Wstęp do antropologii

Antropologia bada cechy wspólne różnych kultur, narodziła się z filozofii.
Kultura względnie cywilizacja ujęta w naszerszym sensie etnigraficznym, jest złożoną całością, zawierającą wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaj w wszystkie inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa. Teoria kultury opiera się na faktach biologicznych. Kultura składa się z instytucji.Jest to kształcenie umysłu.

1953 Creber i Crukon zaproponowali systematyzację kultury i stworzyli 6 grup definicji:
- opisowo-wyliczające
- historyczne (nacisk na tradycje, dziedziczenie, dorobek)
- normatywne (normy i reguły zachowania)
- psychologiczne (kultura pojmowana jako aparata przystosowawczy)
- strukturalistyczne (całościowe)
- genetyczne (przeciwstawia się naturę i kulturę)

Podział kultury:
a) materialna - wszytskie wytowory służące do zapsokojania potrzeb fizycznych człowieka
b) społeczna - zaspokojenie potrzeb społecznych (obrzędy, rytuały, rodzina)
c) duchowa - zaspokojanie potrzeb duchowych (religia, wierzenia)

Kultura ludowa jest: (to struktura myślowa, typ emocjonalnego reagowania)
- regionalna (odnosi sie tylko do określonego obszary)
- spontaniczna (istnieje poza głębszym namysłem)
- oparta na ustnym przekazie
- nastawiona na uczestnictwo wspólnoty
- systemowa
- wiejska
- adresowana do konkretnego odbiorcy
- powoli się zmienia i rozprzestrzenia

Kultura masowa jest:
- globalna
- udział w niej należy do większości
- rozpowszechnania za pomocą mechanicznych środków przekazu
- powszechna
-zabawowa
- bierna, rodząca samotność
- ujednolicona
- nastawiona na średniego, przeciętnego odbiorcę
- szybkozmieniająca się i oparta na dużej liczbie informacji

Zasady łączenia się w grupy:
- reprodukcyjna zasada integracji ( rodzinna i inne pokrewieństwa)
- bliskość i sąsiedztwo (podział na teren w jakim się przebywa)
- integracji (podział ze względu an płeć i wiek)
- władzy

Tradycja to zwyczaje, podania, legendy, które przekazywane są z pokolenia na pokolenie.

Ludowość:
- prymat tradycyjności nad nowatorstwem (wszytsko co stare jest dobre i sprawdzone)
- stabilizacja w sferze norm moralnych, obyczajów i obrzędów
- przewaga więci osobistych w oparciu bezpśrednim
- symbioza z przyrodą i ziemią
- prymat pojęcia ojczyzny prywatnej nad ojczyzna ideologiczną
- zniesienie granicy pomiędzy aktorem a widzem podczas obrzędów

metoda induktywna (etnografia)
metoda deduktywna (etnologia)

nauki idiograficzne - opisowe (etnografia)
nauki nomotetyczne - tworzą prawa (etnologia)

Levi Strauss - etnografia jest przedłużeniem etnologii
Etnologia - nauka wyjaśniająca (nauka burżuazyjna -traktowana tak w okresie międzywojennym)

Józef Burszta o etnologii - dyscyplina naukowa, której przedmiotem badań jest człowiek jako istota kulturowa. Akcentowana jest tu wielość kultur, bardziej wyróżniki niż powszechniki kultury.

Podstawowym pytanem antropologicznym jest: Skąd wziął się człowiek?
Aspekt etniczny -> na czym polega etniczność, co stanowi etniczność danej kultury, stereotypy danej kultury.

W krajach anglosaskich mówi się o antropologii, a w Europie o etnologii.

Antropologia kulturowa to dział nauk społecznych, jest dyscypliną nauki, która zajmuje się człowiekiem jako twórca kultury, istota społeczną.
- analizowanie podobieństw i różnic kulturowych (ethic)
- analizowanie logicznej organizacji kultury jako symboliczny system poznawczy, określający wizję świata, poprzez niego normy oraz zachowane artefakty.

Antropologia introkulturowa (wewnątrz kulturowa)
Analizy:
- strukturalne
- semiotyczne
- kognitywistyczne
sposób interpretacji emic (perspektywa badawcza)

Twórcą perspektyw emic i ethic był Pike
emic - staramy się zrozumieć w jaki sposób człownkowie ludnośći postrzegają świat
ethic - przyglądanie się kulturze od strony zewnętrznej, spojrzenie zewnętrzne.

Bardzo dobry rozwój antropologii amerykańskiej (inspiracja i nowe obszary badań dla etnologów polskich)

Egzotyka - plemiona pozaeuropejskie

Do lat 70-tych nie było nazwy antropologia, tylko etnografia, jednynym wyjatkiem był Kraków. W latach70-tych pojawiają się nowe metody, pojawia sie strukturalizm (z zachodu). Oddchodzi się od wsi, pojawiają sie badania nad kulturą wspólczesną (popularną, masową). Miasto staje sie obiektem badań etnografów.

Lata 80-te i 90-te to utrwalenie zainteresowań (pojawiają się nowe metody badań)

Wszędzie tam gdzie jest człowiek oraz jego kultura pojawia sie etnolog. Ma to swoje plusy i minusy.

Antropologia oraz Kulturoznastwo są dziedzinami podobnymi do siebie:
- polonistyka
- filologia
- psychologia
- filozofia
- socjologia
* są to nurty podobne, nauki humanistyczne oraz społeczne, które są nabliższe. Nauki humanistyczne często bywają niekompatybilne.
* spojrzenia na te same sprawy są inne -INTERDYSCPLINARNOŚĆ

Etnologia i etnografia należą do dziedzin historycznych, wspólne zaintersowania z historią sztuki (sztuka ludowa, naiwna)

Nauka jest pewną formą świadomości poznania, istnieje również tradycja, religia oraz sztuka.
Naukę można wyjaśnić, zbadać, wykazać empirycznie, doświdczyc, jest to sposób opisywania oraz wyjaśniania rzeczywistości, który jest intersubkietywny. Nauka inaczej wygląda w przedmiotach ścisłych oraz humanistycznych.
- normalna (wspólne pojęcia, zasady i prawa)
- inna (np. sztuka)
Religia to wierzenie, nie da się jej wyjaśnić naukowo ani zbadać.

Zweryfikować empirycznie - musi istnieć wspólny sposób weryfikacji, stwierdzeń, praw. Wszyscy badacze mają dostęp do tych samych środków.

Etnografia jest nauką zajmującą się opisem poszczególnych kultur, jest nauką o początkach kultury, kierunkach jej rozwoju i wspólczesnym zróżnicowaniu kultur ludzkich. Jest to dyscyplina naukowa zajmująca sie opisem, często analizą.

Etnologia jest nauką zajmującą się porównawczo-teoretycznymi studiami nad kulturami róznych ludów.

Nauki etnologiczne - etnologia, antropologia społeczna, folklorystyka, antropologia kulturowa.

Trzy kryteria różniące etnografie od etnologii:
a) w zwiazku z ogólną systematyzacją nauk
- (ethnos - lud, graphien - opisywać, logos - słowo, prawo)
- nauki itnograficzne (opisowe) -etnografia
- nauki nonotetyczne (tworzą prawa na podstawie analizy rzeczywistości)
- Etnografia (metoda indyktywna) - nauka opisowa, a etnologia (metoda deduktywna i symtetyczna) - nauka porównawcza.
- Indukcjonalizm- trzeba dokłanie poznac przedmiot badań,wnioski mają byc dokładne.

b) kryterium złożoności przedmiotu badań
ludy proste, mniej złożone (velkerkunde) - podejście europocentryczne
Kazimierz Moszyński - etnolog okresu wojennego i powojennego.
Etnologia jest bliższa socjologii a etnografia wychodzi od grup etnicznych.

c) kryterium wyjaśnia głebokiego (etnografia) do porównawczego (etnologia)

Prowadzenie i projektowanie badań opanowuje się przez praktykę (pracę badaczy, czytanie raportów) refleksje i krytyka na temat efektu końcowej pracy. Zadanie pytań samemu sobie.

Refleksyjnośc - Co? Po co? Dlaczego? - jak się bada rozumienie własnych założeń na dany temat.
Konsekwencje - aby pytania postawione w badaniu prowadziły nas przez cały czas jego tworzenia.
Strategia lejka - na początku obszar badań jest szeroki, jednak w miarę prowadzenia badania, zgromadzone dane pokażą kategorie ważną dla badania.

Temat = fascynacja = motywacja
sformułowany w taki sposób, aby stał się istotny również dla innych, fromułowanie pytań, które odpowiadają w sposób wiarygodny. Co badamy? Dla kogo? Dlaczego? PO co? Jak?
Co badamy? - pytanie o problem badawczy
Dla kogo? - Adresat lub zleceniodawca wyników
Dlaczego? - uzasadnione doniosłości badania
Po co? - skutki badania, cel
Jak? - metody i realizacje
NIE MA BADANIA BEZ TEORII

Perspektywa badawcza:
- wiedza:
profesjonalna, ekspercka, krytyczna, publiczna
- przyapdki:
Okrojone (nietypowe), intensywne, maksymalne zróżnicowanie, krytyczne, negatywne

narzędzia badawcze: arkusze pbserwacji, wywiady, książki kodowe
W jaki sposób zastosowanie danej metody doprowadzi nad do zbadania tego so zdeklarowaliśmy? Jakie znaczenie dla wyników badania ma osoba która ja prowadzi? Jaki jest zakres obowiązywań wyników badania?

harmonogram - podział na etapy i czas ich trwania
budżet - ograniczenia finansowe
Ograniczenia prawne
dylematy etyczne
ograniczenia kompetencyjne ( braki wiedzy lub umijętności)

Bronisłąw Malinowski (antropologia brytyjska) - badania na wyspach tryblandzkich, przłom w badaniach Malinowskiego, przyjmuje się, że w antropologii zaczał dominowac funkcjonalizm. Sukces badań Malinowskiego polegał na tym, że konsekwentnie trzymał się swojego celu, który realizował w badaniach empirycznych.

Malinowski o badaczu:
- badacz powienien dokłądnie poznać teren, zamieszkując tam
- powienien wtopic się w teren, starać sie nie wyróżniać
- powinien znac język tubylczy

Instytucja według Malinowskiego - zespół stanu stosunków międzyludzkich, powstała w celu zaspokojenia jakiejś potrzeby. Zapewnia to harmonie kultury, przedmiotem badań dla niego była całość kultury.

Kultura jest funkcjonalną całościa wspólnych elemntów, jest odpowiedzia na ludzkie potrzeby.

Parsons --> Malinowski, zarzuty
- płytki pscyhologizm
- nie wprowadził podziału na potrzeby uświadomione i nieuświadomione

Standard kulturowy, którego twórca był Malinowski - katalog podstawowych dla danej kultury potrzeb, jej uczestników, których nie zrezalizowanie prowadzi prędzej czy później do destrukcji kulturowej (całej kultury).

Uczenie się kultury jest krótkotrwałe, przykladem moga byc dzieci z "buszu", dżungli, które były wychowywane przez zwierzęta.

Freudynizm (psychoanaliza) -trzy warstwy podświaodmości: it (nieświadome, np. kompleksy), ego i superego (ego pod wpływem kultury). W starozytności psychiką zajmował sie m.in Arystoteles.

Wzorzec Ruth Bennedict i Margaret Mead - wzorce bechawioralnych i teoretycznych zachowań, osobość modalna (ogniskowa) oraz charakter narodowy.

- badacze długo przbywająw terenie
- osobowość - wytwór stosuknów społecznych
- metoda międzykulturowych badapoznawczych. Edward Sapir(strukturalizm) - przeprowadził pionierskie badania nad językami indiańskimi. Doszedł do wniosku, że: Ludzie tak postrzegają świat jak nakazują im reguły garamtyczne.

Język prymarny - uczymy sie go jako pierwszego
Strukturalizm miał swój początek w językoznawstwie, idei strukturalistycznych uzywano w filozofii. Marksizm jest odmianą strukturalizmu, ma swoje korzenie w XIX wieku. Strukturalizm najbardziej rozwinął się w Francji, głównie dzięki Leviemu Straussowi, zajmowano sie wszystkimi dziedzianami kultury. Założenia mówią, że poza zewnętrznymi cechami występują jakieś głębokie, mentalne struktury związane z danym człowiekiem.

Strauss uważał, że człowiek prymitywny, który nie znał jeszcze języka, mógł na podstawie obserwacji wyrazić swoje myślenie. Uważał, że język jest przejściem od natury do kultury.

Językoznawstwo było dziedziną dzięki, której rozpadła sie rewolucja strukturalna, początek XX wieku. Centralna Europa i Szwajcaria

4 fazy:
- język należy badac w sposób naukowy, jako system autonomiczny, który nie zalezy od rzeczy zewnętrznych.
- język należy badać jako system nadrzędny w stosunku do mowy jednostkowej (postać języka, która charakterystyczna jest dla każdego z nas)
- język należy badac jedynie w płaszczyźnie synchronicznej gdyż to co sie zmienia to wydarzenia
- o znaczneiu poszczególnych cech języka decyduje jego stosunek do innych fonemów języka (nie samo brzmienie języka ale wiązka oponencji do innych fonemów języka)

O znaczeniu danego znaku nie decyduje jego sposób wypowiadania, ale jego opozycji.

Stauss - realizm pojęciowy.
Aby poznac istotę jakiegoś faktu należy ustawić go w opozycji do innych faktów. najpierw tworzymy jakiś model, później przykładamy go powtórnie do rzeczywistości i sprawdzamy reakcje otoczenia, wtedy dochodizmy do tego co jednostkowe.

Koncepcja opozycji binarnej (cos tak, cos nie) - człowiek konceptualizuje cała rzeczywistość

Według Hegla świat zmierza ku pełnej racjonalności
Levi-Strauss - realizm jest od początku (tkwi w początku naszej świaodmości - przypisuje jej osbony byt, jest dla niego bardzo istotna)

Strukturalizm bada zajwiska sztucznie ukierunkowane. Strauss stara się odkryć inwentarz. Procesy histroyczne moga być nieprzewidywalne, ale nie są przypadkowe. Historią rządza prawa.

Fenomenologia Huslera - twierdził, że aby zodbyc istotę rzeczy, trzeba ja zagłebić

Edmund Rich - neostukturalista brytyjski, uczeń Malinowskiego, analizował problem, dlaczego ludzie stanowią część natury, aby życ starają się od tej natury iniezależnić, pokazać, że są "czymś" innym niż naturą samą w sobie. Ludzie gotują i pieką aby zademnostrowac swoją odrębnosć od natury.

semiologia - ustalenie znaczeń

Ludzie lubią łączyć rzeczy w binarnej opozycji, czasem pary przeciwieństw wystepują w jednej kulturze i odwórcone są w innej. Czy całe nasze myślenie polega na oparciu do opozycji binarnych.

Levi Strauss - struktury nie są obiektem świadomych procesów myślowych
Rich - przedmiotem badań antropologi powinny być obserwowalne zachowania ludzi, nie nalezy do semiologi. Struktury idei nie stanowia constance lecz są srała, świat nie jest postrzegany tylko w oparciu o binarne opozycje.

Klasyczny schemat obrzędów przejścia - Anrold van Gennep
- przynależnosc do stanu wyjściowego
- wyłączenie ze statusu (separacja)
- faza marginalna wiąże się z separacją (przynaelżnosć do stanu anormalnego)
- włączenie do stanu nowego (agregacja), odwracano to co czynione było podczas separacji i fazy marginalnej, oczyszczano, pozbawiano przedmiot cech niebezpiecznych, pojawiają się znaki, które pokazują przejście
- przynależnosc do stanu nowego

kategoria mitu (mythos, grec - słowo/powieść)
- rozumienie wąskie - utożsamia mit zopowieścią klasyczną
- rozumienie szersze - mit jako archaiczny światopogląd
- rozumienie uogólnione - mit stanowi uniwersalną formę świaodmości

Myślenie mityczne - myślenie nacechowane emocjami, obrazowo-zmysłowe, animizacja natury, antropomorfizacja świata, zachwianie proporcji

Mitów nie da się obalic, ponieważ nie da sie pokazac co jest w nim nieprawdziwe a co prawdziwe. Mity możemy tylko pisać.

Strauss - mity ukazują paradoksy, któych sie nie domyślamy.

Strukturalizm to kierunek ahistoryczny
Cechy kultury:
- kultura słuzy porozumiewaniu się i ma chcarkter konwecjonalny
- jest to system znaków opaty na opozycji
- zasady rządzące kulturą nie muszą byc uświadomione przez partycypujące jednostki grupy
- ewolucja kultury i jej stan aktualny to dwa istotnie różne zjawiska

Semiologia i Semiotyka
Rytuały zawsze coś oznaczają, sterują nimi mity, są komentarzami do mitów, zawsze chodzi o symbolikę i nadanie sesnu.

hermeneutyka - totalny postulat maksymalnego intuicjonizmu

symbol niesie znaczenie, jest czymś co pod jakimś względem dotyczy czegoś lub kogoś i oznacza coś.

Procedura badania semiotycznego - trzy aspekty znaku"
- semantyka (wszytskie relacje istniejące między znakiem, a tym co on oznacza "pole sementyczne" w literaturze)
- synoktyka (reguły rządzące zestawieniem znaku, relacjemiędzy samymi znakami)
- pragmatyka (stosunki między znakiem a człowiekiem jako jego interpretatorem)

semiotycy - pojęcie semiotycznych znaków i systemów:
Semiotyczny (język, mitologia, folklor, historia sztuki, literatura)
modelujący - mozliwosc budowy w oparciu o rozmaite elemnty, porządkuje on wizje świata (folklor, religia, mitologia, idelogoie, sztuka, literatura)

opozycja binarna
- podstawowe (czarny - biały, mokry -suchy)
- przestrzeń społeczna ( męski - żeński, stary-młody)
- kosmos, natura (woda - ogień)
- liczby (para- nie para)

Symbol moze stac sie substytutem przedmiotu do ktorego sie odnosi, przedmiot nalezy do niedostepnej rzeczywistosci, daje on poczucie obcowania z bostwem.

paradygmat systemowo-semiotyczny -> obejmuje on wszytskie normy badawczy antropologii, które zawierają się w semiologii i semiotyce:
- etnonauka (metody lingwistyczne, najlepsze narzędzia do poznania kultury. W języku znajduja sie sposoby konceptualizowania)
- antropologia kognitywna ( semiotyczny punkt widzenia świata, wejście w świadomość badanych osób)
- taksonomia (leksykony, dotarcie do logicznych podstaw kultury, które mozna badac i przedstawic z apomoca metod matematycznych)
- kinezyka (badania nad systemem komunikowania niewerbalnego, istnieja uniwersalne sposoby rozróznienia uczuć dla wszystkich ludzi, jednak niektóre cechy są kulturowo zróznicowane oraz przez te kulture uwaruknowane.
- fenomenologia (starałą sie dotrzeć w głąb ludzkiej psychiki, starałą sie badac indywidualną świadomośc ludzi
- proksemika ( ludzie różnie pposługują się przestrzenią i róznie się w niej zachowują)

Trzy wymiary procesu mityzacji:
- wyobrażeniowy ( postępująca deformacja oraz deprecjajacja obrazu obcego)
-idealizacja histroyczna
- rozciaganie sądów indywidualnych na całą grupę

Cztery społeczne kryteria:
- językowe (antopologiczne)
- terytorialne (wszyscy nietutejsi)
- stanowe/klasowe (inne środki produkcji)
- religijne

J. Otrębski - grupa etniczna jest tworem wyobrażeniowym, jest to zjawisko które się uzewnętrznia tylko w przypadku kontaktu z innymi grupami, wizerunek własny grupy est negatywem tego jak widza ja inni (obcy)

Nominalisci i realiści:
a) nominaliści - uważają, ze to co nas otacza to tylko nazwy /określenia, które są w naszej głowie. Uważają, żekultura nie istnieje, bo to tylko sumy zachowań, nie ma nadrzędnego bytu.
b) realiści - powiedzą, że istnieje kultura, bo ludzie zmieniają sie, odchodza, umierają, a kultura pozostaje.

5 grup definicyjnych - Barbara olszewska-Dioniziak:
- antropologiczne (ujmują kulturę globalnie jako całość wytworów ludzkich, operujące takiami pojęciami jak: wytwór kulturowy, cechy kulturowe, areały i kręgi kulturowe, potrzeba działania, funkcja, instytucja, system)
- filozoficzne (ujmujące kulturę ponad indywidualna myśl, idee, wartości, symbole i znaki, świadomośc społeczna, sądy normatywne, filozoficzne)
- socjologiczne (ujmuja jako wzory interakcji osób i grup w ramach których analizują role społeczne, wzory, modeele, zachowania, przekazy)
- pscyhologiczne (kładą nacisk na wzajemne wpływy, postawy i motywacje)
- historyczne (historyczne uwarunkowania zjawsik kultury, przemiany historyczne , kulturowe, tradycje, podłoże historyczne , ewolucja, zmiana)

Różne ujęcia kultury:
- atomistyczne a całościowe
- synchroniczne a diachroniczne
- empiryczne a racjonalne
- fenomenologiczne a funkcjonalne
- funkcjonalne a socjologiczne
- nominalistyczne a realistyczne
- redukcjonistyczne a antyredukcjonstyczne
- relatywistyczne a antyrelatywistyczne
- naturalistyczne a antynaturalistyczne
- globalne a selektywne

EWOLUCJONIZM:

Edward Tylor (1832 - 1917), Wielka Brytania, był znawća religi pierwotnej oraz twórcą definicji kultury. Każde stadium ewolucji logicznie wynika ze stadai poprzedniego. Analizował architekturę, formy kultury i religie. Rozważania o kulturze połączył z rozwojem fizycznym człowieka. Twórca teorii animizmu (wierzenia w duchy, duszę-anima).

teoria przeżytków - obecne archaiczne formy, kiedys spełniały istotne funkcje. Śledząc przeżytki można odtworzyć kulturę.

Fazy rozwoju:
I. okres teoretyczny
II. dominacja klasycznego ewolucjonizmu, inaczej schemtycznego
III. odrodzenie ewolucjonizmu

Założenia ewolucjonizmu:
- postep jako główny element rozwoju, rowój jest jednokierunkowy
- istnieje prawo natury, które zarządza światem kultury
- rozum ludzkości ma nieograniczone mozliwości
- jedność psychiczna gatunku ludzkiego
- spojrzenie atomistyczne

Najważniejsze założenia teorii ewolucji:
- koncepcja naszych żyjącyh przodków
- stadialne etapy rozwoju kultury
- metoda porównawcza

Fala krytyki ewolucjonizmu:
- schematy nie maja walorów uniwersalnych
- nie są powszechne
- ustalenia wchodziły w konflikt z nowymi odkryciami

Lata 30-te i 40-te ewolucja kulturowa, neoewolucjonizm, badacze terenowi - empiryczni
- pod wpływem mysli marksistowskiej
- materialne podstawy, nie idealistyczne
- badania międzykulturowe
- zaczyna sie poszukiwac zwiazków pomiędzy naturą, środowiskiem a człowiekiem
- ekologia, humanistyczna, ludzka

Dwa nurty neoewolucjonizmu:
a) ewolucjonim genetyczny (aby wyjaśnić genezę instytucji społecznych)
b) ewolucjoznim analityczno-systemowy (studia nad zmiennościa konkretnych środowisk)

DYFUZJONIZM:

Muller (1823-1900)poczatek dyfuzjonizmu
- zastanwiał sie nad językiem, mitami, skąd się wzieła kultura
- zaczął uważać bajki z apozostałości mitów
- kultury plemienne, ludowe zwiazane z językiem
- wskazał na zależnosc między kultura a językiem