BEZROBOCIE ABSOLWENTÓW W

MAŁOPOLSCE

]

Uwagi ogólne

Bezrobocie jest zjawiskiem, które dotyka różne grupy społeczne - nie omija również absolwentów. Ponieważ niedługo sami będziemy zaliczać się do grona absolwentów, dlatego postanowiłyśmy bliżej przyjrzeć się temu problemowi.

W myśl ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobocia (Dz. U. 97 nr 25, poz. 128) za absolwenta uważa się osobę bezrobotną w okresie od upływu 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie ukończenia szkoły lub zaświadczeniu o ukończeniu kursu, jeżeli jest:

A) absolwentem ponad podstawowej szkoły publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej albo wyższej państwowej lub niepaństwowej dla młodzieży,

B) absolwentem studiów podyplomowych lub doktoranckich, podjętych w okresie 6 miesięcy od ukończenia szkoły wyższej,

C) absolwentem szkoły, o której mowa w A), dla dorosłych, jeżeli w ostatnich 12 miesiącach trwania nauki nie był zatrudniony,

D) absolwentem co najmniej 12-miesięcznego przygotowania zawodowego, odbytego w ramach ochotniczych hufców pracy,

E) absolwentem dziennych kursów zawodowych, trwających co najmniej 24 miesiące, jeżeli w okresie ostatnich 12 miesięcy ich trwania nie był zatrudniony,

F) absolwentem szkoły specjalnej,

G) absolwentem niepełnosprawnym, który uzyskał uprawnienia do wykonywania zawodu.

Podstawą do sporządzania statystyki o bezrobotnych absolwentach według specjalności/ zawodów stanowią następujące akta prawne:

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 sierpnia 1999r. w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2000 (Dz. U. 1999 Nr 77, poz. 863) oraz Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 1999 w sprawie określenie wzorów formularzy sprawozdawczych, objaśnień co do sposobu ich wypełniania oraz wzorów kwestionariuszy i ankiet statystycznych stosowanych w badaniach statystycznych ustalonych w programie badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2000 (Dz. U. Nr 112, poz. 1318)

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 20 kwietnia 1995r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz. U. Nr 48 z dnia 11.05.1995r.), wraz z wydanym przez MPiPS i GUS w 1998r. „Wykazem zmian i uzupełnień” do klasyfikacji wprowadzone na podstawie art. 36, ust. 3 z dnia 14 grudnia 1994r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Tekst jednolity Dz. U. Z 1997r., Nr 25, poz. 128 wraz z późniejszymi zmianami)

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 16 czerwca 1995r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia rejestracji i ewidencji bezrobotnych oraz innych osób poszukujących pracy (Dz. Urz. MPiPS 1995r. Nr 73, poz. 363).

BEZROBOTNI ABSOLWENCI WEDŁUG ZAWODÓW WYUCZONYCH

Statystyki bezrobotnych absolwentów według grup zawodów i specjalności sporządzane są co pół roku. Dane za pierwsze półrocze 2001 roku przedstawiają się następująco (dane przedstawione są w procentach):

GRUPY ZAWODÓW	Bezrobotni absolwenci w I półroczu 2001r.		Bezrobotni absolwenci w końcu półrocza 2001r.
	ogółem	kobiety		ogółem	kobiety
OGÓŁEM	100	100		100	100
Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy	0,0	0,0		0,0	0,0
Specjaliści	12,8	14,8		16,9	19,1
Technicy i inni średni personel	23,0	18,9		27,3	21,4
Pracownicy biurowi	15,7	22,4		16,3	22,0
Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy	11,6	16,1		9,6	13,0
Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy	1,5	1,7		1,4	1,6
Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy	16,9	6,0		11,8	4,9
Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń	1,4	0,5		1,1	0,5
Pracownicy przy pracach prostych	0,7	0,4		0,5	0,4

Źródło: „Bezrobotni absolwenci szkół ponad podstawowych wg. zawodów wyuczonych w I połowie 2001r.”, KUP, Departament Informacji o Rynku Pracy, Warszawa, sierpień 2001.

Jak widać, w I półroczu 2001 roku najwięcej było bezrobotnych techników oraz średnio wykształconego personelu (23 %). Z kolei najmniej bezrobotnych absolwentów było wśród pracowników wykonujących proste prace (0,7 %), a także operatorów oraz monterów maszyn i urządzeń (1,4 %).

W przypadku kobiet, największy procent bezrobocia obserwujemy wśród pracowników biurowych (22,4 %) oraz techników i personelu ze średnim wykształceniem (18,9 %). Stosunkowo duża liczba kobiet bez pracy to osoby bez zawodu (19,2 %). Również najmniej liczną grupą bezrobotnych kobiet jest grupa operatorów oraz monterów maszyn i urządzeń - zaledwie 0,5 %. Wynikać to może z faktu, iż jest to zawód typowo męski i niewiele kobiet może pochwalić się takim właśnie wykształceniem. Podobnie, niewielka liczba bezrobotnych kobiet (1,7 %) zalicza się do grupy rolników, ogrodników, leśników i rybaków.

Sytuacja ta niewiele się zmieniła pod koniec półrocza. Grupą o największej liczbie bezrobotnych absolwentów pozostała grupa techników i średnio wykształconego personelu - wzrosła jedynie ich liczba z 23 aż do 27,3 %. Nadal najmniej liczną grupą bezrobotnych absolwentów pozostali pracownicy przy pracach prostych oraz operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń. Wśród bezrobotnych kobiet (absolwentek) sytuacja nie uległa większym zmianom. Zmiana procentowa nastąpiła jedynie wśród najliczniejszej grupy bezrobotnych - z 22,4 % do 22 % oraz wśród techników i średnio wykształconego personelu - z 18,9 do 21,4 %.

Dużą grupą bezrobotnych absolwentów są osoby zaliczane do grupy robotników przemysłowych i rzemieślników (odpowiednio prawie 17% i 12%). Zjawisko to dotyczy jedynie ogólnej liczby bezrobotnych, gdyż w przypadku kobiet procent jest tu niewielki - odpowiednio 6%, a następnie 4,9% pod koniec półrocza.

Ciekawym faktem jest również to, że wśród parlamentarzystów, wyższych urzędników i kierowników nie ma w ogóle bezrobotnych.

BEZROBOCIE W MAŁOPOLSCE

Corocznie małopolskie szkoły opuszcza ponad 80 tysięcy absolwentów, z czego 40 % trafia na bezrobocie. W minionym roku spośród kończących wyższe uczelnie w urzędach zarejestrowało się 17 %, szkoły zawodowe (policealne, średnie i zawodowe) ok.56 %, a licea ogólnokształcące 23%. Widać więc, że wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia zmniejsza się poziom bezrobocia wśród absolwentów. Ogólne dane za rok 2000 przedstawia poniższy wykres:

Źródło: „Ocena sytuacji na rynku pracy województwa małopolskiego w roku 2000”, Zarząd woj. Małopolskiego, Kraków, kwiecień 2001.

Struktura bezrobotnych absolwentów województwa małopolskiego według wykształcenia na przestrzeni roku 2000 oraz pierwszej połowy 2001 roku przedstawia się następująco (dane przedstawione są w procentach):

Wykształcenie	I kwartał 2000r.	II kwartał 2000r.	III kwartał 2000r.	IV kwartał 2000r.	I kwartał 2001r.	II kwartał 2001r.
zasadnicze zawodowe	43%	19%	35%	38%	38%	9%
ogólnokształcące	12%	11%	10%	11%	11%	10%
policealne i średnie zawodowe	37%	57%	44%	40%	37%	59%
wyższe	7%	12%	8%	10%	9%	20%
pozostałe	1%	1%	1,20%	1%	1,5%	1,5%
Absolwenci w ogólnej liczbie bezrobotnych	9%	3,60%	8,40%	6,20%	8,40%	brak danych

Źródło: Dane udostępnione w Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Krakowie.

Jak widać z tabeli, w I kwartale 2000 roku najwięcej było bezrobotnych wśród absolwentów legitymujących się wykształceniem zasadniczym zawodowym - aż 43 % oraz z wykształceniem policealnym oraz średnim zawodowym (37 %). Najmniej z kolei bezrobotnych było wśród osób z wykształceniem wyższym - jedynie 7 %.

W drugim kwartale 2000 roku sytuacja się zmieniła. Wzrosła liczba bezrobotnych absolwentów z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym - z 37 % w I połowie roku do 57 %. Niewielki wzrost obserwujemy również wśród absolwentów wyższych uczelni - o 5%. Spadkowi natomiast uległa liczba osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym z 43 do 19 %. Jak corocznie w okresie czerwca istotnej zmianie uległ udział absolwentów w bezrobotnych ogółem - zmniejszył się z 9 do 3,6 %. W tym samym jednak czasie prawie wszyscy kończący szkoły w połowie zeszłego roku utracili status absolwenta w rozumieniu ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

Wzrost udziału bezrobotnych absolwentów w ogólnej liczbie bezrobotnych w III kwartale 2000 roku stanowi coroczną prawidłowość związaną ze wzmożonym ich napływem do urzędów pracy. Wzrost nastąpił z 3,6 % do 8,4 % pod koniec września, a więc prawie o 5 %. W tym okresie liczba bezrobotnych z wykształceniem zasadniczym zawodowym wzrosła w porównaniu do poprzedniego kwartału o 16 %, a liczba bezrobotnych z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym zmalała o 13 %. Pozostałe kategorie również uległy spadkowi.

W IV kwartale nastąpił niewielki wzrost bezrobocia wśród osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym w porównaniu do okresu poprzedniego - o niecałe3 %. Wzrostowi uległa również liczba bezrobotnych osób z wykształceniem wyższym -o ok.1,6 %. Spadło natomiast bezrobocie wśród osób z wykształceniem policealnym lub średnim zawodowym o ok.4 %. Warto również zaznaczyć, ze pod koniec 2000 roku Małopolska zajmowała pierwsze miejsce w Polsce wśród bezrobotnych absolwentów.

Początkowy okres 2001 roku nie wiele różni się od ostatniego kwartału 2000r. Zasadniczej zmianie ulega procent bezrobotnych absolwentów w ogólnej liczbie bezrobotnych - z 6,2 % do 8,4% pod koniec I kwartału 2001r. Zauważalne zmiany zachodzą w II kwartale. W największym stopniu zmiany dotyczą szkół zasadniczych zawodowych (spadek z 38 do 9 %), szkół średnich (wzrost z 37 do 59%), a także wyższych uczelni (wzrost z 9 do 20%). Tendencja spadkowa udziału bezrobotnych absolwentów szkół zasadniczych zrównoważona zostaje w tym okresie podobnym wzrostem w przypadku absolwentów szkół średnich i policealnych oraz szkół wyższych. Zmiana proporcji i wzrost udziału w ogólnej liczbie bezrobotnych absolwentów legitymujących się wyższym poziomem wykształcenia (średnie oraz wyższe) wiąże się ze wzrostem ogólnej liczby osób kończących te szkoły oraz ze spadkiem liczby absolwentów szkół zasadniczych.

Jak widać z powyższych danych, największe bezrobocie można zauważyć wśród absolwentów legitymujących się wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz policealnym i średnim zawodowym, najmniej natomiast wśród absolwentów wyższych uczelni.

Problemy absolwentów wynikające z sytuacji na lokalnym rynku pracy:

Młodzi absolwenci kończąc szkoły stają przed koniecznością podjęcia pracy. Na swojej drodze napotykają jednak wiele problemów związanych nie koniecznie z wąską specyfiką ich wykształcenia, ale również z problemami takimi jak:

• Duże przestrzenne zróżnicowanie bezrobocia absolwentów , koncentracja miejsc pracy w dużych aglomeracjach miejskich,

• Wchodzenie na rynek kolejnych roczników wyżu demograficznego z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Przyrost zasobów pracy młodzieży nie jest równoważony przyrostem liczby nowych miejsc pracy w gospodarce,

• Występujące duże zróżnicowanie struktury zarejestrowanych absolwentów

Trudną sytuację mają również młodzi zamieszkujący tereny wiejskie, gdzie występuje brak miejsc pracy, a poszukiwanie jej wiąże się z kosztami dojazdów do niej. Jest to główny powód „ucieczki” młodych z ośrodków wiejskich do dużych aglomeracji miejskich, gdzie łatwiej im znaleźć zatrudnienie.

Postawy pracodawców wobec zatrudniania absolwentów:

Problemy w znalezieniu pracy stwarzają czasem sami pracodawcy. Wymieniając chociażby takie sytuacje jak:

• Część pracodawców wykazuje niechęć do zatrudniania absolwentów kontynuujących naukę oraz mężczyzn bez uregulowanego stosunku do służby wojskowej,

• Pracodawcy jako przyczyny odmowy zatrudnienia wskazują na: brak doświadczenia zawodowego, a szczególnie umiejętności praktycznych,

• Warunki pracy i płacy oferowane przez pracodawców absolwentom często nie spełniają ich oczekiwań,

• Pracodawcy w większości preferują zatrudnianie absolwentów w ramach form subsydiowanych miejsc pracy.

Próbą pomocy absolwentom w poszukiwaniu pracy był program „Absolwent”, który powstał w 1998. Jednak nie przyniósł on obiecywanych rezultatów i jego realizacja została zawieszona.

PROGRAM ABSOLWENT

Młody człowiek stojący po raz pierwszy w obliczu konfrontacji z realiami rynku pracy nie zawsze potrafi ocenić swoje możliwości i szansę podjęcia zatrudnienia. Absolwenci najczęściej są słabo przegotowani do poszukiwania swojej pierwszej pracy zawodowej. Jako kategoria społeczno-zawodowa charakteryzują się brakiem doświadczenia zawodowego i życiowego oraz wąskim spojrzeniem na rynek pracy.

W 1998 roku w celu przygotowania młodych ludzi do samodzielnego, aktywnego, świadomego a co za tym idzie skutecznego poszukiwania pracy uruchomiono Program „Absolwent”. Objęci tym programem zostali absolwenci, którzy zdecydowali się na rejestrację w Powiatowym Urzędzie Pracy. Program obejmował 7 etapów:

I etap : Rejestracja,

Spotkania informacyjne,

Wizyta u pośrednika pracy,

II etap : Wizyta u pośrednika pracy i propozycja udziału w „Warsztatach poszukiwania pracy”,

III etap: „Warsztatach poszukiwania pracy”,

IV etap: Samodzielne poszukiwanie pracy,

V etap: Wizyta u pośrednika pracy; skierowanie do doradcy zawodowego,

VI etap: Wizyta u doradcy zawodowego,

VII etap: Zatrudnienie poprzez objęcie absolwenta subsydiowanymi programami rynku pracy,

Po zarejestrowaniu się absolwent otrzymywał skierowanie na spotkanie informacyjne, na którym był informowany o celach i zadaniach programu „Absolwent” oraz o przysługujących mu prawach i obowiązkach. Następnie nawiązywał kontakt z pośrednikiem pracy, z którym wspólnie miał poszukiwać odpowiedniego dla siebie zatrudnienia. Kolejnym - trzecim - etapem były „Warsztaty poszukiwania pracy”. Trwały one trzy dni i obejmowały zagadnienia związane z rynkiem pracy, ale przede wszystkim pozwalały na trening umiejętności poszukiwania i pozyskiwania pierwszego zatrudnienia. Program warsztatów składał się z 7 modułów:

1. Rynek pracy - mity i rzeczywistość.

2. Oczekiwania pracodawców i pracowników.

3. Bilans umiejętności zawodowych.

4. Metody i techniki poszukiwania pracy.

5. Konstruowanie aplikacji.

6. Metody autoprezentacji.

7. Rozmowa kwalifikacyjna.

Zakończenie warsztatów wprowadzało absolwenta w kolejny etap programu – samodzielne poszukiwanie pracy. Jeśli do tej pory nie udało mu się znaleźć zatrudnienia, ponownie (V etap) absolwent pojawiał się u pośrednika pracy. Ten natomiast najczęściej kierował go do doradcy zawodowego celem ustalenia potencjalnego problemu utrudniającego start na rynku pracy. W VI etapie, podczas wizyty u doradcy zawodowego określono ów problem doradczy, a następnie ustalano przebieg procesu doradczego.

Program zakładał, że rozwiązanie problemu umożliwi absolwentowi podjęcie zatrudnienia. Jeżeli to nie nastąpiło, w ostatnim etapie programu absolwent miał szansę na to, że zostanie objęty subsydiowanymi formami zatrudnienia (staż absolwencki, umowa absolwencka), programami rynku pracy, szkoleniem bądź zajęciami Klubu Pracy.

Staż absolwencki – oznacza nabywanie umiejętności praktycznych do wykonywania zadań w miejscu pracy przez absolwenta, bez nawiązywania stosunku pracy z pracodawcą. W trakcie stażu absolwent otrzymuje stypendium stażowe wypłacane ze środków Funduszu Pracy w wysokości zasiłku dla bezrobotnych.

W 2000 roku w Małopolsce w ramach staży absolwenckich zaktywizowanych zostało 2867 osób, tj. 114,6% wykonania z 1999 roku. Wzrost ten wynika z tego, iż jest to bardzo korzystna dla potencjalnego pracodawcy forma pozyskania młodego i wykształconego pracownika. Dodatkową dla niego korzyścią jest to, że staż taki nie obejmuje wynagrodzenia oraz obsługi świadczeń związanych ze stosunkiem pracy. Wynagrodzeniem bowiem dla zatrudnionej w ten sposób osoby jest stypendium wypłacane przez powiatowy urząd pracy. Formą tą zainteresowani są również absolwenci, którzy dzięki takiej pracy mogą uzyskać potrzebne do utrzymania lub zdobycia pracy doświadczenie zawodowe.

W 2000 roku najwięcej osób odbywających staże to:

• młodzież do 24 lat (95,7 %)

• osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym (61,8 %)

• osoby pozostające bez pracy poniżej 3 miesięcy (56,3 %)

Najwięcej ofert pracy na odbywanie stażu absolwenckiego uzyskano z dziedziny : administracji publicznej oraz obrony narodowej (37,3 %).

Umowa absolwencka – forma zatrudnienia absolwenta, w wyniku odpisania umowy cywilnoprawnej pomiędzy urzędem pracy a pracodawcą, na mocy której urząd refunduje część kosztów poniesionych przez pracodawcę na wynagrodzenia, nagrody i składki na ubezpieczenie społeczne.

W 2000 roku w ramach umów absolwenckich w Małopolsce zaktywizowano łącznie 2315 absolwentów, co stanowi 72,6 % liczby objętych tą formą w roku 1999.

Wśród uczestników tego programu rynku pracy dominowały następujące osoby:

• w wieku poniżej 24 lat (91,4 %)

• osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym (46,5 %)

• osoby pozostające bez pracy poniżej 3 miesięcy (51,5 %)

Dość dużą grupę stanowiły również osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym - 32%.

Oferty pracodawców na zatrudnianie absolwentów w ramach umów absolwenckich pochodziły w większości z następujących sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności:

• handel i naprawy 38,8 %

• działalność produkcyjna 21,4 %

• pozostała działalność usługowa, komunalna i socjalna 7,7 %

• administracja publiczna i obrona narodowa 6,6 %

• budownictwo 5,8 %

• hotele i restauracje 4,5 %

• pozostałe 15,2 %

Ocena programu ABSOLWENT

Urzędy pracy oceniając program podkreślają , iż jest on celowy i zasadny , a metody stosowane przy realizacji zadań uznawane są za właściwe. Najwyżej oceniane są „Warsztaty Poszukiwania Pracy”. Zajęcia w ramach warsztatów według urzędów pracy spełniają istotną funkcję - dzięki nim absolwenci weryfikują własne wyobrażenia o rynku pracy ze stanem rzeczywistym, a przez to uświadamiają sobie potrzebę własnej aktywności.

Absolwenci wśród ogółu młodych bezrobotnych stanowią swoistą „grupę w grupie”, szczególnie uprzywilejowaną. Ale tylko przez rok , w tym okresie przysługuje im bowiem status absolwenta dający określone przywileje. Mniej więcej co piąty młody bezrobotny jest zaliczany do tej grupy.

Wszelkiego rodzaju badania rynku potwierdzają tezę że na rynku pracy istnieje swoista blokada w zatrudnianiu absolwentów. Dlatego też pierwszy kontakt bezrobotnych absolwentów z pracodawcą nie zawsze jest budujący. Dziewczyny się kojarzą szefom firm z ciążą i macierzyństwem, zdarza się więc , że żądają lekarskich zaświadczeń, a od chłopców zaś zaświadczenia o uregulowanej służbie wojskowej. Od kandydatów do pracy domagają się pełnej dyspozycyjności , co eliminuje tych, którzy zaocznie się uczą. Chcą też , by młody miał wszystkie atrybuty młodości: zdrowie , dynamizm, siłę, a zarazem aby posiadał atrybuty wieku dojrzałego: doświadczenie i praktykę. Wiadomo jednak, że studentom studiów dziennych bardzo trudno pogodzić jest naukę z pracą.

Literatura:

1. „Bezrobotni absolwenci szkół ponad podstawowych według zawodów wyuczonych w I półroczu 2001r.”, KUP, Departament Informacji o Rynku Pracy, Warszawa, sierpień 2001.

2. „Informacje o stanie i strukturze bezrobocia w czerwcu 2001r.”, Krajowy Urząd Pracy, Departament Informacji o Rynku Pracy, Warszawa, lipiec 2001.

3. „Ocena sytuacji na rynku pracy województwa małopolskiego w roku 2000”, Zarząd Woj. Małopolskiego, Kraków, kwiecień 2001.

4. Informacje uzyskane bezpośrednio w Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Krakowie.

13