powszechna2


1. Cechy charakterystyczne prawa feudalnego, treść prawa feudalnego, główne nurty.

Cechy: -partykularyzm, -stanowość, - korporacyjność

Partykularyzm ściśle wiązał się z pozycją prawa zwyczajowego w ówczesnym systemie prawnym. Prawo zwyczajowe kształtowało się w obrębie określonych grup społecznych, nie miał charakteru powszechnego, jednak wraz z rozwojem związków o charakterze terytorialnym pierwotna zasada personalności ustąpi zasadzie terytorialności. Był to więc partykularyzm zarówno personalny jak i terytorialny> Partykularyzm personalny przerodził się na dalszych szczeblach rozwoju państwowości w stanowość> Partykularyzm terytorialny ulegał pogłębieniu w dobie rozdrobnienia feudalnego. Zjawiskiem charakterystycznym dla systemu feudalnego było wyodrębnienie się w społeczeństwie stanów czyli wielkich grup społecznych określonych przez prawo i wyróżniających się odrębnym stanowiskiem prawnym> Każdy ze stanów podstawowych rządził się własnymi prawami> Szlachta osobne prawo 9 pr. Ziemskie, lenne), duchowieństwo (pr. Kanoniczne, kościelne), ludność wiejska (pr chłopskie, dworskie). Skutkiem odrębności systemu prawa dla każdej z grup społecznych było kwestią iż te same instytucje prawne mogą być regulowane w poszczególnych stanach w rozmaity sposób co powodowało częste konflikty praw. Ponadto normy prawne w niejednakowy sposób odnosiły się do różnych grup społeczeństwa uzależniając np. odpowiedzialność karną od pozycji społecznej pokrzywdzonego i sprawcy> Ponadto dla każdego ze stanow istniał odrębny organ sądowy> Prawo stanów uprzywilejowanych (szlachta, duchowieństwo) miały charakter przywilejów, mogły też powstać w drodze umów>

W ramach jednego prawa stanowego mogło nastąpić dalsze różnicowanie na prawa grup pośrednich np. w prawie miejskim, odrębne normy prawa dla org. Kupieckich i rzemieślniczych> Prawo feudalne miało wiec charakter korporacyjny>

Treść prawa feudalnego:

Brak wyróżnienia poszczególnych gałęzi prawa, przemieszanie sfery publicznoprawnej z prywatnoprawną. Przykładem był patrymonialny charakter władzy królewskiej w monarchii prywatnej> W dziedzinie prawa karnego ściganie większości przestępstw pozostawione było jednostkom, a kary za nie miały charakter prywatny, przy jednoczesnym istnieniu sfery przestępstw publicznych, karanych publicznie>

Podział źródeł prawa:

-prawo zwyczajowe, powstające w drodze praktyki społecznej usankcjonowanej przez państwo

-prawo stanowione, prawo świadomie tworzone przez określone organy prawotwórcze i wydane w odpowiedniej formie

-(w niektórych systemach) prejudykaty – orzeczenia sądowe zapadłe wcześniej w podobnych sprawach do tej, która miała być przedmiotem rozstrzygnięcia (Syst. Anglosaski)

-uznawane za źródła prawa nauki prawa, czyli jurysprudencja

źródła poznania prawa: przekazy historyczne, dokumenty, spisy, kompilacje, kodeksy, zbiory wyroków, literatura prawnicza

Ustrój absolutyzmu, będący schyłkową formą państwa feudalnego, stworzył nowe podstawy rozwoju prawa stanowionego. Działalność prawotwórcza dotyczyła przede wszystkim sfery publicznoprawnej, ustroju państwowego, ale dochodziło również do głosu w sferze prawa sądowego> Tam gdzie nie doszło do powstania absolutyzmu, utrzymywał się prymat prawa zwyczajowego.

2. Leges Barbarorum – charakterystyka Ustawy barbarzyńców.

Spis prawa germańskiego. Spisy prawa zwyczajowego ludów germańskich zgodnie z powszechnie występującą zasadą personalności prawa. Polegała ona na stosowaniu w wymiarze sprawiedliwości, w stosunku do danej osoby prawa szczepu, z którego się wywodziła> Przyjęto dlatego, że na początku rozprawy sądowej odbierać od strony procesowej formalne oświadczenie, wg. jakiego prawa ma być sądzony> Wraz z zanikiem więzi rodowych na rzecz związków o charakterze terytorialnym, zaczęły się kształtować lokalne prawa zwyczajowe, zasada terytorialności prawa tj. podleganie prawu lokalnemu obow. Na danym terenie. W państwie frankońskim nie doszło do ujednolicenia prawa> Przekazywane drogą ustnej tradycji prawa zwyczajowe poszczególnych szczepów były spisywane. Doprowadziło to do powstania wielu zbiorów.

Leges barbarorum spisane było w zwulgaryzowanej łacinie. LB stanowiły jedynie wybór przepisów, będących włącznie wykładnikiem potrzeb władzy państwowej i społeczeństwa> w ich zawartości przeważały postanowienia z zakresu prawa karnego, uzupełnione normami prawa procesowego> Artykułów z prawa prywatnego nie było prawie wcale> Dominowały kazuistyczne sformułowania przepisów prawnych> Śladów wewnętrznej systematyzacji praktycznie nie można spotkać.

Do zachowanych spisów należą m. in:

1) Lex Salica Francorum zwana Prawem Salickim (spisany w latach 507 i 511)

Spis prawa zwyczajowego salickiego, czyli osiedlonego na terenie Francji odłamu Franków. Obejmuje on: - 65 art., zawierających głównie przepisy prawa karnego i procesowego

-ujęte w sposób kazuistyczny,

-najliczniejsze są normy określające wysokość kar kompozycyjnych

-jedynie 5 art. Dotyczy prawa cywilnego, w szczególności art. 59 De alodiis – określa wykluczenie kobiety od dziedziczenia ,,ziemi salickiej,,

2) Spis prawa zwyczajowego Burgundów i Wizygotów (koniec V w)

Póżniejsza redakcja prawa Wizygotów z r 654 posłużyła jako podstawa ukształtowania się zwyczajowego prawa hiszpańskiego>

3) Lex Longobardorum ( prawo Longobardzkie z 643), było podstawą dalszego bujnego rozwoju prawa longobardzkiego. Wywarł on także poważny wpływ na póżniejsze kształtowanie się prawa we Włoszech

4) Zachowane spisy prawa zwyczajowego ludów germańskich, osiedlonych na wschód od Renu, datują się z VII – IX w. Do nich należy Lex Saxonum, czyli prawo Sasów, Lex Frisionum, czyli prawo szczepów Fryzów.

3. Leges romanae barbarorum – charakterystyka Spis Prawa rzymskiego państw barbarzyńskich. Zawiera on dośc nieraz prymitywne ujęte i nawet zniekształcone przepisy prawa rzymskiego.

Do nich należą:

1) Prawa rzymskie Burgundów (lex romana Burgundionum). Spis wydany przez króla Burgundów

2)Prawo rzymskie Wizygotów, czyli Brewiarz Alaryka (lex romana Wisigothorum). Spis o podobnym charakterze ogłoszony przez króla Wizygotów, Alaryka II w 506 r. Spis ten jest streszczeniem Kodeksu Teodozjańskiego, Brewiarz Alaryka do XII w stanowił najbardziej znane źródło znajomości prawa rzymskiego w Europie Zachodniej>

3) Edykt Teodoryka był spisem wydanym przez króla Teodoryka Wielkiego na początku VI w dla ludnosci rzymskiej państwa Ostrogotów>

4. Źródła prawa frankońskiego – charakterystyka ogólna

Zasada osobowości prawa

-szczepowe państwa germańskie, po zainstalowaniu się na obszarach imperium respektowały prawo rzymskie, którym posługiwała się ludność miejscowa, same zaś stosowały do siebie prawa swoich szczepów.

Zasada osobowości prawa nastarczała wiele trudności> Sędzia na początku każdego procesu stawiał pytanie ,,Według jakiego prawa żyjesz?,, Podsądny składał odpowiednie oświadczenie tzw. wyznanie prawa i był sądzony stosownie do tego oświadczenia. W tych warunkach sędzia musiał znać i stosować różne systemy prawa. Źródłami poznania prawa stosowanego w państwie frankońskim są ustawy królewskie, spisy prawa i dokumenty praktyki prawnej.

Ustawodastwo królewskie (kapitularze)

Kapitularze – rozporządzenia królów i cesarzy frankońskich. Można wśród nich wymienić 3 grupy: - kapitularze dodane do spisów prawa, stanowiące uzupełnienie do istniejących już spisów prawa, - kapitularze dla wysłanników królewskich, zawierały szczegółowe instrukcje dla wysłanników, - kapitularze właściwe, odnosiły się do terytorium całego państwa, zawierały głównie normy administracyjne i gospodarcze.

Ze względu na treść odróżnia się kapitularze świeckie i kościelne. Świeckie wydawał król na mocy swej władzy ustawodawczej. W kapitularzach kościelnych król nadawał autorytet monarszy decyzjom podejmowanym przez synody kościelne.

Dokumenty praktyki:

Dokumenty, akty spisane dla poświadczenia dojścia do skutku jakiejś czynności prawnej (np. nadanie lenna)

Odróżnia się dokumenty publiczne wydawane przez władze państwową i dokumenty prywatne. Przy sporządzaniu dokumentów posługiwano się zbiorami wzorów dla ich redagowania czyli formularzami.

Spisy prawa rzymskiego( Leges romane Barbarorum, Leges barbarorum)

-VI w – Lex Salica, - VIII w Lex Ribuawie, VIII w Lex Alamauorum, - XI w Lex Saxonum, - IX w Lex Frisionum

5. Prawo kanoniczne – źródła, znaczenie. Corpus iuris canonici.

W średniowieczu poważną rolę odegrało prawo kanoniczne. W zasadzie stosowane było tylko przez sady kościelne, które wkraczały także w dziedzinę stosunków między świeckich. W szczególności w sprawy dotyczące małżeństw, które stały się ich wyłączną domeną.

-rozwijało się od początku istnienia kościoła

-podstawę jego stanowiło Pismo Święte, z upływem wieków narastały liczne nowe źródła prawa, pisma ojców Kościoła, kanony – ustawy uchwalane przez sobory i synody oraz dekrety papieskie.

-wobec dużej różnorodności tych źródeł, przystąpiono do dokonywania spisów. Powstały liczne kolekcje prawa kanonicznego, a do nich należa m.in. kolekcja kardynała Deusdedita, z XI w. (znajduje się w niej akt oddania Polski przez Mieszka I pod opieke papieżowi <dokument Dagome iudex>

Dekret Gracjana- Gracja, profesor w Bolonii, dokonał w XII w systematycznego ujęcia całokształtu stosowanych przez kościół przepisów, z próbą usunięcia lub wygaśnięcia zachodzących między nimi sprzeczności. Dzieło jego zatytułowane Concordantia discordantium canonum, stworzyło solidną podstawę pod dalszy rozwój nauki prawa kanonicznego, które rozwijało się odtąd, podobnie jak prawo rzymskie, metodą egzegetyczną.

Prawo kanoniczne przyjęło wiele instytucji dawnego prawa rzymskiego, np. apelacje i inne instytucje procesowe, i dlatego też wywarło poważny wpływ na rozwój prawa świeckiego. W XIII i XIV w powstały następujące ksiegi, które wraz z Dekretem Gracjana , zaczęto w XVI w określać nazwą Corpus Iuris Cononci. Corpus ten po soborze trydenckim został w 1582 ogłoszony oficjalnie jako obowiązujący zbiór prawa kanonicznego. Stosowany w Kościle, do 1917, kiedy zastąpiony został przez Kodeks Prawa Kanonicznego (Codex Iuris Canonici)

6. Źródła prawa w Niemczech: źródła prawa ziemskiego, źródła prawa miejskiego.

W ustawodawstwie niemieckim szczególną rolę odegrały ( w okresie od X w do połowy XIII w) tzw. Landyfrydy, ustawy o pokoju ziemskim.

Mieszczanie rządzili się odrębnym prawem miejskim (Stadtrecht), szlachta prawem ziemskim (Landrecht), chłopi prawem dworskim (Hofrecht), kościół prawem kanonicznym. Istniały ponadto odrębne prawa szczególne, jak prawo lenne czy prawo górnicze.

Prawo ziemskie. Zwierciadło Saskie (powstała w latach 1220-1235) , zawierała prawo zwyczajowe wschodniej Saksonii> Autorem był ławnik sądowy Eike von Repgow. Napisana najpierw po łacinie, a następnie po niemiecku, dzieliła się na dwie części: prawo ziemskie (Landrecht) i prawo lenne (Lehnrecht)> Poza prawem zwyczajowym, uwzględniało ustawy cesarskie oraz przepisy prawa kanonicznego. Autor wypowiadał się za wyższością władzy cesarskiej nad papieską. Część pierwsza Zwierciadła zyskała wielki rozgłos poza granicami Niemiec. Tłumaczona na wiele języków w tym na język polski, wywarła duży wpływ na kształtowanie się prawa m.in. w miastach polskich, gdzie w 1535 r uznana nawet została za oficjalny zbiór prawa obowiązującego w sądach miejskich i wiejskich.

Za wzorem Zwierciadła Saskiego w końcu XIII w pojawił się zbiór obejmujący prawo zwyczajowe południowych niemiec ‘’Cesarskie prawo ziemskie i lenne” , zwany Zwierciadłem Szwabskim. (powstało w Augsburgu po 1275 r opierając się na prawie bawarskim). Zwierciadło Frankońskie (spisane w Hesji po r 1300)

Prawo miejskie: W związku z systemem filialnym wykształciły się nowe źródła powstawania prawa miejskiego, wydawane przez miasta macierzyste dla miast filialnych pouczenia prawne oraz orzeczenia sądowe wyższych sądów miast macierzystych w sprawach przesyłanych przez miasta filialne, tzw ortyle. W miastach posiadających samorząd źródłem prawa były także wydawane przez władze miejskie ustawy, zwane wilkierzami. Niezależnie od ortyli ogólnie uznawanym źródłem prawa w miastach były wyroki sądów miejskich, czyli prejudykaty.

Wszystkie wymienione rodzaje źródeł prawa miejskiego były stopniowo kompletowane, ujednolicane i układane w systematyczne oficjalne zbiory, tzw. statuty miejskie. Pojawiły się też zbiory prywatne uznawane w praktyce sądowej za obowiązujące. Najważniejszy dotyczący prawa magdeburskiego Weichbild Saski, czyli Magdeburski, oparty na Zwierciadle Saskim i pouczeniach prawnych.

13. Recepcja Prawa rzymskiego, przyczyny, skala recepcji, skutki. Corpus iuris civilis.

W wieku XI nastąpiło odrodzenie nauki prawa rzymskiego, co było związane z szerszym zapoznaniem sie krajów Europy z kodyfikacją justyniańską. Odrodzenie nauki prawa rzymskiego dokonało się najwcześniej we Włoszech.

Recepcja polegała głównie na tym że prawo rzymskie (głownie prywatne) uznawano w bardzo szerokim zakresie za obowiązujące. Przyczyny recepcji prawa rzymskiego upatruje się w: -przekonanie, że prawo rzymskie obowiązuje w Rzeszy jako rodzime, ułatwiło wprowadzenie tego prawa do systemu prawnego, - opracowanie justyniańskiego prawa rzymskiego (corpus iuris Civilis) w szkołach glosatorów i postglosatorów, oraz przygotowanie go do zadań praktycznych -potrzeba ujednolicenia prawa rozbitego na szereg praw lokalnych, a prawo rzymskie mogło w tej sytuacji odgrywać rolę unifikacyjną.

Wpływ prawa rzymskiego na systemy prawne poszczególnych krajów był różny, można wyróżnic w Europie trzy podstawowe strefy wpływów prawa rzymskiego : kraje o nieprzerwanej tradycji stosowania prawa: Włochy, PŁd Francja, Hiszpania; karje w których wpływ prawa rzymskiego był bardzo silny :Niemcy, Austria , Holandia; kraje w których wpływ prawa rzymskiego był ograniczony PN Francja , Polska, Węgry, Rosja.

8. Constituto Criminalis Carolina – szczegółowa charakterystyka kodeksu.

Uchwalona przez Sejm Rzeszy ogólnoniemieckiej kodyfikacji karnej ogłoszonej przez Karola V w 1532 r . Kodyfikacja ta złożona z 219 art., dotyczyła procesu karnego i prawa karnego materialnego, a wzorowana była na ustawie karnej biskupstwa bamberskiego z 1507 r. W ostatecznym tekście Caroliny umieszczona została tzw. klauzula salwatoryjna, która nadawała ustawie jedynie moc posiłkową w stosunku do praw partykularnych tj. miała mieć zastosowanie tylko do kwestii nieuregulowanych w prawie miejscowym. Carolina odegrała ogromną role w dziele ujednolicania i unowocześniania prawa karnego materialnego i procesu karnego w całej Rzeszy. Carolina była inspiracją dla powstania wielu ustaw terytorialnych jak np. ordynacji karnej Styrii z 1574 r, ordynacji sądowej Ferdynanda III z 1656r dla Austrii Dolnej czy ustawy karnej Józefa I z 1707 r dla Czech, Moraw i Śląska.

Jej rozporządzenia wprowadzały nieznany do tej pory w Niemczech proces inkwizycyjny, który z biegiem lat wyparł postępowanie o charakterze skargowo-kontradyktoryjnym. Wprowadzenie procedury inkwizycyjnej oznaczało w tych czasach bardzo duży postęp. W miejsce dawnej odpowiedzialności obiektywnej , opartej na skutku działania, bez wnikania w jego przyczyny> Carolina wprowadzała nowoczesne rozwiązanie odpowiedzialności subiektywnej. Zgodnie z nią to wina stawała się podstawą odpowiedzialności, ze szczególnym uwzględnieniem umyślności lub nieumyślności działania, odpowiedzialności za usiłowanie i braku odpowiedzialności w razie obrony koniecznej. W miejsce kar prywatnych o charakterze kompozycyjnym, pieniężnym Carolina wprowadzała kary publiczne, hołdujące zasadzie odstraszania (stąd duże okrucieństwo tego kodeksu: kary śmierci, okaleczenia). Mimo iż Carolina miała mieć tylko posiłkowy charakter jej znaczenie w Niemczech było ogromne. Wbrew klauzuli salwatoryjnej odegrała role unifikującą, zarówno w dziedzinie procesu jak i prawa materialnego> Była ona najważniejszą ustawą Rzeszy w okresie jej rozpadu> Władcy poszczególnych państw niemieckich wobec braku lepszych zbiorów przyjmowali ten kodeks jako obowiązujący. W tych państewkach gdzie formalnie ogłoszono własne prawo okazywało się , ze jest ono wzorowane na Carolinie lub dosłownie z niej przepisane. W ten sposób doszło do stworzenia ogólnoniemieckiego prawa i procesu karnego. Carolina wykorzystywana była również w sądach miejskich w Polsce.

PROCES INKWIZYCYJNY polegał na tym że,; - proces wdrażał sędzia z urzędu na podstawie urzędowych informacji o sprawcy, - sędzia łączył w sobie funkcje prowadzącego dochodzenie, oskarżyciela i wydającego wyrok, - w procesie uznawano legalną teorię dowodową, tzn. każdy dowód posiadał określoną wartość, a najlepszym dowodem było przyznanie się do winy, - istniała szeroka możliwość stosowania tortur dla wymuszania zeznań, - postępowanie sądowe było pisemne i tajne.

9. Źródła prawa we Francji ( obszary prawne, spisy prawa zwyczajowego, ustawodawstwo królewskie, ordonanse, badanie prawa rzymskiego).

1302 r- powołanie Stanów Generalnych, Francja przybiera charakter monarchii stanowej. Za czasów Ludwika XIV , w czasach absolutyzmu podstawowym źródłem prawa stało się ustawodawstwo królewskie, obowiązujące jednolicie na całym terytorium monarchii> Na całym obszarze Francji obowiązywało prawo zwyczajowe, które charakteryzował partykularyzm, wywodzący się z czasów rozdrobnienia feudalnego> Jednak jego podstawy i charakter różniły się w regionach Francji północnej i południowej. Regiony Francji północnej zwane były krajami prawa zwyczajowego. Natomiast regiony Francji południowej zwane były krajami prawa pisanego. Znaczyło to, że prawo oparte było na prawie rzymskim, które traktowano jako ,,pisaną rację,,. W ciągu wieków zróżnicowanie pr zwyczajowego w regionach północnych i południowych ulegało stopniowemu zacieraniu. Wynikiem tego w ramach całego państwa stało się prawo kanoniczne, a następnie działalność prawotwórcza władców. Ogólny podział utrzymał się do 1789r.

Spisy prawa zwyczajowego;

-Najstarszy spis prawa zwyczajowego Normandii- zredagowany ok. 1200r, najpierw po łacinie, a następnie przełożony na język starofrancuski

- Wielka Księga Prawa Zwyczajowego Normandii, która zastąpiła ,, Najstarszy spis prawa zwyczajowego Normandii,,, uzyskała w praktyce charakter obowiązującego zbioru prawa. Wielka Księga jest stosowana do dziś jako prawo posiłkowe na należących do Anglii wyspach anglonormandzkich.

-Spis prawa zwyczajowego okręgu Clermont tzw.,, Coutumes de Beauvaisis,, sporządzone ok. 1280r. Którego autor wykazał się znajomością prawa rzymskiego i Kanonicznego, a całość daje nam systematyczny i stosunkowo dokładny obraz średniowiecznego prawa sądowego.

Rozdrobnienie lokalnych praw zwyczajowych Francji powodowało chaos i stwarzało wielkie trudności w praktyce wymiaru sprawiedliwości, pojawiła się potrzeba ujednolicenia prawa. Wyrazem tej potrzeby było podjęcie w połowie XV w prac nad redagowaniem i stopniową unifikacją coutume`ów.

Spośród spisów prawa zwyczajowego największe znaczenie odegrały spisy okręgu paryskiego:

-spis prawa zwyczajowego okręgu paryskiego Coutume de Paris, szczególnie w swej drugiej obszernej redakcji z 1580r

Coutume paryski stanowił wzorzec do dalszych prac nad redakcją praw zwyczajowych. Stosowany czasem w charakterze prawa posiłkowego służył on także interpretacji i uzupełnianiu luk w innych coutume`ach, a tym samym przyczynił się do ich stopniowej unifikacji.

Ustawodawstwo królewskie, wielkie ordonanse:

Źródłem prawa stanowionego we Francji były ustawy królewskie, ordonanse, mające charakter norm ogólnych, w odróżnieniu od przywilejów, które były nadawane jednostkom lub określonym zbiorowościom.

Ordonanse regulowały główne kwestie z dziedziny ustroju politycznego, natomiast prawo sądowe było raczej domeną coutume`ów. Dopiero wiek XVII przyniósł kodyfikację całych gałęzi prawa sądowego poprzez ordonanse królewskie.

W myśl doktryny absolutyzmu głównym, jeśli nie wyłącznym, źródłem prawa była wola absolutnego władcy.

Z czasach Ludwika XIV została podjęta z inicjatywy generalnego kontrolera finansów Colberta myśl zastąpienia dotychczasowych rozproszonych źródeł prawa aktami prawnymi o charakterze kodyfikacji. W wyniku jego działalności wydanych zostało kilka tzw. wielkich ordynansów, zawierających przede wszystkim normy postępowania sądowego, stanowiące niezmiernie ważny instrument regulowania przez państwo zagadnień stosowania prawa, a następnie normy związane z potrzebami gospodarki i obrotu.

Wydane zostały kolejno następujące ordonanse: ordynans o postępowaniu cywilnym z 1667r, stanowiący podstawę wielu późniejszych rozwiązań legislacyjnych w tej materii; ordynans o postępowaniu karnym z 1670r, zawierający również postępowania z dziedziny prawa karnego materialnego, który stal się obiektem licznych naukowych komentarzy; ordynans o handlu z 1673r, znany od nazwiska jednego z twórców Kodeksem Savary`ego, będący również podstawą XIX wiecznej kodyfikacji prawa handlowego; ordynans o marynarce z 1681 r , zawierający m.in. przepisy z dziedziny handlu morskiego; ordynans regulujący stanowisko prawne Murzynów w koloniach, zwany czarnym kodeksem z 1685 roku.

W czasach Ludwika XV zostały wydane trzy fragmentaryczne tylko ordonanse z dziedziny prawa prywatnego, związane z nazwiskiem kanclerza Daguesseau; ordynans o darowiznach (1731); ordynans o testamentach(1735) oraz ordynans o substytucjach fideikomisarnych (1747), wszystkie wykorzystane niemal w całości w pracach kodyfikacyjnych, podjętych za czasów Napoleona.

Badanie prawa rzymskiego:

Rozwój gospodarczy miast południowej Francji z XII w oraz ich rozległe kontakty z miastami sąsiedniej Italii spowodowały renesans zainteresowań prawem rzymskim, wywołany potrzebami życia analogicznymi do włoskich. Wyrazem tych nowych zainteresowań był bujny rozkwit studiów nad prawem rzymskim, związany szczególnie z działalnością glosatorów Rogeriusa, a nastepnie Placentiusa na uniwersytecie w Montpellier, który stał się przejściowo centrum romanistycznym Europy.

Odrodzenie nauki prawa rzymskiego nie doprowadziło jednak nigdy we Francji do jego recepcji jako prawa oficjalnego obowiązującego w wymiarze sprawiedliwości. Krył się za tym motyw ściśle polityczny, a mianowicie obawa przed uzurpowaniem sobe z tego tytułu roszczeń cesarzy niemieckich do panowania nad Francją, jako że w rozwiniętej przez glosatorów teorii można było wysunąc wniosek, ze stosowanie na danym terytorium prawa cesarzy rzymskich oznaczało jednocześnie uznanie zwierzchnictwa cesarskiego.

Opozycja wobec prawa rzymskiego spotkała się z aprobatą papieża. W tych czasach, bowiem prawo rzymskie, stanowiące dla prawa kanonicznego system konkurencyjny, było przez Kościół zwalczane jako prawo pogańskie.

Badania nad prawem rzymskim , których rozkwit zaznaczył się w XVI w z dobie francuskiego odrodzenia miały zupełnie inny charakter niż np. analogiczne badania we Włoszech. Przedstawiciele francuskiego humanizmu jak Cujacius, Hugo Donellus oraz Dionizy Gothofredus stworzyli nowy kierunek badań nad prawem rzymskim, tzw. MOS gallicus, który charakteryzował się często naukowym i teoretycznym podejściem do dziedzictwa po prawnickach rzymskich.

10. Źródła prawa w Anglii ( system common law, equity law, rola sądów królewskich).

Od XII w common Law występowało jako jednolite powszechne prawo w całym królestwie. Swoja jednolitośc zawdzięcza temu że ukształtowało się ono jako prawo powszechne pod wpływem orzecznictwa sądów królewskich. Wpływ decydujący na powstanie i tworzenie się common law odegrały precedensy, tzn wyroki wydawane poprzednio w podobnej sprawie przez sad królewski. Największe znaczenie mialy tu wyroki królewskich sądów „ Westminsterskich” ich właśnie orzecznictwo stało u podstaw powstania common law, jako prawa precedensoe\wego.

Common law stworzyło bardzo sztywne normy prawne, zwłaszcza w zakresie postepowania sądowego. Należało znależć jakiś środek, który by pozwolił na uzupełnienie i poprawienie common law. Środkiem takim stało się stosowanie norm słuszności – equility. Normy słusznośi stosował sąd koncelarski. Na podstawie orzecznictwa sądów westminsterskich, stosujących common law, oraz sądu kancelarskiego ukształtował się w XVI w swoisty dualizm prawa angielskiego opierający się równocześnie i na common law i na systemie equality. Do powstania Kommon law przyczyniły się też sądy lokalne w czasach anglosaskich, sądy chrapstwa, pańskie od XII w pojawiają się ,, strażnicy pokoju,,, f. Wojskowo-administracyjna w terenie od 1328 w XIV staja się ,, sędziami pokoju,, i oni spełniaja funkcje sądową.

Equity law: - system prawa stworzony przez sąd kancelarski, nie zwiazany z regułami prawa powszechnego. Postępowanie przed tym sadem było uproszczone. W samych orzeczeniach sad ten nie trzymał się norm prawa powszechnego ale kierował się względami słuszności (equity), wraz z wykształceniem systemu equaity law nastała w Anglii dwutorowość prawa.

Prawo stanowione –statute law- odrębne źródło prawa w Anglii oparte na ustawodastwie królewskim. Ustawy zwano asyzami , konstytucjami, a od XIV z statutami. Stad nazwa statute law. Rodzajem prawa stanowionego w dziedzinie prawa sądowego były także wydawane przez kancelarię królewską pisemne rozkazy, ryty ( brewia, writs).

Rola sądów królewskich;

Sędziowei królewscy działali w terenie. W ciągu roku zwoływano 4 sesje. Byli zobowiązani do objazdu kraju, podzielonego na 6 okręgów. Sędziowie delegowani z sądó królewskich roztrzygali o wszystkich sprawach karnych i cywilnych. Posługiwali się prawem Common law. Oni rozpowszechniali to prawo. Wyparli przez swą działalność wszystkie relikty innych prawa (prawo zwyczajowe)

-Sędziowei pokoju zmieniali się ich kompetencje w XV w drobne orzeczenie, w XVI , XVIII- orzekali nawet kary śmierci,

-mieli w XVI w najwięcej kompetencji w XVII w drobne sprawy związane to było z kryzysem

Sędziowie królewscy byli wykształceni, sędzią można było zostać w Angli po ok. 15 latach nauki, byli wpisywani na listę i decydował o tym straznik wielkiej pieczęci. Sedziów było można łatwo odwólać decyzją króla lub s.w.p.

W r 1701 została wydana Ustawa Sukcesyjna niezawisłości sędziowskiej, nieusuwalności sędzioego, mógł tylko go usunąc parlament w wyjątkowych sytuacjach.

11. Prawo karne okresu wczesnego średniowiecza – ogólna charakterystyka, przestepstwa publiczne i prywatne, pojęcie przestępstwa, odpowiedzialność, kary państwowe, kary prywatne, system kar kompozycyjnych).

Kara miała charakter sakralny tj, jej celem było przebłaganie bóstwa przez złożenie mu ofiary z przestępcy. Przestępca swoim czynem łamał mir (pokój publiczny), co groziło wykluczeniem ze społeczności. W czasach póżniejszych dla czynów godzących bezpośrednio w interesy ogółu, a więc i państwa, ajko całości, przyjęto używać za wzorem rzymskim – nazwy przestępst publicznych.

Obok przestępstw przeciw ogółu odróznano przestepstwa naruszające interesy jednostki i jej rodu. Samopomoc czyli zemsta rodowa, która była środkiem nie tylko uznawanym ale i popieranym np. wobec mężobójców. Pomsta była obowiązkiem wobec duchó zmarłych. Stąd było dochodzenie krzywdy przez ród zabitego drogą Pomsty krwawej. Okup zadośćuczynienie na rzecz rodu, będący środkiem wykupienia się od zemsty , a jednocześnie sposobem kończenia waśni i wojen rodowych.

Przestępstwa publiczne i prywatne:

Przestępstwa te które na terenach silniejszego oddziaływania prawa rzymskiego przyjeło się określać jako publiczne, dotykały najżywotniejszych interesów grup rządzących oraz podstaw ustanowionego w państwie porządku prawnego, a jako takie ścigane były przez organy aparatu państwowego i zagrożone karami państwowymi, inczej publicznymi.

Ściganie przestępstw publicznych oparte było na złamaniu miru, pokoju publicznego. Wykształciło się kilka rodzaje miru np. mir miejscowy, polegał na zapewnieniu szczególnej ochrony pewnym miejscom drogom publicznym, targom, dworowi królewskiemu. Istniał także mir osobowy, polegający na przyznaniu szczególnej ochrony przez panujacego pewnym osobom, np. członkom drużyny książęcej, kobieteom, sierotom. . Do przestępst o charakterze publicznym zaczęto z biegiem czasu zaliczać obok bezpośrednich zamachów na władcę i jego interesy polityczne również czyny godzące w interesy materialne władzy państwowej, jak przysługujących monarsze regaliów, fałszerstwo monety. Z czasem najwyższymi karami państwowymi były zagrozone przestępstwa przeciw religii i stojącemu na straży Kościołowi.

Przestępstwa prywatne, obejmowały początkowo wszelkie krzywdy wyrządzone jednostce i jej rodzinie, a wiec zarówno czyny które zaliczane są obecnie do przestępstw, ajk zabójstwo, zranienie, kradzież, czy też czyny będace naruszeniem prawa prywatnego, jak np. nieoddanie długu w terminie.

Przestępstwa przeciw interesom jednostki mogły być dochodzone bądź na drodze sądowej, bądź roztrzygane w drodze samopomocy, środkami sięgającymi jeszcze tradycji ustroju rodowego czyli zemsty, zaspokojenie rządzy odwetu. Na miejsce krwawego odwetu weszła idea okupu, jako sposób wykupienia się od zemsty> na tej podstawie wykształcił się szeroko rozbudowany system kar pieniężnych tzw. kompozycyjnych.

W czasach państwa wczesnośredniwiecznego wyróżnić można kilka podstawowych rodzajów przestępstw: - przestępstwa przeciw państwu i panującemu, jak zamach na życie władcy, zdrada kraju, dezercja, - przestępstwa przeciw religii, jak świetokradztwo, bluźnierstwo, krzywoprzyśiestwo,- przestępstwa przeciw życiu i zdrowiu, do których zaliczano meżobójstwo oraz uszkodzenie ciała, - przestępstwa przeciwko mieniu jak kradzież, rozbój, - przestępstwa przeciw moralności.

Pojęcie przestępstwa- każdy fakty wyrządzenia szkody, niezaleznie od tego, czy powstał on na skutek działania, które obecnie kwalifikujemy jako naruszenie prawa karnego (zabójstwo, kradzież), czy też była skutkiem niewypełnienia zobowiązania.

Odpowiedzialność:

-obiektywna (za skutek), nie karano natomiast za usiłowanie popełnienia przestępstwa

-występowała odpowiedzialnośc zbiorowa (rodziny, a nawet sąsiadów za członków popełnionych przez członków wspólnoty rodzinnej lub terytorialnej.)

- tendencje do subiktywizacji odpowiedzialności, a wiec zawinionym naruszeniem prawa boskiego próbowano różnicować odpowiedzialnośc w zależności od nastawienia woli sprawcy.

-indywidualizacja odpowiedzialności

Kary państwowe (publiczne)

- w prawie wczesnośredniowiecznym zaczeło się kształtować rozumienie kary jako odpłaty za wyrządzone zło. ( był to pewien postęp , gdyż nakładał pewne granice karze, w odróżnieniu od wcześniej występującej idei zemsty)

-prymitywna forma odpłaty był odwet, polegający na wyrządzeniu sprawcy dolegliwości takiej samej, jak ta , której doznał pokrzywdzony.

-dostosowanie kary do przestępstwa było ujmowane początkowo w sposób dosłowny, zgodnie z biblijną zasadą talionu (oko za oko). Zasada talionu stosowana była tylko w odniesieniu do przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu.

-w przypadku przestepstw mniejszego kalibru stosowano kary o charakterze odzwierciedlającym, mające unaocznić rodzaj popełnionego czynu (złodziejowi odcinano ręke)

- z biegiem czasu zaczął zwyciężąć bardziej utylitarny pogląd na treść kary, rozpowszechniła się idea okupu.

-podstawową karą publiczną była kara śmierci, wykonywana różnymi sposobami (np. powieszenie, kamienowanie, łamanie kołem)

-okrutne sposoby uśmiercania winowajców, miały na celu odstraszanie innych od popełniania przestępstwa

-celem kary była więc obok odpłaty a także unieszkodliwienia samego sprawcy była prewencja szczególna również prewencja generalna.

-Karami publicznymi były kary mutylacyjne, czyli kary okaleczenia, polegające na odcinaniu uszu, konczyn, kastracji. Kary te były stosowane jako kary odzwierciedlające, bądź zaostrzające karę śmierci, lub kary zastępcze.

-proskrypcja, (wyjście z pod prawa) – dawała możliwość bezkarnego zabicia sprawcy, złapanego na gorącym uczynku

-kara wygnania z kraju, połączona z konfiskatą lub zniszczeniem majątku (wobec właścicieli ziemskich)

-występowała możliwośc wykupienia się od kary publicznej.

Kary prywatne . System kar kompozycyjnych:

W zakresie karania przestępstw naruszających interesy jednostki i jej krewnych, a wiec przestępstw prywatnych, panującą formą rekompensaty za doznaną krzywdę stał się pieniężny okup

-system kompozycyjny (system kar prywatnych uiszczanych w pieniądzach) oznaczał połączenie elementu kary jaki i pieniężnego odszkodowania.

-początkowo wysokość kary kompozycyjnej była ustalana każdorazowo przez same zwaśnione strony, ich mediatorów lub sąd, z czasem jednak państwo przejmuje interwencję w zakresie karania przestępstw prywatnych w postaci ustawowego taksowania szkód.

























13. Prawo karne od XVI do XVIII wieku (zwycięstwo zasady publicznoprawnej, subiektywne przesłanki odpowiedzialności, wina, przyczyny bezkarności, obrona konieczna, formy popełnienia przestępstwa, usiłowanie, system kar, publicznoprawny charakter przestepstwa, katalog kar)

zwycięstwo zasady publicznoprawnej: zasada publiczno prawna , uznanie każdego przestępstwa za czyn naruszający w jakiejś mierze interesy ogółu przez sam fakt zakłócenia ustalonego przez państwo porządku publicznego

-w miejsce germańskiego systemu kar (pieniężnych) wkracza system kar cielesnych, które przy cięższych przestepstwach stajasie obligatoryjne, bez możliwości wykupienia się

-wystepował podział na przestępstwa : najcięższe, ciężkie, lekkie, oraz zwyczajne – przewidziane w przepisach, nadzwyczajne – nieprzewidziane w przepisach.

Subiektywne przesłanki odpowiedzialności:

- strona podmiotowa przestępstwa była czynnikiem stanowiącym podtsawę odpowiedzialności sprawcy i decydującym o jej zakresie.

-czynniki subiektywne stały się przesłankami odpowiedzialności karnej , czyli mówiące o wewnętrznym nastawieniu sprawcy do czynu

- wola popełnienia czynu, animus jako czynnik decydujący o zaistnieniu grzechu, została zarówno w prawie statutowym jak i w judykaturze miast włoskich podniesiona do rangi zasady

-pojawił się podział winy na umyślną i nieumyslną.

Działanie umyslne , świadome, gdy sprawca wykazywał zamiar, wolę, wywołania skutku przestepczego. Działanie nieumyslne, brak zamiaru popełnienia przestępstwa, a więc działanie w braku świadomości przestępstwa

-zrównano odpowiedzialność karną kobiet z odpowiedzialnościa mężczyzn

Przyczyny bezkarności:

BEZKARNOŚĆ- okoliczności , w których dany czyn nie nosił znamian przestępstwa, a wieć nie podlegał karze., tj okoliczności wyłączające bezprawność.

Obrona konieczna:

Wśród powodów bezkarności najszerzej została opracowana w doktrynie instytucja obrony koniecznej, czyli teoretycznie odparcia napaści, w myśl hasła , że nie wolno odeprzeć siłą .

Obrona musiała być umiarkowana tzn, czyn musiał być dokonany tylko z powodu napaści, a nie zemsty, reakcja musiała nastąpić natychmiast, obrona musiała być dokonana środkami odpowiadającymi środkom użytym przez napastnika. Niezachowanie którejś z tych przesłanek uznawane było za przekroczenie obrony koniecznej, które podlegało karze.

-pomoc konieczna, działanie w celu udzielenia pomocy napadniętemu, które również pozostawały bezkarne.

-pomoc własna, a wieć egzekwowanie przez jednostkę swych praw w drodze samopomocy, była w zasadzie niedpuszczalna. Pozostałąścią tradycji germańskich było dozwolenie przez statuty stosowania zblizonej do pomocy własnej zemsty na złodzieju przyłapanym nocą w domu.

-czyn popełniony w afekcie, w stanie silnego wzburzenia umysłu, ograniczającego świadomośc sprawcy.

-bezkarna też była kradzież z nedzy, ale pod warunkiem że dokonana była w szczególnych okolicznościach, np. w okresie głodu, i w celu zasokojenia natychmiastowej potrzeby.

Formy popełnienia przestępstwa:

Na tym tle rozwineła się nauka o trzech stopniach usiłowania:usiłowaniu oddalonym, bliskim, i najbliższym.

Odpowiedzialnośc za udział w przestępstwie:

Statuty przewidywały trzy rodzaje udziału w przestępstwie:

-mandat, polecenie lub nakaz popełnienia przestępstwa

-consilium, udzielenie rady, pomocy moralnej w przestepstwie

-auxilium, pomoc natury fizycznej, np. dostarczenie środków niezbednych do popełnienia przestępstwa.

Przy mandacie odpoiwedzialność zleceniodawcy i wykonawcy była z reguły jednakowa. Pomocnicy też przeważnie karani byli na równi ze sprawcą głównum, choć w niektórych sytuacjach tkaktowani byli łagodniej.

-spisek, różne formy porozumienia przestępczego między kilkoma osobami (zmowa, sprzysiężęnie)

System kar:

- uznanie publicznoprawnego charakteru kary, - stopniowe wypieranie kar kompozycyjnych przez kary na życiu i ciele

Wymiar kary:

W zakresie wymiaru kary statuty włoskie przyjmowały dwojakiego rodzaju rozwiazania: bądź wprowadzały kary ściśle oznaczone za duże przestępstwo, bądź wprowadzały mozność stosowania kar arbitralnych.

Pierwse rozwiązanie polegało na wprowadzeniu przez statuty całych taryf karnych, których w założeniu sędzia musiał się ściśle trzymać , tj wymierzać przewidziana ustawą karę bez możliwości jej modyfikacji. Przepisy o charakterze ogólnym wprowadzały mozliwość zmiany kary w okreśłonych granicach w zależności od pewnych w ustawie przewidzianych okoliczności.

Okoliczności obciążające, uzasadniające zwiększenie wymierzonej kary: - popełnienie przestępstwa w nocy, - na cmentarzu, kościele,- popełnienie przestępstwa w warunkach recydywy,- przez osobe piastującą urząd publiczny,- przynależność stanowa.

Okolicznosci łagodzące: - pojednanie sprawcy z pokrzywdzonym,- przyznanie się do winy.

Drugie rozwiązanie polegało na dopuszczeniu wymiaru kary w wysokości okreśłonej swobodnym uznaniem sędziowskim.

Publicznoprawny charakter przestępstwa:

Na podstawie Caroliny uregulowano , że każde przetępstwo narusza w jakiś sposób , bezpośrednio lub pośrednio istniejący w prawie porządek, a wiec w intereisie ogólnym leży zwalczanie wszelkich przestępstw poprzez wymierzanie za nie kar o charakterze publicznym. Carolina nie przewidywała już możliwości wykupienia się od kary. Również pojednanie , ugoda między sprawcą , a pokrzywdzonym nie uwalniała winowajcy od kary publicznej.

Carolina rozpowszechniła pogląd na przestępstwo i podstawy odpowiedzialności karnej. Wina jako podstawa odpowiedzialności. Carolina opierała się na założeniu że o przestępstwie decyduje nie skutek zewnętrzny ale zamiar, uzależniała zakres odpowiedzialności od stopnia złego zamiaru i swiadomości sprawcy. Konsekwencją tego było wyodrębnienie różnego stopnia win,a w szczególności czynu popełnionego w złym zamiarze, umyslnie od czyny popełnionego nieumyslnie. Z czasem obok winy umyslnej i nieumyslnej pojawił się przypadek, przetęsptwa popełnione przypadkowo nie podlegały zazwyczaj karze publicznej, a tylko rodziły odszkodowanie pieniężne.

Dziełem doktryny prawa karnego było opracowanie okolicznosci wyłączających odpowiedzialność czynu czy to z braku ziny czy też z braku bezprawności dziłania. Do okoliczności wyłączających odpowiedzialność zaliczano:

-bład nie zawiniony przez sprawcę

-przymus fizyczny, który wyłąćzał wolna wole sprawcy,

-niedojrzałośc psychiczna, niekiedy też zaliczano chorobe umysłową

Katalog kar:

Carolnina wprowadzała osiem rodzajów kar śmierci: spalenie, ścięcie, ćwiartkowanie, łamanie kołem, powieszenie, utopienie, zagrzebanie żywcem i wbicie na pal.

Kodeks znał też urozmaicony katalog kar mutulacyjnych, a pozatym karę chłosty, karę stania pod pręgierzem, karę wygnania oraz konfiskaty. Pojawiła się też wzmianka o więzieniu.

Katalog kar publicznych wprowadzony przez Carolinę rozpowszechnił się z innych krajach Europy. We Francji np. kara zaliczana do tzw kar głównych polegająca na dożywotniej pracy w galeriach, w Rosji bicie knutem, zesłania na Syberię , katorga czyli zesłanie połączone z cięzkimi robotami.

Obok kary śmierci najpoważniejszą karą dla szlachty była infamia , z reguły wymierzana zaocznie. Sposobem umozliwienia wywołańcom egzystencji w kraju było wydawanie im tzw glejtów, czyli listów żelaznych, zapewniających czasową bezkarność. Lżejszą od infami była kara banicji, kara wygnania z kraju, połączona z utrata praw cywilnych i politycznych, ale z zachowaniem czci szlacheckiej. Odrebną karą na czci była utrata honoru, polegajaca na utracie politycznych praw szlacheckich, jak udziału w sejmikach, praw wyborczych. Natomiast utrata szlachectwa była całkowitym wykluczeniem z kasty, z wszystkimi konsekwencjami, również wobec potomstwa skazanego. U schyłku XV w pojawiła się w prawie ziemskim kara pozbaiwnia wolności, która w obec szlachty stosowana w postaci wieży, była wieża dolna i górna.

ZASADY STOSOWANIA KAR: Carolina uwzględniała arbitralność, polegająca na przyznaniu sędziemu dużej swobody w zakresie wymiaru kary. Dopuszczała zasade analogii, tj karalność czynów w niej niewymienionych, a tylko podobnych do przestępstw uwzględnionych przez prawo. . Należy przy tym uwzględnić że kary nadzwyczajne były łagodniejsze od kar kodeksowych, czyli zwyczajowych.

14. Proces sądowy w średniowieczu – ogólna charakterystyka.

- brak odrębności postępowań w sprawach cywilnych i karnych

Każdy proces był w swej istocie procesem karnym ze względu na to, że miał kończyć się wymierzeniem sprawcy kary, odpłaty za wyrządzone zło. Dopiero ok. XII w nastapiło zróżnicowanie skarg na cywilne i karne.

-przestepstwa publiczne dochodzone były z urzedu

-przestepstwa prywatne, w drodze postepowania prywatno- skargowego

-najszerzej stosowaną formą dochodzenia sprawiedliwosci było postepowanie zwyczajne

-stosowano kary pieniężne (kompozycyjne)

-dopuszczalna była zemsta prywatna

-wymierzano kary prywatne

- o winie decydowały skutki zewnętrzne (np. trup)

-dominowało prawo karne, prywatno-karne

-istnialy kary publiczne.

15. Proces rzymsko – kanoniczny Rodzaj postępowania cyw. powstały we włoskich komunach. Rozwinął się w oparciu o rzymski proces kognicyjny; obowiązujące w sądownictwie kościelnym prawo procesowe papieża Innocentego III oraz praktykę sądów włoskich. Obowiązywał w komunach włoskich, krajach niemieckich oraz do 1654 r. w sądzie kameralnym Rzeszy. Oparty na zasadach skargowości, pisemności, dyspozycyjności, kontradyktoryjności, legalnej teorii dowodowej, prawdzie formalnej i instancyjności (apelacji). Na rz.-k. postępow. cyw. oparto procedury cyw. większości krajów europ.

16. Proces inkwizycyjny – cechy, charakter i przebieg postepowania inkwizycyjnego, rola tortur.

Proces inkwizycyjny (proces karny) rysami charakterystycznymi tego procesu były :

-wdrożenie postepowania następowało z urzędu

-funkcje prowadzącego dochodzenie, oskarżyciela i wyrokującego były skupione w jednym ręku

-oskarżony nie był stoną w procesie a tylko przedmiotem postepowania sądowego i z reguły pozbawiony był prawa do obrony i apelacji

-proces był tajny i utrwalany w pisemnych protokołach stanowiących podstawę wyroku

-postępowanie dowodowe oparte było na teorii dowodów formalnych i dopuszczało stosowanie tortur jako sposobu wymuszenia zeznań.

Postępowanie inkwizycyjne wykształcone w miastach włoskich składało się z trzech stadiów:

Ad1) Postępowanie rozpoczynało się od wdrożenia śledztwa z urzędu przez sędziego –inkwirenta na podstawie jakiegokolwiek powzięcia wiadomości o przestępstwie, czy to przez otrzymanie informacji, czy też na skutek wieści publicznej. Postępowanie informacyjne polegało na zbieraniu wiadomości i gromadzeniu materiału, który pozwalał ustalić podejrzanego. Gdy ilośc tego materiału była zdaniem prowadzącego dochodzenie, wystarczająca do ustalenia osoby podejrzanej i skierowania przeciw niej dalszego dochodzenia, następowało drugie stadium właściwe śledztwo.

Ad2) Podejrzany był z reguły osadzony w zamknieciu i poddawany szczegółowemu badaniu, mającemu na celu zebranie dowodów, które stałyby się podstawą wyroku. Badanie podejrzanego polegało na zadawaniu pytań, które zgodnie z zasadami procesu kanonicznego ułożone były z góry w formie krótkich pozycji (artykółów) zawierających jedną kwestię, oraz na spisywaniu odpowiedzi na poszczególne punkty. Pytania powtarzano wielkokrotnie w celu wyłowienia ewentualnych sprzeczności w zeznaniach . W tym stadium należało tez zebrać dowody, których wartośc była już z góry ustalona prawnie. Postępowanie dowodowe było oparte na tzw legalnej teorii dowodowej, wykształconej w procesie rzymsko-kanonicznym, która dzieliła dowody pod względem ich wartości na różne kategorie: dowody pełne, półpełne, mniej niż półpełne Pełnym dowodem było przyznanie się obwinionego (królowa dowodu). W celu osiągnięcia tego dowodu który zwalniał od poszukiwania dalszych i zamykał sprawę, uciekano się do stosowania tortur, stanowiący skuteczny sposób przyznania się do winy.

Ad3)Ostatnim stadium procesu inkwizycyjnego było osądzenie, oparte na pisemnych materiałach dochodzenia i na referacie sędziego-inkwirenta, który odgrywał decydującą rolę w czasie rozprawy końcowej. Rozprawa ta bywała zresztą często formalnością sprowadzającą do zatwierdzenia wyroku przygotowanego przez inkwirenta, a z biegiem czasu została w ogóle zniesiona.

Przebieg procesu inkwizycyjnego:

-inkwizycja generalna (postępowanie informacyjne), miało na celu ustalenie czynu przestepczego i zebranie poszlak wystarczajcych do wdrożenia śledztwa przeciw osobie sprawcy, w stadium tym odbywało się sumaryczne przesłuchiwanie świadków, dokonywanie wizjii lokalnej, rewizji, domowej, zasieganie opini rzeczoznawców.

Wydawano 4 rodzaje orzeczeń:

-skazanie

-uniewinnienie

-wyrok z podejrzenia (wydawany bez pełnego dowodu, gdy sedzia chciał ukarać)

-absolutio abistancja – 3\4 dowodu (postanowienie uwalniające oskarzonego, jednak w przypadku uzyskania brakującej części 2\4 dowodu, w każdej chwili oskarzony zostaje skazany)

Rola tortur:

Był to środek wymuszania zeznań, był nieodłącznym skladnikiem postępowania inkwizycyjnego, a jednocześnie jaskrawym świadectwem okrucieństwa i naduzyć panujacego systemu sądowego. Stąd też walka o zniesienie trortur stała się jjednym z głównych haseł humanitarnej doktryny prawa karnego czasów Oświecenia.

17. Rozwój i charakter prac kodyfikacyjnych w Oświeceniu.

Wiek oświecenia nazwano wiekiem kodyfikacji, wiek XVIII otwierała nowy etap w dziejach prawa, kiedy to na kontynęcie europejskim powszechne stało się skodyfikowanie prawa. Oświeceniowy program walki ze starym ładem podejmowany był w atmosferze krytyki wszelkich urzęów.

Idea skodyfikowania prawa była powszechnym postulatem polityków i myślicieli. Dążenia kodyfikacyjne dotyczyły wszelkicg dziedzin tzw prawa sądowego, karnego i cywilnego. W prawie karnym myśl kodyfikacyjna miała tradycje bogatsze. Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, którego rozbicie terytorialne było podatne na program kodyfikacji, poddały się poszczególne władztwa : Bawaria, Prusy, Austria.

W Bawarii prace kodyfikacyjne podjete zostały w połowie XVIII w za panowania elektora Maksymiliana Józefa III, głównym motywem prac było początkowoujednolicenie prawa, efektem prac było powstanie kilku kodeksów, kodeks karny z 1751 pod nazwa Codex Iuris Bararici Criminalis, kodek cywilny z 1756r Codex Maximilianus Bararicus Civilis. Zbiory te nosiły pewne nowe znamiona próby operowania językiem prostym i zrozumiałym

W Prusach pierwsze programy reformy prawa postulowane były w początkach XVIII w , gdy Fryderyk Wichelm I zamierzał zebrać wszystkie rozproszone przepisy prawa obowiązującego w jednym zbiorze. Wraz z wstapieniem na tron Fryderyka Wielkiego rozpoczął się w Prusach okres kształtowania się oświeceniowego programu kodyfikacji. Rezultatem pracy było ukazanie się w 1794 r wielkiej kodyfikacji pod nazwą Landrechtu Pruskiego.

W monarchii habsburskiej pierwsze plany kodyfikacyjne przypadły na czasy rządów Marii Teresy. W 1752 powołano komisje kodyfikacyjną, której zadaniem było uporządkowanie i ujednolicenie orzecznictwa karnego. W 1768 powstał kodeks Constituto Criminalis Theresjana. Po kilku latach przedłożono dla cesarzowej 8 tonowy, rozwlekły i napisany ciężkim językiem projekt Codex Theresianus lecz został on odrzucony.

W Rosjii Piotr I i jego kilku następców powołali kilka komisji kodyfikacyjnych, których działalność nie przyniosła rezultatów. W Rosji rządzonej przez Katarzynę II powołano już 8 komisję która liczyła ok. 500 osób, lecz uważano, tyle osób nie może zrobić nic dobrego. W 1767 r powstałą instrukcja dla komisji wydana przez Katarzynę II. Instrukcja ta zawierała wstęp, mówiła, że ustawy winny być pisane jasnym jezykiem. Instrukcja nie weszła w praktykę, gdyż komisję rozwiazano, nie doszło więc do kodyfikacji prac.

18. Wpływ szkoły prawa natury na proces kodyfikacyjny.

Doktryna prawa natury uzasadniała potrzebę wprowadzenia prawa zgodnego z rozumem, dopuszczała więć kształtowanie go w sposób niezależny od dawnej tradycji. Pra⁷o natury poznawalne jest przez sam rozum- stąd ścisły związek teorii prawa natury z rozwojem racjonalizmu. Według tego rozwineła się w niemieckich monarchiach absolutnych w XVIII w, działalnośc ustawodawcza w dziedzinie prawa materialnego, karnego i cywilnego.

Wspólną cechą kodyfikacji było w XVIII w to, że ich podstawą ideologiczną stała się filozofia nowozytnego prawa natury. Wpływ tego kierunku filozoficznego zaważył zarówno na treśic jak i na stronie formalnej powstających wówczas kodeksów. Każda epoka nadawała pojeciu ,,prawa natury,, specyficzne treści. Filozofia nowożytnego prawa natury kształtowała się w czasach wielkiego postępu nauk przyrodniczych, w XVII wieku Bacona, Newtona, Kartezjusza i Paskala. Kult matematyki był przenoszony na grunt badań nad społeczeństwem. Człowiek był uznany za cząstke wielkiego mechanizmu natury, krytyka istniejących urządzeń feudalnej nierówności i niesprawiedliwości społecznej była argumentowana jako niezgodny z rozumem i rzadzącym światem porządkiem naturalnym skoro w naturze ludzie byli wolni i obdarzeni równymi prawami. Powstanie szkoły nowożytnego prawa natury wiązane jest z osobą Hugona Gracjusza, holenderskiego prawnika, polityka i filozofa. Sformułował on w swoich dziełach katalog wystepujących w społeczeństwie stałych wynikających z natury człowieka prawideł jak obowiązek dotrzymania umów, obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody, uznanie że pewne czyny muszą być ukarane. Filozofia prawa natury w epoce oswiecenia wyróżnia wyróżnia dwa etapy: etap absolutnego i względnego prawa natury. Powstał kodeks natury czyli prawdziwy duch jej praw, był zbiorem reguł naturalnej sprawiedliwości, podręcznikiem moralności praktycznej. Z biegiem czasu zaczęto postulować przenikanie prawa natury do każdego z istniejących ustawodastw, powszechne było przekonanie o konieczności podporządkowania przyszłych dzieł ustawodawczych zasadom prawa natury.

19. Kodyfikacja prawa karnego. Constitutio Criminalis Theresiana, Powszechny kodeks karny o zbrodniach i karach – Józefina, Franciszkana, Leopoldina, Landrecht Pruski.

W Austrii wydane zostały trzy kodeksy karne>

W 1768 r – Maria Teresa wydała tzw Terezjanę (Constitutio Criminalis Theresiana)

Nie wnosiła ona coś nowego do prawa karnego generalnie, były przestępstwa publicze, cieżkie, lekkie, sankcjie na czci , majątku. Była napisana cieżkim Językiem, nie dla każdego zrozumiałym, Dominuja w nim kary śmierci, lamanie kołem, rozrywanie poszczegolych cześci ciała, ostro karał na tle seksualnym i zabójstwa.

W 1787- Fózef II wydał kodeks nazwany Fózefiną, a w 1788- ordynację o postepowaniu karnym. Zawierał 264 paragrafy, o przestepstwach i karach, polittycznych , zasada równości wobec prawa. W Józefinie uznano, że niedopuszczalna jest samowola sędziego, ale nie do końca. W czasach wojny mogła być ona orzeczona czy też w czasach zamieszek, jedyną formą śmierci mogło być powieszenie. Natomiast w czasach pokoju kara śmierci była zakazana. Stosowano taki kary jak ciągnięcie barek po dunaju – skazaniec ciągnąl barkę brzegiem rzeki. Józefina nie znała przedawnienia przestepstw, usuneła przestepstwa religije, polityczne przestępstwa były karane łagodniej, cudzoustwo było naruszeniem cudzego majątku. Józefina oznaczała wielki krok naprzód. Idee humanitarne wycisneły na niej wyraźne piętno. Najważniejszą nowością Józefiny było zerwanie z wprowadzoną przez Caroline zasada analogii. Za przestępsto uzano taki czyn, który jest okreśłony w ustawie jako przestępstwo (nullum crimen sine lege). Znosiła karę śmierci (tylko w postepowaniu zwyczajowym)

-kodeks karny z 1803 nie róznil się wiele od Fózefiny, przywrócił karę śmierci (ale tylko jeden jej rodzaj) zlagodził natomiast kary pozbawienia wolności.

W 1803 r ogłoszony kolejny kodeks Franciszkana, niewiele różnił się od Józefiny, inaczej nazywał przestępstwa. Znano tu już przedawnienie zbrodi, ale przywrócono karę śmierci. Złagodzono kare wiezienia – zrezygnowano ze 100 letniego okresu więzienia, zrezygnowano z drastycznych form wiezienia. Franciszkana łączyła kodeks prawa karnego materialnego z prawem karnym procesowym. W 1852 ogłoszony nowy kodeks karny, twierdzono że to nie nowy kodeks lecz unowocześniona Franciszkana. Był to tylko kodeks prawa karnego materialnego, dokonano w nim nowego podziału przestępstw na zbrodnie , występki, wykroczenia. We Francji dzieło skodyfikowania prawa podjęte zostało w dobie rewolucji. Od początku rewolucji wybrano szereg ustwa, najważniesze z nich to z 1791 r kodeks karny dotyczący przestepstw ciezkich, a zajmujących się kwestiami kar, i w 1795 kodeks o przestepstwach i karach dotyczył głownie procedury karnej. We Włoszech Leopold I opracował kodeks Leopoldina- zawierał on prawo procesowe, działalnośc sądów. Napisany był on w sposób chotyczny, niekompletny. Kodeks ten w dziedzinie kary dążył do poprawy sprawcy, w związku z tym nowoczesne były kary, zniósł on kary smierci, kary okaleczające czy kary konfiskaty majątku. Był to pierwszy kodeks który nie przewidywał kary śmierci, zastąpiono ja wiezieniem i robotami publicznymi. W prusach w 1780. nastapiła nowa faza kodyfikacji, kiedy to Fryderyk II polecił sporządzić na podstawie praw dotychczasowcy i praw natury zbiór praw dokładny i pozbawiony luk. Rezultatem prac było ukazanie się w 1794 wielkiej kodyfikacji pod nazwą Landrechtu Pruskiego.

Był wynikiem prac kodyfikacyjnych podjętych w 1780 na polecenie Fryderyka II było sporządzenie przez KG. Svareza projektu kodyfikacji. . Landrecht wszedł w życie od 1.VI.1794 w zasadzie jako zbiór o charakterze posiłkowym w stosunku do praw prowincjonalnych.

Powstał obszerny , liczący 19 187 paragrafów, zbiór zawierający zarówno przepisy z prawa państwowego i administracyjnego, jak i prawa sądowego: prywatnego i karnego. Około 15 000 paragrafów dotyczyło prawa prywatnego. Objetość Landrechtu wynikała z założeń , ze kodeks powinien zawi\ierać pewne i niezawodne rozwiazania dla każdego przypadku.

Landrecht był napisany po niemiecku, ale w sposób zawiły, terminlogicznie niepoprawny, stylem rozwlekłym, obfitującym w różne dygresjie i życiowe przykłady.

Był oparty w zakresie norm prywatnoprawnych na prawie powszechnym, czyli cecypowanym i przystosowanym do feudalnych stosunków monarchii fryderycjańskiej prawie rzymskim, był typowym kodeksem okresu przejścia od feudalizmu do kapitalizmu, okreśłonego mianem pruskiej drogi. Landrecht zawierał postanowienia o instytucjach własności podzielonej, jak lenna czy fideikomisy. Natomiast założenia podstawowe Landrechtu opierały się na feudalnej strukturze społecznej z jej podziałami stanowymi , przywilejami szlachty i poddaństwem chłopów. Podstawy Landrechty uległy załamaniu a cały zbiór okazał się kodyfikacją przestarzała i nieodpowiadającą potrzebom czasu. Jednakże w zakresie prawa prywatnego Landrecht obowiązywał jeszcze do końca XIX w, tj do czasu wydania ogólniniemieckiego kodeksu cywilnego. (1900)

20. Kodyfikacja prawa cywilnego : ABGB, BGB

ABGB ( KODEKS CYWILNY AUSTRIACKI) z 1811 roku:

- składał się z 1502 paragrafów i dzielił się poza krótkim wstepem na trzy części : o prawie osobowym, o prawie rzeczowym i o przepisach wspólnych prawom osobowym i rzeczowym. Było to nawiazanie do trójpodziału Instytucji Justyniańskich, z tym że w części trzeciej , zamiast nienależących do prawa materialnego skarg zamieszczono przepisy wspólne dla obu poprzednich części.

ABGB opierał się na prawnonaturalnych, ujmowanych abstrakcyjnie założeniach równości podmiotów prawa, wolnej własności i swobody umów. ABGB, kodeks cywilny , powstały pod silnym wpływem prawa natury i niektórych ujęć wcześniej wydanego kodeksu francuskiego z 1804 r. Pod względem techniki ustawodawczej jak i zawartości przewyższał on Landrecht Pruski. Występowały w nim silne wpływy prawa rzymskiego.

Do ABGB zostały dołączone nowele jako potrzeba modernizacji czyli w I noweli z 1914 wprowadzała pewne zmiany w dziedzinie prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego, Nowela II z 1915 zawierała przepisy o sprostowaniu i odnowieniu granic . III nowela z 1916 zmieniała niektóre przepisy prawa zobowiazań.

BGB. Formalnoprawne przesłanki ogolnoniemieckiej kodyfikacji prawa cywilnego nastały dopiero po zjednoczeniu Niemiec. Na podstawie poprawki do konstytucji II Rzeszy niemieckiej z 1871 powołano do zycia w 1874 r komisje kodyfikacyjną, która po kilkunastu latach przedłozyła I projekt kodeksu.

Powołana w 1890 r druga komisja w niewielkiej tylko mierze uwzględniała glosy dyskusji. Kolejny projekt po niewielkich przerobkach został uchwalony w 1896 przez Sejm Rzeszy z mocą obowiązującą od 1.I.1900 pod nazwą BGB.

Kodeks cywilny niemiecki składał się z 2385 paragrafów, zebranych w pięciu ksiegach według opracowanej w XIX w przez niemiecką naukę recypowanego prawa rzymskiego systematyki tzw pandektowej, która dzieliła system prawa cywilnego na część ogólną, prawo zobowiązań, rzeczowe, rodzinne i spadkowe.

Pod względem techniki ustawodawczej BGB był typowym tworem pozytywizmu prawniczego w charakterystycznej postaci pandektystyki i szczytowym osiągnięciem opracowanej przez pozytywizm metody naukowej zwanej jurysprudencją pojeciową. Kodeks operował bardzo rozbudowanym aparatem abstrakcyjnych i precyzyjnie skonstruowanych pojęć. Jego język oraz trudna terminologia czyniły dzieło przeznaczone głównie dla fachowców, natomiast raczej niezrozumiałe dla laików.

W swej treści BGB opierał się zasadniczo na założeniach liberalno-indywidyualistycznych, podobnie jak kodyfikacje prawnonaturalne z początków stulecia.

Kodeks odznacza się nadzwyczajna precyzją pojeciową. Kodeks BGB stał się w pierwszych latach XX w wzorem kodyfikacji cywilnych dla innych krajów, na BGB opierały się kodeksy cywilne :japoński (1907), brazylijski (1910), peruwiański (1930), grecki (1940), a także częściowo polski kodeks zobowiązań z 1933r.

21. Kierunek humanitarny w wieku Oświecenia: czołowi humanitaryści, główne postulaty humanitarystów, początki realizacji postulatów humanitarnych.

Ruch kodyfikacyjny wieku Oświecenia był inspirowany nie tylko ogólnymi hasłami ideologii oświecenia, ale także wpływ haseł i postulaty jakie wysuneli wielcy myśliciele i filozofowie epoki, w podjętej przez nich walce o humanitarną reformę ustawodastwa kryminalnego. Kierunek ten określano mianem szkoły czy też doktryny humanitarnej. Działalność humanitarystów wywarła wpływ na dalsze losy prawa karnego. Jednym z przedstawicieli nurtu humanistycznego był Christian Thomasius, który występował m.in. przeciw karalności czarów z okrucieństwem polowań na czarownice. Humanitaryści polscy Teodor Ostrowski , Sebastian Czochron, członkowie deputacji powołani do prac nad kodeksem Stanisława Augusta, Jóżej Szymanowski i Józef Weyssenhaff czy Tomasz Kuziemierski. Uczeni którzy wywarli decydujący wpływ na podjęcie reform w duchu humanitaryzmu, a których działalność zdobywała światowy rozgłos byli Voltaire i Cesre Beccaria.

Voltaire- humanitarysta, wypowiadał się częściej w sprawach konkretnych mniej ogolnych rozgłos przyniosła mu słynna sprawa rodziny Calasow, była to rodzina kupiecka z 1761 . Jan Calas został niewinnie oskarżony o zamordowanie swojego syna z pobodek religijnych, a następnie na łamanie kołem i spalenie na stosie. Voltarie zainteresował się tą sprawą i doprowadził do rechabilitacji (uniewinienia po smierci) rodziny Calasów.

Cesary Beccario-dzieła jego to traktat o przestępstwach i karach, dzieło przyczyniło się do ożywienia umysłow i serc.

Postulaty humanitarystów dotyczyły reformy prawa karnego materialnego. Humanitaryści domagali się w prawie karnym materialnym spojrzenia w nowy sposób na karę, nie miała ona być formą odwetu, miała być proporcjonalna do winy sprawcy do wyrządzonej szkody. Tylko to jest przestępstwem o czym mówi ustawa. Postulat dotyczy rowności co do ustawy karnej. Karane powinny być takie czyny które powodują ujemne skutki społeczne, czyny które naruszaja porządek religijny czy obyczaje religijne. Kolejny postulat dotyczył odpowiedzialności czyli żeby kara dotykała tylko przestępcy a nie jego rodziny. Krytycznie oceniono karalność samobójstwa oraz poddawanie torrturom. W końcu krytycznie zaczęto oceniać czły proces inkwizycyjny. Wreszcie zaczęto dyskutować czy wymiar sprawiedliwości pozostawić jedynie sędziom i prawnikom czy też dopuścić inne osoby z poza środowiska prawniczego. Wprowadzono zasade niewinności oskarżonego czyli do momentu udowodnienia jemu winy jest on niewinny. Wreszcie zasada że wszelkie wątpliwości powinny być roztrzygane na korzyść oskarżonego.


22. Kodyfikacje napoleonskie: kodeks cywilny (Kodeks Napoleona), kodeks procedury cywilnej, kodeks handlowy, kodeks karny. Francuskie prawo sądowe w okresie ponapoleońskim.


Kodeks Napoleona:

W pierwszych latach rewolucji zapowiedziano utworzenie wspólnego dla całego terytorium państwa kodeksu cywilnego. Konwent powołał komisję pod przewodnictwem Cambacerasa w celu przygotowania kodeksu cywilnego. Akty prawne Konstytuanty i Konwentu dokonały powaznych zmian w prawie osobowym i majątkowym. Dalsze prace nad kodyfikacją cywilną zostały podjęte z inicjatywy Napoleona. W 1800 powołano 4 osobową komisję złozona z praktyków i prawników. Ostateczna wersja projektu zredagowana została w 36 ustawach, które ustawą z 21.III.1804 zebrane zostały w jedną całość pod nazwą kodeksu cywilnego francuzów. W 1807 otrzymał on nazwę kodeksu Napoleona. Kodeks Napoleona składał się z 2281 artykółów zawartych w trzech ksiegach- I , o osobach, II o majątkach i różnych rodzająch własności, III – o róznych sposobach nabywania własności. Księga I przepisy o nabywaniu i utracie prawa cywilnego , prawo małżeńskie osobowe, przepisy o władzy ojcowskiej, adopcji, opiece i kurateli. Księga II przepisy o własności, uzytkowaniu i służebności. Księga III przepisy o zobowiązaniach, prawo spadkowe, prawo majątkowe małżeńskie. Kodeks Napoleona jest uznany za klasyczą kodyfikację mieszczańskiego prawa cywilnego epoki kapitalizmu. KN miał charakter antyfeudalny, w swych założeniach ogólnych opierał się na zasadach indywidualizmu i liberalizmu. KN jest zwięzły napisany jezykiem prostym i jasnym. Najwięcej nowelizacji kodeksu przeprowadzono w czasach IV i V w republiki w wyniku przemian społeczno – ekonomicznych Francji po II wojnie światowej.

Kodeks cywilny

Nowy kodeks cywilny miał być podręcznikiem moralności praktycznej, Napoleon w 1804 r wprowadził nowy kodeks cywilny Francuzów, należy go ocenić jako wzorowy kodeks prawa cywilnego epoki kapitalizmu. Jego zwięzłość i jasność oraz piękny jezyk stawiają go w rzędzie najlepszych kodyfikacji w dziejach ludzkości.

Kodeks procedury cywilnej 1806r i kodeks handlowy 1807r. Oba te kodeksy oparły się na głównych zasadach wielkich ordonansów Colberta.

Kodeks karny- z 1810 r stanowił poważny krok na drodze humanizacji prawa karnego. Wprowadzono liczne kary pozbawienia wolności, zawierał on surowe przepisy o ochronie własności, kary za podstepne bankructwo, za oszustwo,

Prawo sądowe: Do dziś dnia kodeksy takie jak kodeks cywilny, procedury cywilnej, handlowy, postepowania karnego, stanowia po dziś dzień podstawy francuskiego prawa sądowego. Duża rolę zaczeło odgrywać u schyłku XIX w orzecznictwo sądowe. We Francji sedzia nie mogł powołać się na precedens w przypadku braku ustawy powoływał się on na zwyczaj. Z czasem zaczęto powoływać się na precedens lecz było to nieobowiązkowe.

23. Szkoła historyczna, pendektystyka, pozytywizm prawniczy. Kierunki opozycyjne w stosunku do pozytywizmu: jurysprudencja interesów , szkoła wolnego prawa.

W początkach XIX w zapanował kierunek klasyczny albo dogmatyczny. Cechą wspólną różnych odmian tego gatunku było ograniczenia badań nad prawem do dogmatycznej analizy tekstów ustawowych. W tym też czasie nastapił rozkwit odmian pozytywizmu prawniczego. Jedną z odmian pozytywizmu prawniczego była tzw ‘’ szkoła Egzegezy’’. Nazwa szkoły wywodzi się z tad, że jej przedstawiciele zajmowali się analizą przepisów Kodeksu Napoleona ograniczając się do suchej egzegezy tekstu. Założeniem jej była teza, że kodeks cywilny stanowi zamknieta i kompletną całość dostarczającą rozwiazań dla wszystkich możliwych do przwidzenia przypadków.

W państwach niemieckich zręby pandektystyki zbudowane zostały przez Savignjego i innych reprezentantów szkoły historycznej w prawoznastwie, tworcami pierwszych podręczników Pandektów. Dziełem pandektystyki było opracowanie katalogu abstrakcyjnych pojeć prawnych, służyć miały roztrzyganiu wszelkich przypadków szczegółowych. Ta technika prawna niemieckiej cywilistyki określana mianem jurysprudencji pojęć. W tej dziedzinie ważną rolę odgrywały tzw jurysprudencja interesów i szkoła wolnego prawa.. Jurysprudencja interesów prekursorem jej jest R. Ihering twórca tzw jurysprudencji celowościowej, twierdził że prawo spełnia rolę służebną wobec interesów społecznych czy jednostkowych i że interesy te określają zarówno treść przepisów prawnych jak i ich należytą wykładnię. Jego dzieła to ‘’Duch prawa rzymskiego i cel w prawie” poświęcone było dowodzeniu, że prawo nie rozwija się przez mechaniczne tworzenie pojęć ale , że jest odbiciem okreśłonych celów jednostkowych lub społecznych. Tak narodziła się nowa metoda interpretacji prawa, metoda teleologiczna, całościowa. Przeciwstawia się ona głoszonej przez jurysprudencję pojeciową fikcji ,,braku luk,, w kodeksie, jurysprudencja interesów uważała istnienie tych luk za zjawisko nieuchronne, chodziło tylko o sposób w jaki sedzia miał je wypełnić. Drugim odłamem naturalizmu prawniczego był kierunek, który ukształtował się na początku XX w w Niemczech pod nazwą szkoły ‘’Wolnego Prawa,,, a we Francji szkoły „Wolnych Poszukiwań Naukowych”. Punktem wyjścia tego kierunku była również krytyka pozytywizmu ustawowego. Nazwa kirunku wywodziła się z idei by sąd nie był bewzględnie związany prawem pozytywnym, ale żeby mógł działać w sposób wolny od przepisów ustaw i woli ustawodawcy. Ostatecznie kierunek ten w praktyce orzecznictwa nie odegrał poważnej roli.

24. Szwajcarski kodeks cywilny – ZGB.

Kodyfikacja prawa cywilnego w Szwajcarii została dokonana podobnie jak w Niemczech pod wpływem pandektystyki, ale swymi korzeniami tkwiła znacznie głębiej w tradycjach prawa rodzimego niż recypowanego prawa rzymskiego.

W pracach nad przygotowaniem ogólnoszwajcarskiego kodesku cywilnego decydujący był udział wybitnego germanisty z Berna, profesora i polityka Eugena Hubera. Opracował on projekty cześciowe m.in. prawa małżeńskiego (1893), spadkowego (1895), hipotecznego (1896), które stały się podstawą ogólnego projektu kodeksu cywinego. Projekt ten przedłożony obu izbom parlamentu, został uchwalony jednomyslnie. 10 grudnia 1907 r jako kodeks cywilny. Następnie dołączono do niego zrewidowany kodeks zobowiązań z 1881r. Całość kodyfikacji weszła w życie z dniem 1 stycznia 1912 roku.

Systematyka kodeksu cywilnego szwajcarskiego stanowi swoistą kombinację systemu pandektowego i Instytucji. Dzieli się on na wstęp zawierający pewne postanowienia ogólne i cztery księgi: I-prawo osobowe, zawierające normy o osobach fizycznych i prawnych, II-prawo rodzinne, III- prawo spadkowe, IV-prawo rzeczowe. Do tego dołączone jest prawo zobowiązań , zawierające również przepisy prawa handlowego, które tworzy faktycznie księge V kodyfikacji.

Kodeks cywilny szwajcarski jest kodyfikacją najnowocześniejszą z wielkich kodyfikacji cywilnych Europy epoki kapitalizmu. Autorzy kodeksu pogodzili tradycje prawa rodzinnego, sięgając jeszcze średniowiecza ze zdobyczami XIX- wiecznej nauki recypowanego prawa rzymskiego. Pod względem techniki ustawodawczej kodeks cywilny szwajcarski również przewyzsza BGB. Język kodyfikacji szwajcarskiej jest prosty , niemal familiarny, poszczególne art. Krótkie, dające tylko ogólne wskazówki, bez wdawania się w szczegóły. Art. 1 upoważnia sędziego w razie luki w ustawie do roztrzygania według reguł, które by ustanowił, gdyby sam był ustawodawcą.

Kodeks szwajcarski wywarł poważny wpływ na ustawodastwo cywilne Europy po I wojnie światowej. W 1927 został on w całości recypowany przez Turcję. Wzorował się na nim francusko-włoski projekt zobowiazań, polski kodeks zobowiązań z 1933 r a także nowelizacje ABGB w zakresie prawa spadkowego i hipotecznego.

25. Kierunki zmian w prawie cywilnym XIX\XX w (prawo osobowe, prawo małżeńskie (typy), prawo własności, prawo zobowiązań, prawo handlowe, prawo spadkowe)

Prawo osobowe- kapitalistyczne prawa cywilne wyszły z założeń powszechności i równości prawa w akresie stosunków prywatnoprawnych. Prawo cywilne miało służyć każdemu człowiekow i maiło być równe dla wszystkich. Lecz zasada równości realizowana była w sensie formalnym i istaniły od niej liczne odchylenia, przede wszystkim: -uposledzenie kobiet- dotyczyło szczególnie mężatek (mąż był głową rodziny, ustawowym przedstawiecielem żony), zaznaczone we francuskim Code Civil i ABGB,- upośledzenie dzieci nieślubnych – ograniczenie ich praw spadkowych. Francuski Code Civil odróżnia dwie kategorie dzieci nieślubnych: zwykłe (z rodzicó w stanie wolnym) oraz ze związkó cudzołoznych i kazirodczych. Ta druga kategoria była pozbawiona wszelkich praw;- upośledzenie ze względów religijnych – stosowany przez ABGB, np. dziecko można wydziedziczyć, jeżeli porzuci wiarę chrześcijańską, nie można zawrzeć ważnego małżeństwa między chrześcijanami a niechrześcijanami, konieczna jest zgoda władz na małżeństwo zawierane przez Żydów.

Zdolnośc prawna- nabywała jednostka z chwilą urodzenia, z tym że wszystkie kodeksy cywilne zapewniały, zgodnie z rzymską maksymą ochronę prawną dziecka poczetego, a jeszcze nienarodzonego. Koniec zdolności prawnej jednostki następował wraz z chwilą śmierci, lub śmierć poprzez instytucję śmierci cywilnej, fikcji, mocą której człowiek fizycznie żywy zostawał na zawsze usuniety ze społeczeństwa, stawał się umarłym za życia. Smierć cywilna nastepowała jako skutek skazania na pewne kary i powodował utratę wszelkich praw cywilnych majątkowych i osobistych.

Zdolność do czynności prawnych- zależała przede wszystkim od wieku człowieka, stanu psychicznego, płci, trybu życia.

Osoby prawne- w nauce prawa zostały opracowane różne sposoby klasyfikacji osób prawnych , zasadniczy podział na osoby prawne prawa prywatnego, tworzone przez samych zainteresowanych drogą umowy lub aktu założycielskiego i regulowane normami prawa prywatnego, oraz osoby prawne prawa publicznego powoływane do życia przez ustawę. (korporacje, fundacje,)

Osoby prawne prawa prywatnego mogły powstawać tj nabywać zdolnośc prawną róznymi spsobami. Wykształciły się dwa podstawowe system koncesyjny i normatywny system.

Prawo małżeńskie:

W ciągu XIX w w dziedzinie prawa małżeńskeigo osobowego wykształciły się trzy systemy jego regulaji decydujące o charakterze prawnym tej instytucji: system poddania prawa małżeńskiego ustawodastwu państwowemu (świecki), system poddania prawa małżeńskiego prawu wyznaniowemu z utrzymaniem religijnego charakteru małżeństwa oraz system mieszny.

System laicki- ustawodastwo francuskie zapoczątkowało dominację laickiego typu małżeństwa . Jest to taki typ , w którym całe prawo małżeńskie należy do dziedziny prawa cywilnego, normowanego wyłącznie przez państwo. W tym typie ważne małżeństwo można było zawrzeć tylko przed urzędnikiem stanu cywilnego, jurysdykcja w sprawach małzenskich należała wyłącznie do sądów cywilnych. System mieszany- wysteował w dwóch wariantach: pierwszy przyjęty przez ABGB polega na tym że prawo małżeńskie należałodo dziedziny prawa cywilnego i że jurysdykcja w sprawach małżeńskich zastrzeżona była wyłącznie dla sądów cywilnych, z tą jednak różnicą , iż w przepisach prawa małżeńskiego czyniono pewne koncesje na rzecz wyznań, które polegały na koniecznósći zawarcia ślubu w formie wyznaniowej, an niemożności uzyskania rozwodu przez małżeństwa należące do wyznania wyłaczającego mozliwośc rozwodu (katolicy0; drugi wariant wyrażał się w tym że prawo małżęństwa, ten tym kształtował się m.in. w Angli, we Włszech, w Hiszpani. System wyznaniowy- prawo małżeńskie normowało państwo, wszkże regulacja prawna dotycząca instytucji małżeństwa przejmowała w większości normy wyznaniowe, oddano też jurysdykcję w sprawach małżeńskich w ręce wyznań, stawiając na pierwszym miejscu wyznanie karajowe (np. w Rosjii wyznanie prawoaławne). O formie małżeństwa , skutkach, rozwiązaniu decydowały niemal w całości przepisy o treści wyznaniowej i sądy poszczególnych wyznań.

Prawo majątkowe małżeńskie:

Majątek w zw małżeńskim:-wspólnośc ustawowa,- rozdzielnośc majątkowa,- intercyza.

Na gruncie tych kodeksów ukształtowało się : - system umowny,- system ustawowy,- system rozdzielności majątkowej

Prawo własnosci:

Własność traktowana była jako prawo przyrodzone, dające jednostce władzę absolutną i wyłączną nad dobrami majątkowymi do niej należącymi, a także umozliwiający obrót i pomnażanie zysków.

W ABGB prawo własności jest zdefiniowane jako prawo rozporządzania według upodobania istotą rzeczy i pożytkami pewnej rzeczy oraz do wykluczania od tego każdego innego. Wszystkie kodeksy a także Landrecht oruski , czy Zwód praw, sankcjonowały istnienie własności feudalnej. Stąd też obok dwfinicji własności pełnej , zawierały przepisy odnoszące się do własnosci podzielonej. . W zwodzie Praw spotykamy się z ujętym w specyficzny sposób pojeciem własnosci niepełnej. Czyli ograniczonej przez czyjeś inne, również niepełne prawa do danego majątku. Z faktu istnienia w tych kodyfikacjach pojęć własnosci podzielonej czy niepełnej wynikała ważna konsekwencja, ustawodawca uznawał mianowicie za potrzebne szczegółowe wyliczenie uprawnień właściciela pełnego. Stąd też spotykamy się tu z określeniem treści własności w sposób pozytywny, polegający na mniej lub bardziej dokładnym zestawieniem poszczególnych uprawnien (np. ABGB: ‘’może z reguły właścicile zupełny używać rzeczy swej według upodobania albo też zupełnie jej nie uzywać). Ptóby pozytywnego wyliczania uprawnień właściciela wynikały z dążenia kodyfikatoró do bardziej dokładnego i wyczerpującego scharaktryzowania własności w sytuacji, gdy własność feudalna zachowywała jeszcze silna pozycje i musiała być uregulowana w samych kodeksach.

Świętość’’ – własność , uważana za jedną z najważniejszych zdobyczy Wielkiej Rewolucji Francuskiej i fundament nowego porządku społeczno-gospodarczego, znalazła wyraz w KN,, własnośc to prawo uzywania rzeczy i rozporządzania nim w sposób najbardziej nieograniczony. Definicja ta podkreślała pełnie własności, jej absolutny charakter. Kodeks nie wyliczał już tu poszczególnych uprawnień właściciela, ale treść własności ujmował od strony negatywnej; właścicielowi wolno było czynić ze swą własnościa wszystko, byleby w zakreśłonych ustawowo granicach.

Prawo zobowiązań:

Tendencje indywidualistyczne i liberalne wywarły wpływ na prawo zobowiązań. Przyczyniły się one do stworzenia fundamentalnej zasady swobody umów. Rozumiano przez nia przede wszystkim swobodę kształtowania przez strony w drodze umowy stosunku cywilnoprawnego w postaci zobowiązania a nadto swobodę zawarcia lub nie zawarcia umowy i zaciągnięcia zobowiazania, swobodę wyboru kontrahenta, moznosć zawierania umowy bez zachowania szczegolne formy. Z zasadą swobody umów współdziała inna równości stron oznaczająca, że obie strony stosunku obligacyjnego są traktowane jako równe z punktu widzenia prawa cywilnego. Dominowały poglądy (Code Civil), iż ważnośc umów zależałą od istnienia i prawidłowości causa- przyczyny prawnej. Jej przeciwnieństwem (kodeks BGB) dopuszczały natomiast w szerokim zakresie czynnosci prawne abstrakcyjne, przy którychważność umowy nie była uzalezniona od istnienia causa. Najbardziej abstrakcyjny charakter miały umowy zobowiązujące wynikajjące z weksla lub czeku. Zasada swobody umów spotkała się w II poł XIX w z coraz ostrzejszą krytyką. Ograniczenia jej nastepowały ze względu na interes społeczny, dobro ogólne oraz w interesie przedsiębiorstw kapitalistycznych.

Prawo handlowe- prawo handlowe jest prawem szczególnym wobec norm ogólnych prawa cywilnego. Określano je jako prawo odrębne zawodu kupieckiego i obrotu handlowego. Dwa wiec były kryteria wyróżniajace prawo handlowe:- kryterium podmiotowe (osoba kupca) i przedmiotowe 9 obrót handlowy). W zależności od tego który czynnik przyjmowany był jako punkt wyjścia dla wyodrębnienia i określenia sfery działania norm prawa handlowego, przyjęto wyróżniać trzy systemy:przedmiotowy, podmiotowy, i mieszany.

Prawo spadkowe- prawo spadkowe epoki kapitalizmu oparło zasady dziedziczenia na założenia powszechności praw spadkowych tzn. że spadkobiercą mógł być każdy, jeżeli do tego został powołany. Niemniej zasada rowności praw spadkowych polegała pewnym ograniczeniom: niektóre kodeksy (ABGB, BGB) utrzymywały pewne przeżytki feudalizmu, a mianowicie ordynacje lub fideikomisy pozwalające na odrębne uregulowanie wynikające z polityki społecznej dotyczące dziedziczenia gospodarstw wiejskich. Kapitalistyczne prawo spadkowe uznawało albo dwa tytuły dziedziczenia lalbo nawet trzy. Ten ostatni tytuł polegał na tym, że kontrahenci zawierali umowę, na podstawie , której jedna ze stron stawała się spadkobiercą. W prawie spadkowym tego okresu istniała swoboda rozporządzania swoim majątkiem przez spadkodawcę- swoboda testowania- bądź na podstawie testamentu, bądź umowy dziedziczenia. Dziedziczenie ustawowe zachodziłow wówczas dopiero , gdy spadkodawca nie sporządził testamentu lub umowy dziedziczenia.

Dwa sposoby zabezpieczania praw dziedziców koniecznych :- system zachowku ( LP, BGB, ABGB) – system rezerwy (KN)

Sposoby dziedziczenia: -testamentowe,- ustawowe,- kontraktowe dziedziczenie (ABGB, tylko miedzy małżonkami, Landrecht Puski) BGB- z każdą osoba nawet trzecia.

Prawo rodzinne:- stosunki prawne między rodzicami i dziećmi nosiły jeszcze w XIX w wiele cech patriarchalnych, Prawo rodzinne w KN zostało podporządkowane ideom zapewnienia trwałości, nienaruszalności rodziny legalnej, utrzymania silnej patryarchialnej władzy ojca w rodzinie. W czasie trwania małżeństwa władza nad dziecmi przysługiwała wyłącznie ojcu. Wprowadzono środki tzw karności domowej .

26. Zasady nowożytnego procesu cywilnego.

Pierwszym kodeksem procedury cywilnej wyznaczajacym kierunki nowożytnego procesu cywilnego była francuska procedura cywilna z 1806r.

W początkach XIX w w fazie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego postępowanie cywilne reprezentowało kierunek liberalno- egalitarny. Rezultatem tej tendencji było nastawienie procesu cywilnego na realizację przez jednostki praw indywidualnych. W oparciu o fundamentalną koncepcję autonomii jednostki w kształtowaniu swych stosunków prywatnoprawnych na pierwsze miejsce wysuneły się zasady dyspozycyjności i kontradyktoryjności, wsparte ideą równoprawnego traktowania wszystkich uczestników postepowania sądowego. Z kolei legalizm postępowania, sprzeciwiający się dotychczasowym powszechnym nadużyciom w wymiarze sprawiedliwości wprowadził zasadę jawności, przeciwstawną dotychczasowej tajności. Natomiast beztronność sądu gwarantowały zasady: bezpośredności, ustności, koncentracji materiału dowodowego i swobodnej jego oceny przez skład orzekający zastepujące pisemności, stosowane legalnej teorii dowodowej czy też formalizm procesowy. Wszystko to miało naprawić zły wizerunek sądownictwa w sprawach cywilnych jak i zdemokratyzować oraz uprościć i skrócić jego przebieg.

27. Zmiany w nowożytnym prawie karnym, rozwój procesu mieszanego.

Idea przeobrażeń procesu karnego była przejściem od procesu opartego wyłącznie na zasadzie inkwizycyjnej do procesu opartego na zasadzie mieszanej, inkwizycyjno-skargowej. Polega on na rozdzieleniu 2 faz postępowania karnego. Najpierw odbywało się postepowanie przygotowawcze, w którym mamy do czynienia z nastepujacymi czynnościami; uprawniony organ (prokurator) prowadzi to postępowanie na podstawie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa bądź z urzędu. Zadaniem tego postepowania przygotowawczego jest przygotowanie sprawy do rozprawy sądowej. Prokurator bada czy popełniono przestępstwo, zbiera dowody, przesłuchuje świadków, poszukuje ewentualnego sprawcy. Na tym etapie ewentualny sprawca jest tylko podejrzanym. Na tym etapie wszystko toczy się w sposób tajny. Nie ma stron procesowych. Etap ten kończy się wniesieniem aktu oskarżenia przez prokuratora do sądu. Rozpoczyna się II etap postepowania przed sądem (skargą jest akt oskarżenia) skargowym. Postępowanie ttoczy się w formie sporu czyli ma charakter kontradyktoryjny, jest ustny i jawny. Proces ten wprowadzał trójpodmiotowość stosunku prawnoprocesowego. Podmiotami procesu byli oskarżyciel, oskarżony, sąd. Sąd oceniał dowody na podstawie swobodnej oceny dowodów. Zasadniczą odmiennością tego modelu procesu wobec procesu inkwizycyjnego było rozdzielenie funkcji oskarżenia, obrony, sądzenia.

28. szkoły prawa karnego: klasyczna, antropologiczna, socjologiczna.

Szkoła klasyczna:

Wiek I poł XIX w przedstawiciele J. Bentham (Anglia), A.Feuerbach- twóca kodeksu bawarskiego. Ta szkoła w odróżnieniu od szkoły humanistycznej czasów oswiecenia to szkoła prawników nie filozofów. Piszą oni wielotomowe dzieła, podręczniki. Choć przedst szkoły klasycznej sporo zaczerpneli od swoich poprzedników z czasów oswiecenia np., tezy dotyczące ,,nullum crimen, nulla poena sine lege’’, zasade współmierności kary do ciężaru przestepstwa. Ale przyjeli też własne założenia, że przestępstwo jest wyrazem wolnej woli człowieka niezależnej od zewnętrznych warunków i że za własny czyn powinien wpełni odpowiadać. Uzasadniali idee kary sprawiedliwego odwetu, a celem kary ma być odstraszenie. A na przestepcę spoglądano poprzez pryzmat jego przestępstwa, osobę przestępcy nie brano pod uwage tylko jego czyn. Mówi się że prawo karne szkoły klasycznej to prawo czynu a nie sprawcy. Feuerbach był znany jako twórca teorii przymusu psychicznego. Kara powinna wywoływać wizję dolegliwości, która powinna przeważać nad wizją przyjemności z popełnienia przesępstwa, stąd surowośc kar. Bentham zwracał uwagę na przyczyny przestępstwa czyli co skłania do popełnienia przestepstwa. Szkoła klasyczna wywarła duży wpływ na sformułowanie kodeksów XIX i początku XX w .

Włoska szkoła pozytywna inaczej antropologiczna:

Naukowy klimat z którego zrodziły się poglądy tej szkoły to pozytywizm, przedst kierunku głosili że jedyną wartość poznawczą mają metody stosowane w naukach ścisłych, przyrodniczych, humanistycznych. Próbowano te metody przyrodnicze stosować do badań nad człowiekiem. Za tym poszło deterministyczne pojmowanie zachowań ludzkich. Przedst szkoły antropologicznej traktowali człowieka jako istotę zdeterminowaną przez zew dolegliwości. Ze jego zachowanie jest wynikiem nie tylko jego woli a głównie różnych okoliczności wpływających na tego człowieka. Twórcą tej szkoły był C.Lombroso, włoski psychiatra, który z czasem zainteresował się on populacją przestępców ich wlaściwościami. W 1876 został prof. Uniwersytetu w Turynie i ukazała się jego praca ,, człowiek zbrodniarz’’. W tym dziele wyst z tezą , że dzisiejszy XIX z zbrodni stanowi odrębny typ człowieka, że to nie jest homo sapiens tylko homo delikwens czyli człowiek przestępny, który dziedziczy pewne nieprawidlowości w postaci atawizmów. I ma on cechy zarówno psych jak fiz człowieka pierwotnego i ludów dzikich. E. Ferri prawnik zajmował się prawem karnym, jego zdaniem przestępstwo to skutek 6 różnych przyczyn. Wyróżnał przestepców od urodzenia obciążonych dziedziczne, był za ich odizolowaniem. Zaletą tej szkoły jest to że zwróciła uwagę na osobę sprawcy, dzięki czemu narodziła się nowa nauka prawa karnego –kryminologia- nauka o przyczynach przestępczości.

Szkoła socjologiczna końca XIX w:

Podobnie jak przedst szkoły antropologicznej przeciwstawiali się takiemu abstrakcyjnemu oderwaniu od życia traktowaniu przestępcy. Odrzucali założenia szkoły klasycznej ale inaczej niż przedstawiciele szkoły antropologicznej, przechodzili do genezy przestępstwa. Przedstawiciele A.Prinz, A von Hamel, F. Van Liszt, I. Chojnicki. Nie negowali oni czynnika indywidualnego w genezie przestępczości. Uważano, że wolna wola człowieka jest istotna. Ale zwracali uwagę , że znaczącą role w genezie przestępczości odgrywają inne czynniki np. warunki jakie społeczeństwo stwarza jednostce (osoba, która od dzieciństwa wych się z środowisku przestępczym i w nim dorasta). Wskazywano na istnienie rozmaitych przyczyn przestępczości jak bezrobocie, nedza, alkoholizm i konieczność walki z tymi czynnikami. Starano się uklasyfikować przestępców w zależności jaką rolę przestępstwa w ich życiu odgrywa. Obok przestępców przypadkowych dla których przestępstwo jest przemijającym epizodem w ich życiu istnieją przestępcy zatwardziali, zawodowi dla których przestępstwo stanowi stałe zajecie. Uważano że prawo karne musi chronić społeczeństwo przed takimi zawodowymi przestepcami. Postulowano aby wprowadzić środki zabezpieczające, żeby taki przestępca zawodowy po odbyciu kary został umieszczony w ośrodku aż do czasu całkowitego wyleczenia.

USTRÓJ:

1. Król frankoński: władza wojskowa (wojna i pokój); utrzymanie pokoju wewn.; najwyższe zwierzchnictwo sądowe; władza wykonawcza – bannus – prawo wydawania rozkazów; władza ustawodawcza – kapitularze.

2. System lenny.

Ustrój lenny rozpowszechnił się tylko w państwach feudalnych w Europie zachodniej. W krajach tych stosunki miedzy feudałami a monarchą , były ujete sztywno (chodzi o kraje gdzie rozpowszechnił się ustroj lenny.

Ustrój lenny stanowił specyficzną strukturę społeczną; wszyscy feudałowie mieli tu określone miejsce w hierarchii lennej. Na jej czele stał monarcha. Feudałowie byli wasylami krola lub innych seniorów, od których dzierzyli lenno, a sami mogli być seniorami wobec wasali, którzy dzierzyli lenno od nich.

Każdy stosunek lenny był stosunkiem osobistym między dwiema osobami, które zawarły umowę, czyli kontrakt lenny. Oto jego główne elementy:

-kontrakt lenny, umowa , w której jedna osoba, zwana seniorem nadawała drugiej osobie zwanej wasalem pewną nieruchomość w lenno w zamian za pewne świadczenia, przy czym obie strony zobowiązały się do wzajemniej lojalnosci.

-przedmiot lenna,była nim z reguły ziemia. Wyjątkowo nadawano w lenno inne źródła dochodu np. urząd lub rentę (prawo do corocznego pobierania od seniora okreśłonej kwoty pieniężnej)

Forma zawarcia kontraktu:

Wasal składał hołd tzn klęcząć przed seniorem z odkrytą głową mając ręce złożone w jego dłoniach , składał przysięgę wierności. Równocześnie senior dokonywał aktu inwestytury w lenno (np. pierścień, chorągiew, itp.) pocałunek kończył tę uroczystość.

Obowiązki wasala z seniorami:

Wasal przyjmując lenno, oprócz zaprzysiężenia lojalności wobec seniora, przyjmował na siebie obowiązki trojakiego rodzaju:

-obowiązek wojskowy, (najważniejszy, uzasadniający sama instytucję lenną0. Mogła tu wchodzić w rachubę :słuzba w wyprawie wojennej seniora, kawalkada, stawienie się na zwołanie seniora w orszaku zbrojnym w celu krótkiej wyprawy zbrojnej, stróża, obowiązek pełnienia służby garnizonowej na zamku seniora, rodzaj i wysokośc tych świadczeń był określony indywidualne w kazdym kontrakcie, w proporcjii do wysokości lenna.

-obowiązek rady,polegał na stawieniu się na dworze seniora dla służenia mu radą, przede wszystkim dla udziału w sądzie,

-swiadczenia finansowe, pierwotnie ograniczały się do jednorazowych opłat z okazji odnowienia lenna, zmiany w osobie wasala. Póżniej prawa seniora rozwineły się do pobierania zasiłków w 4 wypadkach:

a)pasowania na rycerza seniora lub jego syna

b)ślubu córki lub siostry seniora

c)wykupienia seniora z niewoli

d)wyruszenia seniora na krucjatę

Obowiązki seniora: polegały na lojalności wobec wasali, na zapewnieniu im możliwości objęcia i niezakłóćonego dzierżenia lenna oraz na zapewnieniu mu sądownictwa. Zasale mieli bowiem prawo do stawania przed sądem im równym

3. Własność podzielona – składała się z wł. zwierzchniej – seniora i użytkowej – wasala. Rozwój prawa feudal. zmierzał do przechylenia szali na stronę użytkownika. Wł. aludialna – wolna – można było nią rozporządzać w testamencie w przeciwieństwie do lennej – podzielonej.

4. Systemy następstwa tronu w p. feudalnym. a) syst. dziedziczności tronu – było rożnie z po kądzieli i sukcesji kobiet lub bez (p. salickie) b) s. elekcyjności tronu – różny był krąg elektorów i kandydatów c) s. mieszany elekcja w obrębie dynastii.

5. Formy państwa feud.: mon. wczesnofeudalna, rozdrobnienie feudalne, mon. stanowa, mon. absolutna.

6. Ustrój śred. miast franc.: M. prewotalne – najmniejszy zakres samorządu; władza w ręku prewota – przedst.. pana miasta. Przywilej króla lub pana mógł określać stos. udrzęd. – mieszk. Sądownictwo – prewot + ławnicy. Występowały najczęściej w domenie królewskiej.

M. komunalne – rozległy samorząd; główny organ – zebr. obywateli. Władza amin. i skarbowa - ławnicy z merem (rok lub 2). Miały milicję. M. konsularne – duże swobody tak jak komunalne wzorowane na miastach włoskich; zgrom. obyw. powoływały władze miejskie (2-24 konsulów- wł. wykonawcza i sądowa).

7. Następstow tronu we Francji. Wykluczenie prawa kobiet – (system agnatyczny) primogenitura wprowadzona przez stosowanie i ze wzg. polit., później uzasadniano p. salickim. Teoria statutowa – Karol VII – delfin – objął tron mimo postanowień ojca, na podst. „statutu królestwa”; królowie nie mogą dysponować koroną jak majątkiem prywatnym. Regencje – delfin stawał się królem wraz ze śmiercią ojca. Do czasu osiągnięcia 14 lat królowa matka była regentką.

8. Stany Generalne. Zgromadzenie Stanów Generalnych wyłoniło się z kurii królewskiej w XIV w. Składały się z 3 izb: duchownej, szlacheckiej i mieszczańskiej. Miejsce i terminy obrad Stanów Generalnych zależały od woli władcy. Obok kompetencji finansowych Stany Generalne posiadały prawo:przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących reform ustroju państwa, wyboru nowej dynastii w wypadku wygaśnięcia poprzedniej oraz wyraźnie zgody na alienację domeny. Substytutem Stanów Generalnych było Zgromadzenie Notablów, składające się z przedstawicieli trzech stanów, pochodzących z imiennego zaproszenia władcy. Kompetencje były podobne ( do nakładania podatków).

9. Parlament paryski, Parlamenty prowincjonalne (Francja)

W wieku XII na skutek rozrostu sądownictwa królewskiego nadmiernego Rady Królewskiej wyłonił się odrębny organ sądowy, który od XIV nosił nazwę Parlamentu. Utworzona grupa logistów miała zajmować się sprawami sądowymi. Następnie grupa ta otrzymała od króla stała delegację do sądzenia w jego imieniu pod jego nieobecność jako Rada Królewska

-od początku XIV w parlament działał już regularnie jako najwyższy sąd królewski ze stałą siedzibą paryska Cite.

-parlament był odtąd obsadzony zasadniczo przez samych sędziów zawodowych, wykształconych prawniczo sędziów świeckich, dychownych

-od XV sędziowie ci byli nieusuwalni

-parlament sądził jako Sąd Panów, tj w komplecie obsadzonym dostateczną liczba panów

Wobec nadmiernego przeciązenia Parlamentu paryskiego, już w wieku XIV zaczęły powstawać w innych miejscowościach podobne zbudowane sądy najwyższe pod nazwą parlamentów. Wszystkie te parlamenty miały jako sądy najwyższe stanowisko równorzędne z parlamentem paryskim.

-Parlament był krolewskim sądem najwyższej instancji właściwym dla wszystkich spraw zarówno cywilnych jak i karnych oraz administracyjnych

-działał przede wszystkim jako sąd apelacyjny od wyroków niższych sądów królewskich

-od wyroków parlamentu nie było apelacji, lecz mogły być one skasowane przez Radę Królewska

-od wieku XIV parlament miał prawo rejestrowania ustaw krolewskich.

Parlament paryski to organ sądowy było ich 16. W skład wchodzili prawnicy królewscy, uprawnienia mieli do rejestracji ustaw krolewskich, miał prawo odmowy ustawy w okresie absolutyzmu najbardziej. Król mógł udać się do parlamentu, usiąść na łożu i chciał żeby ta ustawa przeszła to mógł to przeforsować

10. Ustrój śred. m. niem. M. cesarskie – zakładane przez króla w celu osłabienia książąt szczepowych. Podlegały bezp. władzy króla. W okresie rozkładu władzy królewskiej uzyskały wysokie uprawnienia zwierzchnictwa, prawa mennicze, celne, targowe, zwierzchnictwo sądowe i wojskowe. Wobec króla były zobow. do ograniczonych świadczeń pieniężnych i wojskowych. M. biskupie – dość szybko wyzwoliły się spod zwierzchnictwa biskupów i uzyskały prawo podobne do m. ces. Podporządkowane zostały również bezp. królowi ale ich świadczenia były niższe niż w m. ces. – dlatego nazywane były „wolnymi miastami rzeszy”. M. krajowe – zakładane przez świeckich władców terytorialnych. Niektóre stawały się ważniejsze niż ces. M miały samorząd (obrona, utrzymanie bezp. i pokoju wewn., gosp. finansowa). Od XIII w. gł. organ – rada miejska – rajcowie wybierani przez obywateli. Organizacja jak w m. konsularnych – włoskich. Z ramienia rady burmistrzowie – spr. administracyjne. Wójt – najw. sądownictwo, wyznaczani przez Pana, później miasta się wykupywały.

11. Złota Bulla – 1356. Wydana przez Cesarza Karola IV w 1356 r regulowała sprawy elekcji krolewskiej, określała również szczególne prawa przyznane książętom elektorom. W skład grona 7 elektorów wchodziło: 4 książąt świeckich (król czeski, palatyn Renu, margrabia brandenburdzki, książe saski, ) 3 książąt duchownych (arcybiskupi Moguncji, kolonii i Rewiru).

-król zrzekał się na obszarze książąt elektorów, wszystkich dotą jeszcze posiadanych regaliów, a więć menniczego, celnego i górniczego

-król uznał najwyższe sądownictwo elektóró, zakazując apelowania od sądów elektorskich do sądów królewskich

-zniósł królewskie prawo ewokacji

-żlota Bulla wprowadzała dziedziczność godności elektorskiej w linii męskiej według zasad primogenitury oraz niepodzielności terytoriów elektorskich.

Wybór we Frankfurcie nad Menem. Koronacja w Akwizgranie. W Rzymie godność cesarska.

12. Pokoje ziemskie, landfrydy – podobne do pokoju bożego. Landfrydy państwowe – na Hoftagu (moguncki Fryderyka II – wojna prywatna tylko w drodze formalnego procedury sądowej). L. prowincjonalne – książąt szczepowych. Wieczysty Landfryd wormacki z 1495 – zakaz wojen prywatnych. Teksty L. (w formie ustaw) zawierały wiele przepisów prawa karnego.

13. Landtagi – sejmy krajowe (zgrom. stanowe) powst. ze zjazdów feudalnych wasali, wzrostu ich znaczenia i dążeń władców do uchwalania podatków (powst. w XIII w.). Stany głosowały w oddzielnych kolegiach; instrukcje poselskie; działały na podst. umowy z panem.; miały prawo oporu; uchwalały podatki; udział w zarządzaniu krajem i ustawodawstwie kraj. (zgoda na wojnę i pokój, obsada głównych urzędów).

14. Wielka Karta Wolności – 1215r.

Stanowiło pierwsze w Anglii sformułowanie wolności osobistych i politycznych o charakterze demokratycznym. Uznawana jest również za fundament angielskiego ustroju parlamentarnego. Formalnie Wielka Karta wolności była przywilejem królewskim, ujetym w zanmiona umowy zawartej miedzy królem a baronami. Składała się ze wstepu, kontekstu liczącego 63 artykuły oraz eschatokołu (zakończenia). Większośc jej postanowień wyrażała interesy baronów świeckich i duchownych, nie brakowało też w niej przepisów odnoszących się do rycerstwa, mieszczan i wolnych chłopów. Postanowienia karty normowały rozmaite sprawy. Najwięcej miejsca poświęcono kwestiom ustrojowym, lennym, finansowym, kościelnym i sądowym.

Wydana była przez Jana bez Ziemi, pod angielska nazwą Magna chart LIBERTATUM.

Art. 39, dotyczy wolności osobistej „ Żaden człowiek nie może być uwieziony ani pozbawiony mienia, wyjety spod prawa czy wygnany, inaczej jak tylko na podstawie prawomocnego wyroku równych mu lub z mocy prawa krajowego”

Art. 13. potwierdza przywileje miast w szczególności „ dawne wolności i swobody miast londynu”

Najważniejsze postanowienia zawierają art. 12 i 14, przyznaja bowiem specjalne uprawnienia kurii królewskiej. Art. 12 dla nałożenia tarczowego i zasiłków lennych konieczna jest zgoda ogólnej Rady Królestwa.

W skład tej ogólnej Rady Królestwa zgodnie z art. 14 wchodzą tylko bezposredni lennicy króla . Art. 61 określa sankcje dla przestrzegania postanowień wielkiej Karty i feudalne pr. oporu.

15. Parlament Angielski z podziałem na 2 części wykształcił się w połowie XIV w. Wywodzi się z kurii królewskiej i Wlk. Rady. Pocz. -1265. Możnowładztwo weszło do Izby Wyższej zwanej czasem Izbą Lordów (arcybiskupi, biskupi, opaci, przeorowie, bezpośredni lennicy króla), zaś rycerstwo i mieszczaństwo do Izby Niższej czyli Izby Gmin. Tytułem upoważniającym do zasiadania w Izbie Lordów stało się posiadanie godności para. Liczba członków Izby Gmin zmieniała się nieustannie, jednak po 1295 do tej izby powoływano po 2 rycerzy z 37 hrabstw i po 2 z uprzywilejowanych miast. Uprawnienia Parlamentu obejmowały:

-ustawodastwo ogólnopaństwowe: początkowo przedstawił królowi petycje o wydanie ustawy, które mogły zostać przyjęte lub odrzucone, w końcu w XV Izba Gmin sama formułowała projekty ustawy. Dla nabrania mocy potrzebna była jednak zgoda króla

-sądownictwo : uprawnienia te posiadała Izba Gmin, która z czasem uzyskała stanowisko trybunału rozrzygającego najpoważniejsze przestępstwa urzędnicze

-sprawy finansowe- od XV w Izba Gmin wnosiła wszystkie projekty ustaw skarbowych, zaś jej przewodniczący referował je do zatwierdzenia królowi.

16. Struktura sądow. król.

Do reform Henryka II (druga połowa XII w) sądownictwo królewskie w Anglii nie odbiegało od wzorców kontynentalnych. Nowa organizacja królewskiego wymiaru sprawiedliwości wyłoniła się z podziału kurii królewskiej, posiadającej również uprawnienia sądowe. Najpierw jako samodzielny trybunał sądowy, wyodrębnił się Sąd Spraw Pospolitych. Od czasów Henryka II miał on już stały skłas liczący 5 sędziów. Rozpatrywał on sprawy cywilne, z wyjątkiem dotyczących uprawnień Korony. Kolejnym sądem królewskim wyłonionym z kurii był Sąd Ławy Królewskiej. Nastąpiło to w XIII w. Król Henryk III ustanowił wtedy przewodniczącego i skład w liczbie 3 sędziów. Początkowo towarzyszył on królowi. Od końca XIV w posiadał stałą siedzibę w Westminsterze. Rozpatrywał sprawy karne, oosób posiadających przywilej rozpatrywania ich sporów przez króla, cywilne, które naruszały mir królewski, oraz dotyczące interesów korony.

W XIII w z wyodrębnionego wcześniej Exchequeru wyłonił się Sąd Exchequeru ze stałym kolegium sędziowskim. Jego przewodniczącego (barona głównego) ustanowił na początku XIVw Edward II. Towarzyszyło mu 3 sedziów baronów. Był sądem skarbowym.

Izba Lordów – najwyższa instancja sądowa, sąd dla Lordów, rozstrzyganie impeachment.

Sądy koronne delegowane – w XIV w., sędziowie sprawowali funkcje objazdowe i rozpatrywali sprawy sądowe w terenie. Kompetencje: spr. cywilne i karne. Konkurencja dla sądów pokoju. Jak funkcjonowały sądy Królewskie:

Wyłaniane z pośród 6 okręgów, orzekali na sesjach azyzalnych (było ich 2 w ciągu roku), orzekał z udziałem ławy przysiegłych.

-nie znali się na prawach byli laikami (sesje kwartalne- sedziowie pokoju zjeżdzali się i orzekali, kleryk był jeden co się znał)

17. Sędziowie pokoju, sądy przysięgłych w A.

-sędziowie pokoju mieli za zadanie zbierać materiały odnośnie karnych a także mógł złapać przestępce. Sędzia pokoju był swego rodzaju oskarżycielem.

Sędzia pokoju- instytucja ta wywodziła się od wyprowadzonych w XII w strażników pokoju. Od końca XIV w w każdym hrabstwie powoływano 8 sędziów pokoju. Uzyskali oni uprawnienia administracyjne i ostatecznie skupili w swoim ręku władze sądową w sprawach karnych oraz prawie cała administracje hrabstwa. Sędziów pokoju mianowął król, ystalono sędzią pokoju może być tylko osoba osiadła w hrabstwie i posiadająca określony wysoki majątek. Od XIII w rozwineły się też sądy przysięgłych. Wystepowały one zarówno w procesie karnym , jak i cywilnym. Stanowiły formę udziału niefachowego czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Przysięgłych wybierano zazwyczaj spośród właścicieli ziemskich posiadający określony dochod roczny i nieposzlakowaną opinie. Formowano z nich 3 rodzaje ław:Lawę Wielką, Ławę Małą dla spraw karnych oraz Lawę dla spraw cywilnych. Ława Wielka składała się z 23 przysięgłych. Jej zadaniem było wstępne zbadanie sprawy, celem stwierdzenia istnienia podstaw do oskarżenia. Decyzja o umorzeniu lub skierowaniu sprawy do Ławy Msłej zapadała większością głosów. Ława Mała składała się z 12 przysięgłych. Ława Mała orzekała w nim wyłącznie o winie, zaś sędziowie zawodowi o karze. Rozprawie przewodniczyli sędziowie fachowi.

18. Prawa fundamentalne mon. franc. – ograniczały mon. absolutną, król nie mógł ich naruszyć (stały się nimi w XVII w.) a) prawo następstwa tronu b) niepodzielności domeny królewskiej c) (później) król musi być katolikiem. Na ich straży stał parlament.

19. Organa centralne we Francji: Kanclerz – od XV w tylko kontrola wszystkich aktów wychodzących z kancelarii królewskiej; zwierzchnik wszystkich sądów; nadzorował funkcjonowanie rad królewskich, przewodniczył radzie królewskiej. Sekretarze stanu – wywodzili się od notariuszy kancelarii król. W XV w. 4 z nich – sekretarze do spraw finansowych; XVI w. – podporządkowani królowi nie kanclerzowi; podział kompetencji wg. kryterium geograficznego, później dopiero wg kryt. rzeczowego (mSZ, wojna, marynarka, dwór król.) Generalny kontroler finansów – 1665 Colbert – min. „gospodarki narodowej”. Ministeriat – 6 dygnitarzy – kanclerz, 4 sekret. stanu, Gem. ktr. fin., nie tworzyli odrębnego kolegium, ale współpracowali bezp. z królem, byli doradcami odpow. tylko przed królem. Rady królewskie – wywodzą się ze średniowiecznych kurii, w XVIII trzonem byli urzędnicy a nie arystokracja. Rada stron procesowych/ R. Prywatna – sąd kasacyjny, trybunał kompetencyjny. R. Stanu/ R. Tajna – najw. spr. państwowe (polityka zagr., spr. wojny i pokoju), Gen. ktr. Fin. + kanclerz + sekr. stanu. R. Depesz – spr. zarządu wewnętrznego. R. Finansowa – finanse, pod przewodnictwem Gen. ktr. Fin.

20. Sądownictwo franc. w okresie absolutyzmu.

Niższe sądownictwo królewskie nadal sprawowali prewoci i baliwowie. Skład i kompetencje ich sądów pozostawały bez zmian. W XV w niektóre z sądów boliwialnych przekształciły się w sądy prezydialne, których skład był liczniejszy, a kompetencje poszerzone o roztrzyganie spraw cywilnych, w których wartość sporu nie przekraczała okreśłonej sumy, oraz niektórych spraw karnych w pierwszej i ostatniej instancji. Sądownictwo wyższe królewskie nadal pozostawało w rękach parlamentów, przy czym w przęciągu XVI-XVII w liczba parlamentów prowincjonalnych wzrosła z 6 do 12. Reforma Parlamentu w Paryżu którą przeprowadzono w 1771 była krótkotrwała i została zniesiona w 1774 r. Ostatecznie parlamenty przestały istnieć w 1789r i w związku z tym rozwinęło się sądownictwo urzędników królewskich, zwłaszcza wielkiego prewota (przestępstwa popełniane na dworze królewskim, sprawy cywilne urzedników dworskich), referendarzy dworu królewskiego (sprawy karne o fałszowanie pięczęci krolewskich, udzielanie przywilejów drukarniom) oraz prewotów marszałkowskich (przestępstwa popełniane przez wojskowych i skierowane przeciwko porządkowi publicznemu- bunty, kradzież z włamaniem). Znaczenia nabrało sądownictwo zastrzeżone króla, mógł on w ramach jurysdukcji osobistej : ewokować każdą sprawę przed sąd Rady Prywatnej, kasować wszelkie wyroki sądowe, przyznawać przywilej roztrzygania spraw niektórych osób fizycznych lub prawnych przez ściśle wyznaczone sądy, przekazywać okreśłone sprawy karne.

21. Sejm Rzeszy:

O charakterze ustawodawczym, nie był zgromadzeniem stanowym, organ centralny, nie uwzgledniał podziału społecznego, uwzględniał podział polityczny. Składał się z 3 kolegiów. I miała on kompetencje tworzenia prawa. 1496-1497, zaczeła się dyskusja na temat reformy tego prawa na Sejmie Rzeszy. Prawnicy którzy orzekali zasiadali w Sądzie Kameralnym Rzeszy. W 1500 powołano komisje która miała zając się opracowaniem nowego prawa karnego.

22. Sąd Kameralny Rzeszy

Sąd kameralny rzeszy powołano do zycia w r 1495. Jego powołanie oznaczało poważne uszczuplenie sądowej władzy cesarza. Sąd ten został powołany jako trybunał dla całej Rzeszy.

Kompetencje:

-jako sąd pierwszej instancji, sądził przede wszystkim spory między władcami terytorialnymi, między osobami podlegającymi różnym władcom oraz skargi cywilne przeciw władcom terytorialnym (sprawy karne przeciw władcom terytorialnym rozpatrywała Rada Nadworna Rzeszy, a nie ten sąd)

-jako sąd odwoławczy, rozpatrywał apelacje w sprawach cywilnych od wyroków sądów władców terytorialnych, jeśli wartość sporu przekraczała określoną kwotę 400 talarów.

Cesarz nie miał żadnego wpływu na działalność Sądu Kameralnego Rzeszy. Powoływał on co prawda przewodniczącego sądu i wszystkich 4 przewodniczących senatorów sądowych, jednak obsada stanowisk asesorów w liczbie 16-50 należała prawie wyłącznie do senatu. Połowa liczby asesorów była pochodzenia szlacheckiego, druga połowa musiała mieć doktorat prawa.

Sąd kameralny odegrał wielką rolę w dziejach prawa w Niemczech. Sądził on na podstawie ustaw Rzeszy i wedle prawa powszechnego tzn prawa rzymskiego. Na skutek , że na orzecznictwie tego sądu opierano się w terytorium całej Rzeszy, przyczynił się on wydatnie do ugruntowania recepcji prawa rzymskiego w Niemczech.

Siedziba sądu kameralnego rzeszy znajdowała się początkowo we Frankfurcie nad Menem, w 1693 przeniesiono ja do Wetzlaru, gdzie sąd ten pozostał do jego rozwiazania w 1806 r. Na czele sądu stał sedzia kameralny, któremu podlegały sprawy administracyjne.

23. Sobór ziemski składał się z 3 kolegiów (izb): Dumy Bojarskiej (element arystokratyczno-urzędniczy, stanowiący rodzaj senatu), Świętego Soboru (hierarchowie kościoła prawosławnego), oraz zebranych łącznie w ramach jednej izby przedstawicieli duchowieństwa, lokalnych urzędników, mieszczan, gości, dzieci bojarskich strzelców. Sobór zwoływał car, poprzedni sobór, a w czasie bezkrólewia patriarcha lub duma Bojarska. Poszczególe kolegia obradowały i podejmowały uchwały osobno, ale ich treść nie była dla cara wiążąca. Kompetencje soboru ziemskiego nigdy nie były określone, zmieniały się wraz z sytuacją polityczną. Niewątpliwie jednak należało do niego wybór cara w momęcie wygaśnięcia dynastii, nakładanie podatków, uchwalanie najwyższych ustaw.

24. Reformy ustroju za Piotra I. 1721 senat ogłosił cara P. I cesarzem Wszech Rosji; samowładny monarcha przed nikim nie odpowiedzialny; prawo nominowania następcy; głowa kościoła prawosławnego – Święty Synod. Centralizm i biurokratyzm w zarządzie państwem. a) senat rządzący – organ doradczy i zastępczy – amin. i sąd najwyższy. b) kolegia – 10, podział rzeczowy, na czele kolegium prezes, zarząd lokalny – 8 guberni, prowincje (wojewoda), dystrykty (ziemscy komisarze). Sądownictwo stanowe (każdy stan ma 3 instancje). Wojsko – powszechna służba, bezterminowa.

25. Ustawy Dł. Parl. Trudności związane z wojna szkocką zmusiły króla Anglii Karola I do zwolania w 1640 r Parlamentu, zwanego Krótkim. Kolejne porażki wkrótce ponownie wymogły na królu konieczność zwołania następnego Parlamentu. Przeszedł on do historii pod nazwa Parlamentu Długiego. Formalnie obradował w latach 1640-1660, faktycznie działając jednak tylko do 1653r. W latach 1640-1641 uchwalił szereg ustaw ograniczających monarchię absolutną w Anglii. Wreszcie w listopadzie 1641 r Parlament wydał tzw Wielką remonstrację, oskarżając Karola I o szereg nadużyć w sprawowaniu władzy.

26. Instrument rzadzenia. W 1653 jedyna w Anglii konstytucja spisana. Władza wykonawcza dla Lorda Protektora i Rady Stanu (członkowie mianowani dożywotnio przez L.P.) Władza ustawodawcza – jednoizbowy Parlament. L.P. miał prawo weta zawieszającego. Wysoki cenzus majątkowy.

27. Harbeas Corpus Act.

Czyli ustawa o nietykalności osobistej z 1679r. Miał on zabezpieczyć jednostkę przed samowolnym, bezpodstawnym aresztowaniem. Dzieliłon więżniów na 2 kategorie: osadzonych za zdradę główną i ciężką zbrodnię oraz osadzonych za wszystkie pozostałe przestępstwa. Walor tej ustawy polegał na tym, ze nie była ona tylko deklaracją , lecz stworzyła przepisy proceduralne, chroniące skutecznie poddanego przed wszelkim naruszeniem nietykalności osobistej ze strony władzy. O pozbawieniu wolności mógł decydować jedynie sąd. Rozszerzyła ona tym samym kontrole sadową nad działalnością władzy wykonawczej.

28. Bill o prawach z 1689r. Zawierał on postanowienia z zakresu prawa publicznego, a także z dziedziny prawa karnego materialnego i procesowego oraz sądownictwa. W zakresie władzy królewskiej Bill wprowadzał następujące ograniczenia: uznał za nie legalne wykonywanie przez króla prawa suspensy bez zgody Parlamentu, zakazał udzielania dyspensy, odmówił królowi prawa do nakładania podatków bez zgody Parlamentu, zakazał utrzymywania stałej armii w okresie pokoju oraz zezwolił poddanym na wnoszenie petycji w sprawach publicznych i własnych.

29. Ustawa sukcesyjna. Kolejnym aktem prawnym określającym zakres władzy królewskiej była ustawa sukcesyjna z 1701r. że król związany był prawem. W sposób pośredni wprowadzono też zasadę odpowiedzialności ministrow za nieodpowiedzialnego politycznie króla. Pozycję i rolę króla w systemie sprawowania władzy utrwalił nastepnie rozwój rządów parlamentarno-gabinetowcy. We wzajemnych relacjach oparto go na konstytucyjnej zasadzie król niemoże czynić żle. Pozwalała ona uznać monarchę za nietyklanego i nieodpowiedzialnego. W związku z tym zgodnie ze zwyczajem konstytucyjnym każdy akt wydany formalnie przez króla musiał posiadać kontrasygnatę premiera i właściwego ministra, którzy przejmowali za jego treśc faktyczną odpowiedzialność.

30. Rządy parlamentarno-gabinetowe w Anglii.

Ich początek wyznaczała tzw. Chwalebna Rewolucja z 1688r. bedąca końcem absolutyzmu. Uzupełniono pakiet podstawowych prawa anglii o kolejne :

-Bill o prawach z 1689 r odtąd monarcha nie mógł:

1.wykonywać bez zgody Parlamentu prawa dyspensy i suspensy

2.nakładać nowych podatków

3.utrzymywać bez zgody Parlamentu stałej armii w czasie pokoju

4.każdy poddany mógł wnosić petycje do króla

-Bill o prawach w zakresie prawa karnego zakazywał:

1.stosowania zbyt wysokich kaucji

2.nakładania zbyt wysokich grzywien

3. wymierzania okrutnych kar.

-ustawa o siedmioleciu z 1716 r wydłużała kadencje Parlamentu do 7 lat.

-akt o sukcesji z 1701 r twierdził że monarcha musi być anglikaninem. Nie może także zwalniać niewygodnych dla siebie sedziów i nie może ułaskawić swych doradców pociągniętych do odpowiedzialności w trybie impeachement. Akt o sukcesji podkreślał zasadę że monarcha jest związany z prawem.

Ograniczenie uprawnień monarchy na rzecz gabinetu.

Uniezależnienie się gabinetu od osoby monarchy sprowadzało się do stosowania zasady król panuje ale nie rządzi. Spowodowało to ścisłe rozgraniczenie kompetencji. Żaden akt prawny wychodzący z kancelarii królewskiej nie miał mocy prawnej jeśli nie był zaopatrzony w podpis właściwego ministra. Minister podpisując go brał na siebie odpowiedzialność za roztrzygnięcie króla, choć mógł odmówić kontrasygnaty.

W XVIII w powstała zasada solidarnej odpowiedzialności całego gabinetu. Jeśłi Parlament zakwestjonuje działalność jednego z ministrów wszyscy inii podaja się do dymisji. Gdy gabinet stracił większość w Parlamencie wówczas uchwalano wotum nieufności- żądanie ustąpienia całego gabinetu. W tym przypadku monarcha mógl rozwiązań Parlament rozpisując nowe wybory. Z xIX w nastąpiło rozróżnienie w łonie władzy wykonwaczej na rząd i ścisły gabinet. W skład wchodził rząd łącznie z premierem, w skład gabinetu premier i wlaściwi ministrowie powoływani przez monarchę.

31. Stany Zjednoczone Ameryki (powstanie, ustrój, konstytucja 1787)

W obliczu interwencji brytyjskiej w maju 1774 r zwołał się w Filadelfii I Kongres Kontynentalny, który oglosił Deklarację Prawd i Krzywd skierowaną do króla Jerzego III, a w 1775 II kongres Kontynentalny. W 1776 uchwalono Deklarację niepodległości akt prawny (Thomas Jefferson) uzasadniających prawa 13 kolonii brytyjskich w Am. Płn. dp wolności i niezawisłości od króla Anglii, Jerzego III. Ogłoszona 4 lipca 1776 w Filadelfii podczas II Kong. Kont. Artykuły konfederacji i Wieczystej Unii – USA jako konfederacja, wspólny organ – Kongres. Każdy stan 1 głos. W 1778 wiekszość kolonii uchwaliła powstanie konfederacji. Spór zakończył się w 1783 podpisaniem traktatu paryskiego w którym Anglia uznała wolność, suwerenność i niezawisłość 13 stanów i ustapiła im na zachodzie terytorium Misisipi.

32. Konstytucja Stanów Zjednoczonych 1787:

-była to pierwsza konstytucja pisana

-pierwsza konstytucja w sensie formalnym

-była normą nadrzędną

Nadrzędność konstytucji wyraża się następująco:

-wszystkie ustawy, zarówno ogólne, federalne, muszą być zgodne z konstytucją federalną

-konstytucji nie można zmienić tak jak inne ustawy zwykła większością głosów, lecz przewidziano specjalne postępowanie utrudniające tzw. rewizję, czyli nowelizację konstytucji (2\3 przy uchwalaniu poprawek w obu izbach oraz ratyfikowanie ich, przez co najmniej 3\4 wszystkich stanów)

-przepisy dotyczące rewizji konstytucji nadały jej charakteru konstytucji ‘’sztywnej’’

-konstytucja amerykańska jest konstytucją państwa związkowego, jakim są Stanu Zjednoczone

Zakres spraw wspólnych należących do federacji:

-sprawy zagraniczne oraz siły zbrojne, lądowe, morskie i wszelkie sprawy związane z siłami zbrojnymi

-sprawy naturalizacji (obywatelstwa Stanów Zjednoczonych), emigracji i migracji

-sprawy handlu zagranicznego i międzystanowego, co z tego wynika róznież sprawy cywilne, waluty, poczta

-sprawy skarbowe stanowiące jednolity obszar gospodarczy

-konstytucja w dużej mierze opierała się na wzorze angielskim

-występuje trójpodział władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza)

Władza ustawodawcza-stanowił ja Kongres złożony z dwóch izb (Senatu i Izby Reprezentantów)

Senat składał się z senatorów wybieranych na 6 lat przez ciała ustawodawcze poszczególnych stanów, po dwóch senatorów z każdego stanu, przy czym co 2 lata ustępowała 1\3 senatorów . Izba reprezentantów składała się z posłow wybieranych bezpośrednio przez ludność na 2 lata, w stosunku jeden poseł na 30 tyś mieszkańców.

Zasadę hamowania władzy wykonawczej przez władzę ustawodawczą konstytucja starała się realizować w drodze:

-prawa impeachment, który przysługiwał Izbie Reprezentacyjnej i polegał na możliwości pociągania do odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta, wiceprezydenta, sędziów oraz wyższych urzędników federalnych,- za zdradę stanu, przekupstwo i inne ciężkie przestępstwa

-przyznanie Senatorowi prawa udzielania zgody większością 2\3 głosów na traktaty międzynarodowe zawierane przez prezydenta i zwykła większością,- nominacje ambasadorów, konsulów, sędziów Federalnych Sądu Najwyższego i innych urzędników federalnych

-władza wykonawcza, sprawuje ja prezydent wybierany na 4 lata w głosowaniu dwustopniowym. Konstytucja nie stawiał granic wielokrotnemu wyborowi tej samej osoby na prezydenta. Prezydent ma w swoim ręku pełnię władzy wykonawczej w zakresie spraw wspólnych federacji. Sprawuje ja niepodzielnie. Prezydent jest również najwyższym wodzem armii i floty. Wiceprezydent jest przewodniczącym Senatu.

-władza sądowa, sprawuje ja Najwyższy Sąd Federalny oraz niższe sądy federalne które powołane są przez Kongres. Są one kompetentne tylko w określonych przez konstytucję sprawach. Tekst konstytucji nie zawierał gwarancji praw obywatelskich.

W latch 1789-1791 wprowadzono do konstytucji 10 nowel (tzw Bills of Rights), gwarantujace wolność sumienia, słowa i prasy, prawo swobodnego gromadzenia się obywateli. Zabezpieczona została własność prywatna oraz ochrona oskarżonego w procesie karnym

Konstytucja zapewniała szerokie uprawnienia prezydentowi, przyznając mu niepodzielna władzę wykonawczą.

33. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789.

1. zasady organizacji politycznej państwa: z. suwerenności narodu, z. podziału władzy (Monteskiusza). 2 prawa osobiste człowieka (obywatelskie): równość wobec prawa, wolność (to co nie szkodzi drugiemu, to co szkodzi musi być określone), nietykalność osobista, wolność sumienia, nienaruszalność prawa własności prywatnej. Czerpała z Deklaracji Niepodległ., doświadczeń amerykańskich i doktryny praw natury.


32. Konstytucje francuskie (1791, 1793, 1795, 1814, 1830, 1848, 1852, 1875)

1791- władza ustawodawcza była w rękach jednoizbowego Zgromadzenia Ustawodawczego, które wybierano na okres 2 lat, w wyborach pośrednich (745 deputowanych).czynne prawo wyborcze posiadali mężczyźni powyżej 25 roku życia, posiadający stałe miejsce zamieszkania, którzy płacili podatek bezpośredni równy wartości 3 dni roboczych, nie byli służącymi, byli wpisani na liste gwardii narodowej oraz złożyli przysięgę obywatelską.

1793-powołano Komitet Ocalenia Publicznego w składzie 9 członków, który pełnił funkcję faktycznego rządu. Komitet sprawował najwyższą władze w sprawach wojny, pokoju i zwalczania kontrrewolucji, mianował ministrów i generałów, prowadził politykę zagraniczną.

1795-konstytucja wydana po upadku dyktatury jakobińskiej, władzę wykonawczą powierzała Dyrektoriatowi, składającemu się z 5 dyrektorów. Wybierała ich na okres 5 lat Rada Starszych spośród 10 kandydatów, którzy ukończyli 40 lat. Dyrektorzy sprawowali władzę niepodzielnie i nie ponosili z nia odpowiedzialności politycznej.

1799 - ustanawiająca ustrój konsulatu. Sankcjonowała zamach stanu Napoleona. Powoływała urząd pierwszego konsula, któremu powierzała pełnię władzy wykonawczej na przeciąg 10 lat. Szerokie prerogatywy głowy państwa torowały jej drogę do władzy autorytarnej, przy jednoczesnym zachowaniu pozorów demokracji. Udział obywateli w rządzeniu państwem sprowadzał się do ustalania tzw. "list zaufania" (okręgowe departamentalne i narodowe). Trybunat (100 członków), w którym dyskutowano nad projektami ustaw oraz Ciało Ustawodawcze, gdzie bez dyskusji przyjmowano w całości lub odrzucano projekty. Inicjatywa ustawodawcza należała do pierwszego konsula, a opracowanie projektów do Rady Stanu, której członkowie powoływani byli przez konsula. Senat (mianowany prze konsula) był stróżem konstytucji - posiadał prawa badania zgodności ustaw z nią, oraz rewidowania jej w formie uchwał. Władza wykonawcza należała do 3 konsulów, wybieranych na 10 lat przez Senat, z których dwaj byli doradcami pierwszego konsula. Decyzje pierwszego konsula nie wymagały zgody dwóch pozostałych. Ministrowie ponosili odpowiedzialność polityczną przed pierwszy konsulem i mogli być pociągnięci do odpowiedzialności konstytucyjnej przez Ciało Ustawodawcze, nie tworzyli Rady Ministrów.

1814- w karcie konstytucyjnej parlament francuski składał się z 2 izb, izba wyższa zwana izbą parow, składała się z książąt krwi oraz osób mianowanych dziedzicznie lub dożywotnio przez monarchę. Prawo zasiadania w niej przysługiwało z chwilą ukończenia 25 lat, a głosowanie po ukończeniu 30. Izba niższa, zwana Izbą Deputowanych składała się z 459 deputowanych wybieranych na 5 lat. Czynne prawo wyborcze posiadali mężczyźni powyżej 30 lat, bierne zaś osoby płacące podatek w wysokości 1000 franków. Większość inicjatywy ustawodawczej posiadał król. Do izb należało uchwalanie zgłoszonych przez monarchę projektów ustaw oraz zwracanie się do króla z petycjami.

1830- utzymywał obowiązujący system. Zniesiono jednak dziedziczność w izbie parów, oraz obniżono cenzusy wyborcze do Izby deputowanych.

1848- powierzała funkcje głowy państwa prezydentowi, wybieranemu w głosowaniu powszechnym i tajnym. Kadencja trwała 4 lata. Prezydent mianował i odwoływał ministrów, kierował polityką zewnetrzną i wewnętrzną, był zwierzchnikiem sił zbrojnych, posiadał prawo łaski, ogłaszał ustawy, miał prawo veta zawieszającego. Prezydent odpowiadał konstytucyjnie przed Najwyższym Trybunałem.

1852 – Konstytucja II Ces. we Francji. Na czele państwa dziedziczny cesarz, skupiał całą władzę, mianował ministrów, byli zależni tylko od niego. Rada stanu – przygotowywała ustawy. Ciało Ustawodawcze – dyskutowała i uchwalała ust. oraz Senat – badał zgodność ust. z konstytucją, miał prawo interpretacji konstytucji i przeprowadzania w niej zmian. C. Ustawodawcze – tylko ono pochodziło z wyboru. Brak podziału władzy. Cesarz wybiera R.S. i Senat. Prawo sankcji i odmówienia ogłoszenia ustawy.

1875- w republice władze wykonawczą również powierzono prezydentowi, którego na okres 7 lat z możliwością reelekcji wybierało Zgromadzenie Narodowe. Prezydent mianował i odwoływał najwyższych urzędników państwowych, dysponował siłami zbrojnymi, stosował prawo łaski. Do jego kompetencji ustawodawczych należała inicjatywa ustawodawcza, veto zawieszające, prawo rozwiązania Izby Deputowanych za zgodą 3\5 senatu. Prezydent ponosił odpowiedzialność konstytucyjną.

43. Konstytucj II Rz. Niem.

Konstytucja była powtórzeniem konstytucji Związku Północno-Niemieckiego z 1867r. Na czele federacyjnego państwa stał król pruski jako dziedziczny cesarz. Wśród organów wykonawczych na czoło wysunął się kanclerz mianowany przez cesarza i wyłącznie przed nim odpowiedzialny. Był on kierownikiem polityki wewnętrznej i zagranicznej Rzeszy i sprawował funkcję premiera Prus. Z urzędu kanclerstwa Rzeszy wyodrębniły się stopniowo urzędy Rzeszy (ministerstwa), na czele których stali sekretarze stanu. Najważniejszym był Sekretarz Stanu do Spraw Wewnętrznych, uzyskując jednocześnie stanowisko wicekanclerza. Sekretarze stanu byli odpowiedzialni przed kanclerzem. Do końca II Rzeszy utrzymały się osobiste rządy cesarza. Konstytucją przewidywała katalog spraw wspólnych dla całego państwa- wojskowość, polityka zagraniczna, cła, waluta, podatki, poczta, prawo sądowe. Pozostałe sprawy należały do kompetencji poszczególnych państw związkowych. Ustanowiono wspólny sąd najwyższy Trybunał Rzeszy z siedzibą w Lipsku. Do zmiany konstytucji wystarczyła jedynie ustawa Sejmu Rzeszy przyjęta zwykła większością głosów. Obie izby parlamentu Sejm Rzeszy (Reichstag) i Rada Związkowa (Bundesrat) miały równorzędne stanowisko w procesie legislacyjnym. Do przyjęcia ustawy wymagana była zgoda obu izb.


24




Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Poczta Polaka Cennik 2014 krajowe powszechne
Archeologia Powszechna Neolit wykłady
prawo o ustroju sądów powszechnych
Metale Powszechnego Uzytku id 2 Nieznany
Cywilizacja powszechna XIX wiek Nieznany
Powszechna Deklaracja Praw Czlowieka ma 59 lat, Dokumenty praca mgr
pogaństwo w kościele krd Ratzinger, Poszukiwanie szczęścia, Powszechne szaleństwo
Chleb nasz powszedni, różności, dietetyka, ciekawostki, diety, normy
Maslinski - studia nad sztuka baroku, Sztuka Powszechna
2,* historia powszechna (1)id 057
Rodzaje źródeł prawa powszechnie obowiązującego
3 HISTORIA FILMU POWSZECHNEGO kino niemieckie
bezpieczenstwo powszechne kazusy dla studentów
Klasyfikacja cementów powszechnego użytku
Powszechna nowożytna lektury