Racjonalizm Kartezjusza i jego ograniczenia przez Paskala

1. Koncepcja myśli kartezjańskiej.

Kartezjusz był francuskim filozofem, jednym z najwybitniejszych uczonych, uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej. Wystąpienie filozofa w pierwszej połowie XVII wieku jest uznawane za rozpoczęcie nowej epoki w filozofii. Jego działalność badawcza obejmowała różne zagadnienia naukowe takie jak: metafizyka , matematyka, fizyka i biologia. Kartezjusz uważał się za myśliciela, który zrywał z dotychczasową tradycją i rozpoczął budowanie nauki od początku. Był myślicielem oryginalnym, ale także mocno związanym z tradycją scholastyki. Zagadnienia metafizyki, którymi się zajmował bliskie były prądowi augustyńskiemu z którego zaczerpnął m.in. koncepcję Boga wolności, oraz sceptycyzm. Kartezjusz najbardziej znany jest ze zdania: „cogito, ergo sum”, tzn. myślę, więc jestem. Koncepcja ta odnosi się do poglądu, iż to właśnie myślenie świadczy o naszym istnieniu.

Kartezjusz widząc stan szkolnictwa postanowił dokonać jego reformy. Przyczyny takiego stanu rzeczy widział się w złej „metodzie” która stała się jednym z hasłem jego filozofii Zaczął zabiegać o taką metodę która ułatwi nie tylko zdobywanie wiedzy, ale także zapewni jej pewność. Jasność i wyrazistość była dla Kartezjusza miarą niezawodności. Jak mawiał: ”Jedynie złożone myśli są splątane i ciemne i tylko one ulegają błędom. Nauce potrzebna jest zatem metoda która wykrywa proste składniki myśli”. (tu KONIECZNIE przypis! Dalej też masz cytaty w tekście i tam konieczne przypisy z numerem strony skąd to wzięłaś!). Chciał aby pod względem ścisłości i pewności wszystkie nauki były podobne do matematyki, którą uznawał za źródło poznania. Dążył do tego by wszystkie nauki ograniczyć do rozwiązań liczbowych. Chciał, aby przyrównać cały otaczający nas świat do równań matematycznych, co było osnową jego koncepcji nauczania. Będąc przekonanym o swojej racji próbował stworzyć powszechną naukę: racjonalną, analityczną, matematyczną, ujmującą w jednym systemie całokształt wiedzy o wszechświecie.

Kartezjusz chciał twierdzenia które oprze się wszelkim wątpliwościom. Wykorzystywał do tego metodę argumentów sceptycznych. Wątpliwości, które mu się nasuwały były punktem wyjścia w celu uzyskania pewności, co do głoszonego poglądu. Filozof nie był pewny co do realności istnienia tego świata i aby poprzeć ową teorię, korzystając ze wspomnianego sceptycyzmu metodologicznego używał trzech argumentów. Po pierwsze mówił o złudzeniu zmysłów, po drugie, iż brak jest wyraźnej granicy pomiędzy jawą a snem, a po trzecie, że istnieje możliwość wprowadzenia nas w błąd przez jakąś potężniejszą od człowieka istotę. Dwa pierwsze wystarczyły aby poddać w wątpliwość naszą wiedzę o rzeczach zewnętrznych Trzeci czynił wątpliwościami nawet prawdy matematyczne.

Ostoję pewności znalazł właśnie w wątpieniu. Jak mówił: „jeśli bowiem wątpię to myślę: myśl istnieje, choćbym śnił lub choćby mię zły demon wprowadził w błąd . To co myślę może być snem lub błędem, ale to, że myśli jest niewątpliwe”. TO JEST CYTAT Na tym założeniu opiera się właśnie wspomniane zdanie: myślę, więc jestem. Według Kartezjusza można mylić się w rozumowaniach, ale można się mylić właśnie tylko wtedy, kiedy się myśli. Zwrot, iż „istnienia rzeczy nie jesteśmy pewni, ale jesteśmy pewni własnych myśli” wystarczył do dokonania przewrotu. Kartezjusz wykazał, że fundamentu wiedzy należy szukać. Jednak nie w świecie zewnętrznym, lecz w człowieku, nie w przedmiocie, lecz w podmiocie, oraz nie w materii, lecz w świadomym duchu.

Wywyższenie powyższej myśli miało niewyobrażalne skutki w filozofii nowożytnej.

W poglądzie o samowiedzy Kartezjusz skorzystał z dorobku Archimedesa i oparł w ten sposób przekonanie o istnieniu jaźni, a pośrednio także o istnieniu Boga i istnieniu ciał.

Istnienie jaźni wynikało bezpośrednio z myśli „jeśli bowiem jest myśl to musi być ktoś, kto myśli”. Jaźń myśląca, to dusza, niezależna substancja od ciała. Istnienie Boga Kartezjusz tłumaczył tym, iż jaźń jest niedoskonała, więc nie istnieje sama przez się, dlatego musi mieć przyczynę. Ostateczna przyczyna musi być doskonalsza, a więc wypływa od Boga.

Istnienie Stwórcy wynika z samej idei jaką ma o nim człowiek. Jest to idea doskonała. Z tego wynika, że jaźń ludzka nie może być przyczyną tej idei. To nie człowiek wymyślił ideę Boga, lecz została ona wytworzona w jego umyśle przez istotę doskonalszą, czyli przez samego Stwórcę. Ta idea nawiązuje do poglądu Kartezjusza o istnieniu ciała. Filozof zadawał sobie pytanie co jest stałą właściwością, czyli atrybutem duszy, ciała i Boga. Z tego wynikła myśl, iż przedmiotem Boga jest nieskończoność, gdyż jest On wolną wolą, która nieograniczona. Co więcej, prawdą i dobrem jest tylko to co Bóg chce. Doprowadziło to Kartezjusza do spostrzeżenia, iż nie ma twierdzeń, które same z siebie byłyby prawdziwe, ani rzeczy które same z siebie byłyby dobre. Rzeczy prawdziwe i dobre mogą być tylko na skutek wyroku boskiego. Przedmiotem duszy jest myślenie w tym wszystkie funkcje psychiczne, wola i uczucia. Żadne własności cielesne nie są powiązane z duszą. Tylko świadome istoty mają dusze. Przedmiotem ciała jest rozciągłość, której właściwością jest nieskończona podzielność. Ciało nie składa się z atomów, bo są one niepodzielne, natomiast to ruch jest jedyną jego zmianą. Ciała posiadają tylko właściwości geometryczne i ulegają zmianom mechanicznym. Filozof korzystał z teorii mechanicznej. Życie było dla niego procesem czysto mechanicznym powodowanym przez materialne impulsy. Zwierzęta pojmował jako maszyny bez duszy i w ten sposób tłumaczył ich zachowanie. Wraz z tą teorią świat stał się uboższy, ale jednocześnie bardziej przejrzysty. Ludzkie ciała traktował jako pozbawione właściwości dynamicznych. Żeby nimi poruszyć potrzebny jest ruch z zewnątrz (tzn. ruch materii) udzielony przez Boga.

Według Kartezjusza w świecie są dwie substancje: myśląca i Cielesna Na tym opierała się kartezjańska koncepcja o dualizmie duszy i ciała. Ciało ma możliwości rozciągania, ale jest pozbawione świadomości, dusza natomiast jest świadoma, ale pozbawiona rozciągłości. Filozof uważał, że ciało i dusza są dwoma oddzielnymi światami, które się z sobą nie stykają się. Wyjątkiem jest człowiek, który łączy obydwa światy, co tworzy wrażenie, iż dusza i ciało są nie tylko w nim złączone, ale również działają na siebie. Kartezjusz uważał, że ciało i dusza mogą wpływać na siebie poprzez zmianę kierunku tego, co się dzieje w duszy i odwrotnie - dusza ma wpływ na kierunek ciała.

Kartezjusz zajmował się również kwestią rozumu w odniesieniu do zmysłów. Rozum traktował jako miarę poznania. Pewne jest to, co uzna on za jasne i ważne. Zmysły natomiast nie stanowią równorzędnej instancji. Mają one za zadanie sygnalizować co dla człowieka jest dobre, a co złe. Kartezjusz uważał, że kierowanie się sercem jest postępowaniem wbrew naturze. Filozof analizując rozum człowieka stwierdził, że posiada on dwie idee. Po pierwsze są to idee wrodzone, z którymi ludzie się rodzą. Nie są one wynikiem działania na umysł przedmiotów zewnętrznych, lecz należą do umysłu. Jako jego własność są niezależne od woli, a także proste, jasne, wyraźne. Jest to spowodowane tym, iż to, co do rozumu należy nie może skomplikowane i ciemne. Kolejne idee, to idee nabyte gdyż przychodzą one z zewnątrz - są wynikiem przypadkowego działania rzeczy na umysł, Konstruowane są przez człowieka, a tym samym są niedoskonałe.

Podstawowe tezy Kartezjanizmu były

W metodologii – zasada badania metody przed badaniem rzeczy. Kryterium jasności i wyrazistości w poznaniu., Metoda analityczna w matematyce. Metoda fikcyjnego sceptycyzmu jako metoda znalezienia wiedzy niezawodnej.

W metafizyce – Dualizm Boga i człowieka czyli substancji nie skończonej i skończonej Dualizm substancji myślącej i rozciągłej Nieograniczona Boga i woli ludzkiej

W filozofii poznania – Znalezienie pewności w samo wiedzy Natywistyczna teoria idei Woluntarystyczna teoria sądu Teoria świata naturalnego jako teologiczne uzasadnienie wiedzy

2. Koncepcja myśli Pascala, w odniesieniu do Kartezjusza

Na kartezjańskich zasadach filozofii w następnym pokoleniu wytworzona została filozofia praktyczna, czyniąca zadość potrzebom moralnym, a zwłaszcza religijnym. Była ona dziełem Pascala, który był w filozofii poprzednikiem Kartezjusza. Pod wpływem jansenizmu idee Augustyna zyskały w jego poglądzie o świecie jeszcze większe znaczenie. Gdy jako młody człowiek zajmujący się zagadnieniami logiki i metodologii, przejął się zasadami Kartezjusza i nigdy nie wyrzekł się ich do końca. Jednak w późniejszym religijnym okresie swojego życia wyciągnął z zasad inne wnioski i zajął całkiem odmienne stanowisko. Filozofowie różnili się od siebie pod trzema względami. Po pierwsze Kartezjusz przede wszystkim zajmował się metodologią i teologią. Jego filozofia posiadła dwa bieguny: Boga i metodę, a odpowiednio do tego opierał się o augustynizm i racjonalizm. Pomiędzy tymi dwoma czynnikami, które umiał łączyć Kartezjusz w myśli Pascala nastąpił rozłam (czemu widział ten rozłam?). Co więcej Kartezjusz łączył metafizykę ze sceptycyzmem, co uważał za narzędzie do oczyszczenia umysłu i utorowaniu drogi dla filozofii metafizycznej. Pascal zaś, przrjąłwszy argumentami sceptycyzmu zamknął przed sobą dogmatyczną drogę. (co to znaczy?). Kartezjusza mało zajmowały dogmaty etyczne, a dla Pascala były one najważniejsze. Filozofia Pascala była wewnętrznym rozłamem, który dokonał się miedzy składnikami filozofii Kartezjusza takimi jak sceptycyzm, religia i etyka.

Pascal, podobnie jak Kartezjusz stawiał wysokie wymagania wiedzy, a za wzór uważał geometrie. Doszedł do wniosku że wymagania są większe, niż wiedza którą posiadamy. Pascal uważał, że geometria nie rozwiązuje zagadnień nieskończoności świata jaki nas otacza, etycznych i religijnych. Filozof przeżył tragedię, gdy okazało się że jasność i przejrzystość - główne kryteria Kartezjusza - nie dają żadnej pomocy. Pascal przejmował się sprawami doniosłymi, takimi jak praktyczne szczęście zbawienia duszy, tymczasem Kartezjusz interesował się teorią. Przekonany o nieskuteczności wiedzy praktycznej i teoretycznej doszedł do wniosku, że wiedza jest tylko porażką i szaleństwem. Racjonalizm stawiając wiedzy wysokie wymagania ma dwa wyjścia. Po pierwsze może uważać, że mamy wiedzę absolutną, a po a drugie że nie posiadamy żadnej. Przedstawicielem pierwszego poglądu był Kartezjusz zaś drugiego Paskal, co pokazuje jak bardzo różniły ich poglądy. Paskal uznał, że człowiek zna fakty, ale twierdził ze ich nie rozumiemy.Bez rozumienia nie ma racjonalisty poznania. Stwierdzając nie udolność rozumu musiał dojść do wniosku nie ma nic tak zgodnego z rozumem jak wyparcie się rozumu. Pascal popadł w zupełne zwątpienie. „Nie wiem kto mnie wydał na świat, czym jest świat, czym jestem ja sam, żyję w okrutnej niewiedzy wszystkich rzeczy”. Pascal odpowiedź na swoje wątpliwości znalazł w wierze. Według niego to serce jest właściwą człowiekowi zdolnością poznania rzeczy nadprzyrodzonych, co nie zgadza się z poglądem Kartezjusza. Krytykuje wiarę uczonych w ich rozum. Serce według niego ma swoje racje nieznane rozumowi. Sceptycyzm nie był wynikiem ostatecznym, a stał się zachętą do uznania uczuciowej natury poznania intuicji, oraz poznania wiary. „Ogłupi cię wiara – przypuśćmy, ale cóż masz do stracenia? To jedyna słuszna droga, skoro wiadomo, że rozum niezdolny jest do poznania”. Pogląd Pascala na wiarę i życie opierał się przede wszystkim na stawianiu wiedzy wysokich wymagań, następnie przekonywaniu się, że rozum nie może im sprostać, a później poddaniu się objawieniu. W związku z tym był to szczególny powód istnienia Boga. Paskal wychodził z założenia, że stawiając na istnienie Boga ryzykujemy niewiele, bo tylko jedno doczesne życie, co nazywa się zakładem Pascala. Jeśli zaś okaże się, że jest to słuszne podejście, to można uzyskać w ten sposób wieczne życie i szczęście Stało się to podstawą myślenia, że należy tak żyć jakby Bóg istniał. Według Kartezjusza w hierarchii najwyżej jest Bóg, potem dusza, a na końcu wartość materialna. Pascal uważał że przewaga ducha nad ciałem jest nieskończona, Boski porządek jest nad porządkiem przyrodniczym. Stwierdził, że rzeczy doczesne są nic nie warte w porównaniu do wartości rzeczy boskich. Kierując się tymi ideami znalazł swój sposób na życie. Według niego tylko dwa typy ludzi są rozsądne: te, które służą Bogu z całego serca, ponieważ go znają, oraz te które z całego serca go szanują, bo się go boją.

Jest rzeczą uderzająca ze Kartezjanizm zastosowany przez religijnego filozofa jakim Paskal doprowadził do wyników Daleko bardziej krańcowych w swym ascetyzmie niż scholastyka. – pojmowali oni świat jako twór noszący znamię Boga, a ten nowożytny myśliciel uznał to za nicość Wielkość i nicość człowieka Człowiek składa się z dwóch składników – ciała i myśl Człowiek jest trzciną najsłabszą w przyrodzie, ale to trzcina myśląca. Do zgniecenia go nie trzeba by się cały świat zbroił. Nieco mały kropla wody wystarczy by go zabić Lecz niech był zgnieciony przez e

Wszechświat cały to jeszcze był by czymś szlachetniejszym od tego co go zabija dysz on umiera i zna przewagę którą świat ma nad nim Cała godność leży wtedy w myśli

Kartezjusz otaczający nas świat próbował wyjaśnić za pomocą logiki i racjonalnego postępowania nie kierował się uczuciami i emocjami Takie zachowanie uważał za niewłaściwe Bardzo wysoko cenił rozum

Paskal głęboko uduchowiony człowiek mająca sercu los ludzki . Kierujący się sercem i uczuciami a nie tylko logiką Uważał że wykształcenie jest bardzo ważne

2