Kierunki polityki zagranicznej pierwszych Piastów.

Historiografia pod pojęciem pierwszych Piastów ma na myśli okres począwszy od panowania

Mieszka I na statucie Bolesława Krzywoustego kończąc. Najstarsza wzmianka o państwie

polskim zawarta jest w "Dziejach saskich" Widukinda z Korbei, który pod datą 963 umieścił

informację o klęsce Mieszka I w walce z Wieletami.

Właśnie walki z tym oto plemieniem przyśpieszyły być może dojrzewającą w umyśle księcia

decyzję o przyjęciu chrześcijaństwa. Mieszko zainteresowany ekspansją na ziemie Słowian

Połabskich dążył do rozbicia sojuszu wielecko-czeskiego. To skłoniło go do nawiązania

stosunków z Czechami i wyraziło się w zawarciu związku małżeńskiego z księżniczką czeską

Dobrawą.

Posunięcie to doprowadziło do niebagatelnie ważnego wydarzenia jakim był chrzest Polski w

roku 966. Fakt ten nie był tylko sprawą wewnętrzną państwa, lecz miał znaczenie

międzynarodowe. Wyłaniając się z nurtów pogaństwa Polska otrzymywała "przepustkę" do

Europy, a jej władca został zrównany z innymi książętami europejskimi. Tak więc pierwszym

kierunkiem polityki pierwszego z Piastów była chrześcijańska Europa.

Kluczowe znaczenie dla polityki pierwszych Piastów miały trzy kraje: Niemcy, Czechy i Ruś

Kijowska. Stosunki z tymi państwami na przełomie dziesięcioleci były bardzo zróżnicowane.

Lata konfrontacji, rywalizacji czy współpracy złożyły się na wizerunek Polski i jej sąsiadów

oraz po części miały wpływ na historię Europy.

Stosunki z cesarstwem miały swe blaski i cienie. Za panowania Mieszka I i w początkowym

okresie rządów jego następcy układały się one na ogół poprawnie.

Po prostu młode państwo polskie dążyło do przysłowiowego modus vivendi z Cesarstwem

wyrażającym się w płaceniu przez księcia polskiego trybutu "aż po rzekę Wartę". Nie oznacza

to jednak, że mieliśmy do czynienia z idyllą. Na rządy Mieszka I przypadły w zasadzie dwa

niewielkie konflikty. Pierwszy w 972 r. kiedy to dwaj niemieccy margrabiowie Hodon i

Zygfryd zaniepokojeni rosnącymi wpływami Mieszka najechali go ponosząc klęskę pod

Cedynią, która to przesądziła o zdobyciu przez Polskę Pomorza Zachodniego. O ile w

pierwszym zatargu mieliśmy do czynienia z "nieposłusznymi margrabiami" o tyle drugi

konflikt z 979 r. wybuchł z cesarzem (bądź co bądź najpotężniejszym władcą świeckim

Europy). Cesarz Otton II postanowił ukarać Mieszka I za popieranie opozycji bawarskiej.

Jednak jesienne słoty i planowana wyprawa Ottona II do Włoch spowodowały zakończenie

konfliktu układem pokojowym przypieczętowanym małżeństwem Mieszka I z córką

margrabiego Ezona Odą.

Po śmierci Ottona III za panowania Bolesława Chrobrego toczyła Polska z przerwami

długotrwałe wojny z Niemcami. Tą zbrojną konfrontację podzielić się da na trzy okresy. W

pierwszym (1003-1005) Polska osiągnęła największy zasięg terytorialny opanowując Milsko,

Łużyce, Czechy i Morawy. Jednak na mocy pokoju poznańskiego ziemie te oprócz Moraw

zostały utracone. W drugiej wojnie (1007-1013) zakończonej pokojem merseburskim Chrobry

uzyskał w lenno Milsko i Łużyce. Trzeci okres (1015-1018) uwieńczony został pełnym

sukcesem Chrobrego, który uzyskał Milsko i Łużyce bez składania hołdu lennego Henrykowi

II. Jednak było to "pyrrusowe zwycięstwo", które wydatnie osłabiło państwo polskie i w

przyszłości miało zaowocować kryzysem monarchii. Nie znaczy to, że wojny nie osłabiły

Niemiec, jednak ich potencjał ludnościowy i gospodarczy w przeciwieństwie do Polski

pozwolił na szybkie zregenerowanie sił.

W 1025 r. państwo polskie przeżywa dwa doniosłe wydarzenia - koronacje Bolesława i jego

syna Mieszka II. Z posunięciami tymi nie mogły pogodzić się Niemcy, które jednak po

śmierci Henryka II pogrążyły się w walkach wewnętrznych i nie mogły przeszkodzić tym

Piastom w ich zamierzeniach. Pewien niemiecki kronikarz ograniczył się tylko do napisania o

drugiej koronacji, że jest to czyn "nadętego pychą buntownika". I już trzy lata później ów

"buntownik" dał się Niemcom we znaki organizując łupieżczy wypad na Saksonię (niektóre

źródła mówią o uprowadzeniu 10 tys. jeńców). Dwa lata później w 1030 r. ponowił ową

łupieżczą wyprawę. Jednak wkrótce sroga ręka sąsiadów dosięgła Mieszka II, który musiał

uchodzić z kraju. Władzę w Polsce przejął jego starszy brat Bezprym (wkrótce zresztą

zamordowany).

W 1058 r. władzę w Polsce obejmuje syn Kazimierza Odnowiciela Bolesław Śmiały będący

postacią wielką lecz tragiczną. W owym czasie Europa podzielona została na dwa obozy:

papieski i cesarski. Władca nasz przystąpił do obozu papieża Grzegorza VII stąd stosunki z

cesarzem silą rzeczy nie mogły się układać najlepiej. Śmiały dążąc do odbudowy Polski na

arenie międzynarodowej musiał wejść w konflikt z cesarzem, który najchętniej widziałby

nasz kraj w roli podobnej do Czech będących lennem od 929 r. Nie doszło jednak w okresie

tym do żadnej formalnej wojny z cesarstwem. Śmiały wolał osłabiać Czechy będące wasalem

cesarza niż wszczynać ryzykowną wojnę z potężnym państwem. Jego działania wyrażające

się w popieraniu opozycji antycesarskiej w Niemczech i królów węgierskich o nastawieniu

progregoriańskim stanowiło sui generis osłabienie Cesarstwa. Wysiłki Śmiałego uwieńczone

zostały zgodą papieską na koronację Bolesława, która odbyła się w 1076 r. Po upadku

Śmiałego za rządów jego brata Władysława Hermana Polska znalazła się w obozie cesarskim

i popadła w zależność od Niemiec.

Dopiero Bolesław Krzywousty dążąc do pelnej suwerenności ponownie wszedł w spór z

cesarzem . Rok 1109 jest świadkiem ostatniej wojny polsko-niemieckiej przed okresem

dzielnicowym. Wówczas to cesarz Henryk V pod pretekstem obrony praw Zbigniewa

(starszego brata Krzywoustego, który został przezeń wypędzony z kraju) najechał ziemie

polskie. Niepowodzenia jakie go spotkały pod Bytomiem Odrzańskim, Głogowem czy

wreszcie na Psim Polu były rezultatem talentu Krzywoustego, który skutecznie obronił kraj

przed zakusami cesarskimi.

Do tej pory starałem się wykazać okresy zbrojnych konfrontacji pomiędzy obu krajami. Czas

więc przejść do jakże ważnych lat współpracy. Początkowe lata rządów Bolesława Chrobrego

wydają się istną sielanką w stosunkach polsko-niemieckich a wspólne wyprawy władcy

polskiego wespół z Ottonem III na Słowian Połabskich stanowią tego potwierdzenie.

Wszyscy także wiemy, że w uniwersalistycznej koncepcji Ottona III Chrobry zajmował

poczesne miejsce.

Przykładem tego jest słynny zjazd w Gnieźnie w 1000 r . na którym obaj władcy obeszli się

jak równy z równym, cesarz zwolnił władcę polskiego z płacenia trybutu i mianował go

"bratem i współpracownikiem". Epizod z 1040 r. również potwierdza zainteresowanie

Niemiec w istnieniu Polski, którą można było wykorzystać w pewnych okresach jako

przeciwwagę dla rosnących wpływów Czech. W tym to roku cesarz udzielił Kazimierzowi

Odnowicielowi pomoc w stłumieniu buntu ludowego i objęciu władzy w kraju. Być może

obawiał się mogącej rozprzestrzenić się reakcji pogańskiej lub wzmocnienia Brzetysława

czeskiego jednak fakt udzielenia Polsce pomocy pozostaje faktem.

Jeśli pominąć niegroźne zatargi z lat 972 i 979 za rządów Mieszka I, którego stosunki z

Niemcami układały się dość poprawnie to na siedmiu pierwszych władców piastowskich

czterech prowadziło aktywną politykę antyniemiecką, dwóch zachowywało względną

bierność a tylko jeden - Herman znalazł się w obozie cesarskim. Dobitnie świadczy to o tym,

że polityka względem Niemiec była zróżnicowana.

Drugim ważnym kierunkiem w polityce Piastów były ziemie leżące na południowy wschód

od granic naszego państwa, mowa tu oczywiście o Czechach. O początkowych kontaktach

polsko-czeskich, przyjęciu chrztu była mowa na początku artykułu. Dobre stosunki między

obu państwami zakłóciła śmierć Dobrawy. W latach 989-990 toczyła się wojna, w której

Polska zdobyła Małopolskę z Krakowem i Sandomierzem oraz Śląsk, który stał się przyczyną

sporów granicznych przechodząc z rąk do rąk (Brzetysław czeski włączył go do Czech w

1039 r. Jedenaście lat później odebrał go Kazimierz Odnowiciel zespalając go na długi czs z

Polską). Antagonizm pogłębił także konflikt dynastyczny za Boleslawa Chrobrego, który

oślepiwszy władcę czeskiego Bolesława Rudego sam zasiadł na tronie praskim. Jednak jego

"twarde" rządy wywołały opór Czechów i w 1004 r. musiał uchodzić z Pragi. Należy

wspomnieć też o zakusach władcy czeskiego Wratysława, który dążył do zjednoczenia

zachodniej Słowiańszczyzny pod swoją egidą. W dużym stopniu udało się mu to skoro w

1085 r. koronowany został za przyzwoleniem cesarza na króla Czech i ...Polski. Tak więc kraj

Władysława Hermana stał się (na niedługi okres) wasalem władcy czeskiego. Władca Polski

sumiennie płacił Czechom trybut ze Śląska i przez swoją lojalność "uzyskał" zrzeczenie się

przez Wratysława pretensji do korony polskiej. Politykę ojcowskich ustępstw na rzecz Czech

zamknął Bolesław Krzywousty, który zaprzestał płacenia trybutu ze Śląska. Początkowe

wrogie stosunki z "państwem św. Wacława" pogłębione w wojnie z 1109 r. kiedy to Czesi

pomagali cesarzowi zostały załagodzone układem z 1114 r. na mocy, którego władca praski

zrzekł się trybutu ze Śląska. Przez cały okres wczesnopiastowski i później także Polska i

Czechy rywalizowały o pierwsze miejsce w zachodniej Słowiańszczyźnie. Jednak należy

pamiętać także, że oba kraje łączyła bliskość językowa i kulturowa, a nawet struktury

kościelne (do 1000 r. Małopolska i Śląsk podlegały biskupstwu praskiemu). Dopiero od XII

w. państwo czeskie wyraźnie przesuwa swój punkt ciężkości w stronę Cesarstwa.

Trzecim krajem, z którym była ściśle powiązana polityka Piastów była Ruś. Głównym

czynnikiem spornym były ziemie graniczne zwane Grodami Czerwieńskimi, które podobnie

jak Śląsk przechodziły z rąk do rąk (mieliśmy je za Chrobrego, utraciliśmy je za Mieszka II i

znów miały wrócić do Polski za Bolesława Śmiałego). Z Rusią ściśle powiązane były

łupieskie wyprawy polskich władców. Organizował je Bolesław Chrobry w 1013 i 1018 r., w

czasie których zwoził do kraju ogromne łupy (jeśli wierzyć kronikarzom to w czasie ostatniej

swej wyprawy przez kilka miesięcy wysyłał do Polski zagrabione dobra). Nie inaczej

postępował jego prawnuk Bolesław Śmiały w 1069 czy 1077r. W polityce polskiej nigdy nie

istniała idea podboju tej bogatej krainy, polityka nasza wyrażała się tylko w osadzaniu

skoligaconych z Piastami, "wygodnych" książąt.

W stosunkach między obu krajami dochodziło także do okresów przyjaźni i współpracy jak

choćby pomiędzy Kazimierzem Odnowicielem, a Jarosławem Mądrym. Takim szczególnym

rokiem był rok 1047, w którym to posiłki ruskie dopomogły Polakom pokonać Miecława.

Oczywiście można by się tu doszukiwać powodu udzielenia wnukowi znienawidzonego na

Rusi Chrobrego pomocy. Większość historyków sygnalizuje, że to właśnie Jarosław miał

korzyść w rozbiciu Miecława ponieważ ten wespół z Prusami i Jaćwięgami organizował

łupieżcze wyprawy na bogate ziemie ruskie. Tak czy inaczej w stosunkach polsko-ruskich

dochodziło do napięć, zbrojnych konfrontacji i okresów przyjaźni i taki obraz historia

przekazała potomnym.

Doniosłą rolę w polityce zagranicznej pierwszych Piastów odgrywają stosunki z Papiestwem.

Ich początki sięgają przyjęcia chrztu, lecz wyraźnie rysują się od starań o utworzenie polskiej

metropolii kościelnej za Bolesława Chrobrego. Tylko dzięki poparciu cesarza Ottona III i

papieża Sylwestra II udało się Polsce stworzyć własną niezależną strukturę kościelną.

Wreszcie stosunki za rządów Bolesława Śmiałego, który we współpracy z papieżem widział

szansę wzmocnienia kraju i wybicia się na arenę międzynarodową . Kontakty Polski z

Papiestwem przynosiły obu stronom korzyści . Władcy polscy widzieli w nich ochronę

swojego władztwa o czym świadczy oddanie państwa polskiego przez Mieszka I w "opiekę"

papieża w dokumencie "Dagome Iudex". Papiestwo zaś widziało w Polsce potencjalną siłę

dzięki, której można było trzymać w szachu cesarza lub jego czeskiego wasala .

O szerokich horyzontach wczesnopiastowskiej polityki świadczą kontakty ze

skandynawskimi sąsiadami oraz z władcami Węgier (na obsadę tych ostatnich szczególny

wpływ miał Bolesław Śmiały, który na tronie węgierskim osadził kolejno władców: Belę,

Gejzę i Władysława).

Podsumowując politykę zagraniczną pierwszych Piastów muszę stwierdzić, że była ona

zróżnicowana, wykazywała duże zainteresowanie sąsiednimi terenami, jej celem było

zapewnienie krajowi bezpieczeństwa. Oczywiście wykorzystywała nadarzające się okazje w

sposób chlubny lub zgoła naganny, ale to jest istotą każdej polityki.