Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association) - jest to unia celna państw europejskich, utworzona w 1960 roku z inspiracji brytyjskiej. Do grona państw założycieli należały: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria oraz Wielka Brytania.
W swych pierwotnych założeniach miała stanowić alternatywę dla uwikłanej w spory polityczne EWG. Głównym jej celem jest zgodnie z art.2 „promować ciągłą ekspansję aktywności gospodarczej, pełne zatrudnienie, podniesioną produktywność oraz racjonalne wykorzystanie zasobów, stabilność finansową i ustawiczną poprawę standardu życia" na bazie sprawiedliwej konkurencji", a także aby wnieść wkład w "harmonijny rozwój i ekspansję handlu światowego".
Jak doszło do powstania Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu?
Historię EFTA należy wyprowadzić z jej relacji do Wspólnoty Europejskiej.
Gdy na początku lat 50-tych Rada Europy jako motor europejskiej integracji została zastąpiona Wspólnotą Szóstki, a w 1958 roku rokowania w sprawie utworzenia układu o wolnym handlu między 17 państwami Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC) nie przyniosły żadnych rezultatów, wówczas z obawy przed dyskryminacją ze strony nowoutworzonej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej Wielka Brytania zaproponowała utworzenie strefy wolnego handlu z udziałem państw nie należących do wspólnot, do której EWG weszłoby jako członek kolektywny. Zainteresowanie propozycją brytyjską wyraziła spośród krajów członkowskich EWG jedynie Holandia, a Francja była jej zdecydowanym przeciwnikiem. Ostatecznie z inicjatywy Wielkiej Brytanii państwa, które nie weszły do EWG, a chciały się zabezpieczyć przed spodziewanymi dyskryminacyjnymi skutkami unii celnej i wspólnej polityki handlowej krajów szóstki, utworzyły Europejską Wspólnotę Wolnego Handlu (EFTA). Podczas, gdy kraje EWG zobowiązały się do utworzenia unii celnej, wspólnego rynku i zarysowały cel stworzenia w przyszłości unii ekonomicznej i monetarnej. W ten sposób w latach 60-tych powstały dwie całkowicie od siebie niezależne grupy państw.
U źródeł podziałów w Europie Zachodniej, które spowodowały utworzenie osobnych ugrupowań integracyjnych, leżały głównie powody, mające podłoże polityczne. Wielka Brytania nie chciała się wiązać ze wspólnotami ze względu na uprzywilejowany charakter swych stosunków ze Stanami Zjednoczonymi oraz preferencyjne stosunki handlowe z krajami Wspólnoty Narodów. Koncepcja Europy jako federacji państw nie odpowiadała krajom należącym do EFTA. Opowiadały się one co prawda za liberalizacją wzajemnych stosunków handlowych, ale nie chciały ograniczać swej suwerenności na rzecz instytucji ponadnarodowych. Integracją o charakterze ponadnarodowym nie były zainteresowane Szwajcaria i Szwecja ze względu na swa tradycyjna neutralność oraz Austria, której neutralność wynikała z zobowiązań międzynarodowych po II wojnie światowej.
Do tego dochodziła jeszcze rywalizacja pomiędzy Francją a Wielką Brytanią o pozycję lidera w Europie Zachodniej, na tyle skuteczna, że Francja przed 1972 rokiem trzykrotnie blokowała wnioski brytyjskie o członkostwo w EWG.
Od kiedy istnieje EFTA?
20 listopada 1959 roku podpisano traktat o utworzeniu EFTA. Odrzucono wniosek o przyjęcie czterech najsłabszych gospodarczo krajów zachodnioeuropejskich, a mianowicie Grecji, Irlandii, Islandii i Turcji. 4 stycznia 1960 roku w Sztokholmie podpisano konwencję, dziś nazywaną Konwencją Sztokholmską, na mocy której powstało Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu – organizacja międzynarodowa zrzeszająca rządy państw członkowskich, powołana do zarządzania strefą wolnego handlu (w zgodzie z art. XXIV GATT). Konwencja Sztokholmska obowiązywała od 3 maja 1960 roku.
Kraje należące do EFTA.
Założycielami a jednocześnie pierwszymi członkami były Wielka Brytania, Dania, Austria, Norwegia, Szwajcaria, Szwecja i Portugalia.
Kalendarium:
1960.01.04.– Tworzą EFTA: Wielka Brytania, Dania, Austria, Norwegia, Szwajcaria, Szwecja i Portugalia
1961 – Finlandia jako członek stowarzyszony
1970 – dołącza do EFTA Islandia
1972 – odchodzą Wielka Brytania, Dania
1986 – do EFTY dołącza Finlandia
1986 – odchodzi Portugalia
1989.07.17. – Austria składa wniosek o członkostwo w WE
1991 – do EFTY dołącza Lichtenstein
1991.07.01. – Szwecja składa wniosek o członkostwo w WE
1992.03.18. – Finlandia składa wniosek o członkostwo w WE
1995.01.01. – odchodzą Austria, Finlandia, Szwecja
Struktura organizacyjna EFTA
Jedyną instytucją jest Rada EFTA. W jej skład wchodzi jeden przedstawiciel rządu państwa członkowskiego. Posiada on jeden głos. Rada działa na dwóch szczeblach:
ministrów (z reguły handlu) spotykających się dwa razy w roku
stałych przedstawicieli w EFTA, których spotkania odbywają się dwa razy w miesiącu.
Państwa kolejno, przez półroczne kadencje, przewodniczą Radzie.
Zadania Rady:
wykonywanie uprawnień nałożonych przez Konwencję Sztokholmską;
nadzór nad jej stosowaniem;
wskazywanie nowych działań korzystnych dla osiągnięcia celów;
ułatwianie współpracy z innymi podmiotami prawa międzynarodowego
wprowadzanie poprawek do Konwencji (choć to jest specyficzne, gdyż niektóre z nich są autonomiczne, a dla niektórych potrzebna jest akceptacja członków EFTA).
Rada pełni też funkcje mediacyjne – łagodzi spory miedzy członkami (np. w kwestii dostępu do rynku)
Postanowienia Rady wymagają jednomyślności.
Jej siedziba mieści się w Genewie.
Skuteczne zarządzanie strefą wolnego handlu wymaga fachowego przygotowania decyzji i sprawnego administrowania. Stąd też Rada powołała wyspecjalizowane komitety ekspertów pracujących w trybie stałym. Oprócz gremiów przedstawicielskich – takich jak np.: Komitet Ekspertów Handlowych (zajmujący się obserwacją sytuacji gospodarczej państw członkowskich oraz wymianą informacji o kierunku polityki gospodarczej i finansowej w EFTA i we WE); Komitet d\s Technicznych Barier w Handlu (sprawujący nadzór nad notyfikacją regulacji technicznych); Komitet Ekspertów Celnych (którzy koordynują stanowisko EFTA w sprawie reguł pochodzenia towarów w stosunkach z WE); Komitet Gospodarczy i Komitet Budżetowy – istnieje tez Komitet Doradczy, składający się z przedstawicieli przemysłu, handlu, związków zawodowych i innych dziedzin gospodarki oraz Komitet Parlamentarny, zbierający się raz w roku.
Doraźnie natomiast zwoływane są grupy ekspertów dla rozwiązania określonego problemu w odrębnych komitetach badawczych. ]
Oba ciała mają jedynie charakter doradczy i muszą się składać z przedstawicieli wszystkich państw.
Jakie cele stawiała przed sobą EFTA?
Układ Sztokholmski określił szczegółowy plan dochodzenia do strefy wolnego handlu przez sukcesywne znoszenie ograniczeń handlu i wprowadzenie wzajemnych preferencji.
W sferze stosunków wewnętrznych natury gospodarczej chodziło o :
zapewnienie stałego wzrostu gospodarki i efektów pochodnych w postaci pełnego zatrudnienia;
zapewnienie wysokiego poziomu życia i racjonalnej alokacji zasobów;
oparcie handlu na zasadach uczciwej konkurencji
umożliwienie w miarę równego dostępu do surowców pozyskiwanych na obszarze unii.
W sferze stosunków zewnętrznych natury gospodarczej EFTA deklarowała:
wolę działania na rzecz znoszenia przeszkód w handlu światowym;
chęć utworzenia „wielostronnego stowarzyszenia”, które umożliwiłoby usunięcie barier handlowych i zacieśnienie współpracy gospodarczej w Europie (zwłaszcza ze Wspólnotami Europejskimi)
EFTA zamierzała rozwijać kontakty ze światem i jednocześnie dążyć do poszerzenia integracji europejskiej.
Realizację zarówno celów wewnętrznych jak i zewnętrznych EFTA upatrywała w utworzeniu strefy wolnego handlu.
Zasady realizacji celów postawionych przed EFTA.
Można wyróżnić kilka płaszczyzn, na których przebiegał proces tworzenia strefy wolnego handlu:
Liberalizacja handlu przemysłowego przez stopniowe znoszenie ceł i ograniczeń ilościowych w imporcie, oraz eliminacja podobnych w skutkach do ceł opłat podatkowych. Swobodę handlu zapewniały:
reguły pochodzenia towarów;
wytyczne dotyczące stosowania opłat granicznych;
zakaz stosowania ceł eksportowych (obowiązujący od 01.01.1960);
zakaz zwrotu ceł od importowanych surowców i materiałów zużytych w eksportowanych wyrobach;
wprowadzenie klauzul zabezpieczających
Ustalenie reguł konkurencji. Wśród których znalazły się:
Zakaz subsydiowania eksportu i innych form pomocy państwa mogących wyeliminować korzyści wymiany;
Postanowienia dotyczące zamówień publicznych, które nie mogą dyskryminować dostawców z pozostałych państw unii (ustalono procedury obowiązujące przy ich realizacji);
Zakaz stosowania przez krajowe przedsiębiorstwa restrykcyjnych praktyk utrudniających dostęp do rynku firmom zagranicznym z innych krajów EFTA;
Prawo do zakładania przedsiębiorstw na obszarze ugrupowania przez własne podmioty, ograniczone jednak do działalności związanej z produkcją i handlem (nie objęło transportu, bankowości, ubezpieczeń, rolnictwa i rybołówstwa);
Dopuszczenie przepływu pracowników ale tylko w zakresie potrzebnym do sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstw ponadnarodowych państw członkowskich;
3. Znoszenie „technicznych” barier w handlu, czyli unifikacja norm technicznych i procedur.
Były one potrzebne ze względów bezpieczeństwa użytkowników, ochronę zdrowia czy środowiska naturalnego. Jeśli jednak każdy stosuje inne normy, może to zakłócić swobodę handlu. Proces unifikacji rozpoczął się więc w 1964 roku. Odbywał się na podstawie decyzji Rady EFTA. Zawarto 9 konwencji i programów o wzajemnym uznawaniu norm technicznych; Zewnętrzne obroty handlowe były znacznie większe od wewnętrznych, dlatego EFTA działała w ramach odpowiednich organizacji o zasięgu światowym (ISO – International Standard Organization)) lub regionalnym (CEN – Europejski Komitet Norm), zamiast dążyć do harmonizacji norm na swoim obszarze. W problematyce ochrony własności intelektualnej i swobody handlu EFTA współpracowała blisko z WE. Podpisały wspólnie Europejską Konwencję Patentową w 1973 roku.
4. Handel rolny i produktami rybołówstwa morskiego.
Mimo małego znaczenia w obrotach całkowitych, reguły przyjęte w tej dziedzinie były skomplikowane. Konwencja Sztokholmska nie objęła handlu rolnego automatyczną redukcją taryf i restrykcji ilościowych ale państwa EFTA, prowadząc własne polityki rolne deklarowały poparcie dla ułatwienia wzajemnej wymiany także i w tej dziedzinie. W związku z tym ustalono kompromis, który polegał na tym, aby towary te podlegały regułom opracowanym dla towarów przemysłowych; sukcesywnie skracano listę produktów klasyfikowanych jako rolne oraz zawierano dwustronne umowy między członkami w sprawie bilateralnych koncesji w tym handlu. Podobnie było z rybołówstwem morskim. Jego produkty od 1990 roku ostatecznie włączono do strefy wolnego handlu.
Strefa wolnego handlu jest najprostszą pod względem organizacyjnym formą powiązań integracyjnych. Jej członkowie znoszą takie bariery jak cła, inne opłaty importowe i ograniczenia ilościowe hamujące wzajemny przepływ towarów, lecz zachowują autonomie w polityce handlowej wobec państw trzecich. Tym samym strefa wolnego handlu – w przeciwieństwie do unii celnej jest otoczona barierami o zróżnicowanej wysokości w poszczególnych państwach członkowskich.
Liberalizacja handlu wewnątrz strefy oznacza wiec relatywne pogorszenie warunków konkurencji dla dostawców spoza ugrupowania. W konsekwencji należy oczekiwać zwiększenia obrotów wzajemnych (tzw. Efektu kreacji) oraz spadku obrotów zewnętrznych (tzw. Efektu przesunięcia handlu).
Znaczenie mają też inne czynniki decydujące o rozmiarach osiąganych korzyści. Należy do nich przede wszystkim struktura produkcji będącej przedmiotem handlu zagranicznego. Struktura konkurencyjna w krajach tworzących strefę wolnego handlu lub unię celną bardziej sprzyja powstaniu efektu kreacji handlu, bo większe są możliwości specjalizacji produkcji, podczas gdy struktura komplementarna prowadzi raczej do zmiany kierunku handlu. Oznacza to, że kraje o zbliżonym poziomie rozwoju gospodarczego mają dogodniejsze warunki do maksymalizacji ekonomicznych korzyści z integracji. Ważną rolę z tego punktu widzenia może odegrać bliskość geograficzna członków ugrupowania oraz wielkość obszaru objętego umową o wolnym handlu, bo im więcej uczestników, tym większy efekt kreacji. Istotna może być również skala redukcji barier, bo im niższa, tym efekt kreacji większy.
Rozważając zjawisko ekonomicznych korzyści z integracji nie należy go łączyć jedynie ze wzrostem wzajemnych obrotów handlowych. Głowny mechanizm proefektywności tkwi bowiem w zmianie rynkowej strategii krajowych producentów. Aby osiągnąć nadzwyczajne zyski, dążą oni do zdobycia pozycji monopolisty na rynku. Służy temu polityka różnicowania produktów za pomocą marki, znaku towarowego, opakowania, wtórnych cech użytkowych. Komfort, jaki daje sytuacja monopolistyczna, znika z chwilą utworzenia strefy wolnego handlu pod wpływem konkurencji zagranicznej. Konsumenci mają teraz swobodny dostęp do produktów z innych państw członkowskich, co powoduje, że dotychczasowi monopoliści musza obniżyć ceny. Możemy wiec stwierdzić, iż zyski z międzynarodowej integracji polegają na otrzymaniu tańszego strumienia dóbr od krajowych dostawców, dzięki zniesieniu barier handlowych.
Rozwój powiązań instytucjonalnych i handlowych EFTA ze WE
Jak wcześniej wspominałam, w Konwencji Sztokholmskiej państwa EFTA deklarowały globalną i regionalną orientację w swoich stosunkach handlowych, jako równoważne. W rzeczywistości kierunek regionalny niemal od razu uzyskał zdecydowany prymat „a na imię mu było” – EWG. Wielka Brytania, Dania i Norwegia już w rok po stworzeniu organizacji złożyły swe wnioski o przyjęcie do grupy konkurencyjnej.
Państwa EFTA, których relatywne znaczenie w handlu EWG systematycznie spadło, zdawały sobie sprawę, że utrzymanie administracyjnych przeszkód we współpracy z silniejszym sąsiadem może im zamknąć dostęp do chłonnego rynku zbytu i zagrozić podstawom wzrostu gospodarczego. Przy stosunkowo małych rozmiarach popytu wewnętrznego, polityka otwartego rozwoju była w państwach EFTA koniecznością. Kiedy Wielka Brytania i Dania złożyły akcesje w 1973 roku, pozostali członkowie zawarli dwustronne umowy z WE o utworzeniu strefy wolnego handlu towarami przemysłowymi. Zawarcie umów o wolnym handlu z WE oraz wycofanie się z EFTA Wielkiej Brytanii i Danii spowodowało wyraźny spadek znaczenia handlu wzajemnego i niewielką reorientację obrotów na korzyść EWG. Jednocześnie w imporcie pozostali członkowie EFTA nieoczekiwanie bardziej uzależnili się od dostawców spoza Europy. Skomplikowany i niejednolity system powiązań integracyjnych podzielił wolny handel w Europie na różne kategorie, w zależności od tego jakie umowy międzynarodowe określały jego zasady. Było to przejściowe, bo nie można było tak harmonijnie współpracować. W końcu podpisano w roku 1986 Jednolity Akt Europejski (ukoronowanie systematycznych postępów w tworzeniu wspólnego rynku przez WE). Dla EFTA było to kolejne wyzwanie – bez współpracy z WE na wyższym poziomie, nie był możliwy wzrost korzyści z handlu. Jakościowo nowe propozycje współpracy wniosła wspólna Deklaracja Luksemburska z 1984 roku – koncepcja utworzenia Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej. Ale w miarę pogłębiania się integracji gospodarczej w ramach EWG, gospodarki państw EFTA, mimo umów ze Wspólnotami o wolnym handlu, stawały się coraz bardziej odizolowane od jej rynku. Szczególne zagrożenie stworzyło utworzenie Unii Europejskiej. W tej sytuacji część państw EFTA już wcześniej rozpoczęło starania o przyjęcie do Wspólnot Europejskich, a inne pozostały przy bilateralnych negocjacjach. W ten sposób utworzono Europejski Obszar Gospodarczy (EEA).
Praktyczne efekty utworzenia EFTA
Badania empiryczne wykazały, że powstanie EFTA przyniosło wymierne korzyści ekonomiczne państwom członkowskim, w formie szybkiego wzrostu wzajemnych obrotów handlowych.
Porównawcze badania empiryczne strefy wolnego handlu i unii celnej wykazywały ponadto, że:
liberalizacja importu słabiej dynamizuje obroty wzajemne w strefie wolnego handlu;
przesunięcia strumieni handlu stanowiące o negatywnych efektach integracji są większe w strefie wolnego handlu;
wymierne korzyści ekonomiczne z integracji bywają relatywnie małe i stanowiły, w zależności od wielkości gospodarek państw członkowskich, kwoty rzędu 0,03 –2 % rocznego PKB.
Podsumowanie
Początkowo EFTA była organizacja konkurencyjną wobec WE, ale wobec przystąpienia większości jej członków do Unii Europejskiej, staje się organizacją o marginalnym znaczeniu. Obecnie do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu należą Norwegia, Szwajcaria, Lichtenstein i Islandia.
Wiele wiec wskazuje na to, iż organizacja ta ma już tylko historyczne znaczenie jako etap w integracji europejskiej.
Sumując wcześniejsze doświadczenia, można scharakteryzować EFTĘ jako ugrupowanie:
Ograniczone do handlu artykułami przemysłowymi i niektórymi przetworzonymi artykułami rolniczymi, nie prowadzące wspólnej polityki handlowej i rolnej, nie regulujące wymiany usług oraz przepływów kapitału i osób. W 1990 roku zasady wolnego handlu rozszerzono na ryby i produkty rybołówstwa morskiego.
Zorientowane od samego początku na bliska współpracę ze WE, instytucjonalnie wspieraną od 1972 roku dzięki umowom o wolnym handlu, a od 1994 roku kształtowaną w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Otwarte na przyjmowanie nowych członków;
Składające się, po wyjściu z EFTA Wielkiej Brytanii, z państw o stosunkowo wyrównanym potencjale, bez ośrodka dominującego gospodarczo i politycznie.
Mało zbiurokratyzowane, o przejrzystej strukturze.
Skuteczne: założony na 10 lat proces obniżenia ceł został zrealizowany 3 lata przed terminem (w 1996r.), co oznacza, że strefę wolnego handlu artykułami przemysłowymi utworzono w EFTA trochę wcześniej niż we Wspólnotach Europejskich.
Próba odpowiedzi na pytanie Czy EFTA była\ jest alternatywą dla EWG?
Podstawowe dane statystyczne EFTA.
|
EFTA – statystyki 2000 GDP US$ 409 bilionów = 5% GDP UE GDP per capita US$ 34,181 – jeden z najwyższych na świecie handel globalny US$ 243 billionów = 58% EFTA GDP i 2.2% handlu światowego najwyższy export per capita ze wszystkich regionalnych ugrupowań gospodarczych na świecie (US$10,614 per capita) wzrost GDP od 3.1% do 3.6% średni wskaźnik bezrobocia 2.3% średni wskaźnik inflacji 2.3% |
Spojrzenie z perspektywy 40 letniej działalności.
Ewolucja EFTA:
1960 - Konwencja sztokholmska – konkurencja,
l. 70 – bilateralne porozumienia o wolnym handlu z EWG – relacje z EWG,
1994 – EOG – współpraca,
obecnie – druga organizacja posiadająca największą siatkę porozumień o wolnym handlu po UE.
EFTA jako alternatywa dla EWG.
|
TAK |
NIE |
|
organizacja w formie możliwie luźnej |
organizacja o marginalnym znaczeniu |
|
liberalizacja handlu szybciej niż w krajach EWG |
ciążenie w handlu do EWG/UE |
|
duży potencjał gospodarczy, EFTA mniejsza, ale bogatsza ocena kosztów uczestnictwa w EOG: bardzo pozytywne saldo dla krajów EFTA i niewielkie dodatnie saldo dla UE |
znaczenie EOG zmalało po przystąpieniu do UE Austrii, Szwecji i Finlandii |
|
wszystkie kraje EFTA spełniały warunki uczestnictwa w jednolitym rynku europejskim, |
EOG – przedsionek do Unii EFTA ofiarą swojego własnego sukcesu |
|
kraje EFTA wniosłyby do UE więcej niż skorzystałyby w wydatkach, |
korzyści wynikające z racjonalizacji rolnictwa |
Źródła
Weidenfeld W., Wessels W. „Europa od A do Z”
Ciamaga L., Latoszek E., Michałowska-Gorywoda K., Oręziak L., Teichmann E., „Unia Europejska – podręcznik akademicki”
Roszkowski W. „Historia polityczna Europy po 1945 roku”
Parzymies S. „Stosunki międzynarodowe w europie 1945 – 1999”
Internet