CHARAKTERYSTYKA OKRESÓW
ROZWOJOWYCH DZIECKA
okres rozwoju płodowego poczęcie-poród (+/- 280 dni)
(wewnątrzłonowy)
faza zarodkowa: - do 8 tygodnia ciąży
faza płodowa: - 9 - 38-42 tyg
okres noworodkowy poród – 28 doba życia
okres niemowlęcy 2 – 12 miesiąc życia
okres wczesnego dzieciństwa 2 – 3 rok życia
(poniemowlęcy)
okres przedszkolny 4 – 6 rok życia
okres szkolny młodszy 7 – 10/12 rok życia
okres dojrzewania (płciowego) 10 – 18 rok życia
pokwitania, w tym: 10 – 15 rok, dziewczęta,
12 – 17 rok, chłopcy
- młodzieńczy: 18 –20-25 lat
-dorosłości do 50 r.ż.,
-starzenia się i starości od 50 r.ż.
OKRES NIEMOWLĘCY – DO 12 MIESIĄCA ŻYCIA:
intensywny wzrost somatyczny i motoryczny
duża dynamika przyrostów masy ciała i wzrostu
o 50% wzrost w stosunku do rozwoju wewnątrzłonowego (+25 cm)
- podwojenie w 6 mcu i potrojenie urodzeniowej masy ciała w 12 mcu
- zwiększenie podskórnej tkanki tłuszczowej (poduszeczki Bichata, fałdy pośladkowe)
- ząbkowanie w 6 mcu ( dolne siekacze)
- wyrównanie obwodów klatki piersiowej i głowy w 12 mcu
- zarastanie ciemiączek: do 18 mca, wyraźne zmniejszanie się wymiarów od 6-12 mca
- szybkie dojrzewanie ośrodków sensorycznych i motorycznych w OUN
- kształtowanie się krzywizn kręgosłupa, lordozy szyjnej (3-4mc) tu: unoszenie i trzymanie głowy
- kifoza piersiowa-lordoza lędźwiowa (siadanie-wstawanie – 6 i 9 mc )
- rozwój ruchów lokomocyjnych i pionizacja ciała (9-12 mc)
- ukształtowanie chwytu obcęgowego z przeciwstawieniem kciuka (opozycja chwytu nożycowego palce-kłąb), rozwój czynności manipulacyjnych)
- początek rozwoju mowy – od wokalizacji spółgłosek (7 mc) do wypowiadania kilku słów 12 mc)
OKRES PONIEMOWLĘCY – WCZESNEGO DZIECIŃSTWA
wyraźne zwolnienie przyrostów na długość – 2 r.ż. – 12 cm, 3 r.ż. – 8 cm i masy ciała: odpowiednio 2,5 i 2 kg,
masa mięśni / masa tkanki tłuszczowej spada,
łaknienie mniejsze,
aktywność ruchowa duża,
zmiana sylwetki: pogłębienie lordozy lędźwiowej; uwypuklenie brzucha, podłużny łuk stopy,
doskonalenie funkcji lokomocyjnych,
duża aktywność ruchowa (Radość z każdej udanej czynności ruchowej),
rozrzutność ruchów
obecność tzw. „przyruchów” (niepełna, wczesna faza mielinizacji obwodowego układu nerwowego),
pojawienie się praksji (naśladowania ruchów dorosłych),
chód nieelastyczny, niezgrabny, niepewność koordynacji po napotkaniu przeszkód.
OKRES PRZEDSZKOLNY: 4-6 ROK ŻYCIA
Tu: kryteria społeczno-wychowawcze, administracyjne (przedszkole!!!), bez wyraźnych granic biologicznych.
wyraźne
mniejsze tempo wzrastania (6-8 cm/rok;
2 kg/rok)
zmiana proporcji, szczupłość
mniejsza lordoza lędźwiowa, wypuklenie brzucha
podłużny i poprzeczny łuk stopy wykształcone
koślawość kolan
poprawa funkcji motorycznych: zwinność ruchu, harmonia, płynność przy pewnym braku dokładności
łatwość nabywania nowych możliwości ruchowych (sport!)
obserwacja i obsługa sprzętów w domu
nadruchliwość („głód ruchu”), rozrzutność lokomocyjna, rywalizacja ruchowa
nieprecyzyjne ruchy manualne
dymorfizm w motoryczności chłopców i dziewczynek (kulturowy, obyczajowy, wychowawczy – pojecie stereotypu dynamicznego)
. MŁODSZY WIEK SZKOLNY (7-10./12 ROK ŻYCIA)
Granice biologiczne:
1. pierwszy stały ząb (szóstka trzonowa)
2. pierwsze objawy pokwitania
Cechy charakterystyczne:
1. zwolnienie (przedpokwitaniowe) tempa wzrostu
2. przyrosty 5 cm/ rok, 3,5 kg/rok
3. pewny wzrost tk. tłuszczowej, „pełniejszy” wygląd
4. doskonałość ruchów lokomocyjnych i sportowych
5. ergonomia i eknomia ruchów
6. refleks, celowość, sprawność, zwinność, „głód ruchu”
SZKOŁA:
ü wymusza trwałe unieruchomienie,
ü wymusza prace drobnych mięśni dłoni i koordynację ruchów,
ü wymusza koncentrację uwagi,
ü przystosowanie motoryczne do szkoły – 10 r.ż.,
ü precyzja pisania,
ü koncentracja uwagi,
ü zmniejszenie niepokoju ruchowego i liczby przyruchów (zakończenie mielinizacji obwodowego układu nerwowego),
ü pogłębienie dywersyfikacji ruchowej dziewczynek i chłopców (zakres, siła, rodzaj dz:> płynność, rytmizacja < chł. :sprawność, wydolność).
MORFOGRAM - linia krzywa uzyskana z połączenia wartości liczbowych kilu cech morfologicznych naniesionych na specjalnie skonstruowaną siatkę, oddzielnie dla każdej płci;
daje możliwość kształtowania się proporcji między odcinkami lub składnikami ciała,
umożliwia określenie procesów różnicowania,
daje graficzne informacje o zależnościach między cechami morfologicznymi
średnie wartości dojrzałego osobnika o prawidłowym rozwoju somatycznym tworzą na siatce poziomą linię prostą.
Okres Dojrzewania
I - rzędowe: gruczoły płciowe – jądra, jajniki
II - rzędowe: zewnętrzne narządy płciowe
III - rzędowe: sutki, owłosienie łonowe, zarost, różnice w budowie ciała- kościec, krtań, muskulatura)
dziewczyny: 15-18 r.ż., 2-3 lata po zakończeniu wzrastania, po osiągnięciu zdolności reprodukcyjnej
kobiecość sylwetki
typowa lokalizacja tkanki tłuszczowej , stabilizacja masy ciała
subtelność rysów twarzy
ustąpienie objawów pokwitaniowych: łojotoku, obj. wegetatywnych naczyniowo-ruchowych
dwufazowość cyklu miesiączkowego, normalizacja czasu okresu (regularność cyklu)
osoby o niskiej aktywności ruchowej: ryzyko wczesnej inwolucji motorycznej
chłopcy: do 20-25 r.ż.
duża dynamika, z utrzymaniem wzrastania kośćca w 18 r.ż, nadal przyrosty do 2 cm/rok kręgosłupa do 21 r.ż.
wzrost masy mięśniowej, siły
rozwój owłosienia kkd, kkg, tułowia, twarzy
rozwój krtani
trądzik młodzieńczy
harmonijny rozwój motoryczny, poprawa siły
Najczęstsze zaburzenia rozwoju i dojrzewania
otyłość
niskorosłość
Nieograniczony zespół opóźnienia
Nadmierna wysokość ciała
Przedwczesne dojrzewanie płciowe
Opóźnione dojrzewanie płciowe
Zaburzenia miesiączkowania.
CENTYL - wielkość ograniczająca zmienną biologiczną, począwszy od której i powyżej której obserwuje się pewien procent wszystkich wartości zmiennej w danej próbie.
SIATKI CENTYLOWE:
umożliwiają graficzne przedstawienie pozycji cechy w stosunku do normy:
· możliwość obserwacji ciągłej (indywidualnej) i tzw. toru rozwoju,
· doskonała i prosta metoda oceny tempa wzrastania.
WSKAŹNIKI PROPORCJI: służą do przedstawiania stosunku dwóch lub więcej elementów morfologicznych względem siebie i mogą być pomocne do określenia kształtowania się proporcji ciała.
WSKAŹNIKI:
1. Queteleta – masa ciała według wysokość ciała w cm (charakteryzuje budowę ciała, zależny od fazy ontogenetycznej, podlega masie tkanki tłuszczowej lub mięśniowej).
2. Międzykończynowy - długość kończyn górnych: długość kończyn dolnych x 100%, w cm.
3. Spłaszczenia klatki piersiowej ( iloraz: głębokość/szerokiść klatki w cm).
4. BMI (body mass index) (kg masy/wzrost w m2) – wskaźnik szczupłości – otyłości.\
Typowe elementy ułożenia noworodka/młodego niemowlęcia:
Ø protrakcja barków (wysunięcie barków do przodu i ku górze),
Ø ramiona przywiedzione i ustawione w rotacji wewnętrznej,
Ø retrakcja (cofnięcie ) ramion ku tyłowi,
Ø brak centrowania w stawach kulistych (ograniczenie swobody wykonywania ruchów otwartych),
Ø kkg zgięte we wszystkich stawach: piąstki, kciuk zgięty, łokcie zgięte.
Patologia:
asymetria ruchów nóżek,
wyrzuty, wyprosty, prężenia z obciąganiem stopy,
odwracanie stopy brzegiem przyśrodkowym do góry,
stała asymetria twarzy, czaszki (ułożeniowa?, uciskowa?), policzków,
rozwój rączki częściej pozostającej w polu wzroku: wyraźna różnica/asymetria.
VOJTA
Reakcja trakcyjna – przejście z leżenia tyłem do pozycji siedzącej przez podciągnięcie za kkg
Reakcja Landau’a – w zwisie w leżeniu przodem, podtrzymanie za klatkę piersiową
Reakcja zawieszenia pachowego – w zwisie podtrzymanie za klatkę piersiową
Reakcja wychylenia bocznego wg Vojty – w zwisie w leżeniu bokiem podtrzymanie za kl.piersiową
Reakcja zawieszenia poziomego wg Collis – w zwisie w leżeniu bokiem chwyt za jednoimienne kończyny
Reakcja zawieszenia wg Peiper – Isbert – w zwisie głową w dół, przytrzymanie za dwie kkd, na wysokości ud
Reakcja zawieszenia pionowego wg Collis – w zwisie głową w dół, podtrzymanie za kd
Klasyfikacja ZOKN: klasyfikacja oceniająca stopien MPDz
1) ciężkie: 7 nieprawidłowych reakcji posturalnych + zaburzenia napięcia mięśniowego
2) 6 nieprawidłowych reakcji posturalnych
->rehabilitacja met.
odruchowej lokomocji
3) lekkie: (4-5 reakcji) – patrz: asymetria, kręcz szyi, jednostronna dysplazja stawu biodrowego . Dzieci potencjalnie zagrożone skrzywieniami kręgosłupa, problemami ortopedycznymi, nadpobudliwość psychoruchowa w wieku przedszkolnym i szkolnym,
4) zaburzenia koncentracji uwagi, zaburzenia integracji zmysłowej, niezgrabność, dysleksja-dysgrafia, zaburzenia wymowy, zespół ADHD – attention deficit hyperactivity disorder - „inteligentny – ale przeszkadzający w lekcjach”, ”kochany – ale sprawiający trudności wychowawcze”, trudny partner do zabawy dla rówieśników...
5) bardzo lekkie : 1-3 reakcje posturalne, z reguły ustępujące samoistnie.
Test Denver II ocenia orientacyjnie rozwój psychomotoryczny dziecka w podziale na cztery sfery. Są to:
1. Sfera osobniczo-społeczna: współdziałanie z ludźmi i zdolność do samoobsługi.
2. Sfera motoryki precyzyjnej i umiejętności adaptacyjnych: koordynacja wzrokowo-
-ruchowa, manipulacja drobnymi przedmiotami, rozwiązywanie zadań manualnych.
3. Sfera procesów komunikatywnych: słyszenie, rozumienie, zdolność dziecka do mówienia.
Sfera dużej motoryki: siedzenie, chodzenie, skakanie i inny przejaw pracy dużych
grup mięśniowych.
Objawy uszkodzenia mózgu
1.znaczny wachlarz objawów,
2.deficyt funkcji zależny od lokalizacji urazu/uszkodzenia,
3.stabilność uszkodzenia pozostaje w kolizji z objawami klinicznymi, pojawiającymi się stopniowo, wg rytmu dojrzewania,
4.objawy kliniczne zależne od wieku i od jakości bodźców, które oddziałują na plastyczność tkanki mózgowej,
5.rozległość i cechy uszkodzenia wpływają na intensywność objawów klinicznych.
Diagnostyka wczesnego uszkodzenia mózgu
Badanie ultrasonograficzne USG
Tomografia komputerowa TK
Magnetyczny rezonans jądrowy MRJ – jest badaniem najdokładniejszym, z dużą precyzją różnicuje istotę białą i szara mózgu, obrazuje również nieprawidłowości niewidoczne w tomografii komputerowej:
procesy mielinizacji i ich zaburzenia, np. leukodystrofie;
zaburzenia migracji neuronalnej;
wady wrodzone poszczególnych struktur mózgu, np. ciała modzelowatego;
uszkodzenia naczyniowe, np. udary, zwłaszcza w okresie ostrym;
uszkodzenia dołu tylnego, pnia mózgu i rdzenia przedłużonego.
Badanie w komorze pozytronowej PET-Scan lub SPECT
Czynniki etiologiczne wczesnych uszkodzeń mózgu
patologia chromosomów w 20%
· wady wrodzone w 12-15%
· etiologia naczyniowa
· etiologia genetyczna
· neuroektodermatozy,
· procesy wewnątrzmaciczne i wtórne,
· urazy
· patologia metaboliczna
· u matki (padaczka, cukrzyca, alkoholizm i nikotynizm)
Główne następstwa neurologiczne i neuropsychologiczne u przedwcześnie urodzonych dzieci
Mózgowe porażenie dziecięce
Patologia wzroku
Patologia słuchu
Encefalopatie sprzężone
Patologia poznawcza i emocjonalna
Cechy autystyczne
Trudności poznawcze i psychopedagogiczne w szkole – zespół minimalnych zaburzeń czynności mózgu,
Opóźnienie rozwoju umysłowego
Trudności psychopedagogiczne
TICLS – ELEMENTY BADANIA SŁUŻĄCE DO OCENY CHOREGO DZIECKA
T(ang. tone) – napięcie mięśniowe, czy dziecko aktywnie się porusza, czy ma obniżone napięcie mięśniowe, czy jest osowiałe lub wiotkie ?
I (ang. interactiviti ) – reakcja dziecka, czy dziecko zwraca uwagę na swoje otoczenie, jest czujne czy apatyczne i niezainteresowane otoczeniem ?
C (ang. consolability) – możliwość ukojenia, czy dziecko daje się uspokoić przez opiekuna lub lekarza ?
L (ang. look/gaze) – wejrzenie , czy oczy dziecka śledzą ruch, czy patrzą w dal ?
S (ang. speech/cry) – mowa, płacz, czy głos lub płacz dziecka jest silny czy cichy albo zachrypnięty ?
Objawy niewydolnośći krążeniowo-oddechowej
· Duszność
· Sinica
· Tachykardia/tachypnoe
· Hiperkapnia (pCO2 >40 mmHg)
Skala Glasgow
Mowa (dzieci – płacz
Otwieranie oczu
Ruch:
Peto
Metoda
służy usprawnianiu dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Jej
cechą charakterystyczną jest połączenie w jedną całość
usprawniania psychopedagogicznego, leczniczego oraz społecznego.
Metoda Petö polega, więc na zintegrowanym oddziaływaniu
edukacyjnym na dziecko niepełnosprawne w zakresie polepszania
jego:
- funkcji
neuromotorycznej (przemieszczania się itp.),
-
aktywności życia codziennego (samoobsługa),
-
komunikacji i uspołecznienia (mowa, systemy komunikacji
pozawerbalnej),
-
intelektu (nauka szkolna),
Usprawnianie
polega na systematycznym pobudzaniu psychoruchowego rozwoju dziecka w
zakresie:
- kontroli
postawy i ruchów lokomocyjnych,
-
koordynacji wzrokowo-ruchowo-czuciowo-słuchowej,
-
orientacji w czasie i przestrzeni oraz odczuwania własnego ciała,
-
życia emocjonalnego, rozwoju osobowości i kontaktów społecznych,
-
rozwoju mowy, porozumiewania się gestem,