1.BUDOWA WYMIENIA

x 4 cwiartki (2 przednie i 2 tylne / podzielone blona lacznotkankowa)

x wiezadlo posrodkowe

x histo=-zrazy (tk.laczna + naczynia + zraziki z kom.m)

-wiezadlo boczne

-zatoka mleczna -> zatoka strzykowa -> kanał strzykowy

2.ROZWÓJ WYMIENIA

1rozwoj-do 0,5 roku =przewaga tk.tluszczowej / po 0,5 roku=przewaga tk.gruczolowej

2rozwoj-po ciąży=kolejny rozwoj przez hormony plciowe i ciążowe

3.WYSOKO-ODZIEDICZALNE CECHY WYMIENIA

-wielkosc/ksztalt/pojemnosc/zawieszenie/

4.POŻĄDANE CECHY WYMIENIA

-jak najbardziej rozwiniete wiez.posrodkowe

-rownomiernie rozwiniete cwiartki

-ksztalt=skrzynkowaty

-strzyki=cylindryczny lub stożkowy / okragly wierzcholek / 5-7 cm /

-stosunek t.gruczolowa:tk.tluszczowa=80:20

-zawieszenie=wysoko+maly kat wymie-brzuch

-idealne polozenia wymienia=dno wymienia <-> linia stawow skokowych = szer.dloni

5.RÓŻNORODNOŚĆ WYMION

-typy=gruczolowe / gruczolowo-miesiste

-ksztalt wymienia=skrzynkowe/zwisajace/asymatryczne/dzikie/ksobne

-ksztalt strzykow=cylindryczny/stożkowy/butelkowy/cienki

-wierzcholek strzyka=okragly/plaski/lejkowaty

6.PRAWIDŁOWY DÓJ

1.przygotowanie dojarza i sprzetu udojowego

-czysta odziez i higiena

-1h przed udojem=usuniecie obornika / wymiana sciolki / usuniecie resztek pokarmu

2.zabiegi przedudojowe(max 8min)

-przedzdajanie i ogledziny

-mycie wymienia

-masaż (wydzielanie OXY)

3.dój właściwy

-doj reczny=najpierw cwiartki najmniej zdajane w poprz.doju

nieprawdilowo=jednostronnie / krzyzowo

kciukowanie

-doj mechaniczny=podcisnienie 40 kPa

4.zabiegi poudojowe

-poddajanie + dezynfekcja (zabicie bakt.zasklepienie kanalu strzyk.)

5.mycie i dezynfekcja

-goraca woda+srodki potem zimna

7.HALA UDOJOWA

1.rybia ość (85/h)

-stada o sredniej wielkosci (ok 100 sztuk)

-dobra pozycja wymienia ale widac tylko czesc krowy

-musza czekac na wszystkie

2.tandem (105/h)

-stada sredniej wielkosci (ok 100 sztuk)

-krowy nie musza czekac ale dojarz musi duzo zapierdalac

3.prostopadła (115/h)

-duze stada (do 250) - duze pomieszczenia

-grupowe wchodzenie i wychodzenie

4.karzuela (1400/h)

-stada duze (ponad 250)

-krowy nie musza czekac

-dojarz nie musi chodzic

8.OWUB

-ocena uzytkowosci mlecznej / uzytkowosci rozplodowej / typu i budowy / cech funkcjonalnych

-ocena uzytkowosci= PFHBiPM (polska federacja hodowcow bydla i producentow mleka)

-ocena hodowlana=IZ-PIB (instytut zootechniki-polski instytut badawczy)

9.POGLOWIE KROW W POLSCE = 2,8mln / 18 tys stad

10.RASY KRÓW W POLSCE

90%=HO (polskie hf czarno biale)

3%=RW(polskie czerwono-biale)

1,5%=SM(simentale)

11.OCENA UZYTKOWOSCI MLECZNEJ

*w polsce ocena metoda A

1.wydajnosc mleczna w laktacji

2.wydajnosc tl/b/ww

3.zawartosc mocznika

4.zawartosc ilosci kom.somatycznych (podatnosc na mastitis)

5.zawartosc suchej masy

12.OCENA UZYTKOWOSCI ROZPLODOWEJ

-ocena plodnosci(wiek / dl.okresow miedzyciazowych)

-ocena latwosci porodu (samodzielny/latwy/ciezki/cesarka/poronienie)

-ocena zywotnosci urodzonego cielecia (zywe/martwe/wady w budowie)

13.WYKRYWANIE RUI

-kalendarz / pedometr / buhaje / naklejki do obskakiwania / badanie sluzu / pomiar temp.ciala

14.OPTYMALNY TERMIN INSEMINACJI=-do 24h od ustania objawow rui

-reinseminacja po 12-18h

-zasada rano wieczor (zanik obajow rui wieczorem=inseminacja rano)

15.CYKLE KROWY

-cykl reprodukcyjny(OWC)=- -b.zmienny (na kazda tone mleka 14dni dluzszy)

- ciaza(285)

okres miedzyciazowy(80)

-inwolucja macicy aktywacja jajnikow

-przyczyny wydluzenia=zla inseminacja/cicha ruja

-cykl produkcyjny= -laktacja (305)

-osuszanie (60)

16.KROWY KWALIFIKOWANE DO ROZRODU

-plodne (zdolne do wydania potomstwa bez szkody)

-1 ciele/ rok

-dojrzale

-plciowa (0,5 roku / buhajki 9 mcy)

-hodowlana (15 mcy lub 2/3 masy doroslej)

-odpowiednia masa (HF=400kh)

17.CYKL PŁCIOWY (21 DNI)

1.faza przedrujowa

-obrzek warg sromowych + wyciek z pochwy

-spadek apetytu / nadpobudliwosc

-czeste oddawanie moczu i kału

-obskakiwanie !!! ale sama nie daje sie obskakiwac !!!

2.ruja wlasciwa(16-18h)

*najsilniejsze objawy w nocy

-tolerancja na obskakiwanie

-b.obfity wyciek sluzu z pochwy

3.faza porujowa

-ustanie obajwow fazy przedrujowej

18.SIARA

-pojenie siara 5-7 pierwszych dni zycia (w 1godz zycia 2L / potem 4L na dobe)

-sklad siary / mleka

sucha masa = 24% /13%

bialko= 14% / 3%

popiol = 1/1

Ig=48 / 0,6

laktoza= 3/5

tł= 7/4

wit.A = 295 / 35

-czynniki wplywajace na jakosc siary

x prebyte choroby i szczepienia

x predyspozycje rasowe

x sezon wycielenia (zima i wczesna wiosna gorsza i mniej)

x wiek krowy (najlepiej z 3 wycielenia / najgorzej po 1)

x dl.okresu zasuszania

x wydajnosc w 1 udoju

-przechowywanie siary

x krotko= 3-4*C

x dlugo=-20*C + wolne rozmrazanie

-siara daje odpornosc na okolo 2mce

19.WSKAŹNIKI PŁODNOŚCI

-OMW / OWC / procent cielnosci / wskaznik zaplodnien / indeks inseminacji

20.OCENA PŁODNOŚCI BUHAJÓW

-indeks unasiennień

-skutecznosc 1szej inseminacji

-procent nie powtarzajacyh sie rui do 60 dni po inseminacji

21.CIELĘ

-do 4mca zycia = rozwoj przedzoladkow

-0,5 roku=rozdzial na plec

-odchow cielat = 15-20% kosztow produkcji mleka

22.ZASUSZANIE

-min 4 tyg

-ostatnie 3 tyg zasuszaniea=mieszanki tresciwe

-mniej Ca i Na / wieej MG+ i wit.D+E

23.PRZYGOTOWANIE DO PORODU

-do 2 tyg przed porodem osobny kojec (woda=pasza / dezynfekcja / duzo suchej slomy / min 8m2)

*60 % chorob powstaje w okresie zasuszania i porodu

24.CZYNNOŚCI POPORODOWE

-uwalnianie cielecia z blon plodowych

-oczyszczanie drog oddechowych ze sluzu

-lekkie uderzenia / sztuczne oddychanie

-dezynfekcja pepowiny (odciecie 10cm od brzucha)

-podanie cielecia matce do wylizania

-podanie siary

25.ŻYWIENIE CIELĄT

1.siara(5 dni)

2.mleko(samo mleko do 12tyg)

x 2 razy dziennie

x dodatkowo woda

x jalowki = < 8l / 24h

3.mleko / pasze tresciwe i objetosciowe + siano(od 2tyg)

x stopniowo coraz wiecej do 2kg dziennie / po 0,5 roku ograniczanie

x nie otluszczac jalowek (niekoniecznie pasza tresciwa)

26.ZNACZENIE GOSPODARCZE BYDŁA W POLSCE

-surowce=wolowina / nabial / skora / wlosie / gr.dokrewne / rogowizna / obornik

-13 mln ton mleka rocznie (180l / mieszkanca)

27.PORÓWNANIE TYPÓW UŻYTKOWYCH

typ uzytkowy=kombinacja cech ktore kwalifikuja zwierzeta do kreslonych celow

typ mleczny

x pozne dojrzewanie

x ksztalt ciala widziany z boku=trojkat

x dluga szyja / dlugi tulow / dluga i plaska klatka piersiowa ale szeroki zad

x slabe umiesnienie

x dobrze rozwiniete i prawidlowo zbudowane wymie

typ miesny

x srednio-szybko dojrzewa

x szybki wzrost

x b.dobre umiesnienie (grzbiet/zad/lopatki)

x sylwetka z boku=prostokat

x szeroka glowa / krotka szyja / szeroki klab / szeroka i gleboka piers / dlugi i b.szeroki zad

typ dwukierunkowy

x mocna budowa ciala i silnie rozwiniete tulowie i zad

x silne umiesnienie ale i dobrze rozwiniete wymie

x rozne nasilenie cech (miesno-mleczny / mleczno-miesny)

x wszystkie polskie rasy bydla (czarno-biala / czerwono-biala / simental / czerwona polska)

28.PORÓWNANIE RAS

1.rasa czarno-biala (cb)

x skrzyzowane bydlo miejscowe i fryzyjskie

x mleczno-miesny (z przewaga mlecznosci - 5 ton mleka/rok)

2.rasa czerwono-biala (czb)

x mleczno-miesny (bez przewagi zadnej cechy/ 5 ton mleka/rok / 60% wydajnosci rzeznej buhajow)

x 650 kg / 1,32m [duze]

x rasa dobrze przystosowana do utrzymania w gospodarstwach z trwalymi uzytkami zielonymi

3.rasa polska czerwona (pc)

x bydlo prymtywne (dlugowieczne / odporne na choroby / dobre wykorzystanie paszy i plodnosc)

x mleczno-miesna (4 tony mleka/rok)

x 500 kg / 1,26m [male]

x moze byc uzytkowane w trudnych warunkach przy minimalnym zuzyciu pasz tresciwych)

4.simental

x miesno-mleczny

x b.duze (odporne na choroby / dlugowieczne / zdrowotnosc wymienia)

5.jersey

x wyspy Jersey(UK)

x tylko mleko (duza zaw.tluszczuale malo- 4,2 tony/rok)

6.hf

x USA i kanada

x najbardziej mleczna rasa bydla na swiecie (prawie7 ton mleka/rok)

x ciezkie i wysokie= 700 / 1,4 m (buhaje 1200kg / 1,5 m)

x normalnie czarno-biala (polska=czerwono-biala)

7.angus czarny/czerwony

x bezrogi-szkocja

x wysoka wydajnosc rzezna (70%)

8.hereford

x UK

x wydajnosc rzezna=65%

9.limousine

x francja

x wydajnosc rzezna=75% (przyrost dobowy 950/1200)

10.salers

x naturalna zdolnosc do adaptacji i zycia w trudnych warunkach (doskonala odp. zywotnosc i plodnosc)

x duzy kaliber i duza masa ciala

x wszechstronna uzytkowosc (mieso / mleko na sery / sila pociagowa)

11.welsh black

x z surowek klimatu walii (odporna na trudne warunki / dobra plodnosc przeywalnosc i dlugowiecznosc)

x miesne

x jednolite czarne umaszczenie / rogate

x wczesne dojrzewanie

12.galloway

x UK

x wykorzystuje bardzo ubogie siedliska (inne rasy mialyby problem z przetrwaniem)

x niska masa ciala (ok 500)

x mieso nie gromadzi wody - ma intensywny ostry smak

13.highland

x miesne

x szkockie bydlo gorskie

x male,dlugowlose, dlugie rogi (rozne typy umaszczenia)

x chude mieso o malej zawartosci cholesterolu

14.blonde d' aquitaine

x francja / w polsce buhaje do krzyzowania towarowego

15.charolaise

x francja / rozpowszehniona na calym swiecie / duza wydajnosc rzezna 70%

16.piemontese

x wlochy / wybitnie umiesniona o delikatnym kosccu

x przerost miesni zadu

31.CZYNNIKI WPLYWAJACE NA EFEKTYWNOSC PRODUKCJI MLEKA

-genetyka-wymie (wielkosc/ksztalt/zawieszenie/pojemnosc)

-rasa

-fizjologia (wiek/stan zdrowia)

-pora rook / stadium laktacji

-zywienie

x ilosc kcal (niedobor energii= spadek wydajnosci / malo tluszczu w mleku)

x ilosc bialka ( nadmiar=powyzej 20%=spadek wydajnosci + zasadowicza zwacza)

x ilosc kiszonek (kiszonki=bakt.fermentacji maslowej w mleku)

x proporcje pasza objet <-> pasza tresciwa

x koncentracja skladnikow w suchej masie

x strawnosc skladnikow pokarmowych

x czestotliwosc skarmiania

x udzial wlokna ( wiecej wlokna=wiecej tl)

-higiena utrzymania

x okres laktacji / okres zasuszenia

x sezon wycielenia

30.CZYNNIKI WPLYWAJACE NA EFEKTYWNOSC PRODUKCJI MIESA

-żywienie !!!najwazneijsze!!

-genetyka / rasa (szybki wzrost / dobre wykorz.paszy / pozne dojrzewanie)

-rodzaj tuczu

x intensywny klatkowy=-kiszonka+pasza tresciwa+witaminy+skladniki mineralne

-szybki przyrost (juz po roku odpowiednia masa)

-malo otluszczone mieso

x utrzymanie pastwiskowe

x pastwiskowe + dokarmianie=-pierwszy rok na pastwisku potem ogrodzone "dzialki" na powietrzu

-mocny smak miesa

29.METODY DOSKONALENIA

-wybor zwierzat o najwyzszej wartosci hodowlanej (ocena wartosci hodowlanej 2x rok)

1.kojarzewnia krewniacze - wzrost homozygotycznosci

2.kojarzenia niekrewniacze - wolne (w obrebie tej samej rasy)

- tworcze (tworzenie nowej rasy)

- polepszajace (rasy prymitywne x rasy szlachetne)

- towarowe (wybujale cechy =tylko produkcja a nie reprodukcja)

- wypierajace (usuniecie genotypu rasy wypieranej nar zecz wypierajacej)