Europejski Fundusz społeczny

1. Informacje Podstawowe
Europejski Fundusz Społeczny (EFS), powołany do życia w 1957 roku, jest jednym z trzech funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Fundusz jest instrumentem współfinansującym działania krajów członkowskich w dziedzinie polityki zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich. Inwestuje w rozwój kwalifikacji obywateli Unii Europejskiej i zwiększenie ich szans na aktywne uczestnictwo w rynku pracy. Działania EFS, tak jak pozostałych funduszy strukturalnych, służą również promocji spójności społeczno-gospodarczej UE - stąd koncentracja na najbiedniejszych regionach (tzw. cel 1 polityki strukturalnej UE).

Inwestycje EFS są ściśle powiązane z celami Europejskiej Strategii Zatrudnienia: wspieraniem zdolności osób do znalezienia i zachowania pracy, wspieraniem rozwoju przedsiębiorczości, wspieraniem zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstw oraz promocją równości szans na rynku pracy.

Ze środków EFS współfinansowane są projekty zawarte w wieloletnich programach operacyjnych, służące celom opisanym poniżej. Projekty dotyczą przede wszystkim świadczenia usług dla osób. Mogą jednak dotyczyć również rozwoju systemów i instytucji polityki rynku pracy (tzw. wsparcie dla systemów).

2. Obszary i instrumenty wsparcia EFS

Cele, jak również zasady działania EFS zostały ujęte w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady z 12 lipca 1999 roku w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego (1784/ 1999/ WE).

PIĘĆ OBSZARÓW WSPARCIA EFS (usługi dla osób): · aktywizacja zawodowa bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem · przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu · kształcenie ustawiczne · doskonalenie kadr gospodarki i rozwój przedsiębiorczości · aktywizacja zawodowa kobiet

Inne cele i instrumenty EFS: · działania na rzecz systemów · lokalne porozumienia na rzecz zatrudnienia · Inicjatywa Wspólnotowa "EQUAL" · pomoc techniczna i promocja

2.1. Pięć obszarów wsparcia (usługi dla osób)

2.1.1.Aktywizacja zawodowa bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem

Projekty w tej dziedzinie to przede wszystkim usługi doradczo-szkoleniowe dla osób bezrobotnych służące ich ponownej integracji z rynkiem pracy: informacja zawodowa, doradztwo i poradnictwo, pośrednictwo pracy, szkolenia i przekwalifikowania, staże i praktyki zawodowe. Ważny jest zintegrowany charakter usług oraz kompleksowa (obejmująca różne instrumenty) i zindywidualizowana pomoc dla beneficjentów.

Szczególnie istotna jest pomoc dla długotrwale bezrobotnych oraz młodzieży (przeciwdziałanie bezrobociu, ułatwienie przejścia pomiędzy szkołą a rynkiem pracy).

2.1.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu
Projekty aktywizacji społeczno-zawodowej w tej dziedzinie dotyczą grup, które w szczególny sposób narażone są na wykluczenie z rynku pracy i życia społecznego. W większości krajów członkowskich dotyczą one np. osób niepełnosprawnych, mniejszości etnicznych i imigrantów oraz byłych więźniów.

2.1.3. Kształcenie ustawiczne
Projekty służyć mają doskonaleniu umiejętności zawodowych i kwalifikacji osób, zwiększeniu ich szans na zachowanie pracy, znalezienie nowej pracy (mobilności) - utrzymaniu ich zdolności do bycia zatrudnionym na ciągle zmieniającym się rynku pracy.

W ramach tego priorytetu wspierane są także projekty służące uzupełnianiu braków w dziedzinie tzw. podstawowych umiejętności - zwłaszcza wśród młodzieży. Projekty dotyczyć mogą także systemu szkolnego - zwłaszcza szkół zawodowych.

2.1.4.Doskonalenie kadr gospodarki i rozwój przedsiębiorczości
Doskonalenie kadr gospodarki oznacza pomoc dla przedsiębiorstw (zwłaszcza małych i średnich) w ich wysiłkach na rzecz dostosowania kwalifikacji pracowników do potrzeb rynku i technologii. Projekty w tej dziedzinie służyć mają, poprzez doskonalenie umiejętności kadr, zwiększeniu konkurencyjności przedsiębiorstw a tym samym: zachowaniu istniejących miejsc pracy. Służyć mają także ułatwieniu transferu technologii do przedsiębiorstw, wzrostowi innowacyjności przedsiębiorstw. Finansowane mogą być więc również studia podyplomowe i inne formy doskonalenia zawodowego pracowników instytucji naukowo-badawczych.

Inwestycje EFS w powyższej dziedzinie powinny być ściśle powiązane z innymi projektami na rzecz rozwoju gospodarczego, np. finansowanymi ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Projekty dotyczące "rozwoju przedsiębiorczości" zaadresowane są do osób pragnących rozpocząć działalność gospodarczą, utworzyć małe przedsiębiorstwa. Obejmują one pomoc doradczo-szkoleniową oraz finansową.

2.1.5. Aktywizacji zawodowa kobiet
Projekty doradczo-szkoleniowe powinny być przygotowane z myślą o promocji kobiet na rynku pracy i walce z wszelkimi przejawami dyskryminacji i niekorzystnej segmentacji rynku pracy. Mogą one również obejmować wsparcie mające na celu ułatwienie godzenia życia rodzinnego i zawodowego (np. dodatkowe formy wsparcia w postaci finansowania opieki nad dziećmi itp.)

2.2. Inne cele i instrumenty

2.2.1. Wsparcie dla systemów
EFS wspiera także działania mające na celu rozwój struktur i systemów związanych z realizacją polityki zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich: modernizację i zwiększenie efektywności służb zatrudnienia, rozwój systemów szkolenia zawodowego (standardy zawodowe itp.), doskonalenie nauczycieli i trenerów, badania trendów i sytuacji na rynku pracy itp.

2.2.2. Lokalne porozumienia na rzecz zatrudnienia
W ramach wszystkich pięciu obszarów wsparcia szczególny nacisk kładziony jest na lokalny charakter działań - na projekty będące wynikiem oddolnych, lokalnych inicjatyw. Dlatego też część środków funduszu musi zostać przeznaczona na wspieranie powstawania i realizacji lokalnych porozumień (paktów) na rzecz zatrudnienia. Projekty te są wynikiem porozumień władz lokalnych, partnerów społecznych i gospodarczych oraz innych "aktorów" lokalnych mających na celu rozwój lokalny i wzrost zatrudnienia. Tego typu projekty mają często niezwykle innowacyjny charakter.

2.2.3. Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL
Poza głównym strumieniem środków funduszy strukturalnych, będących w dyspozycji krajów członkowskich, funkcjonują również tzw. inicjatywy (programy) wspólnotowe, podlegające odmiennym procedurom. "Inicjatywą wspólnotową" finansowaną przez EFS jest program "EQUAL". Program ten, o charakterze międzynarodowym (muszą w nim uczestniczyć co najmniej dwa państwa członkowskie), służy przeciwdziałaniu wszelkim formom dyskryminacji i nierówności na rynku pracy.

2.2.4. Pomoc techniczna i promocja
Część środków EFS przeznaczona jest na pomoc techniczną dla instytucji realizujących programy oraz na promocję działań współfinansowanych przez Fundusz.

3. Wdrażanie
Za programowanie, koordynację, zarządzanie i monitoring działań współfinansowanych przez EFS odpowiadają, w większości krajów członkowskich, ministerstwa pracy - w ich strukturze zaś specjalne jednostki EFS (departamenty do spraw EFS). Decyzją Komitetu Integracji Europejskiej w Polsce zadanie to powierzone zostało Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej, a w ramach MPiPS - Departamentowi Programów Przedakcesyjnych i Strukturalnych.

Środki wszystkich funduszy strukturalnych przekazywane są krajom członkowskim na podstawie tzw. Community Support Framework (Ram Wsparcia Wspólnoty) - umowy pomiędzy Komisją Europejską a krajem członkowskim. Ramy Wsparcia Wspólnoty podlegają operacyjnemu uszczegółowieniu w postaci funkcjonujących równolegle 6-letnich programów operacyjnych.

Środki EFS rozdysponowane są zwykle pomiędzy dwa rodzaje programów operacyjnych (wynikających z Ram Wsparcia):

• programy horyzontalne, o zasięgu krajowym - ujęte w nich działania dotyczą terytorium całego kraju, zwykle są to działania w zakresie pierwszego obszaru wsparcia ESF (aktywizacja bezrobotnych) oraz działania dotyczące systemu szkolnego; programy zarządzane są centralnie

• zintegrowane (multifund) regionalne programy operacyjne - dotyczące różnych wymiarów rozwoju regionu; projekty EFS w nich przewidziane są wówczas ważnym dopełnieniem działań finansowanych z innych funduszy strukturalnych (zwłaszcza ERDF); projekty EFS obejmują zwłaszcza czwarty obszar wsparcia (doskonalenie kadr gospodarki, rozwój przedsiębiorczości); programy zarządzane są na szczeblu regionalnym

Do każdego programu operacyjnego każdy kraj członkowski wyznacza instytucję zarządzającą. Programy, zgodnie z zasadą partnerstwa, nadzorowane są przez komitety monitorujące złożone m.in. z przedstawicieli partnerów społecznych. Ich realizacja musi być skrupulatnie monitorowana. Wymagana jest także ocena efektów (ex ante, ocena okresowa i ocena ex post).

Poszczególne projekty realizowane są głównie przez organizacje pozarządowe i szkoleniowe/ edukacyjne, wybierane w trybie konkursu ofert. Programy EFS finansują więc zakup usług na rynku a nie statutowe działania urzędów i innych służb publicznych.

W krajach objętych tzw. celem 1 (takim krajem będzie prawdopodobnie Polska) wymagane jest współfinansowanie w wysokości co najmniej 25% wartości projektu - pochodzące ze środków publicznych. Ponadto, projekty winny zostać dofinansowane ze środków sektora prywatnego (zwłaszcza projekty reprezentujące czwarty obszar wsparcia, zakładające wsparcie dla przedsiębiorstw). Wszystkie działania finansowane przez EFS podlegają skrupulatnej kontroli finansowej ze strony Komisji Europejskiej i wymagają przestrzegania specjalnych reguł księgowych.

4. Polskie przygotowania do absorpcji EFS
Po przystąpieniu do UE Polska może otrzymywać pomoc EFS w wysokości około 1 miliarda EURO rocznie. Absorpcja tych środków uzależniona będzie jednak m.in. od zapewnienia krajowego dofinansowania (we wszystkich dziedzinach wspieranych przez EFS) oraz wdrożenia systemu wieloletniego planowania/ programowania działań w zakresie polityki rozwoju zasobów ludzkich. Konieczna będzie także ścisła współpraca pomiędzy władzami centralnymi a regionalnymi, ścisła współpraca międzyresortowa oraz zaangażowanie partnerów społecznych i organizacji pozarządowych. Właściwe wykorzystanie wszystkich funduszy strukturalnych zależeć będzie również od postępu prac nad wdrożeniem zasad i reguł polityki regionalnej państwa i polityk rozwoju województw. Właściwa i efektywna absorpcja zależeć będzie wreszcie od jakości i odpowiedniego profilu usług świadczonych przez instytucje doradczo-szkoleniowe, edukacyjne i pozarządowe. Instytucje spoza sektora finansów publicznych powinny być przygotowane do realizacji zleconych, publicznych usług rynku pracy (poradnictwo, pośrednictwo).

4.1. Działania MPiPS
W MPiPS zostały już podjęte działania mające przybliżyć Polskę do absorpcji EFS:

• Przygotowano "Narodową Strategię Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich w latach 2000-2006" - dokument ten (przyjęty przez Radę Ministrów w styczniu 2000) może stanowić podstawę do planowania działań współfinansowanych przez EFS.

• We wrześniu 1998 r. w MPiPS powołano do życia jednostkę odpowiedzialną za całokształt przygotowań do absorpcji EFS i realizację programów przedakcesyjnych (głównie Phare) pilotujących EFS w Polsce - Departament Programów Przedakcesyjnych i Strukturalnych (w roku 1999 Departament ten nosił nazwę Departamentu Polityki Strukturalnej i Regionalnej).

• Kontynuowana jest współpraca międzyresortowa i współpraca z organami samorządu województw (zwłaszcza z wojewódzkimi urzędami pracy) w zakresie tworzenia i wdrażania rozwiązań polityki regionalnej i strukturalnej w zakresie rynku pracy.

• Zrealizowano szereg konferencji i seminariów dot. EFS w poszczególnych regionach Polski.

• W DSR rozpoczęto realizację programów służących przygotowaniom do EFS lub pilotujących rozwiązania EFS w Polsce.

Za działania zbieżne z niektórymi obszarami wsparcia EFS uznać należy także większość instrumentów finansowanych przez Fundusz Pracy w ramach tzw. form aktywnych.

4.2. Programy przedakcesyjne pilotujące EFS
DPP przygotował lub rozpoczął realizację następujących programów przedakcesyjnych:
4.2.1. "wsparcie dla systemów":

• Phare'98 "Specjalny Program Przygotowawczy do Funduszy Strukturalnych"- W ramach programu odbywają się szkolenia dla władz krajowych i regionalnych, partnerów społecznych i organizacji pozarządowych dot. EFS.

• Phare 2000 "Wzmocnienie systemu kształcenia ustawicznego" - Prace w ramach projektu dotyczyć będą wzmocnienia mechanizmów partnerstwa w edukacji ustawicznej (zwłaszcza współpracy z pracodawcami), tworzenia standardów zawodowych i modułowych szkoleń zawodowych oraz szkolenia instytucji szkoleniowych na terenie całego kraju.

• Dzięki wsparciu ze strony European Training Foundation, przy Instytucie Europejskim w Łodzi powołano do życia Krajowy Ośrodek Szkoleniowy Europejskiego Funduszu Społecznego - instytucję, której zadaniem jest promocja wiedzy o EFS.

• Rozpoczęto pracę nad projektami w ramach Phare 2001 (planowany zakres tematyczny to rozwój usług rynku pracy świadczonych przez instytucje publiczne i niepubliczne).

4.2.2. "usługi dla osób" (w ramach zintegrowanych programów operacyjnych województw):

• Phare 2000 "Spójność społeczno-gospodarcza" - Program, będący pilotażem funduszy strukturalnych (w tym EFS), koordynowany jest przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Budownictwa i realizowany będzie w pięciu regionach Polski. Część społeczna programu ("Regionalne Programy Rozwoju Kadr"), nadzorowana jest przez MPiPS. Jego realizacja rozpocznie się w roku 2001 i potrwa do 2003. Inwestycje w tym zakresie dotyczą:
  - usług doradczo-szkoleniowych dla osób bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem,
  - usług doradczo-szkoleniowych dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą,
  - usług szkoleniowych dla kadr małych i średnich przedsiębiorstw,
  - wspierania lokalnych porozumień na rzecz zatrudnienia.
  Realizacja programów tego typu będzie kontynuowana w ramach kolejnych edycji Phare "Spójność społeczno-gospodarcza" (w ramach Phare 2001 na obszarze większej liczby województw).

• Program Reorientacji/ Przekwalifikowań oraz Program Mikropożyczkowy - Oba programy finansowane będą ze środków pożyczki Banku Światowego ("Aktywizacja Obszarów Wiejskich") oraz środków rezerwy celowej budżetu państwa na dofinansowanie wojewódzkich programów "prozatrudnieniowych" (art. 37i ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu). Łączna wartość obu programów to 54, 91 miliona USD. W wypadku województw nieobjętych dofinansowaniem ze środków pożyczki Banku Światowego działania finansowane będą wyłącznie ze środków wspomnianej rezerwy celowej. Jego realizacja obejmie lata 2000- 2003. W ramach programu współfinansowane będą usługi reorientacji zawodowej dla ludności wiejskiej w siedmiu województwach Polski, m.in.:
  - informacja zawodowa
  - poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy
  - szkolenia i przekwalifikowania
  - szkolenia i doradztwo dla małych przedsiębiorstw
  - mikropożyczki dla osób pragnących rozpocząć pozarolniczą działalność gospodarczą

5. Dodatkowe informacje

• Szerszych informacji o Europejskim Funduszu Społecznym oraz o programach przedakcesyjnych w zakresie EFS udzielia Departament Programów Przedakcesyjnych i Strukturalnych MPiPS:
  
  Departament Programów Przedakcesyjnych i Strukturalnych
  Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
  ul. Kopernika 3
  00-367 Warszawa
  tel. [phone]
  fax. [phone]

• Informacji o programach przedakcesyjnych w dziedzinie usług dla osób udzielić mogą wojewódzkie urzędy pracy oraz urzędy marszałkowskie województw: zachodniopomorskiego, kujawsko-pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, podlaskiego, lubelskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego, małopolskiego, śląskiego i łódzkiego.

• Informacje o EFS znaleźć można również na stronie internetowej Komisji Europejskiej (DG Employment) http://europa.eu.inf/en/comm/dg05/esf/

• Usługi doradcze i szkoleniowe w zakresie wykorzystania EFS i programów przedakcesyjnych świadczy:
  Krajowy Ośrodek Szkoleniowy EFS
  Instytut Europejski
  ul. Piotrkowska 262/ 264
  90-361 Łódź
  tel. [phone]
  fax. [phone]
  http://www.ie.lodz.pl/nti
  e-mail: [e-mail]

• 6. Materiały
  W Krajowym Ośrodku Szkoleniowym EFS przy Instytucie Europejskim w Łodzi odbyła się 30 marca 2001 r. konferencja pt. "Europejski Fundusz Społeczny - bliżej do Europy". Poniżej zamieszczamy cztery opracowania (w formie plików do pobrania), przygotowane na konferencję. Są one skrótami ekspertyz zamówionych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.

Podstawowe informacje nt. dotychczasowego stanu prac nad wdrożeniem ESF przedstawia Michał Kubisz - Dyrektor Departamentu Programów Przedakcesyjnych i Strukturalnych. Departament ten został utworzony w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej w 1998 w celu podjęcia prac wdrożeniowych, a w przyszłości - programowania ESF w Polsce. Departament na bieżąco kontaktuje się z Dyrekcją ds. Zatrudnienia Komisji Europejskiej, wdraża programy Unii Europejskiej z zakresu rozwoju zasobów ludzkich, współpracuje z samorządami województw i partnerami lokalnymi.

Prof. dr hab. Jerzy Hausner wraz z zespołem z Akademii Ekonomicznej w Krakowie opracował analizę treści strategii rozwoju województw pod kątem rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich. Analiza ta pokazuje, że większość samorządów województw uznaje wymienione kwestie za priorytety rozwojowe. Wskazuje ona także na konieczność prowadzenia dalszego dialogu pomiędzy rządem, samorządami województw i Wspólnotą Europejską w celu uzgodnienia celów i zasad współdziałania w obszarze promocji zatrudnienia, walki z bezrobociem i podnoszenia jakości zasobów ludzkich. Efektem tego dialogu powinien być Narodowy Plan Rozwoju oraz wynikający zeń wspólny projekt działania na rzecz zatrudnienia w Polsce przy wykorzystaniu możliwości jakie da w przyszłości EFS.

Próba oszacowania tego, jakie to będą możliwości, zawarta jest w opracowaniu dr Macieja Grabowskiego z Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową. Podaje on szacunki transferów finansowych z EFS do Polski, określając jednocześnie zakres i możliwe źródła polskiego współfinansowania. W opracowaniu zawarto także podstawowe kierunki w jakich należy pracować nad prawem i instytucjonalną strukturą wdrażania EFS w najbliższym czasie.

Czwarte opracowanie, dr hab. Ewy Leś z Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego wraz z zespołem, jest próbą analizy instytucji bezpośrednio wdrażających programy i projekty EFS. W Polsce, tak jak i w innych krajach europejskich, są to przede wszystkim instytucje spoza sektora finansów publicznych: organizacje pozarządowe, szkoły, uczelnie. Jest ich już w Polsce bardzo dużo. Jednak opracowanie pokazuje, że nie ma wciąż zwartego i efektywnego systemu instytucji wdrażających, rozumianego jako sieć, oprzyrządowania prawnego pozwalającego na bezkolizyjną współpracę z instytucjami publicznymi i standardów usług.