Barbarzyńcy i klasycy w poezji po 1989 roku. Opracowane na podstawie książki Anny Trykszy "Barbarzyńcy, klasycyści? Strategie wierszowe w najnowszej poezji."

Bunt, opór młodych względem tradycji, nazwisk, światopoglądów i postaw, wobec narodowych mitów to cechy charakterystyczne dla Marcina Świetlickiego. Najbardziej wyraźna w "Zimnych krajach". Negacja i jej konsekwencje stały się jednym z najważniejszych elementów charakteryzujących "barbarzyńców"- poetycką frakcję odróżnioną przez Karola Maliszewskiego od "klasycystów". Ten biegunowy podział został zaprezentowany i utrwalony w artykule obserwatora najnowszej poezji- Karola Maliszewskiego.(Nasi klasycyści, nasi barbarzyńcy-szkice o nowej poezji) Test ten pochodzi z Nowego Nurtu z 1995 roku. Karol Maliszewski prezentuje dwa style:

KLASYCYZUJĄCY- mówi tak temu światu, umiar, ufność, prymat form, wiara w historię, antyrealizm i obiektywizm, prymat starości, która podsuwa tradycję, jawne autorytety, dościganie wzoru, eksponowanie pospólności, zrównoważenie oparte na sprawdzonych wartościach, rytmizm, traktowanie języka jako medium.

BARBARYZUJĄCY- mówi nie temu światu, brak umiaru, nieufność, prymat treści, przekonanie, że historia jest fikcją, realizm, sensualizm, prymat świeżości i nowości, niezbyt jawne autorytety, brak wzoru, eksponowanie poszczególności, pojedyńczości, teraźniejszości, świadectwo, turpizm, kalectwo rytmu, nieufny rym, wiara w rzeczywistość, oparcie się na danych bezpośrednich, językowe obrazoburstwo, kolokwialne zakotwiczenie semantyczne, ściemnianie i zawężanie horyzontu

Opcja barbaryzująca pojawiła się po raz pierwszy w 1992 roku, w tytule, jednej z pierwszych antologii "młodej" poezji- przyszli barbarzyńcy. Zbiorowego autora ukryto pod ciągiem liter b.g.wstajmfśke( pierwsze litery nazwisk publikujących w tomie poetów).

Propozycja Maliszewskiego wywołała falę krytyki i dyskusję, która rozgorzała na łamach prasy(Nowy Nurt, Kresy, Tygodnik Powszechny). Autorzy Poezji polskiej po 1968 roku charakter owego konfliktu dwóch racji/opcji podsumowali mówiąc, iż w konflikcie tym chodziło o uznanie prymatu jednej opcji. Krzysztof Koehler za prawdziwie dojrzałych poetów uznawał klasycystów natomiast Karol Maliszewski bronił barbarzyńców, uznając nowy klasycyzm za poezję prywatności.

Mieczysław Orski pisze, że ów podział upraszcza sprawę, ale od czegoś trzeba zacząć.

Opcja Maliszewskiego budzi wątpliwości, ze względu na uogólniające sądy, jak również ze względu na problematykę wynikającą z konieczności uznania jakiegoś autora za klasycystę czy barbarzyńcę. Jest to jednak propozycja wyrazista stanowiąca punkt odniesienia, nawet jeśli trwa w postaci negatywnej.

Anna Legeżyńska komentując spór pomiędzy barbarzyńcami i klasykami napisała, że trudno było by obronić owe nazwy jako etykiety odnoszące się do realnych grup czy koalicji poetów. Okazało by się, że wiele w tych obozach zdrad, niekonsekwencji i poetyckich metamorfoz. Niemniekj klasycyzm i barbarzyńska prywatność mogą być nazwami pewnych odmian świadomości artystycznej i różnych postaw obec świata. Autorka dodaje także własną listę cech charakteryzujących owe grupy. Klasycyzm- pragnienie sensu, poszukiwanie autorytetu, zachowanie powagi, poszanowanie sztuki i kulturowej przeszłości. Barbaryzm- przyjęcie nieładu egzystencji, negacja ustalonych wartości, ironiczność i ludyczność wypowiedzi, odrzucenie podziału na sztukę i nie- sztukę. Legeżyńska konkludując dodaje, że są to dwie różne odpowiedzi na jedno wyzwanie epoki. Tym wyzwaniem jst przełom antropologiczny. Zygmunt Bauman nazywa to przejściem od nowoczesności do ponowoczesności.

nurt o'harystyczny

Najwyrazistsze indywidualności twórcze to z pewnością Marcin Świetlicki (uważany dość powszechnie za czołowego "młodego" poetę polskiego) oraz Jacek Podsiadło - obaj łączeni z opcją "o'harystyczną" (czyli taką koncepcją poezji, która akceptuje potoczność i codzienność doświadczenia ludzkiego jako punkt wyjścia literatury), która bywa też nazywana "barbaryzmem" (dla jej obcesowości i bezpośredniości w formach wyrazu). Wiersze Świetlickiego (np. tomiki: Zimne kraje; Pieśni profana), inspirowane amerykańską "szkołą nowojorską" oraz osobowościami artystycznymi Franka O'Hary i Johna Ashbery'ego, stanowią intrygujący zapis samotności egzystencjalnej, powikłań uczuć i emocji. To poezja buntu wobec świata, który oferuje człowiekowi przede wszystkim rozmaite odcienie cierpienia i duchowego dyskomfortu. Znamienne, że dla zintensyfikowania swego przesłania Świetlicki sięga po rockowe środki wyrazu jako lider muzycznej grupy "Świetliki". Poezja Podsiadły zaś (np. tomiki: Arytmia; Dobra ziemia dla murarzy) to wyrastające z pacyfizmu anarchistycznego przesłanie o wolności jednostki ludzkiej w doświadczaniu przygód życia; przesłanie pełne jednoczesnej afirmacji, kontemplacji przyrody, krytyki cywilizacji technologicznej i poszukiwań religijno-teologicznych.

Inni interesujący poeci tego nurtu to także np. Miłosz Biedrzycki, Dariusz Sośnicki czy Karol Maliszewski (jednocześnie nadzwyczaj płodny i błyskotliwy krytyk literacki towarzyszący rówieśnikom oraz dopiero co debiutującym poetom swymi rozpoznaniami interpretacyjnymi). "O'haryści" nie unikają refleksji społecznej - wiele można dowiedzieć się z ich poezji o przemianach w kulturze i życiu w Polsce końca wieku, po odejściu komunizmu. Czynią to jednak dyskretnie, podkreślając konieczność sceptycznego stosunku człowieka do rzeczywistości.

nurt klasycyzujący

Poeci nurtu klasycyzującego nie wyrzekają się refleksji nad współczesnością, jednak czynią to poprzez takie formuły poetyckie, które klarownie nawiązują do tradycji literacko-kulturowej (polskiej i europejskiej). Liczna jest grupa pisarzy, którzy szukają inspiracji w baroku, jako że powikłanie i chaotyczność naszych czasów przypominają nieco sytuację kultury europejskiej XVII wieku. Do polskiej barokowej liryki metafizycznej (eksponującej motyw vanitas, zafascynowanej fenomenem życia ludzkiego w perspektywie umierania) nawiązuje Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki Nenia i inne wiersze; Liber mortuorum; subtelną poezję religijno-medytacyjną uprawia pisarz i badacz literatury Krzysztof Koehler Na krańcu długiego pola; do dziedzictwa poezji Rilkego i klasycystów francuskich sięga Marzanna Bogumiła Kielar Sacra conversazione, by poddać świat uważnemu, sprowadzonemu do detalicznej obserwacji, opisowi. Inni ciekawi poeci tego nurtu to: Andrzej Stasiuk (znany bardziej jako prozaik), Artur Szlosarek, Anna Piwkowska. Poeci nurtu klasycyzującego mają godnych poprzedników wśród urodzonych w latach pięćdziesiątych, z których najciekawszymi wydają się Bronisław Maj Światło oraz Zbigniew Machej Legendy praskiego metra.

Wypada też wspomnieć o twórcach, których poetyka i zamierzenia artystyczne sytuują ich na przecięciu obu nurtów, o'harystycznego i klasycyzującego. Być może zresztą synteza obu opcji lirycznych, obecna w ich tekstach, da w przyszłości najciekawszy efekt. Mowa tu o Marcinie Baranie Zabiegi miłosne, Sprzeczne fragmenty; Jarosławie Klejnockim Okruchy, Mr. Hyde czy Jarosławie Mikołajewskim Mój dom przestały nawiedzać duchy.