TEORIA KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ

(LOBBING)

 

Lobbing jako forma komunikowania

 

1. Lobbing - geneza i definicja

Zjawisko określane mianem “lobby” sięga starożytnej Grecji, gdzie demokracja bezpośrednia pozwalała każdemu obywatelowi osobiście wypowiedzieć swoje żądania przed zgromadzeniem publicznym.

Na szeroką skalę lobbing zaistniał w rozwiniętych demokracjach świata współczesnego, gdyż interesy grup zawodowych, przedsiębiorców, stowarzyszeń dały początek funkcjonowania grup nacisku.

Termin lobby jako określenie grup nacisku powstał w początkach XIX wieku i pochodzi od miejsca, w którym publiczność mogła się spotykać z przedstawicielami parlamentu (lobby - to kuluary parlamentu).

Za ojczyznę lobbingu w Europie uważana jest Wielka Brytania. W ramach rozpowszechniania się spotkań kuluarowych termin “lobby” zaczęto używać do określenia samych rozmów w kuluarach, a od lat trzydziestych ubiegłego wieku - nazywano tak grupy nacisku, których intencją było wywieranie wpływu na członków parlamentu. Również w Waszyngtonie i stolicach innych stanów Ameryki od połowy XIX wieku słowo “lobby” czy “lobby-agents” były w powszechnym użyciu.

Coraz częściej stosowane we współczesnym świecie słowo “lobbing” mimo, iż bardzo rozpowszechnione jest zarazem niejednoznaczne. Specjaliści z dziedziny komunikacji społecznej stosują je do oznaczenia “wywierania wpływu” - ma ono wówczas znaczenie neutralne, jednak przy określaniu działań pewnych grup, których celem jest wpływanie na decydentów w sposób zmierzający do zapewnienia przewagi interesom partykularnym nad ogólnymi, posiada zabarwienie pejoratywne.

Lobbing upowszechnia się, umacnia i zdobywa coraz więcej zwolenników, którzy twierdzą, iż przyczynia się on do upowszechniania wzajemnej wiedzy i zrozumienia. Uważają go także za działalność przedstawicielską, która stwarza obywatelom możliwość do angażowania się w sprawy publiczne, zachęca ich do tego. Natomiast przeciwnicy lobbingu podkreślają, iż genezą wszelkiej działalności mającej na celu “wywieranie wpływu” jest dążność do wygrywania specyficznych, wąskich interesów.

Brak jest jednoznacznej definicji lobbingu. Słownik współczesnego języka polskiego zawiera następującą definicję: “lobby - wpływowa grupa osób wywierająca nacisk na organy władzy w interesie jakichś grup zawodowych, gospodarczych, społecznych, itd. ...”.

W szerokim tego słowa rozumieniu “lobbing” jako forma komunikowania się, jest środkiem służącym do wywierania wpływu na decyzje polityczne oraz na kształt ustaw i innych aktów prawnych poprzez uczestnictwo w procesie ich tworzenia, modyfikacji lub uchyleń. Pojęcie to obejmuje swoim zakresem różnorodne formy działań. Aby zaliczyć określoną aktywność do lobbingu, musi ona spełniać podstawowe kryteria:

- musi istnieć- cel jakim jest wywieranie wpływu na decyzje władz (wywieranie wpływu na decyzje osób prywatnych, korporacji, lub innych organizacji, nie jest objęty tym terminem),

- musi istnieć- zamiar wywierania wpływu,

- musi istnieć- pośrednik pomiędzy obywatelem a władzą.

Podmiotem stosującym lobbing może być “lobbysta” czyli osoba która nawiązuje kontakt z politykami lub instytucjami politycznymi w celu obrony interesu jakiejś strony lub w celu uzyskania informacji, lub też grupa interesu. Według klasycznej definicji Dawida Trumana “ grupa interesu to każda grupa, która zrzesza ludzi podzielających ta samą opinię i występuje wobec innych grup społecznych z oczekiwaniami, które grupa uważa za właściwe z punktu widzenia wyznaczonych przez nią postaw. Grupy te można nazwać lobbingowymi, gdy:

- maja charakter na tyle trwały, że pozwala to na zapewnienie skuteczności działań,

- istnieje jakiś cel o charakterze materialnym bądź moralnym, dla którego się uformowały,

- wykorzystywały jakąś strategię działania bądź instrument obrony interesów, które przewidywałyby pewien element presji na decydentów.

Grupy te mogą przyjmować różne formy. Często działają w postaci wspólnot, ruchów społecznych, stowarzyszeń, wreszcie instytucji.

Wzmożoną aktywność w dziedzinie lobbingu wykazują w ostatnich latach także władze lokalne i regionalne. Instytucją europejską najbardziej dostępną dla grup interesu jest Komisja Europejska. Intensywne kontakty z lobbystami leżą w interesie samej komisji, ponieważ są one dogodnym źródłem zdobywania niezbędnych informacji. Styl lobbowania przez poszczególne grupy interesu jest bardzo zróżnicowany, zdarzają się niekiedy agresywne formy lobbingu.

2. Zastosowania lobbingu.

Działalność zawodowych pośredników pomiędzy grupami interesu a ośrodkami władzy w państwie do dziś budzi znaczne kontrowersje. Lobbing jako forma komunikowania się przez niektórych odbierany jest jedynie jako próba zalegalizowania zwykłej korupcji. Z drugiej zaś strony taka forma komunikowania się poprzez umiejętne rzecznictwo interesów nie jest niczym nagannym, a w ten sposób w demokratycznym państwie każdy obywatel ma prawo zabiegać, aby reprezentujący go polityk dobrze zrozumiał jego potrzeby. Politycy również maja taka potrzebę bycia dobrze poinformowanymi - a któż lepiej poinformuje ich o problemie , jak nie osoba lub grupa osób, których ten problem dotyczy ? Tak więc niezależnie od opinii sceptyków, lobbing jest zajęciem pożytecznym dla obu stron, a przede wszystkim już od kilkudziesięciu lat jest on faktem społecznym, który jest najbardziej realną emanacją demokracji uczestniczącej. W ostatecznym rachunku można powiedzieć iż ten kto nie potrafi wykorzystać lobbingu dla swoich celów - zazwyczaj przegrywa.

Lobbing jest w istocie mechanizmem dialogu pomiędzy rozmaitymi środowiskami społecznymi, czy grupami interesów - a systemem przedstawicielskim. Dzięki lobbingowi dalece różniące się od siebie grupy społeczne potrafią znaleźć dla siebie wspólna płaszczyznę na której mogą się w jakiś sposób porozumiewać. Pod kątem komunikacji społecznej jest to niezwykle istotny element. Można by powiedzieć, iż lobbing “kanalizuje” potencjalne napięcia i niepokoje społeczne. Z cała pewnością jest on natomiast dla polityków czymś w rodzaju “sytemu wczesnego ostrzegania”, który sygnalizuje o rozmaitych problemach społecznych. Jest więc dla polityków bardzo istotnym narzędziem, które pozwala zapobiegać lub łagodzić różnego rodzaju problemy. Natomiast dla zorganizowanych grup interesów, lobbing pełni funkcję użytecznego narzędzia w rozwiązywaniu problemów. Gdyby nie on, istnieje przypuszczenie iż wiele głosów sprzeciwu, niezadowolenia , poparcia itd. nigdy nie zostało by wysłuchanych, a nawet usłyszanych. Istnieje pogląd: “kto we współczesnym państwie nie umie korzystać z lobbingu, skazuje się na status niemego w parlamentarnym dialogu społecznym pomiędzy rządzącymi - a rządzonymi”.

Z jednej strony więc strony lobbing jest specyficzną i najtrudniejszą formą public relations, z drugiej zaś każdy obywatel głosujący w dniu wyborów na określonego polityka bądź formację polityczną - uprawia lobbing. Jest to więc termin na tyle pojemy, iż określa w zasadzie wszelkie relacje pomiędzy “władzą“ a “obywatelami” (w tym zwłaszcza zorganizowanymi w tzw. grupy nacisku), wynikające ze świadomych działań adresowanych do “władzy”. W krajach anglosaskich lobbing określa się także mianem “ dyplomacji kuluarowej”.

Z uwagi na niemożliwość skodyfikowania wszystkich zasad gry w lobbingu, oprócz regulacji prawnych sporą rolę odgrywają kodeksy etyczne.

Jeśli chodzi o lobbystów, to muszą to być osoby nie tylko znające ludzkie zachowania, ale również tryb działania instytucji politycznych. Najważniejszą cechą lobbysty powinna być jednak umiejętność analizowania. Musi on również posiadać znajomość języka właściwego dla tych środowisk i mechanizmów społeczno-politycznych, które pozwolą mu na dokonywanie właściwych i udokumentowanych interpretacji do poparcia jego wniosków i zaleceń. Choć profesja lobbysty nie zawsze budzi pozytywne skojarzenia, to jednak niekiedy właśnie oni w większym stopniu niż dziennikarze wpływają na procesy decyzyjne. Spełniają oni także pożyteczną rolę nosiciela brakującej lub dopełniającej informacji.

3. Metody lobbingu jako formy komunikowania się.

Metody lobbingowe podzielić możemy na:

a) lobbing bezpośredni, do którego zaliczamy:

- komunikacja interpersonalna,

- osobiste spotkania twarzą w twarz, jeden na jednego, listy,

- rozmowy telefoniczne, kontakty nieformalne,

- przesłuchania, zebrania, prezentacje,

- masowe demonstracje

b) do lobbingu pośredniego zaliczamy:

- kampanie wysyłania listów,

- kampanie public relations (przemówienia, artykuły, kampanie prasowe, wywiady itp.)

- grassroots lobbing: akcje protestacyjne: manifestacje, petycje, bojkoty,

- procedury sadowe: legislacyjne i prawne,

c) do lobbingu finansowego należą:

- pomoc w kampaniach politycznych,

- pomoc finansowa lub w “naturze”: poparcie,

- pomoc niedozwolona ( łapówki, prezenty, dodatkowe honoraria).

Lobbing jako forma komunikowania się zawiera również wiele praktyk, które budzą wiele wątpliwości. Do takich praktyk lobbingowych zaliczyć możemy między innymi kłamstwa, przekręcanie faktów (ataki personalne, dyskredytowanie przeciwników), działania “obstrukcyjne” (na przykład nie uzasadnione wszczynanie procesów sądowych), oraz opóźnianie przygotowania dokumentów (“podkupywanie” przeciwników, lukratywne oferty pracy, wysokie honoraria).

Można więc powiedzieć, że lobbing jak każda inna forma komunikowania się posiada zarówno zalety jak i słabości, które prędzej czy później będą przez niektóre osoby wykorzystywane do zaspokojenia własnych celów. Wówczas nie jest to właściwy lobbing, ale raczej zwyczajne praktyki z pogranicza korupcji. Należy przy tym zaznaczyć, że lobbing tak jak rozwiązania formalno prawne można dopracować stosunkowo szybko, to wykształcenie standardów etycznych wymaga już przemiany mentalności, a to z kolei wymaga czasu, a często nawet pojawienia się nowej generacji.

Lobbing to przede wszystkim działalność praktyczna. Poniżej opiszę wyniki badań, które ostały przeprowadzone odnośnie skuteczności poszczególnych technik lobbingu bezpośredniego i pośredniego.

Na początku lat sześćdziesiątych przeprowadzone zostały badania ankietowe wśród 99 lobbystów waszyngtońskich i pewnej liczb pracodawców i członków personelu Kongresu. Każdy ankietowany oceniał skuteczność stosowanych technik oceniając je w skali od 0-10. Wśród technik lobbingu bezpośredniego jako najbardziej skuteczne uznano: osobistą prezentację stanowiska - 9,15; prezentację rezultatów badań - 9,71; przesłuchania przed komisjami Kongresu - 5,83. Wśród metod lobbingu pośredniego najwyższą ocenę uzyskały: kampanie propagandowe - 6,14; oddziaływanie elit wyborczych okręgu prawodawcy - 5,79; kampanie listów i telegramów - 4,29.

4. Sposoby porozumiewania się (komunikacji) w lobbingu

Obok dokumentów i innych narzędzi stosowanych w praktyce lobbystycznej

istnieją również pewne formy komunikacji charakterystyczne dla lobbystów. Poniżej przedstawię najbardziej powszechne środki stosowane w celu przeforsowania swojego stanowiska i pokonania przeciwnika.

I. Spotkanie “jeden na jednego”

Jednym z najprostszych i najbardziej powszechnym środkiem komunikacji

wykorzystywanym w działaniach lobbystycznych jest spotkanie “jeden na jednego”. Zazwyczaj lobbysta spotyka się z posłem, ministrem, urzędnikiem skarbowym lub członkami swej organizacji. Spotkania takie wymagają zapamiętania i zastosowania się do kilku istotnych zasad. Po pierwsze, przed spotkaniem należy dokładnie wiedzieć czego się oczekuje, czyli innymi słowy należy wyznaczyć sobie konkretny cel. Zasada ta obowiązuje zarówno w przypadku gdy się jest negocjatorem spotkania, jak i w przypadku gdy jego organizatorami jest druga strona. Po drugie, w trakcie przedstawiania swoich racji nie można się opierać wyłącznie na materiałach w formie pisemnej. Najlepiej jeśli zostaną one rozdane kilka dni przed terminem spotkania lub przy jego zakończeniu, pozwoli to uniknąć braku zainteresowania ze strony słuchaczy. Po trzecie, spotkanie “w cztery oczy” powinno trwać od 20 do 30 minut. Ten czas powinien wystarczyć na przedstawienie zagadnienia, gdyż nie wielu słuchaczy ma czas i ochotę na wysłuchiwanie długich rozważań na jeden temat. Poza tym, jeśli dojście do sedna sprawy zabiera zbyt dużo czasu można wówczas zgubić jej istotę w potoku słów nie mających większego znaczenia. Bez względu na formę komunikacji (spotkanie, pismo, oświadczenie) należy przedstawiać swoje stanowisko zwięźle, szybko i posługując się jak najmniejszą ilością słów. Inną ogólną zasadą jest zdecydowane przechodzenie z jednego do następnego etapu spotkania. Po wstępnym wprowadzeniu dobrze jest wyjaśnić słuchaczom problematykę i cel jaki chce się osiągnąć. Prezentując swoje stanowisko nie należy zapominać o dyplomacji, nie powinno się negować celu przeciwnika. Na pewnym etapie wypowiedzi zazwyczaj padają pytania, które mogą skierować dyskusję na inne tory, wówczas należy unikać dygresji i nie zgubić głównego wątku spotkania. Na zakończenie powinno się zwrócić bezpośrednio do rozmówcy z prośbą o podjęcie działania, które uważa się za najwłaściwsze. Na samym końcu należy podziękować za współpracę i odejść, nie przeciągając rozmowy dłużej niż to konieczne, gdyż stwarza się w tym czasie swojemu rozmówcy możliwość do zmiany decyzji.

II. Komunikacja między posłami

Innym sposobem przedstawiania poglądów jest reprezentowanie stanowiska

za pośrednictwem popierających posłów. Poza zgłoszeniem propozycji i głosowaniem za daną ustawą posłowie mogą udzielać poparcia w inny sposób na przykład poprzez wygłaszanie oświadczeń na forum, rozmowy z innymi posłami, kierowanie pism do innych posłów, wysłuchanie proponowanych rozwiązań, udział w obradach i dyskusjach parlamentarnych. W oświadczeniu podczas debaty sejmowej poseł oficjalnie deklaruje swoje poparcie lub sprzeciwia się proponowanemu aktowi prawnemu. Lobbysta może wykorzystać wiarygodność sprzyjającego mu posła i otrzymać dodatkowe poparcie zyskując nowych zwolenników. Oczywiście nic nie zabrania posłowi przeprowadzania rozmów z innymi posłami poza salą obrad Parlamentu. Poseł może również wystosować pismo do innego członka parlamentu. Lobbysta powinien starać się wpłynąć na kształt debaty parlamentarnej za pomocą sprzymierzonych z nim posłów lub senatorów.

III. Listy

Poza przypadkami szczególnych stosunków między lobbystą, a posłem lub

ministrem albo innym urzędnikiem, zaleca się aby autorami listów skierowanych do decydentów byli działacze organizacji reprezentowanej przez lobbystę. Należ pamiętać, że największy wpływ na przebieg wydarzeń mają listy dotyczące tego samego zagadnienia, które nadeszły w ciągu jednego tygodnia, a nie jeden list o tej samej treści przychodzący raz na tydzień.

IV. Przemówienia

Doskonałą formą komunikacji poprzez przekazywanie istoty zagadnienia są

przemówienia. Tego typu wypowiedzi są zazwyczaj publikowane w prasie i stanowią oficjalną informację o tym czy posłowie biorący udział w zgromadzeniu opowiadają się “za” czy “przeciw” konkretnym inicjatywom.

5. Podsumowanie

Lobbing jako forma komunikowania się może być wykorzystywany zarówno w celach pozytywnych jak i negatywnych. Wszystko jednak zależy od osoby, która będzie się posługiwała tym właśnie sposobem komunikacji. Lobbing jest swego rodzaju ideą “porozumienia ponad podziałami”. Czasami zbyt głęboko sięgające podziały są barierą trudną do przełamania. Jednak na płaszczyźnie lobbingu kontakt i porozumienie pomiędzy różnymi grupami społecznymi jest możliwe. Można zatem powiedzieć, że lobbing polega właśnie na tym, by stworzyć chęć, czas i miejsce do wspólnych działań dla różnych partnerów, w celu wypracowania wspólnych uzgodnień. Aby komunikowanie się przebiegało sprawnie często jeden środek przekazu jest zależny od innego. Przydatność środków masowego przekazu w wywieraniu wpływu na odpowiednie gremia dostrzegli właśnie lobbyści. Nie należy również zapominać o tym, że kluczowym narzędziem każdego lobbysty, w istocie przesądzającym o skuteczności jego działań są właśnie kontakty oraz umiejętność właściwego wykorzystywania ich.

Literatura:

- Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa 1996r.

- Słownik wyrazów obcych, Wł. Kopaliński, Warszawa 1994r.

- Lobbing we współczesnym świecie, Ewa Karpowicz, Warszawa 1999r.

- Polskie Lobby Przemysłowe, J. Horodzki, H. Potrzebowski, P. Sikora, Warszawa 1999r.

- Lobbing po Polsku- Komentarz, E. Wnuk, Rzeczpospolita 11.10.1996r.

- Public Relations czyli promocja reputacji, T.Goban - Klas, Bussines Press, Warszawa, 1997, s.98-9

- www.lobby.biz.pl