Informacja o reformie zarządzania programem Phare

ZAŁOŻENIA REFORMY FINANSOWANIA Z FUNDUSZY PHARE

W ostatnich latach dotychczasowy kształt programu Phare był przedmiotem głębokiej krytyki ze strony Parlamentu Europejskiego oraz Trybunału Audytorów. Krytyce poddano głównie fakt, że program Phare, pomimo szybko poprawiającej się sytuacji gospodarczej niektórych państw stowarzyszonych z Unią Europejską, był w dalszym ciągu nastawiony na budowanie podstaw gospodarki rynkowej.
Negatywnie oceniano także:

• istnienie dużej liczby małych programów o niewielkiej skali oddziaływania, a dużych kosztach administracyjnych,

• praktykę kilkukrotnego przedłużania czasu realizacji programów,

• ociężały mechanizm uruchamiania środków powodujący duże opóźnienia realizacyjne,

• pokrywanie przez Komisję Europejską kosztów operacyjnych poszczególnych programów.

Krytyczna analiza dokonana przez ww. instytucje europejskie była bardzo zbieżna z wysuwanymi przez państwa stowarzyszone postulatami dostosowania programu Phare do aktualnego etapu transformacji ustrojowej i przyszłego członkostwa tych państw w Unii Europejskiej.
Określając prawdopodobne fundusze uzyskane z UE, należy brać pod uwagę następujące okoliczności:

ZMIANA ZASAD PROGRAMOWANIA PHARE

Faktycznie nastąpiło wypowiedzenie Wieloletniego Programu Indykatywnego dla Polski na lata 1995 1999, a w zamian pojawiają się trzy nowe dokumenty:

• Partnerstwo Akcesyjne (jednostronna decyzja Komisji Europejskiej),

• Narodowy Program Przyjęcia Acquis (dokument rządu polskiego, będący załącznikiem do poprzedniego i nie mogący być z nim sprzecznym),

• Memoranda Finansowe (które określają wsparcie finansowe UE dla Polski w okresie objętym Partnerstwem Akcesyjnym).

ORIENTOWANIE WSPARCIA NA CZŁONKOSTWO KRAJÓW BENEFICJENTÓW W UNII EUROPEJSKIEJ

Phare staje się podstawowym instrumentem finansowym wdrożenia strategii przedakcesyjnej. Zgodnie z najnowszymi dokumentami priorytety te to:

1. budowa struktur instytucjonalnych, co uwzględnia wzmocnienie instytucji demokratycznych, zasad prawa, administracji publicznej (szeroko rozumiane acquis),

2. wsparcie inwestycyjne, które powinno zostać skoncentrowane na:

a. działaniach strukturalnych, dotyczących przede wszystkim restrukturyzacji rolnictwa, rozwoju regionalnego oraz inwestycji w kapitał ludzki,

b. zgodności z normami Wspólnoty, w szczególności w zakresie środowiska przyrodniczego, rolnictwa, przemysłu, bezpieczeństwa i higieny pracy, transportu i telekomunikacji,

c. współfinansowaniu infrastruktury wielkiej skali (transeuropejskie sieci),

3. wsparcie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,

4. współpraca transgraniczna,

5. stopniowe otwieranie wewnętrznych programów Wspólnoty.

WSPÓŁFINANSOWANIE NAKŁADÓW ZE STRONY UE ŚRODKAMI KRAJOWYMI ORAZ PRZEJĘCIE KOSZTÓW OPERACYJNYCH

Zasada współfinansowania jest jedną z zasad funkcjonowania Funduszy Strukturalnych w Unii Europejskiej. Istnieje także konieczność przejęcia kosztów operacyjnych wszystkich programów przez stronę polską.

ZASADA WARUNKOWOŚCI FINANSOWANIA

Oznacza to możliwość wstrzymania finansowania w sytuacji:

• nieprzestrzegania sektorowych zobowiązań wynikających z Układu Europejskiego,

• nieprzestrzegania celów zdefiniowanych w Narodowym Programie Przyjęcia Acquis,

• nieprzestrzegania priorytetów akcesyjnych w zakresie wspierania inwestycji, norm i standardów Unii Europejskiej.

Także niezakontraktowanie wcześniej przyznanych środków będzie prowadziło do redukcji alokacji. Różnica pomiędzy indykatywnymi a faktycznymi alokacjami będzie transferowana do programów horyzontalnych, a więc będzie mogła być wykorzystana przez inne kraje beneficjentów Phare.

UWARUNKOWANIA ZMIAN DLA POLSKI

Specyficzną cechą polskiego modelu jest wiodąca rola w procesie integracji europejskiej Komitetu Integracji Europejskiej. Nowy Phare ma być ściśle powiązany z procesem integracji europejskiej i dlatego wymaga operacyjnej współpracy instytucji koordynującej działania integracyjne (UKIE), instytucji odpowiedzialnych za środki budżetowe oraz resortowych komórek odpowiedzialnych za integrację i pomoc zagraniczną.
Nowy system musi zapewnić sprawne mechanizmy współfinansowania środków UE środkami polskimi (budżetowymi i innymi) oraz pokrycia kosztów operacyjnych. Należy sądzić, że skala wymaganego współfinansowania ze strony Polski może w skrajnych przypadkach dochodzić nawet do 50 proc.
Dostosowanie systemu kontroli finansowej w Polsce do wymogów obowiązujących w UE pozwoli na stopniowe odstępowanie od uciążliwych procedur zatwierdzania projektów przez Komisję Europejską na rzecz okresowego audytu ex post przez polskie organy kontroli finansowej.
Poza mechanizmami współpracy dokładnego rozważenia wymaga kwestia umiejscowienia organizacyjnego i liczby osób włączonych w programowanie i implementację programów Phare.
Z około 50 obecnie istniejących PMU może pozostać w przyszłości co najwyżej 5 7 dużych jednostek odpowiedzialnych za poszczególne priorytety w resortach za podstawowe priorytety nowej orientacji. Powinni w nich być zatrudnieni urzędnicy państwowi, a jeżeli miałyby to być tak jak dotąd fundacje Skarbu Państwa, to przy założeniu przejęcia całych kosztów operacyjnych (w tym płac) przez stronę polską.

ROZWIĄZANIA INSTYTUCJONALNE

Komisja Europejska wymaga utworzenia centralnej jednostki określanej mianem Narodowy Fundusz Promocji Inwestycji
i Budowy Struktur Instytucjonalnych. Jej celem ma być zarządzanie przepływem funduszy na finansowanie projektów realizujących Phare. Jednostka ta powinna być częścią centralnej administracji państwowej. Priorytety finansowania przedsięwzięć przez tę jednostkę wynikać będą z Narodowego Programu Przyjęcia Acquis.

TRYB PROGRAMOWANIA PHARE PRZEZ RZĄD RP

Odstąpienie Komisji Europejskiej od koncentrowania funduszy Phare na wspieraniu transformacji społeczno-gospodarczej
w państwach stowarzyszonych na rzecz wspierania dostosowań do wymogów akcesji oznacza zmiany trybu ustalania polskiego stanowiska w sprawie preferencji doboru programów finansowanych z Phare.
Podstawą finansowania z funduszu Phare będzie Narodowy Program Przyjęcia Acquis (NPAA), opracowany przez Komitet Integracji Europejskiej.