#11). Struktura społeczna. Makro- i mikrostruktury społeczne. Ruchliwość społeczna i jej typy.
JAN TUROWSKI "SOCJOLOGIA. WIELKIE STRUKTURY SPOŁECZNE"
Zjawiska społeczne występują w rzeczywistości w postaci powiązanych ze sobą struktur społecznych.
Strukturę społeczną stanowi osobowość jednostki jako układ przenikających się i wzajemnie ułożonych czynników biogennych, psychologicznych i socjologicznych, wpływających na zachowania jednostki.
Struktura społeczna
- istniejący między składnikami życia społecznego system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii zarówno nieorganizacyjnej jak i organizacyjnej formie, wynikający ze stosunków władzy i podziału funkcji (Ossowski)
-czysta konfiguracja, forma wielokierunkowych stosunków
społecznych, niezależnie od tego, między kim występują i czego dotyczą (Sztompka)
Socjologia: dotyczy jednostek i wszelkich całości społecznych, gdzie jest narzędziem umożliwiającym ich wewnętrznej budowy, jak i związków zewnętrznych, czyli powiązań między wszelkiego rodzaju ponadindywidualnych całościami, a więc zbiorowościami, grupami społecznymi, społecznościami
Podział struktur społecznych:
1.Mikrostruktury społeczne (małe struktury)
-stanowią przedmiot socjologii traktującej o grupach społecznych (wszelkiego rodzaju ponadindywidualnych całościach), ich budowie i funkcjonowaniu, które oparte są na interakcjach bezpośrednich, zachodzących między jednostkami, oraz o stosunkach zachodzących między tak pojętymi małymi grupami
-istnieją w wielkich strukturach społecznych
2.Makrostruktury społeczne (wielkie struktury)
-stanowią przedmiot socjologii traktującej o o grupach społecznych ( w owym szerokim, uniwersalnym znaczeniu), o ich budowie, ale budowie złożonej, obejmującej kilka poziomów organizacyjnych i wiele szczebli wzajemnej zależności oraz wiele rodzajów grup społecznych i ich instytucji grupowych.
-istnieją i funkcjonują poprzez średnie i małe
Historyczna geneza podziału struktur społecznych:
-klasycy socjlogii przedmiotem swych analiz czyniły społeczeństwa globalne (ogólne) i cih strukturę
-zajmowały sie problematyką rozwoju społecznego, praw rządzących życiem społecznym ludzi
-punkt wyjścia -> wielkie struktury społeczne (społeczeństwo, klasy, warstwy zawodowe, państwo, naród
i zależności między różnymi dziedzinami życia społecznego i kultury)
- w analizach odwoływali się do zagadnień osobowości, ról i pozycji społ, różnych instytucji grupowych, małych grup -> podporządkowane analizom, wyjaśnieniom wielkich struktur społ.
Nowsze kierunki socjologiczne:
-jak teoria działania, interakcjonizm symbolicznym teoria wymiany społecznej, fenomenologia społeczna, etnometodologia, przedmiotem swych głownych analiz uczyniły problematykę osobowości, jaźni, tożsamości, a następnie interakcji i wzajemnego oddziaływania oraz problematykę małych grup i ich funkcjonowania
-zajęły się więc porblematyką mikrostruktur społecznych
PIOTR SZTOMPKA "SOCJOLOGIA. ANALIZA SPOŁECZEŃSTWA"
Ruchy społeczne:
-ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej
-przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i sformalizowanych
-są czymś pośrednim między zachowaniami zbiorowymi (np. w tłumie) , a działalnością zawodową (np. w urzędzie)
Przykłady ruchów społecznych:
-antyaborcyjny
-proaborcyjny
-ekologiczny
-koncumentów
-feministyczny
-polityczny
-religijny
Społeczeństwo stworzyło sprzyjające warunki formowania się, mobilizowania i rozwijania ruchów społecznych:
a)proces urbanizacji doprowadził do powstania wielkich skupisk ludności na niewielkiej przestrzeni
b)miasta terenem intensywnych kontaktów, interakcji i komunikacji pomiędzy licznymi jednostkami
c)ułatwiły formułowanie się zbiorowych poglądów, artykułowanie wspólnych wartości i ideologii
JAN SZCZEPAŃSKI "ELEMENTARNE POJĘCIA SOCJOLOGII"
Ruchy społeczne:
- zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu.
- nie jest to tylko masowe występowanie zachowań i podobych dążeń (jesienne zakupy odzieży ciepłej)
-spontaniczne lub celowe dążenie i działanie dla osiągnięcia nowego stanu rzeczy w układzie grup zbiorowości, w organizacji społecznej, systemie instytucji lub nawet strukturze społeczne w skali makro
Powstawanie ruchów społecznych:
- powstają, gdy większa ilość ludzi, świadomie, celowo i wspólnie dąży do realizacji wspólnego celu, stosując te same metody działania, kierując się wspólnymi wartościami i powołując sie na wspólną ideologię
Funkcje:
- procesy prowadzące do czynnego przekształcenia rzeczywistości społecznej
- prowadzą do tworzenia nowych systemów wartości
- tworzą i realizują w praktyce nowe wizje ładu społecznego
- zmieniają układy stosunków społecznych i tworzą nowe instytucje
Ruch społeczny a grupa celowa:
- w pewnym sensie każda zbiorowość celowa powstaje w wyniku zjawisk podobnych do ruchu społecznego, lecz nie jest to warunek konieczny, gdyż grupy mogą powstawać na zasadzie porozumienia, nie mającego charakteru ruchu społecznego
Mechanizm powstawania ruchów społecznych:
-stany rzeczy powodujące, że stosunkowo duża liczba ludzi nie może zaspokajać swoich potrzeb (ekonomicznych, kulturalnych, politycznych itp.)
-niezaspokojone potrzeby wywołują niezadowolenie, frustrację; powstaje stan napięcia emocjonalnego, niepokoju psychicznego
-stan ten zostaje uświadamiany coraz to większej liczbie ludzi poprzez komunikacje, porozumiewanie się
-powstaje stan niepokoju społecznego, dyskusje nad istniejącym stanem rzeczy, wyszukiwanie nowych aspektów, definiowanie ich jako nieznośne, oskarżanie pewnych osób za ten stan
-może doprowadzić tylko do powstania zjawisk występujących masowo (czytelnictwo, migracje)
3 rodzaje ruchów społecznych:
a)ruchy reformatorskie:
*(powstają)
- jeżeli stan niepokoju społecznego obejmuje pewne ograniczone kręgi czy zbiorowości społeczne
- jeżeli dążenia do zmiany istniejącego stanu rzeczy nie spotykają się z represją przy pomocy siły fizycznej
- jeżeli ideologowie i przywódcy orędujący zmiany mają swobodę działania i wypowiadania się, korzystania z publicznych środków przekazu informacji
- jeżeli niezaspokojone potrzeby nie dotyczą istotnych spraw organizacji i struktury zbiorowości
-np. program opieki utworzony dla dzieci zaniedbanych, ruch gromadzący ludzi przejmujących się i zaniepokojonych
-dobrowolne zrzeszenie celowe, działa w ramach ustalonego porządku społ., dąży do wprowadzenia pożądanych zmian w systemie instytucji
-np ruch emancypacji kobiet, oświatowy, antyalkoholowy, opieki nad zwierzętami
*fazy rozwojowe:
I ) stan niepokoju ogarniający mniejsze/większe liczby ludzi niezadowolonych z istniejącego stanu rzeczy
II ) stan ten prowadzi do dyskusji, szukania sposobów aby zaradzić temu stanowi, zjednania zwolenników, tworzenia wizji nowego porządku
III ) powstanie świadomości wspólności celów, nieformalnych kręgów dyskutujących, pojawienie się przywódcy w kręgu narzucającego poglądy -> tworzy się ideologia i programy działania
IV ) instytucjonalizacja, tworzenie grup celowych zmierzających do zrealizowania swojego programu, powstanie zrzeszeń (mających swoje zarządy, organizację sformalizowaną, swoje statuty, budżety, komisje rezyjne) -> etap wzrostu form instytucjonalizacji ruchu
V ) wykorzystanie stworzonych form organizacyjnych i instytucji dla realizacji celów ruchu, jego programu i ideologii -> ruch odnosi sukces lub klęskę; organizacje istnieją nadal dla utrzymania i zabezpieczenia celów
VI ) skostnienie zrzeszeń, biurokratyzacja -> źródło pracy i utrzymania dla aparatu utworzonego dla zrealizowania celów;
b)ruchy rewolucyjne:
-mogą mieć podobny start jak reformatorskie
-musi być spełnionych kilka warunków, aby zagwarantował zwycięstwo rewolucji:
*stan niepokoju i niezadowolenie muszą objąć szerokie masy, najczęściej całe klasy spoleczne
*niepokój i niezadowolenie muszą dotyczyć ważnych spraw życiowych, aby wytworzyć silne motywy
składniające do przystąpienia do ruchu rewolucyjnego
*nie mogą istnieć warunki swobodnej działalności dla ideologów, przywódców, organizatorów
*od początku silne represje podnoszące siłę niezadowolenia
-mają zawsze aspekt polityczny
-fazy rozwojowe:
I ) okres niepokoju społecznego, niezadowolenia, tworzenia się kręgów dyskusyjnych protestujących pzeciwko istniejącemu stanowi rzeczy
II ) intelektualiści tworzą ideologie dające wizje porządku społecznego, rozwiązujące problemy budzące niezadowolenie
III ) oganizacje celowe, tworzące programy polityczne i ekonomiczne, wcielenie zasad ideologii, skupianie się wokół partii politycznej, chcącej realizować dany program
IV ) partia wywołuje wybuch rewolucji
V ) do władzy dochodzą grupy umiarkowane , które stopniowo chcą realizować program
VI ) niezadowolenie grup ekstermicznych, obawiających się zagrożenia rewolucji i możliwości kontrrewolucji, mobilizacja
VII ) przejęcie władzy przez grupy ekstermiczne, okres terroru dla zwalczenia rewolucji
VIII) stabilizacja nowego porządku/przywrócenie dawnego porządku
rewolucje klas spolecznych - obalające panowanie jednej klasy, wynoszące do władzy inną
Zmiany po rewolucji:
-systemu instytucji politycznych
-organizacji i stuktur wielkich zbiorowości
-struktur klas i warstw, stosunków między klasami
-nowe systemy wartości
-przekształcenie kultury społeczeństwa
Różnia między ruchem reformatorskim a rewolucyjnym:
-Reformatorzy chcą usunąć istniejące i niepokojące problemy, odczuwane jako zagrożenie dla ładu..
(w ramach istniejącego ładu społecznego, istniejącej organizacji i struktury zbiorowości)
-Rewolucjoniści chcą zmienić istniejący ład, organizację i strukturę zbiorowości;
(chcą przeprowadzić przepowadzić ulepszenia w ramach nie porządku legalnego, lecz siłą obalić i zmienić istniejący porządek społ.)
rewolucja:
- gwałtowna zmiana, gwałtowne przeobrażenie pewnego porządku
przykłady: społeczne,
techniczne, przemysłowe, ekonomiczne, polityczne (zdobycie władzy
przez postępową klasę społeczną, która przebudowuje organizację
instytucjonalną społeczeństwa, a przede wszystkim państwa)
-zespół
procesów i zjawisk zachodzących w społeczeństwie, zmieniającym
jego istotne składniki
zamach stanu - zbrojne przejęcie władzy w ramach tej samej klasy rządzącej
Różnica między rewolucją a zamachem stanu:
*Zamach stanu prowadzi do zmiany metod i celów polityki, ale nie do głębokich przeobrażeń struktury i organizacji całego społeczeństwa
*Rewolucją są takie przeobrażenia, które zmieniają strukturę warstwy, klas i instytucji politycznych
rewolucja społeczna - gwałtowne przobrażenie organizacji i struktury społecznej wielkich zbiorowości, tj. naród czy państwo; łączy się zazwyczaj z polityczną
c)ruchy ekspresywne
-ruchy, w których chodzi o wyrażanie pewnej postawy, o zachowania, zaspokojenie potrzeby wyrażenia swojej osobowości
-stanowią przejaw dążenia do wyrażania postaw, przekonań, zaspokojenia potrzbey wyżycia popędów
-przenoszą się na zasadzie zarażenia emocjonalnego
-powstają zazwyczaj wokół wybitnych osobowości
-nie dążą do żadnych zmian
-są wyrazem powstrzymania się od udziału w zjawiskach i procesach budzących niezadowolenie
-stwarza własny świat przeżyć, system wartości, ale nie narzuca go nikomu
-zmieniają te obszary rzeczywistości społecznej, w której kształtują się stosunki jednostką za biorowością
Funkcje:
-wzbogacają wzory zachowań, kryteria ocen, systemy wartości,
-wnoszą i propagują nowe treści intelektualne i artystyczne,
-propagują nowe sposoby wyrażania się, wyrażania postaw i poglądów,
-stwarzają nowe postawy wobec tradycji,
-przyczyniają się do szerzenia nowych ideologii
Rodzaje:
-odrodzenie religijne
-odrodzenie moralne
Przykłady:
-ruchy estetyczne (propagujące nowe formy twórczości, nowe postacie doznań estetycznych)
-ruchy o podłożu filozoficznym
-ruchy zwolenników jazzu i nowoczesnych tańców
-ruchy hippisów (USA)
Teoria stratyfikacji społecznej wg. Karola Marksa:
Dychotomiczny podział, którego podstawą był dostęp do kapitału, społeczeństwa na dwie kategorie- klasy(traktowanej jako grupy zawodowej). Pierwsza, w której zasobach kapitał był zgromadzony została nazwana przez Marksa burżuazją, druga natomiast nieposiadająca środków produkcji otrzymała miano proletariatu(robotnicy, niewolnicy). Ponadto Marks stwierdził, że stratyfikacja nie jest nieuchronna ani niezbędna i w momencie, kiedy środki produkcji staną się własnością ogółu stratyfikacja przestanie istnieć. Jego zdaniem obecna sytuacja konfliktu międzyklasowego jest spowodowana przez system ekonomiczny wytwarzający wartość dodatkową jakim jest kapitalizm. Oraz tym, że zysk burżuazji powstaje kosztem pracy klasy robotniczej.
Teoria stratyfikacji społecznej wg. Maxa Webera:
Ujęcie wielowymiarowe, które wprowadził Weber jest związane z wyróżnieniem 3 sfer różnicujących ludzi. Sfera ekonomiczna odpowiadająca klasie(kontinuum pozycji, od wysokiej do niskiej, odpowiadających dochodowi). Sfera społeczna podzielona na warstwy, gdzie każdej warstwie odpowiadał status społeczny na który składają się prestiż i szacunek społeczny. Oraz ostatnia sfera polityczna określana przez przynależność do partii a wiążąca się z dostępem do władzy. Weber wprowadził także SES czyli status ekonomiczno-społeczny wyznaczający pozycję społeczną jednostki na podstawie bogactwa, prestiżu i dostępu do władzy.
Teoria funkcjonalna- (Moore, Davies) struktura jest całością składającą się z mniejszych całości(kast, klas, warstw) pomiędzy którymi zachodzi stosunek współpracy bądź konfliktu i są one wszystkie wzajemnie funkcjonalne.
Teoria konfliktu społecznego- Marks(kapitał), Cose, Dahrendorf(władza)
Teoria interakcjonizmu symbolicznego- wzajemne oddziaływania na siebie jednostek w grupach i grup w całości społecznej.
Teoria wymiany społecznej- struktura społeczna jako rynek, na którym zachodzi proces wymiany oparty na zasadach transakcji, której głównym motywem jest opłacalność.
Stratyfikacja, uwarstwienie- ustawienie różnych kategorii w pewnym hierarchicznym porządku, który pociąga za sobą różny dostęp do zasobów społecznych.
Prestiż- społeczne poważanie jednostki, przypisywany jej „honor społeczny”, szacunek i uznanie.
Status- pozycja osoby związana z pełnieniem społecznej
- zbliżone do pojęcia klasy społ.( grupy statusowe), które mają obiektywną organizację uprawnień i przywilejów w wielu przypadkach gwarantowanych przez prawo i państwo, a nie przez subiektywną świadomość bycia poważanym.
3 typy struktury społecznej:
- kastowa
- klasowa
- warstwowa
Etapy tworzenia się klas:
1. klasa w sobie( brak świadomości przynależenia do klasy)
2. klasa dla siebie( istnieje świadomość przynależności do klasy i identyfikacją z nią).
Pozycja społeczna- wyznacza, do której warstwy w stratyfikacji społecznej należy jednostka
Indeks stratyfikacyjny- zespoły cech określających do, której warstwy należy jednostka(zawód, dochód, wykształceni, odpowiedni styl życia etc.)
Rozmieszczenie przestrzenne- geograficzne(szkoła ekologiczna na uczelni w Chicago)
Rozmieszczenie nieprzestrzenne- rozmieszczenie ludzi na szczeblach stratyfikacji społecznej
Ruchliwość społeczna:
- pionowa(wertykalna)- przechodzenie na wyższe szczeble w hierarchii struktury społecznej(awans) i odwrotnie(degradacja)
- pozioma(horyzontalna)- pomiędzy zawodami o podobnym prestiżu. Także ruchliwość w rozmieszczeniu przestrzennym nie wpływająca na polepszenie lub pogorszenie się statusu jednostki.
Ideologia merytokratyczna- wynagradzanie ludzi zgodnie z ich zasługami