Ubezpieczenie społeczne to system zagwarantowanych przez prawo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym, pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne zdarzenia, które asekurowane są przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowanych na zasadzie rozłożenia ciężaru tych świadczeń na zbiorowość osób do nich uprawnionych.

W przypadku ustawodawstwa europejskiego należy mówić o „zabezpieczeniu społecznym w UE”, z uwagi na różnorodność technik, za pomocą których skonstruowano poszczególne świadczenia (w jednych państwach dominują te oparte na składce, w innych oparte na podatkach w jeszcze innych wspiera się przede wszystkim ubogich). Zabezpieczenie społeczne rozumiane jest jako system świadczeń o różnym charakterze, które mają na celu wsparcie przezorności indywidualnej obywateli i ochronę ryzyk socjalnych. Świadczenia te administrowane są w oparciu o jedną z trzech technik charakteryzujących zabezpieczenie społeczne

- technikę ubezpieczeniową technikę zaopatrzeniową, technikę opiekuńczą.

Podział (źródeł) norm ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego ze względu na krąg adresatów.

1. uniwersalne – wydawane są przede wszystkim przez Międzynarodową Organizację Pracy (MOP), utworzoną w 1919 roku, jako organizacja Ligi Narodów zajmująca się sprawami socjalnymi (zatrudnieniem i zabezpieczeniem społecznym), a po jej likwidacji – ONZ. Polska jest państwem założycielskim MOP, od początku uczestniczy w jej pracach.

Przykładowe konwencje:

Nr 1 z 1919 Konwencja dotycząca ograniczenia czasu pracy do ośmiu godzin dziennie i czterdziestu ośmiu godzin tygodniowo w zakładach przemysłowych. Nr 2 z 1919 Konwencja dotycząca bezrobocia. Nr 17 z 1925 Konwencja dotycząca odszkodowania za wypadki przy pracy. Nr 18 z 1925 Konwencja dotycząca odszkodowania za choroby zawodowe. Nr 19 z 1925 Konwencja dotycząca traktowania pracowników obcych na równi z krajowymi w zakresie odszkodowania za nieszczęśliwe wypadki przy pracy.

Konwencja nr 19 Artykuł 1. Każdy członek Międzynarodowej Organizacji Pracy, ratyfikujący niniejszą Konwencję, obowiązuje się zapewnić obywatelom każdego innego Członka, ratyfikującego niniejszą Konwencję, którzy ulegli nieszczęśliwemu wypadkowi przy pracy na jego terytorium lub posiadającym ich prawa, takie same traktowanie, z jakiego korzystają jego właśni obywatele w zakresie odszkodowania za nieszczęśliwe wypadki przy pracy. Tę równość traktowania należy zapewnić pracownikom obcym i posiadającym ich prawa bez żadnych warunków co do miejsca zamieszkania. Co się tyczy wypłat, jakich dany Członek lub jego obywatele mieliby dokonywać po za swoim terytorium w myśl tej zasady, to zainteresowani Członkowie wydadzą w razie potrzeby odpowiednie zarządzenia na podstawie osobnych układów. Nr 24 z 1927 Konwencja dotycząca ubezpieczenia na wypadek choroby pracowników zatrudnionych w przemyśle i handlu oraz w gospodarstwach domowych. Nr 25 z 1927 Konwencja dotycząca ubezpieczenia na wypadek choroby pracowników rolnych. Nr 42 z 1934 Konwencja dotycząca odszkodowania za choroby zawodowe (zrewidowana) II konwencja Nr 71 z 1946 Konwencja dotycząca rent marynarzy. Nr 102 z 1952 Konwencja dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego. Nr 103 z 1952 Konwencja dotycząca ochrony macierzyństwa (zrewidowana). Nr 118 z 1962 Konwencja dotycząca równości traktowania własnych i obcych obywateli w dziedzinie zabezpieczenia społecznego.

Konwencja MOP nr 118 Artykuł 2

1. Każdy Członek może przyjąć zobowiązania wynikające z niniejszej Konwencji w odniesieniu do jednego lub kilku działów zabezpieczenia społecznego wymienionych niżej, dla których posiada on ustawodawstwo stosowane rzeczywiście na swoim terytorium do własnych obywateli:

a) opieka lekarska; b) zasiłki chorobowe; c) świadczenia macierzyńskie; d) świadczenia w razie inwalidztwa;

e) świadczenia na starość; f) świadczenia w razie śmierci żywiciela rodziny;

g) świadczenia w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych; h) świadczenia w razie bezrobocia;

i) świadczenia rodzinne.

Artykuł 3 1. Każdy Członek, związany niniejszą Konwencją, powinien zapewnić na swoim terytorium obywatelom każdego innego Członka, również związanego niniejszą Konwencją, równość traktowania z własnymi obywatelami w zakresie swojego ustawodawstwa, tak jeżeli chodzi o objęcie ubezpieczeniem, jak i o prawo do świadczeń w każdym dziale zabezpieczenia społecznego, w odniesieniu do którego przyjął on zobowiązania wynikające z Konwencji. Artykuł 4 1. Jeżeli chodzi o korzystanie ze świadczeń, równość traktowania powinna być zapewniona bez warunku zamieszkania. Jednakże może ona być uzależniona od warunku zamieszkania w odniesieniu do świadczeń z określonego działu zabezpieczenia społecznego dla obywateli każdego Członka, którego ustawodawstwo uzależnia przyznanie świadczeń z tego samego działu od warunku zamieszkania na jego terytorium. Artykuł 5 1. Niezależnie od postanowień art. 4, każdy Członek, który przyjął zobowiązania wynikające z niniejszej Konwencji w odniesieniu do jednego lub kilku działów zabezpieczenia społecznego, powinien zapewnić swoim własnym obywatelom i obywatelom każdego innego Członka, który przyjął zobowiązania wynikające z niniejszej Konwencji w odniesieniu do odpowiedniego działu zabezpieczenia społecznego, wypłatę - w przypadku zamieszkania za granicą świadczeń. Nr 121 z 1964 Konwencja dotycząca świadczeń w razie wypadków przy pracy Nr 128 z 1967 Konwencja dotycząca świadczeń w razie inwalidztwa, na starość i w razie śmierci żywiciela rodziny. Nr 130 z 1969 Konwencja dotycząca opieki lekarskiej i zasiłków chorobowych. Nr 164 z 1987 Konwencja dotycząca ochrony zdrowia i opieki medycznej marynarzy. Nr 165 z 1987 Konwencja dotycząca zabezpieczenia społecznego marynarzy (zrewidowana) Nr 183 z 2000 Konwencja dotycząca ochrony macierzyństwa.

2. regionalne – normy wydawane przez struktury regionalne utworzone na obszarze Europy

- Rada Europy – powołana w 1949r. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. Europejska umowa przejściowa w sprawie systemów zabezpieczenia społecznego związanych z podeszłym wiekiem, inwalidzkich i rent z 1953 r. Umowa dotyczy systemów zabezpieczenia społecznego. Jej zakresem objęte zostały następujące ryzyka: starości, inwalidztwa i ryzyka obumarcia żywiciela. Ma ona na celu zagwarantowanie uprawnienia do otrzymania świadczenia na podstawie przepisów państwa które ją ratyfikowało, na tych samych warunkach, jakby osoba była obywatelem tego ostatniego, pod warunkiem, że pewne warunki spełnienia odpowiednich przesłanek (np. odpowiedniej długości pobytu w danym państwie). Polska nie ratyfikowała.

Europejska Umowa przejściowa w sprawie zabezpieczenia społecznego z wyjątkiem systemów zabezpieczenia świadczeń na starość inwalidzkich i rent z 1953 . Polska nie ratyfikowała Dotyczy systemów innych niż umowa nr 12 – zasady są takie same..Europejska Konwencja o pomocy społecznej i medycznej z 1953. Polska nie ratyfikowała.Państwa, które podpisały tę konwencję zobowiązały się zapewnić, że obywatele innych państw które ją rektyfikowały i legalnie przebywają na ich terytorium i którzy są bez wystarczających zasobów, są uprawnieni do takiej samej pomocy społecznej i medycznej, jak obywatele państwa udzielającego pomocy . Europejska Karta Społeczna z 1961 roku, zrewidowana w 1996 roku wraz z protokołami dodatkowymi (1988, 1995) - Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego z 1964r. Europejska konwencja o zabezpieczeniu społecznym z 1972 Polska nie ratyfikowała Europejska Konwencja o statusie prawnym pracowników migrujących Polska nie ratyfikowała

Art. 18. 1. Każda z Umawiających się Stron zobowiązuje się udzielić na jego terytorium, do pracowników-migrantów i członków ich rodzin, traktowane na równi z własnymi obywatelami, w sprawie zabezpieczenia społecznego, z zastrzeżeniem warunków wymaganych przez ustawodawstwo krajowe i dwustronnych lub wielostronnych umów już zawartych lub zawartej między zainteresowanymi Umawiającymi się Stronami.

2. Umawiające się Strony będą ponadto dążyć do zapewnienia pracownikom migrującym i członkom ich rodzin, ochrony praw w trakcie nabywania i praw nabytych, a także udzielania świadczeń za granicą, w ramach umów dwustronnych i wielostronnych.

Unia Europejska – powołana w 1957, Traktatem o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej

Podstawowe akty prawne w sferze socjalnej UE:

Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (2004/38/WE) z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich – ZMIENIŁO nr 1612/68. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 635/2006 z dnia 25 kwietnia 2006 r. uchylające rozporządzenie (EWG) nr 1251/70 dotyczące prawa pracowników do pozostania na terytorium Państwa Członkowskiego po ustaniu zatrudnienia w tym państwie. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (2006/54/WE) z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy. Dyrektywa Rady (2000/78/WE) z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy. Dyrektywa Rady (79/7/EWG) z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Wspólnotowa Karta Socjalnych Praw Podstawowych Pracowników z 1989 roku.

3. Istotne źródło europejskiego i międzynarodowego systemu zabezpieczenia społecznego stanowią także dwustronne lub wielostronne umowy międzynarodowe zawierane z państwami trzecimi.

Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki o zabezpieczeniu społecznym, podpisana w Warszawie 2 kwietnia 2008r. Umowa między Polską a Kanadą o zabezpieczeniu społecznym, podpisana w Warszawie 2 kwietnia 2008r. Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Australią o zabezpieczeniu społecznym podpisana dnia 7 października 2009 r. Macedonia-Polska. Umowa o zabezpieczeniu społecznym. Warszawa.2006.04.06.

Celem takich umów jest ochrona osób migrujących w zakresie uprawnień w zakresie zabezpieczenia społecznego. Umowy określają zakres podmioty chronione, oraz ryzyka chronione – najczęściej chodzi o starość oraz inwalidztwo, a także sytuację pracowników delegowanych. Umowy międzynarodowe określają instytucje łącznikowe – instytucja ubezpieczeniowa każdego kraju – są wykorzystywane do obsługi administracyjnej zawartej w umowie międzynarodowej (instytucje zabezpieczenia międzynarodowego). Określają zasady pomocy wzajemnej np. ściągnięcie składek, nienależnych świadczeń wypłaconych.

4. krajowe – normy polskie, wydawane przez organ, który zgodnie z Konstytucją jest upoważniony do wydawania norm powszechnie obowiązujących – Sejm i Senat

Podstawowe akty w zakresie zabezpieczenia społecznego spoza UE  Zabezpieczenie społeczne w myśl Konwencji 102 z 1952r. KONWENCJA Nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego, przyjęta została w Genewie dnia 28 czerwca 1952 r. Polska ratyfikowała tę konwencję ustawą z 23 kwietnia 2003 roku. Znaczenie tej Konwencji jest znaczne z uwagi na fakt, że wyznaczyła ona powszechnie uznawany zakres przedmiotowy pojęcia zabezpieczenia społecznego.

Zakres ratyfikacji tej Konwencji obejmuje:

(i)część I; (ii) co najmniej trzy spośród następujących części:

ii opieka lekarska, iii zasiłki chorobowe, iv świadczenia w czasie bezrobocia v świadczenia na starość

vi świadczenia w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych, vii , świadczenia rodzinne

viii świadczenia macierzyńskie ix świadczenia w razie inwalidztwa x świadczenia w razie śmierci żywiciela rodziny; w czym co najmniej jedną z następujących części: IV, V, VI, IX i X;

(iii)odpowiednie postanowienia części XI, XII i XIII oraz (iv)część XIV;

Państwo Polskie zobowiązało się respektować: części II, V, VII, VIII i X konwencji

Europejska Karta Społeczna == EUROPEJSKA KARTA SPOŁECZNA sporządzona w Turynie dnia 18 października 1961 r. stanowi podstawowy akt Rady Europy z sferze socjalnej. Polska podpisała Kartę w 1997roku.

Zakres ratyfikacji obejmuje:

1. Każda z Umawiających się Stron zobowiązuje się:

a)uznać część I niniejszej Karty za deklarację celów, do których osiągnięcia dążyć będzie przy pomocy wszelkich stosownych środków, zgodnie z postanowieniami ustępu wprowadzającego tę część;

b)uznać się za związaną przez co najmniej pięć z siedmiu następujących artykułów części II Karty: art. 1, 5, 6, 12 (dotyczący zabezpieczenia społecznego), 13, 16 i 19;

Prawo do zabezpieczenia społecznego stanowi trzon EKS

c)w uzupełnieniu artykułów wybranych zgodnie z poprzednim punktem, uznać się za związaną liczbą nie mniejszą niż 10 artykułów lub 45 numerowanych ustępów.

Zabezpieczenie społeczne określone zostało w art. 12. Polska ratyfikowała wszystkie 4 ustępy zobowiązują się:

1.ustanowić lub utrzymywać system zabezpieczenia społecznego;

2.utrzymywać system zabezpieczenia społecznego na zadowalającym poziomie, równym co najmniej poziomowi niezbędnemu dla ratyfikowania Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy (nr 102) dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego;

3.zabiegać o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezpieczenia społecznego;

4.podjąć kroki, poprzez zawarcie odpowiednich porozumień dwustronnych i wielostronnych lub za pomocą innych środków, i z zastrzeżeniem warunków ustanowionych w takich porozumieniach, w celu zapewnienia:

a)równego traktowania własnych obywateli i obywateli innych Umawiających się Stron, jeżeli chodzi o uprawnienia z tytułu zabezpieczenia społecznego, w tym zachowanie korzyści wynikających z ustawodawstwa dotyczącego zabezpieczenia społecznego, bez względu na zmiany miejsca pobytu na terytoriach Umawiających się Stron, które mogłyby podjąć osoby chronione;

b)przyznawania, zachowania i przywracania uprawnień z tytułu zabezpieczenia społecznego za pomocą takich środków, jak zliczanie okresów ubezpieczenia lub zatrudnienia, wypełnionych zgodnie z ustawodawstwem każdej z Umawiających się Stron.

Zrewidowana Europejska Karta Społeczna == Przyjeta w Strasburgu, 3 maja 1996. Nie ratyfikowana przez Polskę

Z zastrzeżeniem postanowień poniższego artykułu B, każda ze Stron zobowiązuje się:

a. uznać część I niniejszej Karty za deklarację celów, do osiągnięcia których dążyć będzie przy pomocy wszelkich stosownych środków, zgodnie z postanowieniami ustępu wprowadzającego tę część;

b. uznać się za związaną przez co najmniej sześć z dziewięciu następujących artykułów części II Karty: artykuły 1, 5, 6, 7, 12, 13, 16, 19 i 20;

c. w uzupełnieniu artykułów wybranych przez nią zgodnie z poprzednim punktem, uznać się za związaną taką liczbą artykułów lub numerowanych ustępów części II Karty, które wybierze, pod warunkiem, że ogólna liczba artykułów lub numerowanych ustępów, którymi się zwiąże, nie będzie mniejsza niż 16 artykułów lub 63 numerowane ustępy.

Zabezpieczenie społeczne. == Artykuł 12 - Prawo do zabezpieczenia społecznego

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia społecznego, Strony zobowiązują się:

1. ustanowić lub utrzymywać system zabezpieczenia społecznego;

2. utrzymywać system zabezpieczenia społecznego na zadowalającym poziomie, równym co najmniej poziomowi niezbędnemu dla ratyfikowania Europejskiego Kodeksu Zabezpieczenia Społecznego;

3. zabiegać o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezpieczenia społecznego;

4. podjąć kroki, poprzez zawarcie odpowiednich porozumień dwustronnych i wielostronnych lub za pomocą innych środków, i z zastrzeżeniem warunków ustanowionych w takich porozumieniach, w celu zapewnienia:

a. równego traktowania własnych obywateli i obywateli innych Stron jeżeli chodzi o uprawnienia z tytułu zabezpieczenia społecznego, w tym zachowanie korzyści wynikających z ustawodawstwa dotyczącego zabezpieczenia społecznego, bez względu na zmiany miejsca pobytu na terytoriach Stron, które mogłyby podjąć osoby chronione;

b. przyznawania, zachowania i przywracania uprawnień z tytułu zabezpieczenia społecznego za pomocą takich środków, jak zliczanie okresów ubezpieczenia lub zatrudnienia, wypełnionych zgodnie z ustawodawstwem każdej ze Stron.

Koncepcje funkcjonowania UE w sferze socjalnej  W okresie formowania się Wspólnoty istniały dwie zasadnicze koncepcje tego jak powinien wyglądać socjalny wymiar europy. Spierały się ze sobą państwa silne gospodarczo, które chciały samodzielnie prowadzić tę politykę i państwa można by je nazwać słabszymi którym zależało na zbliżeniu w tej kwestii. Zasadniczo można wyróżnić dwa podstawowe stanowiska:

Niemcy – Wspólnota nie powinna ingerować w politykę socjalną. Każde z państw powinno czynić to we własnym zakresie. Obciążenia socjalne są elementem gospodarki. Ujednolicenie w tym zakresie nie jest konieczne do niezakłóconej konkurencji.

Francja – miała odmienne zdanie odnośnie tej kwestii. Wynikało to z faktu, że Francja gwarantowała swoim obywatelom wysoki standard socjalny. Znaczne różnice w zakresie kosztów pracy i zabezpieczenia społecznego mogły prowadzić do tzw. dumpingu socjalnego – przenoszenia przedsiębiorstw z państw o wysokich standardach do państw o niższych standardach (niższe płace, brak zabezpieczenia socjalnego pracowników). Francja obawiała się utraty miejsc pracy.

W Traktacie Rzymskim opracowano kompromis, który polegał na tym, że zawarto szereg praw w sferze socjalnej, ale ich nie konkretyzowano np:

• Swoboda przemieszczania się pracowników

• Utworzenie Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) – najstarszy fundusz strukturalny nakierowany na politykę zatrudnienia

• Równe traktowanie kobiet i mężczyzn w zakresie wynagrodzenia.

Różnice między celami prawa unijnego w zakresie prawa pracy i prawa zabezpieczenia społecznego: Celem europejskiego prawa pracy jest harmonizacja (stopniowe zbliżanie) ustawodawstw poszczególnych państwa (Florek, Zieliński, Prawo pracy, 2011). Polega ono na stopniowym, rozłożonym w czasie (nawet w bardzo odległej perspektywie) usuwaniu różnić pomiędzy poszczególnymi krajowymi systemami prawa pracy. Stopniowa harmonizacja ma na celu wzięcie pod uwagę zdolności adaptacyjnych poszczególnych państw. Zakłada się jednak że dłuższej perspektywie czasu uda się te uprawnienia ujednolicić. Dlatego też sięga się do dyrektyw, które wiążą państwo wskazując mu określone cele, jednakże to państwo samodzielnie wybiera środki (określa przepisy, które pozwolą mu tenże cel osiągnąć. Osiągnięcie celu ma ten walor, że chcąc go zrealizować każde z ustawodawstw musi dokonać zmian w przepisach krajowych. Cele te są coraz bardziej szczegółowe co wymaga wydawania coraz bardziej zbliżonych przepisów krajowych. W zakresie prawa pracy UE stosunkowo rzadko sięga do rozporządzeń. Ich celem jest zastąpienie przepisów krajowych (swobody uregulowania pewnych kwestii) przepisami europejskimi – zastępującymi prawo krajowe. Takie rozporządzenia funkcjonują w sferze swobodnego przepływu pracowników na terenie wspólnoty czy też czasu pracy w transporcie drogowym. Przepisy nie naruszają jednak pewnych materii np. nie ustalają płacy minimalnej na terytorium państw członkowskich. Z kolei w przypadku zabezpieczenia społecznego wykorzystano metodę koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Wprowadzanie zmian mających uregulować wzajemne przenikanie systemów i łączniki pomiędzy nimi. Każde państwo jest uprawnione do samodzielnego określenia poszczególnych świadczeń oraz przesłanek do ich nabycia, autonomicznie określa wysokość tych świadczeń w zależności od przyjętej koncepcji oraz sytuacji gospodarczej i społecznej. Przepisy europejskie koncentrują się wokół usunięcia barier jakie napotykali pracownicy migrujący w zakresie przenoszenia określonych uprawnień nabytych w innych państwach. Ma ona na celu pełne odwzorowanie swobodnego przepływu pracowników a więc jednej z podstawowych zasad na jakich oparte jest funkcjonowanie UE. Podstawą jest art. 48 TFUE.

Rozwój prawodawstwa socjalnego w UE  Rozporządzenie 58/3 dotyczące ubezpieczenia społecznego pracowników migrujących. Komisja Administracyjna ds. zabezpieczenia społecznego pracowników migrujących – wydająca decyzje interpretujące rozporządzenia. Rozporządzenie 58/4 dotyczące stosowania rozporządzenia 58/3 i uzupełniające to rozporządzenie. Rozporządzenie 63/36 dotyczące zabezpieczenia społecznego pracowników przygranicznych. Rozporządzenie 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie. Rozporządzenie 574/72 w sprawie wykonywania rozporządzenia 1408/71. Rozporządzenie 859/2003 rozszerzające przepisy rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 i rozporządzenia (EWG) nr 574/72 na obywateli państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi przepisami wyłącznie ze względu na ich obywatelstwo. Rozporządzenie 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego; Rozporządzenie 987/2009 rozporządzenie wykonawcze.

Tworzenie prawa w UE (art. 222 TFUE)  Prawo Unii Europejskiej – nazywane także prawem europejskim ma postać prawa pierwotnego jaki stanowią traktaty oraz tzw. prawa wtórnego pod postacią rozporządzeń, dyrektyw, zaleceń i opinii. Zasady tworzenia i moc wiążąca aktów UE wynikają z artykuł 288 TFUE. W myśl tego przepisu instytucje UE w celu wykonania kompetencji przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich. Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów. Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.

Wybrane aspekty ustawodawstwa socjalnego w TUE i TFUE (TUE  W preambule TUE podkreślono znaczenie jakie dla rozwoju praw socjalnych - odgrywa Europejska Karta Społeczna. Oba porządki prawne (UE i Rady Eurpy) w chwili obecnej nie stanowią wobec siebie konkurencji, a wzajemnie się uzupełniają. EKS określa minimalne standardy np. w sferze zabezpieczenia społecznego, natomiast przepisy UE skupiają się na wzajemnych relacjach pomiędzy poszczególnymi państwami. TUE podkreśla więc wagę EKS (dla przypomnienia art. 12 dotyczy kwestii zabezpieczenia społecznego), przywiązanie do podstawowych praw socjalnych określonych w Europejskiej Karcie Społecznej, podpisanej w Turynie dnia 18 października 1961 roku, oraz we Wspólnotowej Karcie Socjalnych Praw Podstawowych Pracowników z 1989 roku. Wśród celów UE wskazanych w art. 3 znajduje się m.in zwalczanie wyłączenia (wykluczenia) społecznego i dyskryminacji oraz wspieranie sprawiedliwości i ochrony socjalnej, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka. Cele te znalazły realizację w szczegółowych aktach np. w:

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (2006/54/WE) z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy. Dyrektywa Rady (2000/78/WE) z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy. Dyrektywa Rady (79/7/EWG) z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego.

TFUE  O znaczeniu ustawodawstwa socjalnego w TFUE świadczy fakt poświęcenia polityce społecznej całego rozdziału. Warto podkreślić, że celem tego rozdziału jest przede wszystkim określenie wytycznych dla prowadzenia polityki społecznej. Szczegółową regulację pozostawiono prawu pierwotnemu a więc rozporządzeniom i dyrektywom. Celem prowadzenia polityki społecznej w UE jest promowanie zatrudnienia, poprawa warunków życia i pracy, wyrównanie różnic ale w taki sposób aby nie ograniczać rozwoju poszczególnych państw, ochrona socjalna, dialog między partnerami społecznymi, rozwój zasobów oraz przeciwdziałanie wyłączeniu. Warto wskazać że w sferze socjalnej działania UE ograniczone są przez znaczące dysproporcje w sferze społecznej, dlatego w myśl art. 152 co UE uznaje i wspiera rolę partnerów społecznych na swoim poziomie, uwzględniając różnorodność systemów krajowych, a także ułatwia dialog między nimi, szanując jednocześnie ich autonomię. W art. 153 określony został zakres działań UE jest nim wspieranie i uzupełnianie działań Państw Członkowskich w następujących dziedzinach:

1)zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej pracowników;

2)ochrony pracowników w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę;

3)reprezentacji i obrony zbiorowej interesów pracowników i pracodawców, w tym współzarządzania,;

4)warunków zatrudnienia obywateli państw trzecich legalnie przebywających na terytorium Unii; w przypadku realizacji polityk w tych grupach zagadnień wymagana jest jednomyślość

5)polepszania w szczególności środowiska pracy w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników;

6)warunków pracy;

7)informacji i konsultacji z pracownikami;

8)integracji osób wyłączonych z rynku pracy, bez uszczerbku dla artykułu 166;

9)równości mężczyzn i kobiet w odniesieniu do ich szans na rynku pracy i traktowania w pracy; - w przypadku tych grup zagadnień stosowana jest zwykła procedura.

Szczególne zasady przy regulacjach problematyki zabezpieczenia społecznego. Z uwagi na duże znaczenie zabezpieczenia społecznego dla gospodarki poszczególnych Państw oraz niezwykle delikatną kwestię zmian w zabezpieczeniu społecznym i ich wpływu na funkcjonowanie gospodarki państwa oraz uprawnienia obywateli, wprowadzono szczegółowe zasady przy uchwalaniu przepisów dotyczących tychże kwestii:

1) UE podejmuje działania mające obejmujące zmiany w ustawodawstwie zabezpieczenia społecznego jednomyślnie,

2) UE wprowadza środki niezbędne dla ułatwienia swobodnego przepływu pracowników, osób od nich zależnych co do zasady nie ingeruje w autonomię państwa odnośnie kształtu ochrony poszczególnych ryzyk socjalnych,

3) Środki te mają zapewnić pracownikowi migrującemu (co do zasady tylko jemu) ochronę uprawnień w dziedzinie zabezpieczenia społecznego tak jakby całą aktywność zawodową realizował tylko w jednym państwie członkowskim (pod rządami stosowanego tam ustawodawstwa).

4) Wprowadzane przepisy nie mogą naruszać prawa Państw Członkowskich do określenia podstawowych zasad ich systemów zabezpieczenia społecznego i nie mogą znacząco wpływać na ich równowagę finansową,

5) Państwa Członkowskie mogą utrzymywać lub ustanawiać bardziej rygorystyczne środki ochronne pod warunkiem, że nie będą naruszały zasady równego traktowania obywateli własnych i obcych oraz swobodnego przepływu pracowników.

Zabezpieczenie społeczne w traktatach UE  Podstawę zainteresowania UE kwestią zabezpieczenia społecznego stanowi Artykuł 48

(dawny artykuł 42 TWE) w myśl którego: Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, przyjmują w dziedzinie zabezpieczenia społecznego środki niezbędne do ustanowienia swobodnego przepływu pracowników; w tym celu Rada ustanawia system umożliwiający migrującym pracownikom najemnym i osobom prowadzącym działalność na własny rachunek oraz uprawnionym osobom od nich zależnym:

a)zaliczenie wszystkich okresów uwzględnianych w prawie poszczególnych państw, w celu nabycia i zachowania prawa do świadczeń oraz naliczenia wysokości świadczeń;

b)wypłatę świadczeń osobom mającym miejsce zamieszkania na terytoriach Państw Członkowskich.

A zatem jej celem jest nie stworzenie jednego systemu zabezpieczenia społecznego ale wydanie takich przepisów, które będą miały na celu wzmocnienie prawa swobodnego przepływu osób na terytorium wspólnoty – usunięcie barier w zakresie swobodnego przepływu osób. Co charakteryzuje art. 48?

Przepis ten należy do prawa pierwotnego; jest on powoływany przez Trybunał Sprawiedliwości WE w Luksemburgu jako podstawa wydania wyroku w sprawach z zabezpieczenia społecznego. Niektóre kwestie związane z zabezpieczeniem społecznym uregulowane zostały w dyrektywie z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy

Przepisy tam zawarte wprowadzają zakaz dyskryminacji w zabezpieczeniu społecznym niezależnie od tego czy będzie to dyskryminacja bezpośrednia lub pośrednia ze względu na płeć. Przepisy nakazują równe traktowanie mężczyzn i kobiet w zakresie: warunków przystępowania do ubezpieczenia, opłacania i obliczania składek oraz obliczania wysokości świadczeń. Zakres przedmiotowy dyrektywy obejmuje następujące działy zabezpieczenia społecznego:

i) chorobę; ii) inwalidztwo; iii) starość, iv) wypadki przy pracy i choroby zawodowe; v) bezrobocie;

vi) systemy zabezpieczenia społecznego pracowników przewidujące inne świadczenia np. w razie śmierci żywiciela rodziny i zasiłki rodzinne, jeżeli świadczenia te stanowią świadczenia wypłacane przez pracodawcę pracownikowi z tytułu zatrudniania tego ostatniego.

Warto także odwołać się do art. 7 dyrektywy z 19 grudnia 1978 w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. W myśl powoływanego przepisu Państwa Członkowskie zachowują prawo do wyłączenia z jej zakresu:

a) ustalenia różnego wieku emerytalnego mężczyzn i kobiet dla celów przyznania rent i emerytur oraz skutków mogących z tego wypływać w odniesieniu do innych świadczeń;

b) przywilejów przyznawanych w systemach ubezpieczenia emerytalnego osobom, które wychowywały dzieci; nabycia praw do świadczeń na podstawie okresów przerwy w wykonywaniu pracy ze względu na wychowywanie dzieci;

c) przyznania świadczeń emerytalnych lub inwalidzkich z tytułu praw pochodnych małżonki;

d) przyznania zwiększenia świadczeń z tytułu długotrwałego inwalidztwa, starości, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej na rzecz będącej na utrzymaniu małżonki;

e) skutków wynikających z wykonania przed przyjęciem niniejszej dyrektywy prawa wyboru powodującego rezygnację z nabycia praw lub zaciągnięcia zobowiązań w ramach systemu ustawowego.

Europejski Obszar Gospodarczy (European Economic Area, EEA)  Europejski Obszar Gospodarczy to struktura która połączyła państwa UE oraz EFTY. EOG został utworzony w drodze porozumienia podpisanego w Porto 2 maja 1992. Obowiązuje od 1 stycznia 1994 roku. Ostatnim państwem jakie weszło w skład porozumienia była Konfederacja Szwajcarii – pierwotnie w 1992 roku w referendum Szwajcarzy odrzucili porozumienie. Istota przeniesienie swobody przemieszczania, osiedlania, nabywania nieruchomości oraz uprawnień socjalnych przez obywateli państw EFTY oraz UE – bez konieczności wstępowania w struktury UE. Organy:

A. Rada - organ decyzyjny i ustawodawczy (członkowie Rady Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej i po 1 ministrze danego resortu z 3 państw EFTA).

B. Wspólny Komitet - organ wykonawczy i arbitrażowy (członkowie Komisji Europejskiej i przedstawiciele rządów 3 państw EFTA w równej liczbie).

C. Wspólny Komitet Parlamentarny - organ doradczy (delegaci Parlamentu Europejskiego i parlamentów narodowych 3 państw EFTA w równej liczbie).

D. Komitet Konsultacyjny - organ doradczy (członkowie Komitetu Ekonomiczno-Społecznego UE i Komitetu Konsultacyjnego EFTA w równej liczbie).

Istota przeniesienie swobody przemieszczania, osiedlania, nabywania nieruchomości oraz uprawnień socjalnych przez obywateli państw UE, EFTY oraz Szwajcarii – bez konieczności wstępowania tych ostatnich w struktury UE.

Komisja Administracyjna  Komisja Administracyjna ds. zabezpieczenia społecznego pracowników migrujących – 58/3 dotyczące ubezpieczenia społecznego pracowników migrujących. Komisja Administracyjna ds. zabezpieczenia społecznego pracowników migrujących – wydająca decyzje interpretujące rozporządzenia. W skład Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego (zwanej dalej "Komisją Administracyjną"), utworzonej przy Komisji Wspólnot Europejskich, wchodzą przedstawiciele rządów każdego z Państw Członkowskich, którym towarzyszą, w odpowiednich przypadkach, doradcy techniczni. W posiedzeniach Komisji Administracyjnej bierze udział w charakterze doradczym przedstawiciel Komisji Wspólnot Europejskich. Regulamin Komisji Administracyjnej uchwalają za wspólnym porozumieniem jej członkowie.

Zadania Komisji są następujące:

a) rozpatrywanie wszelkich spraw administracyjnych lub dotyczących wykładni, wynikających z przepisów niniejszego rozporządzenia lub rozporządzenia wykonawczego, jak i każdej umowy lub uzgodnień, zawartych w ramach tych rozporządzeń, bez uszczerbku dla uprawnień władz, instytucji i osób zainteresowanych do korzystania z procedur i sądów przewidzianych przez ustawodawstwo Państw Członkowskich, przez niniejsze rozporządzenie lub przez Traktat;

b) usprawnianie jednolitego stosowania prawa Wspólnoty, szczególnie poprzez promowanie wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk administracyjnych;

c) wspieranie i rozwijanie współpracy między Państwami Członkowskimi i ich instytucjami w zakresie zabezpieczenia społecznego, w szczególności w celu, interalia, uwzględnienia szczególnych pytań dotyczących pewnych grup osób; usprawnianie wykonywania działań w dziedzinie współpracy transgranicznej w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego;

d) zachęcanie, na ile to możliwe, do wykorzystywania nowych technologii w celu usprawnienia swobodnego przepływu osób, w szczególności poprzez unowocześnienie procedur wymiany informacji.

Pojęcie Koordynacji oraz harmonizacji  Koordynacja to proces, którego następstwem (skutkiem) jest wprowadzanie zmian w prawodawstwie Państw Członkowskich, mających uregulować wzajemne relacje pomiędzy autonomicznymi systemami zabezpieczenia społecznego. Dzięki zastosowaniu szczegółowego rozporządzenia oraz decyzji Komisji Administracyjnej, wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi systemami mają charakter jednolity. Celem koordynacji jest pozostawienie państwom członkowskim swobody określenia kształtu krajowych systemów zabezp. społ. i jednolitych zasad postępowania określonych w rozporządzeniach. A zatem nie koordynacja nie narzuca państwu obowiązku wprowadzenia jakiegoś świadczenia ani zasad jego nabywania. Zmiany wymuszane przez koordynację obejmują przede wszystkim umożliwienie nabycia prawa do świadczenia obywatelom państw EOG i umożliwienie transferu świadczeń poza granice państwa. Z uwagi na trudne do usunięcia różnice historyczne, gospodarcze oraz demograficzne w momencie tworzenia EWG w 1957r jak i obecnie brak jest możliwości stworzenia takiego systemu bez uszczerbku dla gospodarek poszczególnych państw.Jednocześnie istnieje szeroka potrzeba ochrony uprawnień pracowników migrujących w szczególności pracowników najemnych jak i przedsiębiorców świadczących usługi poza państwem miejscem zamieszkania.

Zapobiega powstawaniu sporów pozytywnych

Zapobiega powstawaniu sporów negatywnych

Chroni przed nierównym traktowaniem pracowników migrujących (ogranicza zarówno możliwość lepszego traktowania jak i gorszego traktowania – pracowników migrujących).

Zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego  Zasada równego traktowania  Zasada wyrażona w art. 4 znalazła swój wyraz także w dyrektywach dotyczących równego traktowania powoływanych powyżej. W myśl tej zasady osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie (obywatele Państw Członkowskich EOG, bezpaństwowcy i uchodźcy oraz po spełnieniu przesłanek członkowie ich rodzin), korzystają z tych samych świadczeń i podlegają tym samym obowiązkom na mocy ustawodawstwa każdego Państwa Członkowskiego, co jego obywatele. Zasada ta dotyczy objęcia ubezpieczeniem, określenia przesłanek nabycia prawa do świadczenia jak i wypłaty świadczenia w szczególności świadczeń podstawowych jak i dodatków, które do nich przysługują. Po drugie w myśl tejże zasady dla osiągnięcia równego traktowania niezbędne jest także zaliczenie ubezpieczonemu (np. do stażu) po zaistnieniu pewnych okoliczności lub zdarzeń którym przypisywane są określone skutki prawne, także w przypadkach gdy zaistniały one w innym Państwie Członkowskiego tak jak gdyby miały one miejsce na jego własnym terytorium (np. śmierć ubezpieczonego za granicą traktuje się tak jakby nastąpiła w Polsce – pozwoli to nabyć prawo do zasiłku pogrzebowego, urodzenie dziecka za granicą pozwoli ubezpieczonej w nabyć prawo do zasiłku macierzyńskiego itp.). Dzięki wprowadzeniu tychże dwóch założeń sytuacja prawna ubezpieczonego lub członka jego rodziny, który migruje jest taka sama jak sytuacja osoby która przez analogiczny czas przebywała lub pracowała tylko w jednym państwie. ( W przepisach prawa polskiego wymieniając zakres podmiotowy np. w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników ustawodawca wskazuje, że stosuje się je na takich samych zasadach do obywateli polskich,

stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, cudzoziemców posiadających wizę, zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, osiedlenie się, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zgody na pobyt tolerowany i status uchodźcy.)

Zasada ta ogranicza stosowanie zasady terytorializmu (klauzul terytorialnych) – to jest powiązania systemu zabezpieczenia społecznego z terytorium danego państwa. Dzięki jej wprowadzeniu usunięto trzy możliwe bariery:

- różnicowanie sytuacji prawnej w zależności od obywatelstwa, miejsca zamieszkania lub wykonywania pracy;

- uzależnienie nabywania prawa do świadczenia od okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkiwania w danym państwie;

- ograniczenie prawa do wypłaty świadczenia za granice lub uniemożliwiają nabycie prawa do świadczeń za granicą.

Zasada stosowania jednego ustawodawstwa  W myśl tej zasady (art. 11 ust. 1) osoby, do których stosuje się rozporządzenia, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego. Zasada ta ma na celu przede wszystkim zapobieganie powstawaniu sporów pozytywnych jak i sporów negatywnych, a także ograniczanie możliwości powstawania nierównego traktowania pracowników migrujących (zarówno możliwości lepszego traktowania jak i gorszego traktowania). W myśl tej zasady za jeden i ten sam okres ubezpieczenia obowiązkowego tylko nie można przyznać ani utrzymać prawa do kilku świadczeń tego samego rodzaju z kilku państw objętych działaniem rozporządzenia. A zatem co do zasady nie zaistnieje sytuacja gdy w tym samym momencie dana osoba będzie opłacała składki do dwóch systemów albo otrzymywała świadczenia z dwóch różnych państw. Dla przykładu – K. pracuje 15 lat w Polsce oraz 15 lat w Niemczech. Polska i Niemcy w myśl zasady równego traktowania oraz sumowania okresów powinny uwzględnić jego staż łącznie więc ma 30 lat. Gdyby Niemcy i Polska wypłaciły swoje emerytury za 30 lat ubezpieczony miałby dwa świadczenia i był w sytuacji korzystniejszej niż ktoś kto pracował 30 lat tylko w Polsce. W praktyce oba państwa wypłacają dwa świadczenia ale każde nich tylko za okres przepracowany w danym państwie (Polska za 15 lat, Niemcy za 15 lat). Jest to szczególnie istotne w przypadku osób zarobkujących jednocześnie w kilku państwach w tym w szczególności pracowników przygranicznych, którzy musieliby opłacać składki na ubezpieczenie społeczne w kilku państwach, podczas gdy osoba zarobkująca u kilku pracodawców w jednym Państwie mogłaby opłacać wyłącznie jedną składkę). Po drugie po opłaceniu kilku składek i tak nabyłaby tylko jedno wyższe świadczenie co stawiałoby ją w gorszej sytuacji niż osoba zarobkująca tylko w jednym Państwie, które może swoje składki kumulować.

Zasada ochrony praw w trakcie ich nabywania (sumowanie okresów)  W myśl tej zasady pracownik migrując zachowuje uprawnienia częściowe (np. staż pracy), które osiągnął w jednym państwie członkowskim w innych państwach do których się udaje. Dodatkowo chcąc nabyć świadczenie ma prawo przy jego ustalaniu zaliczyć sobie okresy jakie przebył w inny państwie. Częściowo zasada ta została określona w art. 48 TFUE, która nakazywała zaliczenie wszystkich okresów uwzględnianych w prawie poszczególnych państw, w celu nabycia i zachowania prawa do świadczeń oraz naliczenia wysokości świadczeń. W myśl tejże zasady właściwa instytucja Państwa Członkowskiego, której ustawodawstwo uzależnia:

–nabycie, zachowanie, przysługiwanie lub odzyskanie prawa do świadczeń,

–objęcie przez ustawodawstwo, lub

–dostęp do lub zwolnienie z ubezpieczenia obowiązkowego, fakultatywnego kontynuowanego lub dobrowolnego, od spełnienia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania, bierze pod uwagę w niezbędnym zakresie okresy ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania spełnione na podstawie ustawodawstwa każdego innego Państwa Członkowskiego, tak jakby były to okresy spełnione na podstawie stosowanego przez nie ustawodawstwa. Dzięki tej zasadzie migracja pracownika i objęcie innym systemem zabezpieczenia społecznego umożliwia mu kontynuację nabywania uprawnień z zabezpieczenia społecznego. (np. w prawie polskim zasadniczo wymaga się aby pracownik przepracował co najmniej 30 dni przed nabyciem prawa do zasiłku chorobowego. Wlicza się także poprzednie okresy jeżeli przerwa między nimi jest krótsza niż 30 dni. Jeżeli nowy pracownik zachoruje może on nabyć prawo do zasiłku wskazując poprzednie zatrudnienie i to że przerwa była krótsza niż 30 dni. W tym także jeżeli pracował w danym Państwie członkowskim np. w Niemczech).

Zasada ochrony praw nabytych Zasad ta także częściowo wynika z art. 48 TFUE, który nakazuje wypłatę świadczeń osobom mającym miejsce zamieszkania na terytoriach Państw Członkowskich. Zasada ta chroni na wypadek wprowadzania klauzul terytorialnych. Podstawę ochrony praw nabytych stanowi art. 7 w myśl którego świadczenia pieniężne należne na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku Państw Członkowskich lub na podstawie niniejszego rozporządzenia, nie podlegają jakimkolwiek obniżkom, zmianom, zawieszaniu, wstrzymywaniu lub konfiskacie z powodu tego, że beneficjent lub członkowie jego rodziny mieszkają w innym Państwie Członkowskim niż to, w którym znajduje się instytucja odpowiedzialna za ich wypłacanie.

Zakres przedmiotowy rozporządzenia

a)świadczeń z tytułu choroby; (PL np. zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne)

b)świadczeń z tytułu macierzyństwa i równoważnych świadczeń dla ojca ((PL np. zasiłek macierzyński, świadczenia dla ojca);

c)świadczeń z tytułu inwalidztwa (PL np. renta z tytłu niezdolności do pracy oraz renta szkoleniowa);

d)świadczeń z tytułu starości (PL np. emerytura oraz dodatki do emerytury);

e)rent rodzinnych (PL np. renta rodzinna, dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej)

f)świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i choroby zawodowej (PL np. jednorazowe odszkodowanie, renta wypadkowa);

g)zasiłków na wypadek śmierci (PL np. zasiłek pogrzebowy);

h)świadczeń dla bezrobotnych (PL np. zasiłek dla bezrobotnych, stypednium);

i)świadczeń przedemerytalnych;

j)świadczeń rodzinnych (PL np. jednorazowe świadczenie z tytułu urodzenia dziecka tzw. becikowe);

Wyłączenia z zakresu przedmiotowego

1. pomoc społeczna, pomoc medyczna, świadczenia, w związku z którymi państwo członkowskie przejmuje odpowiedzialność za szkody wyrządzone osobom i zapewnia odszkodowanie, takich jak świadczenia dla ofiar wojny i działań wojennych lub ich skutków, ofiar zbrodni, zabójstw lub aktów terroryzmu, ofiar szkód spowodowanych przez funkcjonariuszy państwa członkowskiego podczas wykonywania ich obowiązków lub dla osób, które znalazły się w niekorzystnej sytuacji ze względów politycznych lub religijnych lub też ze względu na pochodzenie

Zakres podmiotowy  Przepisy stosuje się do:

obywateli Państwa Członkowskiego,

bezpaństwowców mieszkających w Państwie Członkowskim

uchodźców mieszkających w Państwie Członkowskim, - jeśli te osoby podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku Państw Członkowskich oraz do członków ich rodzin i osób pozostałych przy życiu.

do osób pozostałych przy życiu po osobach zmarłych, które podlegały ustawodawstwu jednego lub kilku Państw Członkowskich, niezależnie od obywatelstwa tych osób, o ile pozostali przy życiu są obywatelami jednego z Państw Członkowskich lub bezpaństwowcami, lub uchodźcami, zamieszkującymi na terytorium jednego z Państw Członkowskich.

Instytucja łącznikowa  W myśl rozporządzenia 987 oznacza podmiot wyznaczony przez właściwą władzę państwa członkowskiego dla jednego lub więcej działów zabezpieczenia społecznego (a zatem każde państwo może wyznaczyć różne instytucje które zajmują się różnymi rodzajami zabezpieczenia), , w celu udzielania odpowiedzi na wnioski o udostępnienie informacji oraz udzielania pomocy w związku ze stosowaniem rozporządzenia podstawowego i rozporządzenia wykonawczego (np. w celu określenia gdzie dana osoba podlega czy określenia wysokości świadczenia jakie powinno zostać przyznane). W Polsce instytucjami łącznikowymi są:

– bezrobocie, św. Rodzinne -Minister Pracy i Polityki Społecznej, - emerytury, renty, świadczenia wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie = ZUS, KRUS

Zakład Emerytalno- Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (a w ramach niego Zakład Emerytalno-Rentowy MSW, Biuro Emerytalne Służby Więziennej w Warszawie, Wojskowe Biuro Emerytalne, Wydział do Spraw Sędziów w Stanie Spoczynku w Ministerstwie Sprawiedliwości,Prokuratura Generalna, – św. zdrowotne, Narodowy Fundusz Zdrowia

ZASADA PODLEGANIA UBEZPIECZENIU W JEDNYM PAŃSTWIE  Podleganie wyłącznie jednemu ustawodawstwu w tym samym czasie, ma na celu zrównanie sytuacji prawnej ubezpieczonego, który zarobkuje i zamieszkuje w jednym Państwie Członkowskim oraz osoby, która zamieszkuje w jednym Państwie, natomiast zarobkuje w innym Państwie. Zastosowanie tej zasady wprowadza przejrzyste reguły podlegania ubezpieczeniu przez osobę, która zarobkuje w kilku Państwach i pozwala uniknąć zarówno pozytywnych jak i negatywnych sporów.

Rozporządzenia rozstrzygają także, któremu z ustawodawstw podlegał będzie pracownik delegowany oraz jakie przesłanki musi spełnić osoba wykonująca działalność gospodarczą aby czasowo przenieść działalność do innego Państwa.

Zasada LEX LOCI LABORIS  Tłumaczenie: stosujemy prawo państwa, w którym praca była, jest lub miała być wykonywana. W myśl tejże zasady osoby wykonujące pracę w danym państwie podlegają ubezpieczeniu w tym państwie – bez znaczenia jest tutaj siedziba pracodawcy czy zamieszkanie (dzięki temu ich zarobki jak i składki będą takie same jak pozostałych pracowników zatrudnionych u pracodawcy). A zatem osoba zgłaszająca pracownika do ubezpieczenia oraz opłacająca składkę nie ma żadnego wyboru, decydujące znaczenie ma w takim przypadku rozporządzenie. Pozawala ona uniknąć sytuacji, w których pracodawcy w sposób sztuczny przenosiliby działalność do innego Państwa po to aby uniknąć konieczności opłacania składki na ubezpieczenie społeczne (tzw. dumpingu socjalnego). W myśl ogólnie przyjętych zasad:

1) osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego (np. pracownik mieszka w Polsce a pracuje w Czechach – podlega ubezpieczeniu społecznemu w Czechach);

2) urzędnik służby cywilnej podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, jakiemu podlega zatrudniająca go administracja (dotyczy funkcjonariuszy – podlegają zawsze tam gdzie ma siedzibę podmiot w którego służbie pozostają);

3) osoba otrzymująca zasiłek dla bezrobotnych na podstawie ustawodawstwa Państwa Członkowskiego zamieszkania podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego;

4) osoba powołana lub odwołana ze służby w siłach zbrojnych w Państwie Członkowskim podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego;

5) każda inna osoba, podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, bez uszczerbku dla innych przepisów niniejszego rozporządzenia, gwarantujących jej świadczenia na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku innych Państw Członkowskich.

Delegowanie pracownika i świadczenie pracy na własny rachunek w innym państwie bez przenoszenia ubezpieczenia społecznego  Jednakże od tej zasady ustawodawca dopuścił odstępstwa:

- w przypadku pracownika delegowanego na okres do 24 miesięcy (może on po spełnieniu przesłanek podlegać dalej w miejscu gdzie ma siedzibę pracodawca a nie tam gdzie wykonuje pracę)

- w przypadku osoby czasowo przenoszące działalność gospodarczą na okres do 24 miesięcy (jak wyżej).

Celem wprowadzenia delegacji jest skupienie podlegania ubezpieczeniu (składki na ubezpieczenie społeczne) w jednym państwie w przypadku pracowników ale także i osób zarobkujących w kilku Państwach Członkowskich. Dzięki temu ubezpieczony po zakończeniu aktywności zawodowej nie będzie miał świadczenia wypłacanego z kilkunastu państw tylko np. z 2-3 państw. Jest to korzystne gdyż ułatwia wyliczenie i wypłatę świadczeń, a także umożliwia przewidywanie wysokości spodziewanej emerytury.

Czym jest delegacja: Stanowi ona wydanie przez pracodawcę polecenia świadczenia pracy przez pracownika w innym Państwie Członkowskim. Pracownik zgodnie z rozporządzeniem musi być zatrudniony przez tego pracodawcę przez wymagany w delegacji okres czasu.

Przesłanki delegacji:

- osoba musi wykonywać działalność jako pracownik najemny w Państwie Członkowskim z którego będzie delegowana. Decyzją Komisji Administracyjnej – minimalny okres wykonywania pracy to 1 miesiąc

- pracodawca, musi „ normalnie prowadzić tam swą działalność ” – czyli nie może być to wyłącznie tzw. działalność związana z samym zarządzeniem wewnętrznym – czyli posiadanie w swoim Państwie wyłącznie pracowników biurowych. Pracodawca musi wykazać że ma zatrudnionych pracowników w Państwie siedziby i wykonują oni czynności inne niż tylko czynności administracyjne

- przewidywany czas takiej delegacji musi być krótszy aniżeli 24 miesiące,

- osoba taka jest wysyłana w innym celu niż zastępstwo osoby wcześniej delegowanej.

Przesłanki dodatkowe konieczne dla delegowania pracownika:

Rekrutacja przeprowadzane jest przez pracodawcę. Pracodawca dokonuje wyboru pracownika spośród kandydatów i zawiera z taką osoba umowę o pracę.

Zamiar dalszego (po powrocie) zatrudnienia na terytorium państwa siedziby.

Podporządkowanie – wyznaczanie miejsca pracy i obowiązków przez pracodawcę. Jednostka do której pracownika został delegowany nie może zmienić miejsca wykonywania czynności np . państwa, a także nakaz wykonywanie innej pracy niż tej jaka wynika z umowy o pracę

Pracodawca z kraju który go delegował wypłaca wynagrodzenie. Za pracę świadczoną przez pracownika wynagrodzenie wypłacane jest przez pracodawcę i tylko do niego pracownika ma roszczenie o wypłatę wynagrodzenia. Pracodawca rozlicza się z kolei z podmiotem na rzecz którego praca była wykonywana

Pracodawca z kraju który go delegował wypowiada umowę o pracę. Zwolnienie przez podmiot do którego dana osoba była delegowana oznacza że pracownik powraca do pracodawcy w swoim Państwie Członkowskim i dalej pracuje u swojego pracodawcy.

Jeżeli Pracodawca do którego udał się pracownik w celu delegowania pozostawi go do dyspozycji innego pracodawcy – obojętnie czy w tym samym czy w innym Państwie pracownik traci status pracownika delegowanego.

Przeniesienie działalności na własny rachunek do innego Państwa  Sytuacja takiej osoby jest podobna do pracownika. Osoba prowadząca działalność na własny rachunek może przez określony czas przenieść ją i prowadzić w innym Państwie bez konieczności przenoszenia ubezpieczenia. - Podstawowym warunkiem dla przeniesienia działalności gospodarczej jest jej prowadzenie w kraju siedziby ubezpieczonego. Na podstawie przepisów oraz decyzji Komisji Administracyjnej minimalny okres prowadzenia takiej działalności to 2 miesiące. Rozporządzenie wprowadza pojęcie osoby "która normalnie wykonuje działalność jako osoba pracująca na własny rachunek".

W takim przypadku osoba taka albo dokumentuje prowadzenie działalności (poprzez wskazanie faktur, umów jakie zawiera) albo jeżeli takich umów nie zawierała musi udokumentować fakt, że aktywnie kontrahenta poszukiwała, o ile w przypadku pracownika pracodawca zatrudnia go z zamiarem dalszego zatrudniania go po powrocie to w przypadku osoby prowadzącej działalność musi ona zakładać powrót do swojej siedziby i dalsze prowadzenie działalności. Czyni to poprzez utrzymywanie w kraju infrastrukturę niezbędną do jej podjęcia po powrocie do kraju (np. nie przerywa umowy najmu lokalu, posiada dostęp do telefonu oraz dostępu do internetu czy inne); jeżeli osoba planuje czasowo przenieść działalność do jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, to przenoszona działalność powinna mieć charakter podobny do tej, która jest faktycznie wykonywana w kraju;

Ostateczną decyzję w zakresie delegowania podejmuje instytucja właściwa państwa członkowskiego (np. ZUS). Prawną formą jest wydanie zaświadczenia o podleganiu ubezpieczeniom społecznym. Na jego podstawie płatnik składek uzyskuje informację o państwie do którego składka na być odprowadzona, a jednocześnie instytucja ubezpieczeniowa w innym państwie uzyskuje informację, że ubezpieczony w tym państwie będzie zwolniony ze składek na ubezpieczenie społeczne oraz zdrowotne.

Zbieg tytułów ubezpieczenia w dwóch Państwach Członkowskich  Pod pojęciem zbiegu tytułów rozumieć należy sytuację w której ubezpieczony podlega jednocześnie dwóm lub większej ilości tytułom lub systemom zabezpieczenia społecznego. W normalnych warunkach ubezpieczony musiałby opłacać kilka składek na ubezpieczenie społeczne. Zastosowanie zasad zbiegu tytułów ubezpieczenia w kilku Państwach pozwala określić, w którym Państwie ubezpieczony powinien podlegać w danym momencie. W przypadku gdy ubezpieczony wykonuje pracę nakładczą w co najmniej dwóch Państwach Członkowskich: podlega:

a) ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym Państwie Członkowskim lub jeżeli jest zatrudniona przez różne przedsiębiorstwa lub przez różnych pracodawców, którzy mają siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych Państwach Członkowskich lub (instytucja ubezpieczenia ocenia na podstawie całokształtu stanu faktycznego – czyli tego co udowodniliśmy czy spełniamy przesłankę znacznej części pracy czy też nie)

b) ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności zatrudniającego ją przedsiębiorstwa lub pracodawcy, jeżeli osoba ta nie wykonuje znacznej części swej pracy w Państwie Członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania.

Jeżeli osoba pracuje w kraju zamieszkania przez co najmniej 25% czasu pracy lub z tytułu jej wykonywania otrzymuje tu co najmniej 25% wynagrodzenia, będzie podlegała zabezpieczeniu społecznemu w tym państwie. Jeżeli osoba nie wykonuje znaczącej części pracy w państwie zamieszkania, to będzie podlegała zabezpieczeniu społecznemu w państwie, w którym ma siedzibę jej pracodawca.

Miejsce zamieszkania omówione zostało na ćwiczeniach.  W przypadku zbiegu prowadzenia działalności na własny rachunek ubezpieczony podlega:

a) ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym Państwie Członkowskim lub

b) ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba ta nie zamieszkuje w jednym z Państw Członkowskich, w których wykonuje ona znaczną część swej pracy.

Zbieg tytułów mieszanych.  W przypadku zbiegu tytułów mieszanych (tytuł mieszany to różne formy aktywności zarobkowej – jeśli ktoś jednocześnie jest pracownikiem i prowadzi działalność gospodarczą w tym samym czasie, czy np. o ile Państwo dopuszcza jednocześnie żołnierzem zawodowym i pracownikiem w różnych państwach): - osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną lub, jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich, miejsce wykonywania pracy ustala się tak jak w przypadku pracy najemnej w dwóch państwach. - osoba, która jest zatrudniona jako urzędnik służby cywilnej przez jedno Państwo Członkowskie, i która wykonuje pracę najemną i/lub pracę na własny rachunek w jednym lub w kilku Państwach Członkowskich, podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, któremu podlega zatrudniająca ją administracja.

Cześć szczegółowa.  Ubezpieczenie chorobowe:  Koordynacja świadczeń chorobowych, oparta jest na podziale świadczeń jakie przysługują ubezpieczonemu (uprawnionemu) oraz członkom jego rodziny dwóch typów świadczeń:

świadczenia pieniężne – są to świadczenia które ubezpieczony otrzymuje po to aby zabezpieczyć jego sytuację materialną w okresie choroby (utracone dochody na skutek tego że nie zarabia). Mają one zapewnić porównywalną stopę życiową sprzed daty zachorowania. Przykładem takich świadczeń są zasiłki np. chorobowy, macierzyński opiekuńczy. Katalog tych świadczeń będzie różny w poszczególnych państwach;

świadczenia rzeczowe – świadczenia inne niż te które mają zastąpić dochód ubezpieczonego. Przyznanie ich służy zapewnieniu, udostępnieniu, bezpośredniemu opłaceniu lub zwrotowi kosztów opieki medycznej oraz produktów i usług stanowiących element dodatkowy takiej opieki. Określenie to obejmuje również świadczenia rzeczowe z tytułu długotrwałej opieki.

Grupa ta obejmuje świadczenia udzielane w związku z chorobą przewlekłą lub już istniejącą oraz w związku z ciążą i narodzinami dziecka chyba że otrzymanie tych świadczeń jest celem pobytu w innym państwie członkowskim.

Świadczenia pieniężne.==> Ubezpieczony wykonujący kilka rodzajów działalności będzie, co do zasady podlegał ubezpieczeniu tylko w jednym państwie (zasada stosowania jednolitego ustawodawstwa). Stąd też jeżeli ubezpieczony (np . pracownik przygraniczny) pracuje w kilku państwach będzie przysługiwało mu wyłącznie świadczenie z jednego państwa. Ubezpieczony i członkowie jego rodziny zamieszkujący lub przebywający we właściwym Państwie Członkowskim – w tym Państwie otrzymują świadczenia pieniężne. Ubezpieczonemu pracującemu w Polsce przysługuje zasiłek chorobowy wyliczany zgodnie z zasadami przyjętymi w tym państwie gdzie pracuje niezależnie od tego gdzie aktualnie zamieszkuje. Ubezpieczony i członkowie jego rodziny zamieszkujący lub przebywający w Państwie Członkowskim innym niż właściwe Państwo Członkowskie w którym pracują, są uprawnieni do świadczeń pieniężnych wypłacanych przez instytucję właściwą zgodnie ze stosowanym przez nią ustawodawstwem (czyli świadczenie niezależnie od tego gdzie zamieszkujemy otrzymujemy zawsze świadczenie z państwa ubezpieczenia-pracy). Zgodnie z zasadą ochrony praw nabytych jeżeli ubezpieczony wyjeżdża do innego Państwa i tam będzie czasowo przebywał, ubezpieczyciel może na jego wniosek przekazywać świadczenie do tego Państwa. W drodze umowy miedzy instytucja właściwą a instytucją miejsca zamieszkania lub pobytu, świadczenia takie mogą jednak być wypłacane przez instytucję miejsca zamieszkania lub pobytu na koszt instytucji właściwej zgodnie z ustawodawstwem właściwego Państwa Członkowskiego.

Świadczenia rzeczowe.  europejska karta ubezpieczenia zdrowotnego: EKUZ jest dokumentem wydawanym przez Państwo Członkowskie ubezpieczenia, który stanowi poświadczenie uprawnienia ubezpieczonego, bezrobotnego, emeryta, rencisty, a także członków ich rodzin, którzy przebywają w państwie członkowskim innym niż państwo ubezpieczenia. Karta poświadcza prawo do świadczeń rzeczowych, które stają się niezbędne z powodów medycznych, z uwzględnieniem charakteru tych świadczeń oraz przewidywanego czasu pobytu. Decyzją nr S2 z dnia 12 czerwca 2009r. został uregulowany wzór tego dokumentu

Zasady udzielania świadczeń rzeczowych.  Świadczenia rzeczowe w Państwie zamieszkania: Rozporządzenia przewidują, że ubezpieczony lub członkowie jego rodziny, którzy mają miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim wykonywania pracy w nim otrzymują świadczenia rzeczowe – na zasadach określonych przez ustawodawstwo tegoż Państwa. W praktyce tam gdzie zamieszkujemy tam mamy prawo do świadczeń leczniczych. Nie ma znaczenia że tam nie opłacamy składki. Państw w którym mieszkamy taktuje nas tak samo jak wszystkich ubezpieczonych, jeśli jakaś procedura jest darmowa to dla takiej osoby też, jeżeli świadczona odpłatnie to musimy zapłacić. Państwo w którym jesteśmy ubezpieczeni jest zobowiązane zapłacić za wszystkie procedury do państwa w którym mieszkamy. Świadczenia przyznawane wg zasad Państwa miejsca zamieszkania, a nie Państwa pracy

Ubezpieczony lub członkowie jego rodziny, którzy mają miejsce zamieszkania w innym Państwie Członkowskim niż państwo właściwe Państwo Członkowskie (Państwo opłacania składek – pracy np. pracownik delegowany), otrzymują w Państwie Członkowskim, w którym mają miejsce zamieszkania, świadczenia rzeczowe udzielane, w imieniu właściwej instytucji, przez instytucję miejsca zamieszkania, zgodnie z przepisami stosowanego przez nią ustawodawstwa tak, jak gdyby byli oni ubezpieczeni na mocy tego ustawodawstwa. Czyli jeżeli mamy miejsce zamieszkania inne niż miejsce ubezpieczenia to świadczenia przysługują nam w miejscu zamieszkania i według prawa miejsca zamieszkania ale płacić będzie za to państwo miejsca ubezpieczenia.

Uprawnienie do świadczeń rzeczowych w miejscu pobytu.  Ubezpieczony i członkowie jego rodziny, są też wyjątkowo (to znaczy po spełnieniu określonych warunków) uprawnieni do świadczeń rzeczowych w czasie pobytu we właściwym Państwie Członkowskim, które stają się niezbędne z powodów medycznych, z uwzględnieniem charakteru tych świadczeń oraz przewidywanego czasu pobytu. Świadczenia rzeczowe udzielane są przez instytucję właściwą (czyli państwa naszego pobytu) i na jej własny koszt, zgodnie z przepisami stosowanego przez nią ustawodawstwa tak jak gdyby zainteresowane osoby zamieszkiwały w tym Państwie Członkowskim. Komisja Administracyjna ustala listę świadczeń rzeczowych, które, aby mogły być udzielone w czasie pobytu w innym Państwie Członkowskim, wymagają, z przyczyn praktycznych, wcześniejszego porozumienia między zainteresowaną osobą a instytucją zapewniającą opiekę (do 2014 – stworzona zostanie lista świadczeń i przewidywany czas oczekiwania). A zatem będąc w innym państwie niż zamieszkania posiadając EKUZ mamy prawo skorzystać ze świadczeń na takich samych zasadach jak byśmy byli tam ubezpieczeni. Instytucja udzielająca świadczeń jak i płacąca z nie muszą uznać że procedura ta była niezbędna (nie da się jej przenieść w czasie do czasu powrotu do państwa zamieszkania). Jeśli uznają że nie były niezbędne to będziemy musieli zapłacić za nie z własnych środków.

Zezwolenie na leczenie poza miejscem zamieszkania.  Ubezpieczony może także wyrazić chęć skorzystania ze świadczeń zdrowotnych w innym Państwie członkowskim. (Może być tak np. w sytuacji gdy przyjęta tam metoda leczenia jest jedyna lub skuteczniejsza albo np. szybciej uzyska miejsce w szpitalu czy też akurat w tym Państwie jest sprzęt specjalistyczny). Zasadniczo jednak nie można wybrać państwa w którym będziemy się leczyli gdyż świadczenia zdrowotne (opieka lekarska-medyczna) są wyłączone z koordynacji (patrz: zakres przedmiotowy powyżej)

Ubezpieczony udający się do innego Państwa Członkowskiego w celu uzyskania świadczeń rzeczowych w czasie tego pobytu musi ubiegać się o zezwolenie właściwej instytucji (tej która finansuje świadczenie). – gdy chcę się leczyć w innym Państwie a nie jest to niezbędne dla ratowania mojego życia i zdrowia. Ubezpieczony, który uzyskał zezwolenie właściwej na poddanie się leczeniu odpowiedniemu do jego stanu, otrzymuje świadczenia rzeczowe udzielane, w imieniu instytucji właściwej, przez instytucję miejsca pobytu, zgodnie z przepisami stosowanego przez nią ustawodawstwa tak, jak gdyby był on ubezpieczony na mocy wspomnianego ustawodawstwa. A zatem jeżeli uzyskujemy zezwolenie - to instytucja udzielająca nam procedury (lecząca nas) uzyskuje gwarancje że państwo w którym jesteśmy ubezpieczeni zapłaci za nas. Po wejściu w życie w 2014 roku zapowiadanych przepisów rozporządzenie będzie określało maksymalne okresy w jakich będziemy oczekiwali na daną procedurę (leczenie). Jeżeli nasze oczekiwanie będzie dłuższe to państwo miejsca zamieszkania będzie musiało wydać nam. Zgodnie z zapowiadanym przepisem - zezwolenie zostaje wydane, jeżeli leczenie należy do świadczeń przewidzianych przez ustawodawstwo Państwa Członkowskiego, w którym zainteresowany ma miejsce zamieszkania oraz jeżeli nie może on uzyskać takiego leczenia w terminie uzasadnionym z medycznego punktu widzenia, z uwzględnieniem jego aktualnego stanu zdrowia oraz prawdopodobnego przebiegu choroby. Takie same zasady stosuje się do członków rodziny ubezpieczonego. Jeżeli członkowie rodziny ubezpieczonego zamieszkują w innym Państwie Członkowskim niż Państwo Członkowskie, w którym ma miejsce zamieszkania ubezpieczony, a to Państwo Członkowskie wybrało wypłacanie na podstawie kwot zryczałtowanych, koszt świadczeń rzeczowych, koszt ponosi instytucja miejsca zamieszkania członków rodziny.

Świadczenia rzeczowe dla pracowników przygranicznych.  Ubezpieczony i członkowie jego rodziny, (pracownika przygranicznego), są uprawnieni zarówno do świadczeń w miejscu zamieszkania jak i do świadczeń rzeczowych w czasie pobytu we właściwym Państwie Członkowskim (w państwie pracy). Świadczenia rzeczowe udzielane są przez instytucję właściwą i na jej własny koszt, zgodnie z przepisami stosowanego przez nią ustawodawstwa tak jak gdyby zainteresowane osoby zamieszkiwały w tym Państwie Członkowskim. A zatem ubezpieczony ma prawo wybrać czy będzie korzystał ze świadczeń zdrowotnych w miejscu zamieszkania czy w miejscu pracy. Zasadniczo jest uprawniony w miejscu zamieszkania ale także i podczas pobytu w miejscu pracy.

Członkowie rodziny pracownika przygranicznego są uprawnieni do świadczeń rzeczowych w czasie ich pobytu we właściwym państwie członkowskim.

Pracownik przygraniczny nie może więc swobodnie wybrać dowolnego kraju (innego niż zamieszkanie i praca) ale może skorzystać ze świadczeń w jednym z dwóch wybranych systemów: zamieszkania albo pracy.

Świadczenia rzeczowe dla emerytów.  Osoba, która otrzymuje emeryturę lub rentę albo emerytury lub renty na mocy ustawodawstwa dwóch lub kilku Państw Członkowskich, z których jedno jest Państwem Członkowskim miejsca zamieszkania, i która jest uprawniona do świadczeń rzeczowych na mocy ustawodawstwa tego Państwa Członkowskiego, otrzymuje, jak i członkowie jej rodziny, takie świadczenia rzeczowe od instytucji miejsca zamieszkania i na rachunek tej instytucji, tak jak gdyby był osobą uprawniona do emerytury lub renty należnej jedynie na podstawie ustawodawstwa tego Państwa Członkowskiego. Osoba, która otrzymuje emeryturę lub rentę albo emerytury lub renty na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku Państw Członkowskich, a która nie jest uprawniona do świadczeń rzeczowych na podstawie ustawodawstwa Państwa Członkowskiego, na terytorium którego zamieszkuje, otrzymuje jednak te świadczenia dla siebie i dla członków swojej rodziny, o ile miałaby do tego prawo na podstawie ustawodawstwa Państwa Członkowskiego lub co najmniej jednego z Państw Członkowskich właściwych w odniesieniu do jej emerytury lub renty, gdyby zamieszkiwała na terytorium tego Państwa Członkowskiego. Świadczenia udzielane są na rachunek instytucji, tej, przez instytucję miejsca zamieszkania, tak jak gdyby zainteresowany był uprawniony do emerytury lub renty i świadczeń rzeczowych na podstawie ustawodawstwa tego Państwa Członkowskiego.

Ciężar kosztów świadczeń rzeczowych spoczywa na instytucji określonej zgodnie z następującymi zasadami:

a)jeżeli emeryt lub rencista ma prawo do świadczeń rzeczowych na podstawie ustawodawstwa jednego Państwa Członkowskiego, koszty ponoszone są przez instytucję właściwą tego Państwa Członkowskiego;

b)jeżeli emeryt lub rencista ma prawo do świadczeń rzeczowych na podstawie ustawodawstwa dwóch lub więcej Państw Członkowskich, koszty ponoszone są przez instytucję właściwą Państwa Członkowskiego, którego ustawodawstwu uprawniony podlegał najdłużej; w przypadku gdy stosowanie tej zasady spowodowałoby nałożenie ciężaru świadczeń na kilka instytucji, ciężar ten spoczywa na tej z wymienionych instytucji, której ustawodawstwu uprawniony podlegał ostatnio

A zatem jeżeli emeryt wyjedzie do państwa w którym nigdy nie był ubezpieczony i tam będzie zamieszkiwał ma prawo do świadczeń. Ciężar finansowy czyli to kto zapłaci za świadczenia ustala się jak powyżej. Podobnie będzie w przypadku członków rodziny takiego emeryta. Członkowie rodziny osoby otrzymującej emeryturę lub rentę albo emerytury lub renty na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku Państw Członkowskich, którzy zamieszkują na terytorium innego Państwa Członkowskiego niż to, w którym zamieszkuje uprawniony, są uprawnieni do otrzymywania świadczeń rzeczowych od instytucji miejsca zamieszkania członków rodziny, zgodnie z przepisami stosowanego przez nią ustawodawstwa, w zakresie, w jakim emeryt lub rencista jest uprawniony do świadczeń rzeczowych na podstawie ustawodawstwa Państwa Członkowskiego. Koszty ponosi instytucja właściwa odpowiedzialna za koszt świadczeń rzeczowych udzielanych emerytowi lub renciście w Państwie Członkowskim, w którym ma on miejsce zamieszkania.

Emerytowany pracownik przygraniczny.  Pracownik przygraniczny, który przeszedł na emeryturę lub rentę inwalidzką, jest uprawniony w przypadku choroby do dalszego uzyskiwania świadczeń rzeczowych w państwie członkowskim, w którym ostatnio wykonywał pracę najemną lub pracę na własny rachunek, w zakresie, w jakim jest to kontynuacja opieki, która została rozpoczęta w tym państwie członkowskim. Określenie "kontynuacja opieki" oznacza dalsze badanie, diagnozowanie i leczenie choroby przez cały okres jej trwania. To samo tyczy się rodziny pracownika przygranicznego. Emerytowany pracownik przygraniczny traci status pracownika przygranicznego wraz z przejściem na emeryturę. Staje się on uprawnionym do świadczeń tylko w miejscu zamieszkania – mogłoby to spowodować negatywne skutki dla jego zdrowia bo może on się leczyć przez długi czas w miejscu pobytu – dlatego też rozporządzenie pozwala mu kontynuować leczenie w Państwie pracy, ale tylko w zakresie rozpoczętej procedury medycznej (rozpoczętego leczenia). Pozostałe procedury są już w Państwie zamieszkania. Emeryt lub rencista, który w okresie pięciu lat poprzedzających datę uzyskania emerytury lub świadczenia z tytułu inwalidztwa wykonywał pracę najemną lub pracę na własny rachunek przez co najmniej dwa lata jako pracownik przygraniczny, jest uprawniony do świadczeń rzeczowych w Państwie Członkowskim, w którym wykonywał taka pracę jako pracownik przygraniczny. Jednak w tym przypadku poszczególne Państwa Członkowskie muszą wyrazić na to zgodę dotychczas (BELGIA, NIEMCY, HISZPANIA, FRANCJA, LUKSEMBURG, AUSTRIA, PORTUGALIA). Przepisy te mają zastosowanie mutatis mutandis do członków rodziny byłego pracownika przygranicznego lub osób pozostałych przy życiu, nawet jeżeli pracownik przygraniczny zmarł przed rozpoczęciem wypłacania emerytury lub renty, pod warunkiem że wykonywał on pracę najemną lub pracę na własny rachunek jako pracownik przygraniczny przez co najmniej dwa lata w okresie pięciu lat poprzedzających jego śmierć. Koszt świadczeń rzeczowych, ponosi tak samo jak w przypadku każdego innego emeryta instytucja właściwa odpowiedzialna za koszty świadczeń rzeczowych udzielanych emerytowi lub renciście lub osobom pozostałym przy życiu w odpowiednich Państwach Członkowskich, w których mają one miejsce zamieszkania.

Świadczenia rzeczowe o znacznej wartości.  Ubezpieczonemu lub członkowi jego rodziny, który ma prawo do protezy, sprzętu dużych rozmiarów lub prawo do innych świadczeń rzeczowych o znacznej wartości przyznane przez instytucję Państwa Członkowskiego zanim został on objęty ubezpieczeniem w instytucji innego Państwa Członkowskiego, przysługują takie świadczenia na koszt pierwszej instytucji, nawet jeżeli świadczenia te zostały faktycznie udzielone w chwili, kiedy ta osoba była już ubezpieczona na podstawie ustawodawstwa stosowanego przez drugą instytucję.

Zwroty między instytucjami.  Świadczenia rzeczowe udzielane przez instytucję Państwa Członkowskiego w imieniu instytucji innego Państwa Członkowskiego na podstawie przepisów chorobowych i zdrowotnych w rozporządzeniu, podlegają pełnemu zwrotowi. Zwroty dokonywane są zgodnie z warunkami przewidzianymi w rozporządzeniu wykonawczym na podstawie dowodów faktycznie poniesionych wydatków lub na podstawie kwot zryczałtowanych dla Państw Członkowskich, których struktury prawne lub administracyjne są takie, że zwrot na podstawie faktycznie poniesionych wydatków nie jest stosowny. Dwa lub więcej Państw Członkowskich oraz ich właściwe władze mogą przewidzieć inne sposoby dokonywania zwrotów lub też mogą odstąpić od dokonywania jakichkolwiek zwrotów między instytucjami podlegającymi ich kompetencji.

Wypadki przy pracy i choroby zawodowe  Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych  W Polsce za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Za chorobę zawodową uważa się chorobę określoną w art. 235 ze znaczkiem 1 Kodeksu pracy, a więc wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy. Z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych poszczególne ustawodawstwa przyznają swoiste świadczenia np. Polska jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego bądź długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Ustawodawstwa modyfikują również przesłanki nabycia prawa do świadczenia np. choroba spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową wiąże się z wyższym świadczeniem np. w Polsce o 20% - zwykły zasiłek chorobowy to 80% podstawy wymiaru a gdy jest spowodowana wypadkiem przy pracy 100% podstawy wymiaru. Dodatkowo przepisy ograniczają zastosowanie okresu karencji – wyczekiwania. W przypadku świadczeń rzeczowych (leczenia następstw wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych) rozporządzenie 883 odwołuje się do zasad określonych w przepisach dotyczących ubezpieczenia chorobowego. Stąd odpowiednie zastosowanie znajdą następujące zasady:

- Ubezpieczony lub członkowie jego rodziny, którzy mają miejsce zamieszkania w innym Państwie Członkowskim niż państwo właściwe Państwo Członkowskie, otrzymują w Państwie Członkowskim, w którym mają miejsce zamieszkania, świadczenia rzeczowe udzielane, w imieniu właściwej instytucji,

- Ubezpieczony i członkowie jego rodziny jeżeli są pracownikami przygranicznymi, są też uprawnieni do świadczeń rzeczowych w czasie pobytu we właściwym Państwie Członkowskim.

- Ubezpieczony i członkowie jego rodziny przebywający w innym Państwie Członkowskim niż państwo właściwe są uprawnieni do świadczeń rzeczowych, które z powodów medycznych stają się niezbędne w czasie ich pobytu, z uwzględnieniem charakteru tych świadczeń oraz przewidywanego czasu pobytu.

- Ubezpieczony udający się do innego Państwa Członkowskiego w celu uzyskania świadczeń rzeczowych w czasie tego pobytu ubiega się o zezwolenie właściwej instytucji.

Koszty przewozu osoby która uległa wypadkowi przy pracy lub choroby zawodowej  Instytucja właściwa Państwa Członkowskiego, którego ustawodawstwo przewiduje ponoszenie kosztów przewozu osoby, która uległa wypadkowi przy pracy, lub osoby, która zapadła na chorobę zawodową, do miejsca zamieszkania albo do szpitala, ponosi koszty przewozu do odpowiedniego miejsca na terytorium innego Państwa Członkowskiego, w którym osoba zamieszkuje, pod warunkiem że instytucja wyraziła wcześniejszą zgodę na ten przewóz, należycie uwzględniając uzasadniające go powody. Zgoda ta nie jest wymagana w przypadku, gdy chodzi o pracownika przygranicznego.

Świadczenia pieniężne (odszkodowania, zasiłki i renty)  Wypłaca je instytucja na której terytorium doszło do wypadku przy pracy albo na której terytorium działają czynniki powodujące chorobę zawodową – a ta choroba jest wpisana na listę chorób zawodowych. Jeżeli osoba, która zapadła na chorobę zawodową, wykonywała z uwzględnieniem ustawodawstwa dwóch lub kilku Państw Członkowskich pracę, która poprzez swój charakter mogła spowodować tę chorobę, świadczenia, o które ta osoba lub osoby pozostałe przy życiu po jej śmierci mogą się ubiegać, przyznawane są wyłącznie na podstawie ustawodawstwa ostatniego z tych państw, którego warunki są spełnione. A zatem świadczenia wypłacane są zawsze przez jedna instytucję, tę na której terytorium zdarzenie nastąpiło.

Pogłębienie uszczerbku na zdrowiu  Poszczególne ustawodawstwa przewidują świadczenia uzupełniające jeżeli stan poszkodowanego po jakimś czasie się pogorszy i będzie można udowodnić że jest to następstwo wypadku.

W przypadku pogłębienia się choroby zawodowej, z powodu której osoba na nią cierpiąca otrzymała lub otrzymuje świadczenia na podstawie ustawodawstwa Państwa Członkowskiego, stosuje się następujące przepisy:

a) jeżeli zainteresowany, od czasu, kiedy korzysta ze świadczeń, nie wykonywał na podstawie ustawodawstwa innego Państwa Członkowskiego pracy najemnej lub pracy na własny rachunek, mogącej spowodować lub pogłębić daną chorobę, instytucja właściwa pierwszego Państwa Członkowskiego ponosi koszty świadczeń, z uwzględnieniem pogłębienia się choroby zawodowej, zgodnie ze stosowanym przez nią ustawodawstwem;

b) jeżeli zainteresowany, od czasu kiedy korzysta ze świadczeń, wykonywał taką pracę, na podstawie ustawodawstwa obowiązującego w innym Państwie Członkowskim, instytucja właściwa pierwszego Państwa Członkowskiego ponosi koszty świadczeń, nie uwzględniając pogłębienia się choroby zawodowej, zgodnie ze stosowanymi przez nią ustawodawstwem. Instytucja właściwa drugiego Państwa Członkowskiego przyznaje zainteresowanemu dodatek, którego wysokość jest równa różnicy między wysokością świadczeń należnych po pogłębieniu się choroby zawodowej, a wysokością tych świadczeń, które należałyby się przed pogłębieniem się choroby zawodowej, zgodnie ze stosowanym przez nią ustawodawstwem, jeżeli dana choroba wystąpiłaby na terenie tego Państwa Członkowskiego stosownie do ustawodawstwa tego państwa. A zatem za pogłębienie się stanu zdrowia odpowiada ta instytucja na terytorium której dana osoba pracowała o ile były tam czynniki szkodliwe, które mogły przyczynić się do pogorszenia stanu zdrowia. Jeśli nie wykonywał pracy w nowym państwie – tym do którego wyjechał do kwoty dodatkowego odszkodowania pokrywa wyłącznie państwo, w którym pracował wtedy kiedy zdarzenie nastąpiło.

Zasady dotyczące uwzględniania odrębności niektórych ustawodawstw

1. Jeżeli w Państwie Członkowskim, na terytorium którego zamieszkuje lub przebywa zainteresowany, nie istnieje ubezpieczenie od wypadków przy pracy lub od chorób zawodowych, lub jeżeli takie ubezpieczenie istnieje, ale nie przewiduje instytucji odpowiedzialnej za udzielanie świadczeń rzeczowych, świadczenia te udzielane są przez instytucję miejsca pobytu lub zamieszkania, odpowiedzialną za udzielanie świadczeń rzeczowych w przypadku choroby.

2. Jeżeli we właściwym Państwie Członkowskim nie istnieje ubezpieczenie od wypadków przy pracy lub od chorób zawodowych, przepisy niniejszego rozdziału dotyczące świadczeń rzeczowych mają jednak zastosowanie do osoby, która jest uprawniona do tych świadczeń w przypadku choroby, macierzyństwa lub do równoważnych świadczeń dla ojca na podstawie ustawodawstwa tego Państwa Członkowskiego, jeżeli osoba ta uległa wypadkowi przy pracy lub zapadła na chorobę zawodową w czasie zamieszkiwania lub pobytu w innym Państwie Członkowskim. Koszty ponosi instytucja właściwa dla świadczeń rzeczowych na podstawie ustawodawstwa właściwego Państwa Członkowskiego.

Ubezpieczenie inwalidzkie (renty z tytułu niezdolności do pracy)  Ubezpieczenie inwalidzkie chroni długoterminową niezdolność do pracy zarobkowej ubezpieczonego. Świadczeniami objętymi koordynacją są przede wszystkim renty inwalidzkie i dodatki do rent. W Polsce jest to renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa oraz dodatek pielęgnacyjny. Dwa systemy świadczeń inwalidzkich,

TYP A  oznacza takie ustawodawstwo, na podstawie którego kwota świadczeń z tytułu inwalidztwa nie zależy od długości okresów ubezpieczenia lub zamieszkania i które jest w sposób wyraźny zawarte przez Państwo Członkowskie w załączniku, (są to takie świadczenia gdzie wypłaca się kwotę stała a staż w ubezpieczeniu albo nie jest uwzględniany, albo jest uwzględniany ale nie będzie podwyższał albo obniżał wysokości świadczenia). Takie świadczenia występują np. w Czechach, Irlandii, Wielkiej Brytanii czy Grecji

TYP B  Każde inne ustawodawstwo - oznacza takie ustawodawstwo, na podstawie którego kwota świadczeń z tytułu inwalidztwa zależy od długości okresów ubezpieczenia lub zamieszkania. Oznacza takie ustawodawstwo w którym wysokość świadczenia (renty) jest uzależniona od okresu podlegania ubezpieczeniu czy np. okresu zamieszkania. Taki okres musi podwyższać lub obniżać wysokość świadczenia np. polskie renty z tytułu niezdolności do pracy

Osoby podlegające ubezpieczeniom TYP-u A  Osoba która przebywała wyłącznie w państwach typu A i spełniła przesłanki prawa do świadczenia w państwie w którym nie wymaga się stażu nabywa prawo do świadczenia tym państwie. Osoba, która podlegała kolejno lub na przemian ustawodawstwu dwóch lub więcej Państw Członkowskich i która ukończyła okresy ubezpieczenia lub zamieszkania wyłącznie na podstawie ustawodawstwa typu A, jest uprawniona do świadczeń wyłącznie z instytucji Państwa Członkowskiego, którego ustawodawstwo było właściwe w chwili, gdy wystąpiła niezdolność do pracy, po której nastąpiło inwalidztwo z uwzględnieniem i otrzymuje takie świadczenia zgodnie z tym ustawodawstwem; (świadczenie wypłaca tylko jedno Państwo, to w którym staliśmy się inwalidami niezdolnymi do pracy)

Osoby podlegające ubezpieczeniom obu typów typowi A i B  Osoba, która podlegała kolejno lub na przemian ustawodawstwu dwóch lub więcej Państw Członkowskich, z których co najmniej jedno nie jest ustawodawstwem typu A, jest uprawniona do świadczeń wyliczanych na ogólnych zasadach dla emerytury (wpłaca kilka państw a prawo ustalane jest jednocześnie ). TYP B;  (zasadniczo przy systemie mieszanym świadczenia wylicza się tak jakby każde z państw było typem B). Jeżeli jednak zainteresowany podlegał poprzednio ustawodawstwu typu B, a cierpi na niezdolność do pracy, po której nastąpiło inwalidztwo na podstawie ustawodawstwa typu A, to otrzymuje świadczenia takie jakby pracował tylko w państwie typu A, pod warunkiem że: w państwie TYP A, w którym nastąpiło inwalidztwo:

–spełnia warunki wymagane wyłącznie przez to ustawodawstwo lub przez inne ustawodawstwa tego samego rodzaju, ale bez konieczności uwzględniania okresów ubezpieczenia lub zamieszkania ukończonych z uwzględnieniem ustawodawstwa typu B, oraz

–nie ubiega się o żadne świadczenia z tytułu starości.

(A zatem jeżeli świadczenie mogę nabyć w całości a państwie gdzie występuje typ A. Nie muszę sumować żadnego okresu z państw typu B, gdyż okresy z typu A są wystarczające to mogę ubiegać się o świadczenie tylko z tego państwa gdzie występuje typ A)

Moc wiążąca decyzji o inwalidztwie (orzeczenie o inwalidztwie – niezdolności do pracy)  Z rozporządzenia wynika, że decyzja podjęta przez instytucję Państwa Członkowskiego (np. orzeczenie lekarza orzecznika), dotycząca stopnia inwalidztwa wnioskującego jest wiążąca dla instytucji innego zainteresowanego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem że zgodność między ustawodawstwami tych Państw w sprawie warunków odnoszących się do stopni inwalidztwa jest potwierdzona.(A zatem zasadniczo ubezpieczony może żądać uznania orzeczenia o niezdolności do pracy w innym państwie. Jeżeli wnioskujemy o rentę typ B – wypłacaną z więcej niż jednego państwa, powinniśmy być badani tylko w jednym państwie. Natomiast instytucja ubezpieczeniowa danego państwa może uznać, że jeśli inwalidztwo ocenia się inaczej – to takie państwo może taką niezdolność określić oddzielnie – często korzysta z tego ZUS). Jeżeli ustawodawstwo Państwa Członkowskiego uzależnia przyznanie pewnych świadczeń od spełnienia okresów ubezpieczenia wyłącznie w odniesieniu do określonej pracy najemnej lub na własny rachunek lub w zawodzie, który podlega szczególnemu systemowi dotyczącemu osób zatrudnionych lub pracujących na własny rachunek, instytucja właściwa tego Państwa Członkowskiego uwzględni okresy spełnione na podstawie ustawodawstwa pozostałych Państw Członkowskich tylko wtedy, gdy zostały one spełnione na podstawie podobnego systemu lub, w przeciwnym razie, w tym samym zawodzie lub, w odpowiednich przypadkach, przy tej samej pracy najemnej lub na własny rachunek.

Pogłębienie stanu inwalidztwa  W razie pogłębienia się stanu inwalidztwa, z powodu którego osoba korzysta ze świadczeń na podstawie ustawodawstwa jednego lub więcej Państw Członkowskich, stosuje się następujące przepisy, z uwzględnieniem pogłębienia się stanu inwalidztwa:

a)świadczenia udzielane są, mutatis mutandis, zgodnie z przepisami o emeryturach jeżeli ubezpieczony podlegał w państwach typB lub w kilku państwach z których każde posiada inny system (cześć z nich typ A a część typ B;

b)jeżeli jednak zainteresowany podlegał dwom lub kilku ustawodawstwom typu A, a od chwili gdy korzysta ze świadczeń, nie podlegał ustawodawstwu innego Państwa Członkowskiego, to świadczenie wypłaca instytucja w której stan ten się pogłebił.

2. Jeżeli całkowita kwota świadczenia lub świadczeń należnych jest niższa od kwoty świadczenia, które zainteresowany otrzymywał na koszt instytucji wcześniej zobowiązanej do wypłaty świadczeń, to instytucja ta jest zobowiązana do wypłaty dodatku stanowiącego różnicę między wspomnianymi kwotami. Jeżeli całkowita kwota świadczenia lub świadczeń należnych jest niższa od kwoty świadczenia, które zainteresowany otrzymywał na koszt instytucji wcześniej zobowiązanej do wypłaty świadczeń, to instytucja ta jest zobowiązana do wypłaty dodatku stanowiącego różnicę między wspomnianymi kwotami.

Zamiana świadczeń inwalidzkich na świadczenia emerytalne  W przypadku, gdy świadczenia z tytułu inwalidztwa udzielane na podstawie ustawodawstwa Państwa Członkowskiego, TYP A, zamienia się na świadczenia z tytułu starości oraz w przypadkach, gdy zainteresowany nie spełnia jeszcze warunków przewidzianych przez ustawodawstwo otrzymuje on te świadczenia, zainteresowany otrzyma od tego lub od tych Państw Członkowskich świadczenia z tytułu inwalidztwa od dnia zamiany. Świadczenia z tytułu inwalidztwa TYP A przeliczane są zgodnie z przepisami emerytalnymi, kiedy tylko beneficjent spełni warunki kwalifikujące go do otrzymywania świadczenia z tytułu inwalidztwa określone przez ustawodawstwo typu B lub kiedy tylko otrzyma świadczenia z tytułu starości na podstawie ustawodawstwa innego Państwa Członkowskiego.

Świadczenia emerytalne  Wszystkie instytucje właściwe określą uprawnienie do świadczeń na podstawie ustawodawstw Państw Członkowskich, którym podlegał zainteresowany, kiedy złożone zostanie podanie o przyznanie świadczenia, o ile zainteresowany nie ubiega się o odroczenie przyznania świadczeń z tytułu starości na podstawie ustawodawstwa jednego lub więcej Państw Członkowskich.

A zatem jeżeli ubezpieczony pracował więcej niż w jednym państwie to każde z nich przyzna i wypłaci mu część emerytury. Oznacz to także że każde państwo mając inny wiek emerytalny może przyznać mu świadczenie później po osiągnięciu w nim wieku emerytalnego. Patrz rysunki z wykładu.

 Nowe wyliczenie dokonywane jest automatycznie, kiedy spełnione są warunki, jakie mają być spełnione na podstawie pozostałych ustawodawstw lub kiedy zainteresowany ubiega się o przyznanie świadczenia z tytułu starości odroczonego.

Zasady wyliczania emerytury  Dwie metody:

Świadczenie niezależne

a)zgodnie z ustawodawstwem, które stosuje, wyłącznie w przypadkach, gdy warunki uprawnienia do świadczeń zostały spełnione wyłącznie na podstawie prawa krajowego (świadczenie niezależne);

Aby je nabyć trzeba spełnić wszystkie przesłanki w tym państwie nie uwzględnia się stażu z innego państwa. Świadczenia tego się nie wylicza jeżeli ubezpieczony nie spełnił chociaż jednej przesłanki z tego państwa.

Świadczenie teoretyczne i proporcjonalne

b)poprzez ustalenie teoretycznej kwoty świadczenia, a następnie kwoty rzeczywistej (świadczenie proporcjonalne),

c)teoretyczna kwota świadczenia jest równa świadczeniu, o które zainteresowany mógłby się ubiegać, gdyby wszystkie okresy ubezpieczenia i/lub zamieszkania, ukończone z uwzględnieniem ustawodawstw pozostałych Państw Członkowskich, zostały ukończone na podstawie ustawodawstwa, które jest stosowane w dniu przyznania świadczenia. Jeżeli, zgodnie z tym ustawodawstwem, kwota świadczenia nie zależy od długości ukończonych okresów ubezpieczenia, kwota ta zostaje uznana za kwotę teoretyczną;

d)instytucja właściwa ustala następnie rzeczywistą kwotę świadczenia proporcjonalnego, stosując do kwoty teoretycznej stosunek długości okresów ubezpieczenia ukończonych przed realizacją ryzyka na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa, do całkowitej długości okresów ubezpieczenia, ukończonych przed realizacją ryzyka na podstawie ustawodawstw wszystkich zainteresowanych Państw Członkowskich.

Instytucja właściwa stosuje do kwoty ustalonej wszystkie zasady dotyczące obniżania, zawieszania i wstrzymywania zgodnie ze stosowanym przez nią ustawodawstwem.Zainteresowany jest uprawniony do otrzymywania od instytucji właściwej każdego Państwa Członkowskiego wyższej z kwot przy świadczeniu niezależnym albo teoretycznym.

Niezależnie ustalanie proporcjonalne nie ma zastosowania do systemów, które zapewniają świadczenia, w odniesieniu do których okresy czasu nie mają znaczenia dla ich ustalania. W takich przypadkach zainteresowany jest uprawniony do świadczenia, którego wysokość ustalana jest zgodnie z ustawodawstwem danego państwa członkowskiego.Przypadek ten dotyczy Polski i świadczeń dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 roku. W przypadku tych osób emeryturę wylicza się dzieląc zgromadzone i zwaloryzowane składki przez średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach. Ponadto prawo do emerytury na nowych zasadach ma osoba która opłaciła jakąkolwiek składkę. Nie ma znaczenia długość stażu.

Zasady przeciwdziałania kumulacji  Kumulacja świadczeń z tytułu inwalidztwa, świadczeń z tytułu starości i rent rodzinnych ustalanych lub udzielanych na podstawie okresów ubezpieczenia i/lub zamieszkania spełnionych przez te same osoby uważana jest za kumulację świadczeń tego samego rodzaju.Wyjątek dotyczy emerytury i renty w sytuacji gdy w jednym z państw osoba ma jeszcze rentę Gdynie osiągnęła wieku emerytalnego a w innym państwie już emeryturę gdyż tam wiek emerytalny jest niższy. Pobieranie takiego świadczenia mieszanego nie jest uważane za kumulację.

Następujące przepisy mają zastosowanie do celów stosowania zasad przeciwdziałania kumulacji określonych przez ustawodawstwo Państwa Członkowskiego w przypadku zbiegu świadczenia z tytułu inwalidztwa, z tytułu starości lub renty rodzinnej ze świadczeniem tego samego rodzaju lub ze świadczeniem różnego rodzaju lub z innym dochodem:

a)instytucja właściwa bierze pod uwagę świadczenia lub dochody uzyskane w innym Państwie Członkowskim wyłącznie wtedy, gdy stosowane przez nią ustawodawstwo przewiduje uwzględnianie świadczeń lub dochodów uzyskanych za granicą;

b)instytucja właściwa bierze pod uwagę wysokość świadczeń, jakie mają być wypłacane przez inne Państwo Członkowskie przed potrąceniem podatku, składek z tytułu ubezpieczenia społecznego i innych opłat i potrąceń indywidualnych;

c)instytucja właściwa nie uwzględni wysokości świadczeń uzyskanych zgodnie z ustawodawstwem innego Państwa Członkowskiego na podstawie ubezpieczenia dobrowolnego lub fakultatywnego kontynuowanego;

d)jeżeli jedno Państwo Członkowskie stosuje zasady przeciwdziałania kumulacji, ponieważ zainteresowany otrzymuje świadczenia tego samego rodzaju lub innego rodzaju na podstawie ustawodawstwa innego Państwa Członkowskiego lub dochód uzyskany w innych Państwach Członkowskich, należne świadczenie może być obniżone wyłącznie o kwotę takich świadczeń lub takiego dochodu.

Zbieg świadczeń tego samego rodzaju  W przypadkach, w których świadczenia tego samego rodzaju należne na podstawie ustawodawstwa dwóch lub więcej Państw Członkowskich kumulują się, zasady przeciwdziałania kumulacji określone przez ustawodawstwo Państwa Członkowskiego nie mają zastosowania do świadczenia proporcjonalnego.

Zasady przeciwdziałania kumulacji mają zastosowanie do świadczenia niezależnego wyłącznie wtedy, gdy dane świadczenie jest:

a)świadczeniem, którego kwota nie zależy od długości okresów ubezpieczenia lub zamieszkania

b)świadczeniem, którego kwota ustalana jest na podstawie zaliczonego okresu uważanego za spełniony pomiędzy dniem realizacji ryzyka a terminem późniejszym, zbiegającym się ze:

c)świadczeniem tego samego typu, z wyjątkiem przypadków, w których dwa lub więcej Państw Członkowskich zawarło umowę o unikaniu wielokrotnego uwzględniania tego samego zaliczonego okresu; lub wyłączenie prawa do świadczenia i przekazanie stażu do innej instytucji.

Instytucja Państwa Członkowskiego nie jest zobowiązana do przyznania świadczeń z tytułu okresów ukończonych na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa, które są uwzględniane w chwili realizacji ryzyka, jeżeli:

–długość wspomnianych okresów jest mniejsza niż jeden rok oraz;

–uwzględniając wyłącznie te okresy, żadne prawo do świadczeń nie zostało nabyte na podstawie tego ustawodawstwa.

W przypadku gdy stosowanie przepisów ust. 1 spowodowałoby zwolnienie ze zobowiązań wszystkich instytucji zainteresowanych Państw Członkowskich, świadczenia są przyznawane wyłącznie na podstawie ustawodawstwa ostatniego z tych państw, którego warunki są spełnione, tak jak gdyby wszystkie okresy ubezpieczenia, spełnione i brane pod uwagę zostały spełnione na podstawie ustawodawstwa tego Państwa Członkowskiego. Świadczeniobiorca, do którego stosują się przepisy niniejszego rozdziału, nie może, w Państwie Członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania i na podstawie ustawodawstwa którego płatne jest świadczenie, otrzymać świadczenia, które jest niższe od świadczenia minimalnego ustalonego przez to ustawodawstwo za okres ubezpieczenia lub zamieszkania równy wszystkim okresom branym pod uwagę do wypłaty.