szczególne znaczenie mają wszelkie zabawy, gry i ćwiczenia równowagi. Takie ćwiczenie wymaga od dziecka kontroli własnej postawy.

Następna grupa zabaw i ćwiczeń, która jest bardzo ważna w poznawaniu schematu ciała, to ćwiczenia kształtujące tułowia, a szczególnie skłony w bok i skręty.

Ważnym krokiem na drodze opanowywania kierunków własnym ciałem jest skomplikowana forma chodów kombinowanych.

Orientacji w przestrzeni sprzyjają także zabawy związane z percepcją słuchową, takie jak: Skąd głos dochodzi, W chowanego – z umownym sygnałem głosowym, wskazującym, w jakim kierunku szukać chowających się.

Podsumowując można więc powiedzieć, że pierwotną i najbardziej bezpośrednią informację o przestrzeni osiągamy przez ruch, ale najefektywniej oceniamy przestrzeń za pomocą wzroku i słuchu.

9. Wyrabianie gotowości dzieci do podjęcia nauki czytania i pisania w zakresie koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej

Niezbędna sprawność, która jest potrzebna do nauki czytania i pisania to dobra koordynacja wzrokowo-słuchowo-ruchowa. Zalicza się ona do sfery procesów psychomotorycznych (sprawność analizatorów wzrokowego, słuchowego, kinestetyczno-ruchowego, sprawność aparatu artykulacyjnego, sprawność manualna).

Wyrabianie gotowości do nauki czytania i pisania:

- rozwijanie słuchu przez dostrzeganie, rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków z otoczenia (np. barwy głosu, instrumentu itp.)

- wyróżnianie, rozpoznawanie i powtarzanie głosek

- analiza i synteza dźwiękowa (głoskowanie) wyrazów o prostej budowie fonetycznej zgodnej z zapisem, wyodrębnianie wybranych głosek w nagłosie, wygłosie i w środku wyrazu, ich przeliczanie i określanie kolejności

- rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej

- doskonalenie umiejętności wyrazistego mówienia (ćwiczenia artykulacyjne wyrabiające mięśnie narządów mowy, regulowanie oddechu i siły głosu, modulację głosu)

- rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej (współpraca oka i ręki)

- analiza i synteza słuchowo-wzrokowa: przyporządkowywanie obrazków do usłyszanych dźwięków

- kształtowanie umiejętności różnicowania kształtów, kolorów, dźwięków, wyszukiwania różnic i podobieństw na obrazkach, rozmaitych znakach

- zaznajomienie z istotą symbolu graficznego (np. umowne oznaczenie pogody za pomocą symbolicznych obrazków, wykorzystanie znaków rozpoznawczych, znaków informacyjnych w grach, itp.)

- doskonalenie sprawności manualnych w trakcie montowania, modelowania, wydzierania, wycinania, kolorowania itp.

- wywoływanie swobodnych, ciągłych ruchów ręki z wprowadzeniem zmiany kierunki (np. prowadzenie linii łączących poszczególne punkty itp.)

- przetwarzanie obrazu ruchowego na obraz graficzny (np. zakreślanie w powietrzu koła, zygzaka itp.) i odwrotnie;

- odtwarzanie i odwzorowywanie różnych form, kształtów i układów w trakcie układania (np. z elementów mozaiki geometrycznej), lepienie czy konstruowanie

- wykonywanie elementów literopodobnych (szlaczków)

- ćwiczenia zwinności i zręczności dzieci

Koordynacja ruchowa obejmuje zarówno harmonijną współpracę różnych grup mięśniowych w trakcie wykonywania różnych czynności, jak i momenty zwalniania napięć mięśniowych i całkowitego wyłączenia ruchów, m. in. ruchów zbędnych w danej czynności. Inną bardzo ważną cechą motoryczności, która ma ogromne znaczenie w procesie przygotowania do nauki czytania i pisania, jest zręczność, czyli inaczej stopień podporządkowania ruchowego oka do ręki, wzroku do czynności rąk.