M. Głowiński, O intertekstualności, "Pamiętnik Literacki" 1986, nr 4.

intertekstualność to termin wprowadzony przez panią Julię Kristevę w 1969 roku na związek związek znaczeniowy pomiędzy dwoma elementami; może być wyrażony na przykład odwołaniem do odrębnych stylów, których proweniencja jest zaznaczona w utworze

to źródło odwołań jest semntycznym partnerem tekstu, który różnorako nawiązuje relacje z innym tekstem; przejawia się w cytacie, stylizacji, parodii, pastiszu i wszelkich tzw. wyrażeniach cudzysłowowych (Mayenowa)

kategoria dialogiczności Bachtina

- wyróżnił dialogiczność wewnętrzną (relacje pomiędzy poszczególnymi elementami dzieła) i zewnętrzną (relacje z innymi dziełami), na dwóch odrębnych poziomach tekstu

- dialogiczność to jednak nie to samo, co intertekstualność, gdyż tyczy się bardziej gier językowych, przedmiotowości słowa i jego referencjonalności

intertekstualność autarkiczna, autointertekstualność - odwoływanie się do dzieł własnych, autocytat

5 typów transtekstualności wg Genette'a

1. intertekstualność (pojmował ją wąsko, jako tekst w tekście: cytat, aluzja, plagiat)

2. paratekstualność (komentarze, przedmowy, posłowia, tytuły, epigrafy)

3. metatekstualność (komentarze do tekstu innego w relacji krytycznej)

4. hipertekstualność (jednocząca relacja między hipertekstem (B, odwołujący się do A) a hipotekstem (A, ten, do kótrego odwołuje się B))

5. architekstualność (odniesienia do ogólnych regół budowy, czasem zaznaczone paratekstowo, czasem nie)

Głowiński komentuje ten podział, stwierdzając, że paratekstualność nie jest paralelna do pozostałych wymienionych zjawisk i sugeruje, że należałoby ją podpiąć pod metatekstualność albo wywalić poza problematykę międzytekstową; zaznacza również, że właściwie intertekstualność = hipertekstualność.

D. Danek ograniczyłby się do trzech kategorii:

- intertekstualności, która jest nieobligatoryjna, fakultatywna dla utworu literackiego;

- metatekstualności (z którą jest zresztą podobnie :),

- i architekstualności, która zahacza już o sferę gramatyki literatury, a jest właściwością każdego utworu literackiego w ogóle, bo odwołanie do reguł jest warunkiem jego zrozumienia; architekstualność nie jest tym, czym mimetyzm formalny, który tworzy jedynie ramy dla relacji intertekstualnych!

o intertekstualności można mówić tylko wtedy, gdy odwołanie jest elementem budowy znaczeniowej tekstu, czy gdy dokonuje się semantyczna aktywizacja dwóch tekstów (najwyraźniejsze w parodii, pastiszu, trawestacji, parafrazie, burlesce itp. - tzw. gatunki intertekstualne, najbardziej dla intertekstualności charakterystyczne)

Hutcheon: należy zakładać intencjonalność i kompetencję semiotyczną intertekstualności!

- parodia może być celem samym w sobie (Głowiński przykładuje parodiami Świniarskiego)

- ludyczne naśladowanie może być środkiem budowy nowego oryginalnego tekstu (Mann, Gombro) - parodia konstruktywna

intertekstualność nie jest kategorią gatunkową!

chociaż funkcja i znaczenie gatunku może bezpośrednio na praktykę intertekstualną wpływać - sprzyjają jej formy otwarte eksponujące fakt opowiadania (np. poemat dygresyjny, którego polemizujący narrator jest elementem konstytutywnym)

intertekstualność nie ma wpływu na oryginalność, kolaże czy montaże mogą być bardzo oryginalnymi formami, choć złożone bywają w całości z już gotowych form

przeciwstawia Głowiński aluzję (jako strukturalny element tekstu) reminiscencji, która nie stanowi elementu budowy - jest kulturowym kontekstem literackim

dekontekstualizacja - odarcie z kontekstu

rekontekstualizacja - przeniesienie w inny kontekst

kategoria interpretantu

interpretant - wskaźnik wyznaczający perspektywę postrzegania, zespół czynników, który okeśla w nowym kontekście stosunek do tekstu przejętego [intertekstu], immanentny element wszelkich relacji intertekstualnych, który należy zrekonstruować w trakcie lektury

relacjom intertekstualnym towarzyszą sygnały intertekstualne

umotywowanie relacji intertekstualnych - intertekstualność motywowana (np. fabularnie) i niemotywowana

alegacja - odwołanie tekstowe nie łączące się z żywiołem dialogiczności (cytowane czy przywołane słowo nauczające, obligatoryjne i wyłączające spod działania refleksji krytycznej - przywołanie to jest instytucjonalnie uwarunkowane, jak np. w literaturze tendencyjnej czy tekstach programowych)