>1. Czym jest filozofia. Jakie główne działy składają się na filozofię. Jakie funkcje pełni filozofia.
>fileosophia - miłuję, dążę do mądrości, wiedzy. Wymyślenie tej nazwy przypisuje się Pitagorasowi. Początkowo filozofia obejmowała wszelką wiedzę. W czasach Arystotelesa zaczął się proces wyodrębniania nauk szczegółowych. Filozofia pozostała przy najogólniejszych, najbardziej podstawowych problemach dotyczących świata, człowieka i poznania. Współcześnie wyróżnia się następujące działy filozofii:
>( ontologię - teoria bytu, metafizyka. Stawia zagadnienia natury bytu, przysługujących mu właściwości, jego struktury, ilości bytów oraz ich relacji do siebie, zmienności bytu, a także stosunku bytu do świadomości.
>( epistemologię - teoria poznania, gnoseologia. Analizuje pochodzenie poznania, sposoby zdobywania wiedzy, możliwości poznawcze.
>( antropologię filozoficzną - filozoficzna koncepcja człowieka. W jej ramach dąży się do odpowiedzi na pytanie: kim jest człowiek, jaka jest jego struktura. Stawiane są też zagadnienia miejsca człowieka w przyrodzie, stosunku jedności do zbiorowości, szczęści i sensu życia.
>( filozofię społeczną- rozpatruje problem natury zmian w życiu zbiorowym, funkcjonowanie społeczeństwa.
>( etykę - filozofię moralności. Zajmuje się postępowaniem człowieka z uwagi na realizację dobra i zła.
>( estetykę - teorię dotyczącą takich wartości jak piękno, wdzięk, brzydota, komizm itd. Analizowane są przedmioty będące nośnikami tych wartości.
>( aksjologię - wiedzę o wartościach. Zmierza do wyjaśnienia, czym są wartości, jakie są ich typy, jakie relacje zachodzą między nimi a w szczególności jaka jest ich hierarchia.
>
>2. Dlaczego filozofia powstała w starożytnej Grecji. Jakie były historyczne i kulturowe okoliczności tego wydarzenia.
>Powstanie filozofii w starożytnej Grecji znajdowało teoretyczną podstawę w wierzeniach religijnych, umiejętnościach praktycznych i regułach życiowych. Filozofia podjęła i rozwinęła problemy postawione w ramach religijno-moralnych rozważań o sprawiedliwości i duszy, oraz w ramach reigijno- poznawczych mitów traktujących o powstaniu świata. Filozofia nawiązała także do umiejętności praktycznych, które Grecy posiadali: mierzenie przestrzeni, nawigacja, prowadzenie rachunków, mierzenie. Pojawiło się dążenie do wytłumaczenia, dlaczego zachodzą określone zjawiska. W IV i V wieku demokracja ateńska osiągnęła szczyt. Rozpadł się mit: filozofia, sztuka, nauka, ideologia, religia zaczęły żyć własnym życiem.
>Pierwsze koncepcje filozoficzne pojawiły się we wschodnich koloniach greckich - Milet, Efez, Abdera - około VII/VI wieku pne. Następnie w koloniach zachodnich - południe Italii, Kroton, Elea. Najpóźniej w Grecji kontynentalnej.
>
>3. Czym jest arche. Jakie stanowiska pojawiły się w odpowiedzi na to pytanie. Na czym polegała osobliwość stanowiska Heraklita i Pitagorejczyków.
>Arche - początek, zasada świata. Pytanie, czy istnieje jakiś rodzaj materii, z której bierze się wszechświat. Termin "arche" wprowadził Anaksymander. Odpowiedzi na pytanie o arche:
>( Tales z Miletu - wskazuje wodę jako pierwotny, podstawowy element, z którego wyłoniła się przyroda. Twierdził, że jest ona życiodajna. Najwyższą formą istnienia przyrody jest życie, warunkiem istnienia życia jest wilgoć.
>( Anaksymander - doszedł do wniosku, że zmienne zjawiska posiadają stałą naturę. Zasadą świata jest bezkres (apeiron). Jest bez struktury i bez jakości, niewyczerpalny, można z niego stworzyć wszystko. Bezpostaciowa i bezjakościowa zasada zawierająca w sobie wszystko pozwalała zrozumieć wszechobejmującą zmienność świata oraz występowanie przeciwieństw. Kształtowane się przyrody polegało na utracie nieokreśloności. Powstawanie żywiołów było interpretowane jako wyodrębnianie się i konkretyzowanie przeciwieństw.
>( Anaksymenes - arche to powietrze. Jest go nieskończenie wiele i jest bez jakości. Chciał połączyć teorię Talesa i Anaksymandra.
>( Heraklit z Efezu - wskazywał na ogień. Świat istnieje odwiecznie jako ogień w różnych fazach nieustających zmian. Właśnie zmienność uznawał za zasadniczą właściwość świata. "Wszystko płynie" - ogień zmienia się w powietrze, powietrze w wodę, woda w ziemię i następuje ruch powrotny. W przyrodzie nie ma nic trwałego: nie ma bytu, jest tylko stawanie się. Zasada świata kieruje się rozumnością.
>( Pitagorejczycy - zasadą wszechświata jest liczba. Po raz pierwszy język matematyki został użyty do opisu przyrody. "Świat to geometria ubrana w cielesność". Po raz pierwszy mówią o archai - zasadach.
>( Empedokles - świat wyłania się z czterech żywiołów: ziemi, wody, powietrza i ognia.
>( Anaksadoras - istnieje nieskończona ilość zarodków. O kształcie i istocie decyduje proporcja tych zarodków.
>( Demokryt - świat powstał z atomów i próżni różniących się wielkością, położeniem i kształtem. Nic nie dzieje się bez przyczyny, lecz wszystko z jakiejś racji.
>
>
>
>
>4. Kim byli Sofiści. Jakie nowe idee wnieśli do filozofii. Czym jest arete. Jak rozumiesz formułę Protagorasa: homo mensura.
>Sofiści byli wędrownymi nauczycielami nauczającymi za pieniądze czytania, pisania, języka, retoryki, dialektyki, rachunków i elementów prawa. Najbardziej znani to: Protagoras, Gorgiasz, Prodyk, Hippiasz. Pierwsi intelektualiści. Wystąpili przeciwko niewolnictwu. Głoszą relatywizm wszystkiego.
>Odkryli kulturę, świat kultury, świat ludzki. Odkryli konflikt między kulturą a przyrodą. Przyroda kształtuje nas jedynie jako istoty człekokształtne, kultura tworzy z nas ludzi. Człowiek jest rozdarty między naturą i kulturą. W naturze wszyscy rodzą się równi, w kulturze jedni stają się barbarzyńcami, inni niewolnikami, jeszcze inni właścicielami niewolników. Człowiek jest skazany na rozdarcie, ponieważ istnieje w dwóch światach.
>Arete to cnota, dzielność, wartość wprowadzona w życie. Ukształtowanie człowieka jako istoty wartościowej.
>Protagoras z Abdery jest autorem formuły homo mensura - człowiek jest miarą wszechrzeczy. Z jednej strony wznosi ona człowieka- antropocentryzm, z drugiej głosi relatywizm wartości oznaczający koniec wartości ogólnych i kultury.
>
>5. Jakie aporie podnosi szkoła eleatów, a jakie szkoła megarejska. Co sadzi się obecnie o paradoksach obu tych szkół.
>Aporia - łamigłówka intelektualna, zagadka.
>( Szkoła eleacka (elejska) - za właściwego twórcę uznaje się Parmenidesa z Elei. Nadał on doktrynie Ksenofanesa postać, rozwinął ją w teorię bytu i poznania.
>Parmenides mówił, że byt jest, a niebytu nie ma. Byt nie może mieć początku ani końca, musi być jeden jedyny i ciągły, nie może się zmieniać. Wyprowadził paradoks, że ruch jest tylko złudzeniem zmysłów, jest niemożliwy logicznie.
>Zenon z Elei sformułował cztery argumenty przeciwko ruchowi:
>1. dychtomia (podział na dwoje, dwie części): Przedmiot, gdy znajduje się w ruchu i ma przebyć jakąś drogę, musi przebyć najpierw połowę tej drogi, potem połowę drogi pozostałej, potem połowę reszty i tak w nieskończoność. Przedmiot musi przejść zawsze nieskończoną ilość odcinków, a nie może tego zrobić w skończonym czasie, więc ruch jest niemożliwy. Ruch nie może się ani zacząć ani skończyć.
>2. Achilles i żółw: jeżeli żółwia puścimy przodem, to Achilles nigdy go nie dogoni, musi bowiem dojść najpierw do miejsca, z którego wyszedł żółw, tez zaś posunął się naprzód i tak bez końca.
>3. strzała: lecąca od punktu A do B strzała w każdej chwili swojego lotu jest w jakimś miejscu, w określonym punkcie przestrzeni. W tym punkcie spoczywa, a jeżeli spoczywa, to nie może się poruszać.
>4. stadion (grecka miara długości)
>Argumenty te są oparte na błędach: Zenon inaczej traktuje czas, a inaczej przestrzeń; wyznaczył tylko jeden stosunek strzały do odcinka AB, a może być ich kilka (opuszczanie, wkraczanie, spoczywanie, mijanie); stosuje różne układy odniesienia; sumował punkty i momenty, a można je tylko całkować; z części nieciągłyh chciał stworzyć wartości ciągłe.
>( Szkoła megarejska - została założona przez Eukidlesa. Główne paradoksy sformułował Eubulides:
>1. łysy: "od kiedy człowiek staje się łysy?". Dotyczy nieostrości pojęć i nazw, ich wieloznaczności. Aby tego uniknąć stosuje się umowy, rozwiązania czasownikowe.
>2. kłamca: jeżeli kłamca mówi, że kłamie, to zarazem kłamie i nie kłamie. Paradoks jest oparty na błędzie logicznym: zdania, które stwierdzają własną nieprawdę nie są zdaniami logicznymi. Pomieszanie poziomu podmiotowego języka i metajęzyka.
>3. rogacz: "to, czego nie straciłeś to masz". Zakłada dwa rozumienia negacji.
>4. Orestes i Elektra: zdania intencjonalne - zmieniają wartość logiczną w zależności od użytego określenia danego słowa.
>
>6. Kim był Sokrates. Jak można określić rolę i miejsce tej postaci w dziejach.
>Sokrates żył w latach 469-399 pne. Syn rzeźbiarza i położnej; obywatel Aten. Podobnie jak sofiści nauczał, jednak nie pobierał żadnych opłat. Praktykował metodę dochodzenia do prawdy poprzez dyskusję. Krytykował ustrój demokratyczny, nie angażował się w działalność publiczną. Zadanie filozofii upatrywał w dochodzeniu do wiedzy o życiu ludzkim Nie pisał swych dzieł, dowiadujemy się o nim głównie z pism Platona i Ksenofonta. Towarzyszył mu daimonion (duch opiekuńczy), który zabraniał mu niektórych rzeczy, nigdy nie doradzał niczego. Został bezpodstawnie oskarżony o nie uznawanie bogów państwowych, demoralizację młodzieży. Został skazany na karę śmierci przez wypicie cykuty.
>Widziano w nim ideał filozofa.
>Sokratesa porównuje się do Jezusa z Nazaretu: nie pisał z wyboru, umiera z prawomocnego wyroku sądowego postawionego na podstawie zarzutów politycznych, ideologicznych, głosił nowe idee.
>
>
>
>7. Dlaczego Sokratesa nazywamy twórcą etyki. Jakie treści etyczne głosił. Jak rozumie się formułę: lepiej krzywd doznawać niż krzywdy wyrządzać. Jakimi argumentami można ją wesprzeć.
>Poglądy etyczne i metaetczne Sokratesa:
>1. zasada moralizmu - wartości etyczne, moralne są najważniejsze. Cnoty moralne preferował ponad wszystkie inne.
>2. zasada absolutyzmu - wartości etyczne są stałe, niezmienne.
>3. intelektualizm etyczny - wystarczy wiedzieć, co jest dobre, aby być dobrym. Uznał rozum za jedyne źródło poznania etycznego.
>System etyczny:
>1. Największym złem jest krzywda. Krzywda to zaprzeczenie sprawiedliwości. Definiuje to, co dla człowieka jest zagrożeniem, a nie to, co jest dobrem.
>2. Lepiej jest krzywd doznawać, niż krzywdy wyrządzać. Lepiej, czyli pożyteczniej - odnosi się do wartości poza etycznych.
>3. Lepiej jest ponieść karę, niż kary nie ponieść. Zasłużonych trzeba nagradzać, winnych karać.
>Etyka Sokratesa wzywa do walki z krzywdą. Ustanawia pewne minimum etyczne (nie krzywdzić). Ma charakter bezwarunkowy. Widoczne jest podobieństwo do etyki Dekalogu.
>
>8. Na czym polega podstawowy pomysł filozoficzny Platona. Scharakteryzuj teorię świata idealnego. Jak wiąże się to z teorią i koncepcją duszy i wiedzy ludzkiej. W jakim celu wprowadził teorię idei.
>Stworzył paradygmat filozofowania - świat nie jest zamknięty. Świat nie jest ani samowystarczalny ani samowyjaśnialny. Platon odsyła do świata idealnego. Świat idealny nie jest ani psychiczny ani fizyczny. Zawiera gatunki i rodzaje, liczby i figury geometryczne oraz wartości.. Świat idealny odbija swoją strukturę na świecie rzeczywistym.
>( koncepcja duszy ludzkiej - dusza nie ma żadnych części, jest prosta i nie może umrzeć, bo nie ma się na co rozłożyć. W wiedzy jest zapisana cała wiedza. Nabyła ona całą wiedzę obcując ze światem idealnym. Platon wierzył w wędrówkę dusz. Dusza krąży między światem idealnym w realnym.
>( koncepcja wiedzy ludzkiej - wierzył, że wiedza jest wrodzona (natywizm). Można ją wydobyć przy pomocy pytań lub kontaktu zmysłowego ze światem.
>Idee są to przedmioty pojęć ogólnych, stałe, niepodzielne, niezmienne, wieczne, niematerialne, obiektywne. Na czele stoi idea dobra - piękna. Są one wzorem konkretnych rzeczy.
>
>9. Przedstaw polityczne i społeczne poglądy Platona, które składają się na jego utopię. Jak określamy dzisiaj tego rodzaju poglądy.
>Koncepcja państwa Platona: społeczeństwo dzieli się na trzy warstwy - filozofów (rządzących); wojowników, żołnierzy; rolników, rzemieślników. Przekreśla własność prywatną i osobistą nawet osób rządzących. Nie ma rodziny ani małżeństwa. Określa granice ojcostwa (25-55 lat) i macierzyństwa (20-45 lat). Dzieci są wychowywane przez państwo. Wypędza poetów, ponieważ mogą oni oddziaływać na społeczeństwo, a to może robić tylko państwo.
>Celem tej ideologii jest zapewnienie absolutnej pozycji państwu. Jest to system totalitarny (od totus - całość).
>
>10. Na czym polega hylemorfizm u Arystotelesa. Omów znaczenie i zastosowanie tej zasady w jego teorii duszy i wiedzy ludzkiej.
>Hylemorfizm: hyle- materia + morfe- forma tworzą razem substancję. Idea zakłada dwoistość, nie istnienie oddzielnie tych dwóch składników, ważniejsza jest forma niż materia. Z materii można zrobić wszystko, jest ona nieokreślona. Forma różnicuje świat, jest niematerialna, ogólna. Materia musi być wieczna. Zmiana polega na tym, że dana rzecz traci jedną formę a nabywa inną. Forma oznacza zasadę świata i tylko ona jest przedmiotem poznania. Czysta forma wprawiła świat w ruch.
>( koncepcja duszy - dusza jest formą ciała organicznego, jest wszystkim. Dusza jest formą, forma jest gatunkiem, czyli dusza jest gatunkiem, nie może więc być indywidualna. Składa się z części czynnej i biernej.
>( koncepcja wiedzy - poznajemy tylko formę, materia jest niezmienna. Formę poznajemy wyciągając ją zmysłami z konkretnego przedmiotu i przekazując do umysłu biernego, aby ją zindywidualizować. Umysł jest formą pasującą do wszystkich form.
>
>11. Co głosi Arystoteles w zakresie etyki. Omów teorię cnót. Co jest dobrem najwyższym. Zasada złotego środka.
>"Etyka nikomahejska" "Etyka endemejska" "Wielka etyka".
>Arystoteles poszukiwał odpowiedzi na pytanie o szczęśliwe życie. Dobrem najwyższym jest eudajmonia - szczęście polegające na doskonałym, optymalnym życiu, które może się realizować w różnych dziedzinach działalności.
>Podzielił cnoty, dobra i wartości:
>( 9 cnót intelektualnych: mądrość jako cnota naczelna
>( 12 cnót moralnych, praktycznych: cnotą naczelną jest przyjaźń, nabywamy je na drodze wychowania. Właściwy wybór polega na zachowaniu złotego środka pomiędzy skrajnościami. "idź środkiem, unikaj skrajności".
>Podział na dwa rodzaje cnót wywodzi się stąd, że człowiek jest dwoisty - rozumny i polityczny.
>
>12. Jaki program etyczny głoszą Stoicy. Jaki program etyczny głosi Epikur. Wskaż podobieństwa i różnice.
>( Stoicy - twórcą szkoły jest Zenon z Kitionu, największymi przedstawicielami byli: Chryzop, Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz. Etyka to:
>1. stosunek do świta zewnętrznego - uniezależnienie się od świata, pozbawienie wszystkiego, co zewnętrzne wartości.
>2. stosunek do innych ludzi - zasada wyrównawcza, wyrównanie emocjonalnego stosunku do innych ludzi.
>3. stosunek do samych siebie - są cztery afekty: zazdrość, pożądliwość, lęk/strach, smutek. Afekty są chorobami duszy.
>( Epikur - najwyższym dobrem jest szczęście. Może być pozytywne - dążenie do zaspokojenia potrzeb, nie osiągnie się go nigdy; lub negatywne - brak cierpienia. Cnota pozwala zachować równowagę. Rozum pozwala dokonywać właściwych wyborów i rozpraszać lęki i przesądy przed:
>( cierpieniem - gorszy jest lęk przed nim niż samo cierpienie. Jeżeli cierpienie jest intensywne to nie będzie trwać długo, jeżeli trwa długo, to można je przezwyciężyć.
>( bogami - bogowie nie mieszają się w nasze sprawy i nie mogą nic zmieniać w świecie ludzkim. Człowiek jest pozostawiony sam sobie.
>( śmiercią - śmierć jest elementem świadomości człowieka, przyjdzie ona w swoim czasie i nie można się zadręczać myślą o niej.
>( nie osiągnięciem szczęścia - sami jesteśmy wrogami swojego szczęścia.
>
>13. Co głosi św. Augustyn na temat Boga, duszy i wiedzy. Na czym polega teoria iluminacji.
>Bóg jest osobą. Stwarza świat z nicości (kreacjonizm). Stwarza świat według idei platońskich. Augustyn przenosi idee Platona do umysłu Boga. Prymat Boga nad stworzeniem. Między Bogiem a światem jest przepaść nieskończona. Bóg jest najważniejszym przedmiotem poznania; przyczyną wszelkiego bytu, zarówno jego powstania jak i przemian; najwyższym dobrem i przyczyną dobra; najwyższym bytem.
>Bóg stwarza duszę. Ma ona prymat nad ciałem. Dusza jest substancją samoistną. Znamy ją lepiej niż ciało. Należy bardziej o nią dbać.
>Augustyn opowiada się za wrodzonością wiedzy.
>Iluminacja (oświecenie) - Bóg dzieli się częścią swoich prawd, wyposaża duszę w pewien zasób prawd podstawowych. Naturalne oświecenie umysłu przez światło Boga, dzięki czemu człowiek jest zdolny do poznania niezmiennych i koniecznych prawd umysłowych nie pochodzących z doświadczenia zmysłowego i uzyskuje pojęcia takie jak miłość, sprawiedliwość.
>
>14. Jak rozumiesz formułę św. Augustyna: zło jest brakiem dobra. Jakie kłopoty ta formuła usuwa, jakie nastręcza.
>Zło nie istnieje, realnie istnieje tylko dobro, zło jest jego brakiem i pochodzi od człowieka. Bóg nie mógłby stworzyć zła. Jest to prywacyjna, negatywna koncepcja zła. Koncepcja została odrzucona przez kościół, ponieważ nie ma w niej miejsca dla szatana.
>
>15. Jak ujmuje św. Tomasz z Akwinu stosunek wiary i rozumu. Jakie są inne stanowiska w tej sprawie.
>Poruszył temat gdzie kończy się rozum a zaczyna wiara i odwrotnie. Wiara to treści oparte na objawieniu, ich sercem są dogmaty, natomiast rozum to nauka i doświadczenie. Nie ma między nimi sprzeczności, uzupełniają się one.
>
>
>wiara rozum
>
>
>
>
>Bóg i dusza
>
>Inne teorie na ten temat mówią o tożsamości wiary i rozumu lub o ich rozdzielności.
>
>16. Dlaczego dowody Tomasza z Akwinu na istnienie Boga nazywamy kosmologicznymi. Wymień je i omów jeden z nich.
>Dowody na istnienie Boga opierają się na założeniu, że musi być pierwsza przyczyna. Dowody na istnienie Boga:
>1. z ruchu - wszystko, co się porusza jest przez coś innego poruszane. W łańcuchu bytów poruszających się i poruszanych nie można cofać się w nieskończoność. Musi istnieć pierwszy poruszyciel wszystkiego - Bóg.
>2. z przypadku i konieczności - wszystko co jest mogło być lub nie być. Musi istnieć byt konieczny - Bóg.
>3. z przyczyny - musi istnieć pierwsza przyczyna - Bóg.
>4. ze stopni doskonałości - istnieją byty mniej lub bardziej doskonałe. Musi istnieć byt najdoskonalszy - Bóg.
>5. z celowości - wszystko ma zmierzać do jakiegoś celu. Celem najwyższym jest Bóg - Gubernator Mundi.
>
>17. Jak Kartezjusz doszedł do swej filozofii. Jaki program metodologiczny głosi. Dlaczego postanawia wątpić i jakie motywy wątpienia podaje. Formuła: Cogito ergo sum.
>W czasie wojny 30-to letniej miał trzy sny - wielki wiatr, uderzenie gromu i antologia pism poetyckich.
>Punktem wyjścia jego filozofii był program metodologiczny matematyki uniwersalnej (mathesis universalis), matematycznej wiedzy. Postanowił znaleźć aksjomat. Postanowił wątpić we wszystko. Jeżeli coś oprze się wątpieniu będzie aksjomatem. Trzy powody wątpienia:
>( złudzenia zmysłowe - odmawia zmysłom wiarygodności, świat nie jest taki, jakim go widzimy.
>( sen i jawa - sny nie odpowiadają rzeczywistości, rzeczywistość może być tylko snem - świata nie ma.
>( demon lub złośliwy demon - antyBóg, który może stwarzać fałszywy obraz rzeczywistości.
>Wątpienie jest aktem myślenia. Nie można zakwestionować faktu istnienia myśli:
>ego cogito - ja myślę; ego sum - ja istnieję. Cogito ergo sum - myślę, więc jestem. Wątpiąc musisz istnieć, nie można podważać swojego istnienia i istnienia myśli.
>
>18. Na czym polega rewolucja kartezjańska w filozofii. Jakie wiąże się z nią konsekwencje. Na czym polega problem ciała i umysłu i jakie są stanowiska w tej sprawie.
>Rewolucja kartezjańska: przecięcie świata na dwie realności - cogito i świat zewnętrzny, zmiana układu odniesienia - przenosi układ odniesienia ze świata do cogito. Spowodowało to pojawienie się pewnych problemów:
>( czy istnieje świat zewnętrzny
>( czy świat tłumaczy się przez rzeczy materialne czy przez cogito
>( w jaki sposób przedmioty zewnętrzne wpływają na nasz umysł.
>( mind/body problem - gdzie jest człowiek? Są trzy rozstrzygnięcia: umysł działa na ciało i odwrotnie (interakcjonizm); drogi umysłu i ciała nie krzyżują się (paralelizm psychofizyczny); psychika nie wpływa na ciał, ciało nie wpływa na psychikę (okazjonalizm).
>
>19. Podstawowa formuła empiryzmu: nie ma niczego w umyśle, czego nie byłoby w zmysłach - wnioski. Krytyka substancji i przyczynowości. Czym są tzw. jakości pierwotne i wtórne.
>Nihil est in intellectu, guod non privus in sensu - tyle mamy wiedzy ile mamy doświadczenia. Nie ma wiedzy ani ideii wrodzonych Tezy potwierdzane są bezpośrednio przez to, co wiemy na podstawie badań. Cała wiedza pochodzi z doświadczenia i jest przez doświadczenie potwierdzana.
>Krytyka podstawowych dla metafizyki pojęć - przyczynowości i substancji. Jeżeli doświadczenie sięga jakości, to nie sięga substancji, więc substancja jest fikcją, bo nie można do niej dotrzeć zmysłami. Nie ma przyczyny ani skutku, jest tylko następstwo w czasie.
>( jakości pierwotne: obiektywne np. wielkość, kształt, ruch, spoczynek, liczba. Odbieramy je wieloma zmysłami.
>( jakości wtórne: subiektywne np. brawa, dźwięk, smak, zapach, twardość, miękkość.
>Berkeley mówi natomiast, że również jakości pierwotne są subiektywne, ponieważ występują wspólnie z wtórnymi, są wtórnym doświadczeniem.
>
>20. Dlaczego etyką empiryzmu stał się utylitaryzm. Co głosi utylitaryzm. Jakie są wobec niego główne zarzuty.
>Utylitaryzm głosił maksimum dobra dla maksimum ludzi. Empiryści chcieli ustalić empiryczne podstawy etyki. Utylitaryzm usuwał problem moralności w działaniu.
>
>21. Na czym polega istota przewrotu w filozofii, jakiego dokonuje Kant. Jakie były następstwa. Jak do niego doszło. Czym są sądy syntetyczne apriori.
>Kant postawił nowe, fundamentalne dla filozofii pytanie: Jak na podstawie przedstawień możemy wiedzieć cokolwiek o rzeczach? Badania mające odnaleźć warunki przekraczające granice podmiotu poznającego i odnoszące się do przedmiotów poznania nazwał badaniami transcendentalnymi. Aby rozwiązać zagadnienie możliwości poznania przeprowadził analizę sądów. Podzielił je według pochodzenia i zawartości:
>( a priori (z tego, co pierwsze) - pochodzące z umysłu i cechujące się koniecznością i powszechnością, powszechnie ważne.
>( a posteriori - uzyskane na podstawie doświadczeń ale niekonieczne i niepewne.
>( analityczne - wypowiadające w orzeczeniu tylko to, co jest zawarte w podmiocie. Prawdziwe na mocy słów, z których są zbudowane.
>( syntetyczne - wypowiadające coś, czego nie da się wyprowadzić z definicji. Stwierdzają nowe cechy przedmiotu.
>Nie podlega dyskusji istnienie sądów syntetycznych a posterori i analitycznych a priori. Ale czy możliwe są sądy syntetyczne a priori? Według Kanta są one możliwe dzięki temu, że czas i przestrzeń nie są przedmiotami, lecz istnieją subiektywnie. Poszerzają naszą wiedzę o informacje, które nie są zawarte ani w doświadczeniu ani w pojęciu, a zarazem cechują się koniecznością i pewnością. Z takich sądów zbudowana jest matematyka i czyste przyrodoznawstwo.
>
>22. Jakie są konieczne warunki moralności według Kanta. Czym jest moralność. Co głosi i czemu służy imperatyw kategoryczny. Dlaczego etykę Kanta nazywa się deontologiczną.
>Moralność to obowiązek. Konieczne warunki moralności to: wolność - czyni moralność sensowną, dusza - nikt nie może się w pełni zrealizować na tym świecie i Bóg - by zapewnić sprawiedliwość. Moralność musi być uniwersalna. Imperatyw kategoryczny (rozkaz bezwarunkowy) głosi: postępuj zawsze wedle takiej zasady, co do której mógłbyś chcieć, aby stała się zasadą postępowania wszystkich. W innym sformułowaniu głosi: postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym nie służyła za środek, lecz zawsze była celem. Przeciwstawia naturalne skłonności obowiązkowi. Jest on konieczny i powszechny a polega na podporządkowaniu się prawu moralnemu.
>
>23. Jaki schemat rozwoju nauki proponuje Karl Popper. Na czym polega jego teoria trzech światów.
>P1 - problem TT - proponowana hipoteza EE - musi posiadać test próby hipotezy P2 - dokonanie eliminacji błędów EE kolejne problemy......
>Nauka zaczyna się od problemu, a nie od doświadczenia (doświadczenie nie odgrywa istotnej roli). Rozstrzygnięcie problemu daje nowe problemy. Nie wyczerpują się pytania.
>Są trzy światy:
>1. rzeczy i zjawisk - fizyka, chemia, biologia, przyroda, to, co możemy zaobserwować.
>2. prywatny, naszej psychiki i świadomości.
>3. techniki, dzieł sztuki i nauki.
>Światy istnieją dzięki temu, że istniejemy my wszyscy.
>

1. Czym jest filozofia. Jakie główne działy składają się na filozofię. Jakie funkcje pełni filozofia.

fileosophia – miłuję, dążę do mądrości, wiedzy. Wymyślenie tej nazwy przypisuje się Pitagorasowi. Początkowo filozofia obejmowała wszelką wiedzę. W czasach Arystotelesa zaczął się proces wyodrębniania nauk szczegółowych. Filozofia pozostała przy najogólniejszych, najbardziej podstawowych problemach dotyczących świata, człowieka i poznania. Współcześnie wyróżnia się następujące działy filozofii:

 ontologię – teoria bytu, metafizyka. Stawia zagadnienia natury bytu, przysługujących mu właściwości, jego struktury, ilości bytów oraz ich relacji do siebie, zmienności bytu, a także stosunku bytu do świadomości.

 epistemologię – teoria poznania, gnoseologia. Analizuje pochodzenie poznania, sposoby zdobywania wiedzy, możliwości poznawcze.

 antropologię filozoficzną – filozoficzna koncepcja człowieka. W jej ramach dąży się do odpowiedzi na pytanie: kim jest człowiek, jaka jest jego struktura. Stawiane są też zagadnienia miejsca człowieka w przyrodzie, stosunku jedności do zbiorowości, szczęści i sensu życia.

 filozofię społeczną- rozpatruje problem natury zmian w życiu zbiorowym, funkcjonowanie społeczeństwa.

 etykę – filozofię moralności. Zajmuje się postępowaniem człowieka z uwagi na realizację dobra i zła.

 estetykę – teorię dotyczącą takich wartości jak piękno, wdzięk, brzydota, komizm itd. Analizowane są przedmioty będące nośnikami tych wartości.

 aksjologię – wiedzę o wartościach. Zmierza do wyjaśnienia, czym są wartości, jakie są ich typy, jakie relacje zachodzą między nimi a w szczególności jaka jest ich hierarchia.

 

2. Dlaczego filozofia powstała w starożytnej Grecji. Jakie były historyczne i kulturowe okoliczności tego wydarzenia.

Powstanie filozofii w starożytnej Grecji znajdowało teoretyczną podstawę w wierzeniach religijnych, umiejętnościach praktycznych i regułach życiowych. Filozofia podjęła i rozwinęła problemy postawione w ramach religijno-moralnych rozważań o sprawiedliwości i duszy, oraz w ramach reigijno- poznawczych mitów traktujących o powstaniu świata. Filozofia nawiązała także do umiejętności praktycznych, które Grecy posiadali: mierzenie przestrzeni, nawigacja, prowadzenie rachunków, mierzenie. Pojawiło się dążenie do wytłumaczenia, dlaczego zachodzą określone zjawiska. W IV i V wieku demokracja ateńska osiągnęła szczyt. Rozpadł się mit: filozofia, sztuka, nauka, ideologia, religia zaczęły żyć własnym życiem.

Pierwsze koncepcje filozoficzne pojawiły się we wschodnich koloniach greckich – Milet, Efez, Abdera - około VII/VI wieku pne. Następnie w koloniach zachodnich – południe Italii, Kroton, Elea. Najpóźniej w Grecji kontynentalnej.

 

3. Czym jest arche. Jakie stanowiska pojawiły się w odpowiedzi na to pytanie. Na czym polegała osobliwość stanowiska Heraklita i Pitagorejczyków.

Arche – początek, zasada świata. Pytanie, czy istnieje jakiś rodzaj materii, z której bierze się wszechświat. Termin „arche” wprowadził Anaksymander. Odpowiedzi na pytanie o arche:

 Tales z Miletu – wskazuje wodę jako pierwotny, podstawowy element, z którego wyłoniła się przyroda. Twierdził, że jest ona życiodajna. Najwyższą formą istnienia przyrody jest życie, warunkiem istnienia życia jest wilgoć.

 Anaksymander – doszedł do wniosku, że zmienne zjawiska posiadają stałą naturę. Zasadą świata jest bezkres (apeiron). Jest bez struktury i bez jakości, niewyczerpalny, można z niego stworzyć wszystko. Bezpostaciowa i bezjakościowa zasada zawierająca w sobie wszystko pozwalała zrozumieć wszechobejmującą zmienność świata oraz występowanie przeciwieństw. Kształtowane się przyrody polegało na utracie nieokreśloności. Powstawanie żywiołów było interpretowane jako wyodrębnianie się i konkretyzowanie przeciwieństw.

 Anaksymenes – arche to powietrze. Jest go nieskończenie wiele i jest bez jakości. Chciał połączyć teorię Talesa i Anaksymandra.

 Heraklit z Efezu – wskazywał na ogień. Świat istnieje odwiecznie jako ogień w różnych fazach nieustających zmian. Właśnie zmienność uznawał za zasadniczą właściwość świata. „Wszystko płynie” – ogień zmienia się w powietrze, powietrze w wodę, woda w ziemię i następuje ruch powrotny. W przyrodzie nie ma nic trwałego: nie ma bytu, jest tylko stawanie się. Zasada świata kieruje się rozumnością.

 Pitagorejczycy – zasadą wszechświata jest liczba. Po raz pierwszy język matematyki został użyty do opisu przyrody. „Świat to geometria ubrana w cielesność”. Po raz pierwszy mówią o archai – zasadach.

 Empedokles – świat wyłania się z czterech żywiołów: ziemi, wody, powietrza i ognia.

 Anaksadoras – istnieje nieskończona ilość zarodków. O kształcie i istocie decyduje proporcja tych zarodków.

 Demokryt – świat powstał z atomów i próżni różniących się wielkością, położeniem i kształtem. Nic nie dzieje się bez przyczyny, lecz wszystko z jakiejś racji.

 

 

4. Kim byli Sofiści. Jakie nowe idee wnieśli do filozofii. Czym jest arete. Jak rozumiesz formułę Protagorasa: homo mensura.

Sofiści byli wędrownymi nauczycielami nauczającymi za pieniądze czytania, pisania, języka, retoryki, dialektyki, rachunków i elementów prawa. Najbardziej znani to: Protagoras, Gorgiasz, Prodyk, Hippiasz. Pierwsi intelektualiści. Wystąpili przeciwko niewolnictwu. Głoszą relatywizm wszystkiego.

Odkryli kulturę, świat kultury, świat ludzki. Odkryli konflikt między kulturą a przyrodą. Przyroda kształtuje nas jedynie jako istoty człekokształtne, kultura tworzy z nas ludzi. Człowiek jest rozdarty między naturą i kulturą. W naturze wszyscy rodzą się równi, w kulturze jedni stają się barbarzyńcami, inni niewolnikami, jeszcze inni właścicielami niewolników. Człowiek jest skazany na rozdarcie, ponieważ istnieje w dwóch światach.

Arete to cnota, dzielność, wartość wprowadzona w życie. Ukształtowanie człowieka jako istoty wartościowej.

Protagoras z Abdery jest autorem formuły homo mensura – człowiek jest miarą wszechrzeczy. Z jednej strony wznosi ona człowieka- antropocentryzm, z drugiej głosi relatywizm wartości oznaczający koniec wartości ogólnych i kultury.

 

5. Jakie aporie podnosi szkoła eleatów, a jakie szkoła megarejska. Co sadzi się obecnie o paradoksach obu tych szkół.

Aporia – łamigłówka intelektualna, zagadka.

 Szkoła eleacka (elejska) – za właściwego twórcę uznaje się Parmenidesa z Elei. Nadał on doktrynie Ksenofanesa postać, rozwinął ją w teorię bytu i poznania.

Parmenides mówił, że byt jest, a niebytu nie ma. Byt nie może mieć początku ani końca, musi być jeden jedyny i ciągły, nie może się zmieniać. Wyprowadził paradoks, że ruch jest tylko złudzeniem zmysłów, jest niemożliwy logicznie.

Zenon z Elei sformułował cztery argumenty przeciwko ruchowi:

1. dychtomia (podział na dwoje, dwie części): Przedmiot, gdy znajduje się w ruchu i ma przebyć jakąś drogę, musi przebyć najpierw połowę tej drogi, potem połowę drogi pozostałej, potem połowę reszty i tak w nieskończoność. Przedmiot musi przejść zawsze nieskończoną ilość odcinków, a nie może tego zrobić w skończonym czasie, więc ruch jest niemożliwy. Ruch nie może się ani zacząć ani skończyć.

2. Achilles i żółw: jeżeli żółwia puścimy przodem, to Achilles nigdy go nie dogoni, musi bowiem dojść najpierw do miejsca, z którego wyszedł żółw, tez zaś posunął się naprzód i tak bez końca.

3. strzała: lecąca od punktu A do B strzała w każdej chwili swojego lotu jest w jakimś miejscu, w określonym punkcie przestrzeni. W tym punkcie spoczywa, a jeżeli spoczywa, to nie może się poruszać.

4. stadion (grecka miara długości)

Argumenty te są oparte na błędach: Zenon inaczej traktuje czas, a inaczej przestrzeń; wyznaczył tylko jeden stosunek strzały do odcinka AB, a może być ich kilka (opuszczanie, wkraczanie, spoczywanie, mijanie); stosuje różne układy odniesienia; sumował punkty i momenty, a można je tylko całkować; z części nieciągłyh chciał stworzyć wartości ciągłe.

 Szkoła megarejska – została założona przez Eukidlesa. Główne paradoksy sformułował Eubulides:

1. łysy: „od kiedy człowiek staje się łysy?”. Dotyczy nieostrości pojęć i nazw, ich wieloznaczności. Aby tego uniknąć stosuje się umowy, rozwiązania czasownikowe.

2. kłamca: jeżeli kłamca mówi, że kłamie, to zarazem kłamie i nie kłamie. Paradoks jest oparty na błędzie logicznym: zdania, które stwierdzają własną nieprawdę nie są zdaniami logicznymi. Pomieszanie poziomu podmiotowego języka i metajęzyka.

3. rogacz: „to, czego nie straciłeś to masz”. Zakłada dwa rozumienia negacji.

4. Orestes i Elektra: zdania intencjonalne – zmieniają wartość logiczną w zależności od użytego określenia danego słowa.

 

6. Kim był Sokrates. Jak można określić rolę i miejsce tej postaci w dziejach.

Sokrates żył w latach 469-399 pne. Syn rzeźbiarza i położnej; obywatel Aten. Podobnie jak sofiści nauczał, jednak nie pobierał żadnych opłat. Praktykował metodę dochodzenia do prawdy poprzez dyskusję. Krytykował ustrój demokratyczny, nie angażował się w działalność publiczną. Zadanie filozofii upatrywał w dochodzeniu do wiedzy o życiu ludzkim Nie pisał swych dzieł, dowiadujemy się o nim głównie z pism Platona i Ksenofonta. Towarzyszył mu daimonion (duch opiekuńczy), który zabraniał mu niektórych rzeczy, nigdy nie doradzał niczego. Został bezpodstawnie oskarżony o nie uznawanie bogów państwowych, demoralizację młodzieży. Został skazany na karę śmierci przez wypicie cykuty.

Widziano w nim ideał filozofa.

Sokratesa porównuje się do Jezusa z Nazaretu: nie pisał z wyboru, umiera z prawomocnego wyroku sądowego postawionego na podstawie zarzutów politycznych, ideologicznych, głosił nowe idee.

 

 

 

7. Dlaczego Sokratesa nazywamy twórcą etyki. Jakie treści etyczne głosił. Jak rozumie się formułę: lepiej krzywd doznawać niż krzywdy wyrządzać. Jakimi argumentami można ją wesprzeć.

Poglądy etyczne i metaetczne Sokratesa:

1. zasada moralizmu – wartości etyczne, moralne są najważniejsze. Cnoty moralne preferował ponad wszystkie inne.

2. zasada absolutyzmu – wartości etyczne są stałe, niezmienne.

3. intelektualizm etyczny – wystarczy wiedzieć, co jest dobre, aby być dobrym. Uznał rozum za jedyne źródło poznania etycznego.

System etyczny:

1. Największym złem jest krzywda. Krzywda to zaprzeczenie sprawiedliwości. Definiuje to, co dla człowieka jest zagrożeniem, a nie to, co jest dobrem.

2. Lepiej jest krzywd doznawać, niż krzywdy wyrządzać. Lepiej, czyli pożyteczniej – odnosi się do wartości poza etycznych.

3. Lepiej jest ponieść karę, niż kary nie ponieść. Zasłużonych trzeba nagradzać, winnych karać.

Etyka Sokratesa wzywa do walki z krzywdą. Ustanawia pewne minimum etyczne (nie krzywdzić). Ma charakter bezwarunkowy. Widoczne jest podobieństwo do etyki Dekalogu.

 

8. Na czym polega podstawowy pomysł filozoficzny Platona. Scharakteryzuj teorię świata idealnego. Jak wiąże się to z teorią i koncepcją duszy i wiedzy ludzkiej. W jakim celu wprowadził teorię idei.

Stworzył paradygmat filozofowania – świat nie jest zamknięty. Świat nie jest ani samowystarczalny ani samowyjaśnialny. Platon odsyła do świata idealnego. Świat idealny nie jest ani psychiczny ani fizyczny. Zawiera gatunki i rodzaje, liczby i figury geometryczne oraz wartości.. Świat idealny odbija swoją strukturę na świecie rzeczywistym.

 koncepcja duszy ludzkiej - dusza nie ma żadnych części, jest prosta i nie może umrzeć, bo nie ma się na co rozłożyć. W wiedzy jest zapisana cała wiedza. Nabyła ona całą wiedzę obcując ze światem idealnym. Platon wierzył w wędrówkę dusz. Dusza krąży między światem idealnym w realnym.

 koncepcja wiedzy ludzkiej – wierzył, że wiedza jest wrodzona (natywizm). Można ją wydobyć przy pomocy pytań lub kontaktu zmysłowego ze światem.

Idee są to przedmioty pojęć ogólnych, stałe, niepodzielne, niezmienne, wieczne, niematerialne, obiektywne. Na czele stoi idea dobra – piękna. Są one wzorem konkretnych rzeczy.

 

9. Przedstaw polityczne i społeczne poglądy Platona, które składają się na jego utopię. Jak określamy dzisiaj tego rodzaju poglądy.

Koncepcja państwa Platona: społeczeństwo dzieli się na trzy warstwy – filozofów (rządzących); wojowników, żołnierzy; rolników, rzemieślników. Przekreśla własność prywatną i osobistą nawet osób rządzących. Nie ma rodziny ani małżeństwa. Określa granice ojcostwa (25-55 lat) i macierzyństwa (20-45 lat). Dzieci są wychowywane przez państwo. Wypędza poetów, ponieważ mogą oni oddziaływać na społeczeństwo, a to może robić tylko państwo.

Celem tej ideologii jest zapewnienie absolutnej pozycji państwu. Jest to system totalitarny (od totus – całość).

 

10. Na czym polega hylemorfizm u Arystotelesa. Omów znaczenie i zastosowanie tej zasady w jego teorii duszy i wiedzy ludzkiej.

Hylemorfizm: hyle- materia + morfe- forma tworzą razem substancję. Idea zakłada dwoistość, nie istnienie oddzielnie tych dwóch składników, ważniejsza jest forma niż materia. Z materii można zrobić wszystko, jest ona nieokreślona. Forma różnicuje świat, jest niematerialna, ogólna. Materia musi być wieczna. Zmiana polega na tym, że dana rzecz traci jedną formę a nabywa inną. Forma oznacza zasadę świata i tylko ona jest przedmiotem poznania. Czysta forma wprawiła świat w ruch.

 koncepcja duszy – dusza jest formą ciała organicznego, jest wszystkim. Dusza jest formą, forma jest gatunkiem, czyli dusza jest gatunkiem, nie może więc być indywidualna. Składa się z części czynnej i biernej.

 koncepcja wiedzy - poznajemy tylko formę, materia jest niezmienna. Formę poznajemy wyciągając ją zmysłami z konkretnego przedmiotu i przekazując do umysłu biernego, aby ją zindywidualizować. Umysł jest formą pasującą do wszystkich form.

 

11. Co głosi Arystoteles w zakresie etyki. Omów teorię cnót. Co jest dobrem najwyższym. Zasada złotego środka.

„Etyka nikomahejska” „Etyka endemejska” „Wielka etyka”.

Arystoteles poszukiwał odpowiedzi na pytanie o szczęśliwe życie. Dobrem najwyższym jest eudajmonia – szczęście polegające na doskonałym, optymalnym życiu, które może się realizować w różnych dziedzinach działalności.

Podzielił cnoty, dobra i wartości:

 9 cnót intelektualnych: mądrość jako cnota naczelna

 12 cnót moralnych, praktycznych: cnotą naczelną jest przyjaźń, nabywamy je na drodze wychowania. Właściwy wybór polega na zachowaniu złotego środka pomiędzy skrajnościami. „idź środkiem, unikaj skrajności”.

Podział na dwa rodzaje cnót wywodzi się stąd, że człowiek jest dwoisty – rozumny i polityczny.

 

12. Jaki program etyczny głoszą Stoicy. Jaki program etyczny głosi Epikur. Wskaż podobieństwa i różnice.

 Stoicy - twórcą szkoły jest Zenon z Kitionu, największymi przedstawicielami byli: Chryzop, Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz. Etyka to:

1. stosunek do świta zewnętrznego – uniezależnienie się od świata, pozbawienie wszystkiego, co zewnętrzne wartości.

2. stosunek do innych ludzi – zasada wyrównawcza, wyrównanie emocjonalnego stosunku do innych ludzi.

3. stosunek do samych siebie – są cztery afekty: zazdrość, pożądliwość, lęk/strach, smutek. Afekty są chorobami duszy.

 Epikur – najwyższym dobrem jest szczęście. Może być pozytywne – dążenie do zaspokojenia potrzeb, nie osiągnie się go nigdy; lub negatywne – brak cierpienia. Cnota pozwala zachować równowagę. Rozum pozwala dokonywać właściwych wyborów i rozpraszać lęki i przesądy przed:

 cierpieniem – gorszy jest lęk przed nim niż samo cierpienie. Jeżeli cierpienie jest intensywne to nie będzie trwać długo, jeżeli trwa długo, to można je przezwyciężyć.

 bogami – bogowie nie mieszają się w nasze sprawy i nie mogą nic zmieniać w świecie ludzkim. Człowiek jest pozostawiony sam sobie.

 śmiercią – śmierć jest elementem świadomości człowieka, przyjdzie ona w swoim czasie i nie można się zadręczać myślą o niej.

 nie osiągnięciem szczęścia – sami jesteśmy wrogami swojego szczęścia.

 

13. Co głosi św. Augustyn na temat Boga, duszy i wiedzy. Na czym polega teoria iluminacji.

Bóg jest osobą. Stwarza świat z nicości (kreacjonizm). Stwarza świat według idei platońskich. Augustyn przenosi idee Platona do umysłu Boga. Prymat Boga nad stworzeniem. Między Bogiem a światem jest przepaść nieskończona. Bóg jest najważniejszym przedmiotem poznania; przyczyną wszelkiego bytu, zarówno jego powstania jak i przemian; najwyższym dobrem i przyczyną dobra; najwyższym bytem.

Bóg stwarza duszę. Ma ona prymat nad ciałem. Dusza jest substancją samoistną. Znamy ją lepiej niż ciało. Należy bardziej o nią dbać.

Augustyn opowiada się za wrodzonością wiedzy.

Iluminacja (oświecenie) – Bóg dzieli się częścią swoich prawd, wyposaża duszę w pewien zasób prawd podstawowych. Naturalne oświecenie umysłu przez światło Boga, dzięki czemu człowiek jest zdolny do poznania niezmiennych i koniecznych prawd umysłowych nie pochodzących z doświadczenia zmysłowego i uzyskuje pojęcia takie jak miłość, sprawiedliwość.

 

14. Jak rozumiesz formułę św. Augustyna: zło jest brakiem dobra. Jakie kłopoty ta formuła usuwa, jakie nastręcza.

Zło nie istnieje, realnie istnieje tylko dobro, zło jest jego brakiem i pochodzi od człowieka. Bóg nie mógłby stworzyć zła. Jest to prywacyjna, negatywna koncepcja zła. Koncepcja została odrzucona przez kościół, ponieważ nie ma w niej miejsca dla szatana.

 

15. Jak ujmuje św. Tomasz z Akwinu stosunek wiary i rozumu. Jakie są inne stanowiska w tej sprawie.

Poruszył temat gdzie kończy się rozum a zaczyna wiara i odwrotnie. Wiara to treści oparte na objawieniu, ich sercem są dogmaty, natomiast rozum to nauka i doświadczenie. Nie ma między nimi sprzeczności, uzupełniają się one.

 

 

wiara rozum

 

Bóg i dusza

 

Inne teorie na ten temat mówią o tożsamości wiary i rozumu lub o ich rozdzielności.

 

16. Dlaczego dowody Tomasza z Akwinu na istnienie Boga nazywamy kosmologicznymi. Wymień je i omów jeden z nich.

Dowody na istnienie Boga opierają się na założeniu, że musi być pierwsza przyczyna. Dowody na istnienie Boga:

1. z ruchu - wszystko, co się porusza jest przez coś innego poruszane. W łańcuchu bytów poruszających się i poruszanych nie można cofać się w nieskończoność. Musi istnieć pierwszy poruszyciel wszystkiego – Bóg.

2. z przypadku i konieczności – wszystko co jest mogło być lub nie być. Musi istnieć byt konieczny – Bóg.

3. z przyczyny – musi istnieć pierwsza przyczyna – Bóg.

4. ze stopni doskonałości – istnieją byty mniej lub bardziej doskonałe. Musi istnieć byt najdoskonalszy – Bóg.

5. z celowości – wszystko ma zmierzać do jakiegoś celu. Celem najwyższym jest Bóg – Gubernator Mundi.

 

17. Jak Kartezjusz doszedł do swej filozofii. Jaki program metodologiczny głosi. Dlaczego postanawia wątpić i jakie motywy wątpienia podaje. Formuła: Cogito ergo sum.

W czasie wojny 30-to letniej miał trzy sny – wielki wiatr, uderzenie gromu i antologia pism poetyckich.

Punktem wyjścia jego filozofii był program metodologiczny matematyki uniwersalnej (mathesis universalis), matematycznej wiedzy. Postanowił znaleźć aksjomat. Postanowił wątpić we wszystko. Jeżeli coś oprze się wątpieniu będzie aksjomatem. Trzy powody wątpienia:

 złudzenia zmysłowe – odmawia zmysłom wiarygodności, świat nie jest taki, jakim go widzimy.

 sen i jawa – sny nie odpowiadają rzeczywistości, rzeczywistość może być tylko snem – świata nie ma.

 demon lub złośliwy demon – antyBóg, który może stwarzać fałszywy obraz rzeczywistości.

Wątpienie jest aktem myślenia. Nie można zakwestionować faktu istnienia myśli:

ego cogito – ja myślę; ego sum – ja istnieję. Cogito ergo sum – myślę, więc jestem. Wątpiąc musisz istnieć, nie można podważać swojego istnienia i istnienia myśli.

 

18. Na czym polega rewolucja kartezjańska w filozofii. Jakie wiąże się z nią konsekwencje. Na czym polega problem ciała i umysłu i jakie są stanowiska w tej sprawie.

Rewolucja kartezjańska: przecięcie świata na dwie realności – cogito i świat zewnętrzny, zmiana układu odniesienia – przenosi układ odniesienia ze świata do cogito. Spowodowało to pojawienie się pewnych problemów:

 czy istnieje świat zewnętrzny

 czy świat tłumaczy się przez rzeczy materialne czy przez cogito

 w jaki sposób przedmioty zewnętrzne wpływają na nasz umysł.

 mind/body problem – gdzie jest człowiek? Są trzy rozstrzygnięcia: umysł działa na ciało i odwrotnie (interakcjonizm); drogi umysłu i ciała nie krzyżują się (paralelizm psychofizyczny); psychika nie wpływa na ciał, ciało nie wpływa na psychikę (okazjonalizm).

 

19. Podstawowa formuła empiryzmu: nie ma niczego w umyśle, czego nie byłoby w zmysłach – wnioski. Krytyka substancji i przyczynowości. Czym są tzw. jakości pierwotne i wtórne.

Nihil est in intellectu, guod non privus in sensu – tyle mamy wiedzy ile mamy doświadczenia. Nie ma wiedzy ani ideii wrodzonych Tezy potwierdzane są bezpośrednio przez to, co wiemy na podstawie badań. Cała wiedza pochodzi z doświadczenia i jest przez doświadczenie potwierdzana.

Krytyka podstawowych dla metafizyki pojęć – przyczynowości i substancji. Jeżeli doświadczenie sięga jakości, to nie sięga substancji, więc substancja jest fikcją, bo nie można do niej dotrzeć zmysłami. Nie ma przyczyny ani skutku, jest tylko następstwo w czasie.

 jakości pierwotne: obiektywne np. wielkość, kształt, ruch, spoczynek, liczba. Odbieramy je wieloma zmysłami.

 jakości wtórne: subiektywne np. brawa, dźwięk, smak, zapach, twardość, miękkość.

Berkeley mówi natomiast, że również jakości pierwotne są subiektywne, ponieważ występują wspólnie z wtórnymi, są wtórnym doświadczeniem.

 

20. Dlaczego etyką empiryzmu stał się utylitaryzm. Co głosi utylitaryzm. Jakie są wobec niego główne zarzuty.

Utylitaryzm głosił maksimum dobra dla maksimum ludzi. Empiryści chcieli ustalić empiryczne podstawy etyki. Utylitaryzm usuwał problem moralności w działaniu.

 

21. Na czym polega istota przewrotu w filozofii, jakiego dokonuje Kant. Jakie były następstwa. Jak do niego doszło. Czym są sądy syntetyczne apriori.

Kant postawił nowe, fundamentalne dla filozofii pytanie: Jak na podstawie przedstawień możemy wiedzieć cokolwiek o rzeczach? Badania mające odnaleźć warunki przekraczające granice podmiotu poznającego i odnoszące się do przedmiotów poznania nazwał badaniami transcendentalnymi. Aby rozwiązać zagadnienie możliwości poznania przeprowadził analizę sądów. Podzielił je według pochodzenia i zawartości:

 a priori (z tego, co pierwsze) – pochodzące z umysłu i cechujące się koniecznością i powszechnością, powszechnie ważne.

 a posteriori – uzyskane na podstawie doświadczeń ale niekonieczne i niepewne.

 analityczne – wypowiadające w orzeczeniu tylko to, co jest zawarte w podmiocie. Prawdziwe na mocy słów, z których są zbudowane.

 syntetyczne – wypowiadające coś, czego nie da się wyprowadzić z definicji. Stwierdzają nowe cechy przedmiotu.

Nie podlega dyskusji istnienie sądów syntetycznych a posterori i analitycznych a priori. Ale czy możliwe są sądy syntetyczne a priori? Według Kanta są one możliwe dzięki temu, że czas i przestrzeń nie są przedmiotami, lecz istnieją subiektywnie. Poszerzają naszą wiedzę o informacje, które nie są zawarte ani w doświadczeniu ani w pojęciu, a zarazem cechują się koniecznością i pewnością. Z takich sądów zbudowana jest matematyka i czyste przyrodoznawstwo.

 

22. Jakie są konieczne warunki moralności według Kanta. Czym jest moralność. Co głosi i czemu służy imperatyw kategoryczny. Dlaczego etykę Kanta nazywa się deontologiczną.

Moralność to obowiązek. Konieczne warunki moralności to: wolność – czyni moralność sensowną, dusza – nikt nie może się w pełni zrealizować na tym świecie i Bóg – by zapewnić sprawiedliwość. Moralność musi być uniwersalna. Imperatyw kategoryczny (rozkaz bezwarunkowy) głosi: postępuj zawsze wedle takiej zasady, co do której mógłbyś chcieć, aby stała się zasadą postępowania wszystkich. W innym sformułowaniu głosi: postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym nie służyła za środek, lecz zawsze była celem. Przeciwstawia naturalne skłonności obowiązkowi. Jest on konieczny i powszechny a polega na podporządkowaniu się prawu moralnemu.

 

23. Jaki schemat rozwoju nauki proponuje Karl Popper. Na czym polega jego teoria trzech światów.

P1 – problem TT – proponowana hipoteza EE – musi posiadać test próby hipotezy P2 – dokonanie eliminacji błędów EE kolejne problemy......

Nauka zaczyna się od problemu, a nie od doświadczenia (doświadczenie nie odgrywa istotnej roli). Rozstrzygnięcie problemu daje nowe problemy. Nie wyczerpują się pytania.

Są trzy światy:

1. 1.       rzeczy i zjawisk – fizyka, chemia, biologia, przyroda, to, co możemy zaobserwować.

2. 2.       prywatny, naszej psychiki i świadomości.

3. 3.       techniki, dzieł sztuki i nauki.

Światy istnieją dzięki temu, że istniejemy my wszyscy