Unia Polski i Litwy

Dążenia do unii

Do przymierza Polski i Litwy dążył już Władysław Łokietek, który w 1325 roku

nawiązał z Litwą przyjazne stosunki potwierdzone małżeństwem Kazimierza

Wielkiego z córką władcy litewskiego - Aldoną. Jednak Kazimierz Wielki nie

kontynuował polityki sojuszu z Litwą, a wręcz przeciwnie - poprzez próby

podbicia Rusi wszedł z nią w konflikt. Tymczasem najazdy litewskie

dezorganizowały życie i osadnictwo na Mazowszu, a więc współpraca między

oboma krajami byłaby korzystna dla Mazowsza. Najważniejszym jednak

czynnikiem było zagrożenie krzyżackie. Polska od roku 1343 tj. od czasu

pokoju kaliskiego nie była atakowana przez zakon, jednak wzmogły się ataki na

Litwę.

Unia krewska

14 sierpnia 1385 roku zawarto w Krewie umowę między Polską a Litwą. Na jej

mocy miał Jagiełło wraz ze swoimi braćmi ochrzcić Litwę, przyłączyć Litwę i

Ruś do Korony Królestwa Polskiego. Zobowiązał się też odzyskać wszystkie

oderwane od Polski ziemie. Po ukoronowaniu na króla Polski rozpoczął on

chrystianizację Litwy, powołując biskupstwa w Wilnie w roku 1387, a także w

Miednikach na Żmudzi w roku 1417.

Stosunek Krzyżaków do unii

Oczywiście był to wielki cios dla Zakonu, gdyż po pierwsze przeciw Zakonowi

wyrósł sojusz dwóch państw zainteresowanych odzyskaniem i utrzymaniem

terenów nadbałtyckich. Ponadto poddawało to w wątpliwość sens obecności

Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego, który był

przecież powołany do nawracania pogan, którzy wraz z chrztem Litwy zniknęli

z tego zakątka Europy. Krzyżacy podjęli szeroko zakrojoną akcję

dyplomatyczną na dworach całej Europy, oskarżając Litwinów o chrzest

pozorny i podtrzymując swe prawo do obecności na tych terenach, w celu

przeprowadzenia prawdziwej chrystianizacji.

Tarcia wewnątrz unii

Staraniom zakonu sprzyjały też tarcia wewnątrz unii. Były to między innymi

spory Jagiełły i Witolda. Ten ostatni często zwracał się o pomoc przeciw

Władysławowi do Krzyżaków. Krzyżakom pomagała też militarna aktywność

Litwy na wschodzie, osłabiająca możliwości obronne unii nad Bałtykiem. W

roku 1392 w Ostrowie Lubelskim doszło do ostatecznej ugody pomiędzy

Jagiełłą a Witoldem. Witold otrzymał w zarząd całą Litwę, jednak pozostawał

pod zwierzchnictwem Jagiełły. Zostało to potwierdzone przez ugodę polsko -

litewską zawartą w roku 1401 w Radomiu i Wilnie. W roku 1399 wojska

litewskie wspomagane przez polskie zostały rozbite nad rzeką Worskłą. Tak

więc na pierwszy plan znów wysunęła się sprawa Krzyżaków.

Działania związane z Krzyżakami do 1410 roku

Chociaż głównym terenem działań na froncie krzyżackim byłą Litwa, to jednak i

w Polsce zakon przejawiał aktywność. W roku 1392 Krzyżacy wzięli w zastaw

od Władysława Opolczyka ziemię dobrzyńską. Tymczasem w roku 1387 została

całkowicie zerwana współpraca polsko - węgierska. Po oblężeniu Opola

Władysław Jagiełło zmusił Opolczyka do ustąpienia i odebrał mu jego polskie

lenna. Nie udało się jednak wtedy odzyskać ziemi dobrzyńskiej, którą

wykupiono dopiero w 1405 roku. W roku 1402 Krzyżacy nabyli od Zygmunta

Luksemburczyka, króla Węgier, Nową Marchię. Wywołało to zaniepokojenie

Wielkopolan. W dalszych latach zakon zhołdował też Drezdenko. Został

uczyniony krok na drodze połączenie Prus z Niemcami. Sprawa Nowej Marchii

przyśpieszyła wybuch wojny z zakonem. W roku 1408 Witold zawarł nad Ugrą

pokój z Moskwą, który na długie lata zahamował walki litewsko - ruskie. Zaś w

roku 1409, dzięki zabiegom Witolda, na Żmudzi wybuchło powstanie przeciwko

Krzyżakom, które zakończyło się pełnym zwycięstwem i wyzwoleniem kraju.

Polska uznała sprawę Żmudzi za swoją, co równało się zadeklarowaniu wojny.

W sierpniu 1409 roku wielki mistrz wyruszył na Polskę. W październiku

zawarto rozejm, w sytuacji uprzywilejowanej byli Krzyżacy, przy których

została ziemia dobrzyńska. Sprawę oddano pod sąd Wacława Luksemburczyka,

króla Czech. W lutym 1410 roku przyznał on Żmudź Krzyżakom, a ponadto

podkreślił ich prawo do całej Litwy. Ani Polska, ani Litwa nie uznały tego

wyroku, jasne więc było, że musi dojść do wojny.

Unia horodelska

W roku 1413 zawarto unię w Horodle. Nowy akt potwierdzał utrzymanie

politycznej odrębności Litwy, które miała odtąd zawsze mieć własnego księcia.

Unia w Horodle oznaczała rozciągnięcie przywilejów szlachty polskiej na

bojarów litewskich. Po tejże unii Polska i Litwa. stanowiły dwa odrębne

państwa tyle, że połączone osobą jednego wspólnego władcy, jednak z

zachowaniem odmiennego systemu administracyjnego, wojskowego,

skarbowego oraz różniące się zakresem przywilejów szlachty i magnaterii.

Zabiegi Jagiełły o uzyskanie tronu dla swoich synów

Pod koniec panowania Jagiełło musiał zapewnić swoim synom Władysławowi i

Kazimierzowi prawo do tronu. W tym celu wydał tzw. przywileje jedleńsko -

krakowskie. Wydane w 1430 i 1433 dawały szlachcie nietykalność osobistą i

majątkową (najbardziej znany zapis to neminem captivabimus nisi iure victum -

nie wolno uwięzić szlachcica bez prawomocnego wyroku sądu). Władysław

Jagiełło zmarł pierwszego czerwca 1434 roku.