Wydział Zarządzania

P olitechnika Częstochowska

Praca zaliczeniowa

Z przedmiotu: Gospodarka energetyczna

Temat: Rozwój sektora grzewnictwa w Polsce

Spis treści

Rozdział 1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

Rozdział II. Stan ciepłownictwa w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Rozdział III. Uwarunkowania w rozwoju sektorze ciepłownictwa . . . . . . . . . 7

Rozdział IV Dotychczasowe przekształcenia w sektorze ciepłownictwa . . . . . 9

Rozdział V Kształtowanie się rynku ciepłowniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Rozdział VI Kierunki przekształceń w ciepłownictwie . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

WSTĘP

Polska jest średniej wielkości krajem położonym pomiędzy 50 a 60 stopniem szerokości geograficznej. Kontynentalno morski klimat powoduje znaczne zróżnicowanie obliczeniowej temperatury (od -16 ^oC do -24 ^oC) w sezonie grzewczym, który zwykle rozpoczyna się w połowie października i kończy w maju (ok. 210 dni z 10% tolerancją). Średnia temperatura sezonu grzewczego wynosi ok. 0^oC, a ilość stopniodni wynosi od 3450 nad morzem do ponad 4000 w rejonach górskich.

Zaopatrzenie w ciepło stanowi jeden z najważniejszych sektorów polskiej gospodarki energetycznej, gdyż ok. 50% energii pierwotnej jest zużywane na cele grzewcze. Jednocześnie ogrzewanie i ciepła woda stanowią ok. 80% zużycia energii w budynkach mieszkalnych, a produkcja i dystrybucja ciepła odgrywają ważną rolę w bilansach energetycznych miast.

Rozdział II. Stan ciepłownictwa w Polsce

Szacuje się, że w miastach około 35% potrzeb cieplnych zaspokajane jest ze źródeł energetyki zawodowej (elektrociepłownie i ciepłownie), 7% z przemysłowych źródeł ciepła, 20% z ciepłowni komunalnych, 11% z kotłowni lokalnych, a ok. 27% stanowi indywidualne ogrzewanie. Tak więc udział ciepłownictwa w całkowitym zapotrzebowaniu na ciepło w miastach jest sumą działalności energetyki zawodowej, źródeł przemysłowych, ciepłowni komunalnych i wynosi średnio ok. 62-65% zapotrzebowania odbiorców. W niektórych miastach udział ten sięga 75-80% (np. w Warszawie), a w innych 20-30% w całkowitym zapotrzebowaniu ciepła.

Szacuje się, że łączna cieplna moc zainstalowana w kraju kształtuje się na poziomie ok. 46000 MW. Natomiast moc zamówiona przez odbiorców wynosi ok. 41000-42000 MW. Wielkość ta jest wynikiem ograniczenia potrzeb cieplnych zarówno odbiorców indywidualnych jak i przemysłowych, efektem racjonalizacji, oraz opomiarowania dostaw. W wyniku prowadzonych procesów termomodernizacyjnych (w latach 1985-1999) nastąpiło ograniczenie nie tylko mocy zamówionej ale również zakupionego ciepła.

Tabela1. Produkcja energii w Polsce

Wielkość	Jednostki	Moc I produkcja energii elektrycznej	Udział %
Całkowita moc zainstalowana	MWel	33 717	100
w tym energetyka zawodowa:		30 748
- elektrownie cieplne		28 750
- elektrociepłownie		4 800	14,1
- elektrownie wodne
w tym przemysłowe		2 008
- elektrownie i elektrociepłownie		2 958
Moc osiągana	MWel	32 681	100
Maksymalne zapotrzebowanie mocy	MWel	24 337	74
Roczna produkcja energii elektrycznej	GWh	142 769	100
w tym:
- w skojarzeniu		22 050	15,4
z tego w:
- źródłach energetyki zawodowej		15 705	11,0

Istotną częścią krajowego systemu elektroenergetycznego są elektrociepłownie zawodowe i przemysłowe. Udział elektrociepłowni w systemie przedstawia tabela.

Z powyższych danych wynika, że udział elektrociepłowni w mocy zainstalowanej krajowego systemu elektroenergetycznego wynosi tylko 14,1%, natomiast udział tych źródeł w produkcji energii elektrycznej z pominięciem przemysłu - 11%. Należy jednak zaznaczyć, że w energetyce zawodowej w ostatnich latach systematycznie wzrasta produkcja energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z ciepłem. Elektrociepłownie przemysłowe, których liczba spadła z 230 do 181 utrzymują swoją produkcję na poziomie ok. 6300 GWh/a.

Skojarzone wytwarzanie energii i ciepła może ograniczyć od 30 do 45% zużycie paliw podstawowych i emisję zanieczyszczeń środowiska. Zawodowe elektrownie kondensacyjne wytwarzają energię elektryczną ze sprawnością ok. 35-38%, co powoduje bezproduktywne odprowadzenie do otoczenia znacznych ilości niskoegzergetycznego ciepła. Energia elektryczna z tych źródeł, wytwarzana jest najczęściej z dala od głównych odbiorców, czemu towarzyszą straty przesyłowe na poziomie ok. 4-5%.

Natomiast w elektrociepłowniach, spada wprawdzie sprawność wytwarzania energii elektrycznej do ok. 30%, jednak sprawność całkowita wzrasta do poziomu 80-82%, gdyż ciepło odpadowe o wyższym poziomie egzergii jest sprzedawane odbiorcom.

Wysoki udział opłat za usługi ciepłownicze w czynszach mieszkaniowych (nawet 65-75%) powoduje coraz częściej negatywną ocenę działalności miejskich przedsiębiorstw ciepłowniczych. Przyczyn takiego stanu jest oczywiście wiele, trzy z nich są przyczynami generalnymi, a mianowicie.

• Europeizacja cen nośników energetycznych realizowana zgodnie z założeniami polityki gospodarczej obejmująca w pełni węgiel i paliwa ciekłe oraz częściowo gaz przewodowy i energię elektryczną, przy sile nabywczej gospodarstw domowych 2 do 3 razy mniejszej niż w krajach UE;

• Nadmierne, średnio 1,5-2,5-krotnie większe straty cieplne budynków mieszkalnych w stosunku do standardów krajów europejskich o porównywalnych warunkach klimatycznych;

• Wady systemów ciepłowniczych obejmujące: nadmierne skupienie mocy wytwórczych, przewymiarowanie źródeł ciepła i sieci przesyłowych spowodowane z jednej strony zawyżaniem w przeszłości potrzeb cieplnych odbiorców a ostatnio procesami termomodernizacyjnymi

Polska posiada znaczące zasoby energii pierwotnej, ale są to głównie paliwa stałe (węgiel kamienny i brunatny), natomiast zasoby gazu ziemnego są stosunkowo niewielkie, a zasoby ropy naftowej są znikome. Również drewno i inne zasoby energii odnawialnej nie mają ważącej roli w bilansie energetycznym kraju. Polska nie posiada złóż rud uranowych, które mogłyby być wykorzystywane w energetyce jądrowej, a zasoby energii wodnej są także ograniczone.

Podstawowe znaczenie dla rozwoju scentralizowanych systemów ciepłowniczych miała dominacja paliw stałych w polskim bilansie energetycznym, co stwarzało także warunki do rozwoju skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej w elektrociepłowniach. W wyniku tego potrzeby cieplne w miastach są w większości pokrywane przez systemy ciepłownicze, których dyspozycyjna moc cieplna wynosi ok. 46 mln kW, a długość sieci ciepłowniczych ocenia się na ok. 15 mln metrów.

Rozdział III. Uwarunkowania w rozwoju w sektorze ciepłownictwa

Sektor energii, w tym także ciepłownictwo, od 10 lat przechodzi bardzo głębokie przemiany, wprowadzane z uwzględnieniem istniejących uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Spośród uwarunkowań wewnętrznych jako najważniejsze można wymienić przyjęte przez Sejm dokumenty, które określiły główne kierunki rozwoju kraju: "Strategia dla polski", "Polityka przemysłowa" i "Polityka mieszkaniowa".

Natomiast uwarunkowania zewnętrzne wynikają z szeregu zobowiązań międzynarodowych, spośród których do najważniejszych należą:

• Europejska Karta Energetyczna

• Układ Europejski o stowarzyszeniu Polski z Wspólnotami Europejskimi i ich krajami członkowskimi,

• Traktat Europejskiej karty Energetycznej,

A także dwustronne umowy z różnymi krajami w zakresie zakupu i przesyłu nośników energii oraz realizacji wspólnych inwestycji energetycznych.

Jednocześnie złożenie wniosku o przyjęcie Polski do UE wymaga dostosowania zasad funkcjonowania sektora energii do nowych warunków, w tym także dostosowania polskich regulacji prawnych do standardów UE oraz do dążenia do unifikacji podstawowych rozwiązań w skali europejskiej, w tym także zawartych w Europejskiej Karcie energetycznej i Traktacie Europejskiej Karty Energetycznej.

Ponieważ sektor energii stanowi podstawę gospodarki wszystkich rozwiniętych krajów świata, rządy poszczególnych krajów ukierunkowują funkcjonowanie tego sektora poprzez określona politykę energetyczną. Głównym celem tej polityki jest ustalenie reguł działania rynku w poszczególnych sektorach energetycznych oraz popieranie ich rozwoju w kierunkach preferowanych przez dane Państwo.

Sytuacja sektora grzejnictwa Polski musi być rozpatrywana w kategoriach prognoz długoterminowych, gdyż wskutek zaszłości z poprzedniego okresu oraz załamania gospodarczego na przełomie lat 80/90 wyniki krótkoterminowych analiz i prognoz mogłyby być zniekształcone. W 1995 r. przyjęte zostały przez Sejm 2 podstawowe dokumenty, określające politykę energetyczną Polski i stanowiące ramy dla procesu restrukturyzacji poszczególnych sektorów energetycznych:

• "Założenia polityki energetycznej Polski do 2010 roku"

• "Założenia polityki państwa w zakresie racjonalizacji użytkowania energii w sektorze bytowo komunalnym".

Rozdział IV Dotychczasowe przekształcenia w sektorze ciepłownictwa

Do niedawna stan prawny w sektorze energii był taki, że ustawa z 1984 r. o gospodarce energetycznej wraz z przepisami wykonawczymi regulowała problematykę zaopatrzenia w paliwa i energię oraz ich użytkowania, natomiast zasady ustalania cen oraz rozliczeń za paliwa i energię były regulowane przez ustawę z 1982 r. o cenach wraz z przepisami wykonawczymi do tej ustawy.

W wyniku zmiany systemu politycznego w 1990 r. uchwalone zostały przez Sejm:

• ustawa o samorządzie terytorialnym, określająca m.in. zadania własne gmin (w tym zaopatrzenie w ciepło),

• ustawa wprowadzająca ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę samorządowych, która m.in. nałożyła obowiązek komunalizacji mienia państwowych przedsiębiorstw ciepłowniczych i zobowiązała rady gmin do wyboru form organizacyjno-prawnych prowadzenia działalności gospodarczej w tym zakresie,

• ustawę o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, na podstawie której przeprowadzono komercjalizacje przedsiębiorstw energetycznych w sektorze elektroenergetyki (m.in. elektrociepłowni), a obecnie prowadzona jest ich prywatyzacja.

Ustawy te stworzyły podstawy prawne do przekształcania państwowych przedsiębiorstw w jednostki działające w oparciu o Kodeks handlowy. Zgodnie z generalnymi założeniami tych przekształceń, restrukturyzacja większości przedsiębiorstw energetycznych zmierza w kierunku urynkowienia, a następnie ich prywatyzacji oraz stworzenia warunków do działania konkurencji wszędzie tam, gdzie jest to możliwe i zasadne ekonomicznie. W początkowym okresie proces restrukturyzacji sektora energii był hamowany, gdyż obowiązujące przepisy nie były dostosowane do zachodzących w Polsce przemian gospodarczych, a w szczególności przejścia do gospodarki rynkowej oraz przejęcia przez samorządy terytorialne odpowiedzialności za zaopatrzenie w ciepło. Ponadto występowało wiele innych przyczyn, które sprawiły że programy restrukturyzacji poszczególnych sektorów energetycznych realizowano wolniej niż przewidywały to założenia polityki energetycznej Polski z 1985 r., a zamierzenia w zakresie przekształceń własnościowych i restrukturyzacji sektora energii zostały dotychczas zrealizowane tylko częściowo.

Również w sektorze ciepłownictwa proces przekształceń własnościowych i organizacyjnych przebiega dość powolnie i nie został jeszcze zakończony. Większość gmin przejęła majątek ciepłowniczy i utworzyła własne jednostki organizacyjne (spółki lub zakłady budżetowe), w niektórych gminach doprowadzono do prywatyzacji przedsiębiorstw ciepłowniczych(z udziałem kapitału krajowego i zagranicznego), a akcje kilku spółek są już notowane na giełdzie, ale istnieją też gminy w których nadal funkcjonują nie przekształcone struktury organizacyjne, działające na podstawie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, a także gminy które nie przejęły majątku państwowych przedsiębiorstw ciepłowniczych(majątek ten stanowi własność Skarbu Państwa) i powstało tam niezależnie od gmin przedsiębiorstwo ciepłownicze.

Trzeba podkreślić, że przekształcenia własnościowe i organizacyjne stanowią dopiero początek procesu restrukturyzacji sektora energii, który obejmuje również przekształcenia ekonomiczne i związane z tym działania techniczne w zakresie poprawy efektywności wykorzystania energii, zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska, poprawy jakości i niezawodności zaopatrzenia odbiorców, itd. Podstawowymi celami restrukturyzacji sektora zaopatrzenia w ciepło są :

1. w zakresie przekształceń własnościowych i organizacyjno-prawnych :

• uregulowanie stosunków własnościowych oraz przejęcie odpowiedzialności za zaopatrzenie w ciepło przez gminy, przy zachowaniu zdolności do samofinansowania w tym zakresie(pełne pokrycie kosztów bieżącej eksploatacji i rozwoju przez opłaty pobierane od odbiorców),

• wybór optymalnych form organizacyjno-prawnych prowadzenia działalności w zakresie zaopatrzenia w ciepło, przy uwzględnieniu warunków lokalnych oraz wymogów i warunków gospodarki rynkowej,

2. w zakresie przekształceń ekonomicznych dostosowanie działalności w zakresie zaopatrzenia w ciepło do warunków gospodarki rynkowej przy uwzględnieniu specyfiki systemów sieciowych oraz ich cech naturalnego monopolu z jednej strony i konkurencyjności różnych źródeł ciepła z drugiej strony, a w szczególności:

• doprowadzenie do likwidacji dotacji lub skrośnego (krzyżowego) subsydiowania różnych działalności i grup odbiorców,

• uzależnienie opłat ponoszonych przez odbiorców od zużycia ciepła, zakresu świadczonych usług itd.,

• ochrona interesów odbiorców w warunkach naturalnego monopolu przed nadmiernym wzrostem opłat,

• optymalizacja kosztów zaopatrzenia w ciepło przy uwzględnieniu warunków lokalnych (w powiązaniu z planami zagospodarowania przestrzennego i wymaganiami ochrony środowiska),

• stworzenie motywacji ekonomicznych do rozwoju skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła (zmiana zasad ustalania ceny energii elektrycznej oraz sposobu podziału kosztów w elektrociepłowniach),

• ekonomiczne motywacje odbiorców do racjonalnego użytkowania ciepła,

c) w zakresie restrukturyzacji technicznej:

• zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska w wyniku wzrostu sprawności systemów zaopatrzenia w ciepło (zmniejszenie zużycia paliw),substytucji paliw oraz likwidacji palenisk i kotłów nie posiadających instalacji oczyszczania spalin, budowy wysokosprawnych instalacji oczyszczania spalin itd.,

• zwiększenie niezawodności zaopatrzenia w ciepło w wyniku stosowania nowoczesnych urządzeń i technologii oraz stopniowej wymiany istniejących urządzeń lub instalacji o nadmiernej awaryjności itd.,

• umożliwienie odbiorcom wpływania na poziom i racjonalizację zużycia energii cieplnej poprzez instalowanie układów automatycznej regulacji dostawy i odbioru ciepła oraz ciepłomierzy i ograniczników natężenia przepływu nośnika ciepła, umożliwiającą wprowadzenie opomiarowanego systemu rozliczeń,

• optymalizację kosztów zaopatrzenia w ciepło poprzez kompleksową modernizację systemów sieciowych umożliwiającą ekonomiczny rozdział obciążeń dla źródeł ciepła zasilających wspólną sieć (pierścieniowe układy sieciowe, technika mikroprocesorowa, zdalne pomiary i sterowanie itd.).

Osiągnięcie tych celów wymaga skoordynowanych działań ze strony :

• władz centralnych (sejm i administracja rządowa )- kreujących politykę energetyczną ekonomiczną państwa oraz podstawy prawne i przepisy wykonawcze, określając kierunki oraz tworzące warunki i regulujące zasady działania w poszczególnych dziedzinach,

• władz lokalnych (rady i zarządy gmin oraz powiatów)- kreujących lokalną politykę energetyczną i ekonomiczną, stanowiącą realizację polityki państwa przy wykorzystaniu lokalnych zasobów i możliwości,

• konkurujących ze sobą przedsiębiorstw energetycznych i dostawców paliw, uczestniczących wraz z odbiorcami w realizacji lokalnej polityki energetycznej i ekonomicznej.

Restrukturyzacja sektora zaopatrzenia w ciepło jest więc procesem dość złożonym, dodatkowo skomplikowanym wskutek tego, że poszczególne elementy systemów ciepłowniczych są własnością różnych jednostek oraz że zaopatrzenie w ciepło jest realizowane przy wykorzystaniu różnych źródeł ciepła .

Jest oczywiste, że dla umożliwienia realizacji tego procesu konieczna były zmiana dotychczasowych przepisów, regulujących zasady funkcjonowania sektora energii, odpowiednio do warunków gospodarczych i wprowadzanych przemian. Zapoczątkowała to ustawa Prawo energetyczne z 1997 r., która określiła podstawowe zasady i kierunki zmian, ale trzeba podkreślić, że wdrożenie tej ustawy do praktyki gospodarczej było możliwe dopiero po opracowaniu kilkudziesięciu aktów wykonawczych. Przepisy te weszły w życie w latach 1998-99 określiły szczegółowe zasady funkcjonowania przedsiębiorstw energetycznych w warunkach gospodarki rynkowej, zasady przyłączania do sieci energetycznych i świadczenia usług przesyłowych (w tym tzw. TPA ),zasady tworzenia taryf i rozliczeń z odbiorcami itd.

Ustawa Prawo energetyczne wraz z przepisami wykonawczymi określiła nowe jakościowo zasady funkcjonowania przedsiębiorstw ciepłowniczych w warunkach gospodarki rynkowej.

Dostawa ciepła za pośrednictwem sieci nie ma jednak cechy naturalnego monopolu, co wymaga dostosowania monopolistycznej struktury produkcji i dystrybucji ciepła do rynkowych wymagań odbiorców i rynkowych regulacji cenowo- kosztowych. Oznacza to, że dla dostawców ,,sieciowych siły rynkowe musi zastąpić niezależny organ, równoważący interesy sprzedawców i odbiorców ciepła. Ustawa przewidziała więc powołanie Prezesa URE, jako centralnego organu administracji państwowej, regulującego działalność przedsiębiorstw ciepłowniczych, które mają obowiązek uzyskania koncesji na tą działalność.

Należy zwrócić uwagę, że nadzór Prezesa URE obejmuje również planowanie rozwoju sieci elektroenergetycznych i gazowniczych, natomiast zgodnie z ustawą o samorządzie terytorialnym zaopatrzenie w ciepło stanowi zadanie własne gmin. Ustawa Prawo energetyczne nałożyła na gminy obowiązek opracowania założeń do planów, a w niektórych przypadkach również planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, natomiast koordynację działalności gmin w tym zakresie prowadzą samorządy województw w zakresie zgodności z innymi planami i wojewodowie w zakresie zgodności z założeniami polityki energetycznej państwa.

Nowe regulacje prawne wymagają przyjęcia przez przedsiębiorstwa ciepłownicze nowej strategii działania, dostosowanej do ich sytuacji ekonomicznej i prawno-organizacyjnej oraz do lokalnych warunków. Istotną rolę w tej strategii odgrywają koszty związane z dotrzymaniem wymagań w zakresie ochrony środowiska, określonych przepisami z zakresu ochrony i kształtowania środowiska. Potrzeba ustalenia nowej strategii dotyczy także odbiorców ciepła, zwłaszcza w aspekcie wzrostu cen paliw, energii, materiałów itd., wynikających z tego cen ciepła oraz efektów działań podejmowanych w zakresie modernizacji budynków , przynoszących obniżenie zamówionej mocy cieplnej i zużycia ciepła.

Szczególnie istotne zmiany dotyczą zasad cenotwórstwa oraz sposobu finansowania rozwoju, modernizacji i ochrony środowiska, gdyż dotychczas ceny ciepła były kształtowane jako ceny umowne w rozliczeniach z odbiorcami oraz jako ceny urzędowe dla gospodarstw domowych (w tym domów jednorodzinnych). Urzędowe ceny ciepła do końca 1997r., ustalał Minister Finansów jednolicie dla całego kraju, a więc brak było powiązania ich poziomu z lokalnymi warunkami i kosztami dostarczania ciepła. Jednocześnie do końca 1998 r., obowiązywały różne formy ograniczenia swobody kształtowania cen umownych i faktycznie były one cenami regulowanymi, pozostawiającymi pod kontrolą Ministra Finansów. Natomiast rozwój i modernizacja mogły być finansowane wyłącznie z zysku po opodatkowaniu i odpisów amortyzacyjnych, co wskutek niskiego poziomu cen i wartości majątku nie zapewniało potrzebnych środków na niezbędne inwestycje.

Trzeba podkreślić, że dotychczasowy system cenotwórstwa i finansowania inwestycji w ciepłownictwie miał bezpośredni wpływ na stan techniczno-ekonomiczny przedsiębiorstw, a w szczególności wpływał hamująco na proces ich restrukturyzacji technicznej, ekonomicznej i organizacyjnej.

Poczynając od 1990 r., ceny nośników energii systematycznie rosną, a w latach 1995-97 nastąpiło przeszacowanie wartości majątku, ale nie doprowadziło to jeszcze do osiągnięcia poziomu cen ekonomicznych. Istotną przeszkodę stanowi niska siła nabywcza społeczeństwa oraz konieczność dostosowania cen paliw i energii do ogólnych wyników ekonomicznych kraju. Należy bowiem zwrócić uwagę na znacząco niższe dochody ludności w Polsce, co powoduje, że koszty energii stanowią u nas o wiele większe obciążenie budżetów gospodarstw domowych niż w krajach UE (w Polsce ok.10,5%, a w krajach UE średnio 4,1%) W wyniku tego ceny nośników energii w różnym tempie zbliżają się do cen ekonomicznie uzasadnionych oraz do poziomu cen w krajach Unii, a proces ten i tempo wzrostu cen poszczególnych rodzajów paliw i energii musiały być dostosowane do sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej, aby nie wywoływać kosztownych napięć społecznych oraz nadmiernego wzrostu kosztu produkcji i usług.

Trzeba podkreślić, że obecny system cenotwórstwa w sektorze energii uniemożliwia prawdziwą konkurencję, gdyż ze względów społeczno- politycznych poziom cen gazu, energii elektrycznej i ciepła został administracyjnie ograniczony. Ograniczenie poziomu cen gazu polega na tym, że ponoszone przez odbiorców opłaty za gaz nie mogły wzrosnąć o więcej niż 12,5% w stosunku do opłat przed wprowadzeniem nowej taryfy, podobnie wzrost cen energii elektrycznej również został ograniczony i wynosi do 13% dla gospodarstw domowych, ale dla odbiorców przemysłowych jest ograniczony z uwagi na duże zróżnicowanie poboru energii w dotychczasowych grupach odbiorców i znaczne zróżnicowanie wzrostu opłat dla poszczególnych odbiorców. Natomiast w ciepłownictwie teoretycznie nastąpiło urynkowienie cen, ale dla pierwszej taryfy wprowadzono ograniczenie ich wzrostu do 15% (z wyjątkiem przedsiębiorstw, które ponosiły udokumentowane straty na sprzedaży ciepła).

Obecnie przygotowane są zmiany przepisów określających zasady ustalania cen i rozliczeń z odbiorcami, głównie w kierunku zwiększenia oddziaływania taryf na oszczędne użytkowanie ciepła, gdyż ustalane według dotychczasowych przepisów opłaty stałe stanowiły nawet 70% łącznych opłat ponoszonych przez odbiorców. W wyniku ostatnich zmian wprowadzonych w ustawie Prawo energetyczne stałe (niezależne od ilości dostarczonego ciepła) opłaty za usługi przesyłowe mogą stanowić tylko 30% łącznych opłat za te usługi (dla gazu, energii elektrycznej 40%), a dotychczas opłaty za usługi przesyłowe były w 100% stałe).

Jednocześnie będzie utrzymane ograniczenie tempa wzrostu cen, w celu ochrony odbiorców przed drastycznym wzrostem opłat. Zgodnie z założeniami polityki energetycznej Polski w okresie przejściowym będzie następowało ewolucyjne dochodzenie do prawidłowych relacji cen w sektorze energii. W związku z tym, dla tych grup odbiorców, które dotychczas korzystają z subsydiowania skrośnego (kosztem innych odbiorców), przez kilka lat dopuszczalny będzie wzrost cen do poziomu ok. 5% powyżej wskaźnika inflacji.

Ponadto na podstawie ostatniej zmiany ustawy Prawo energetyczne przygotowywane są nowe przepisy wykonawcze, dotyczą obowiązku zakupu energii elektrycznej wytwarzanej w źródłach niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz w skojarzeniu z produkcją ciepła, a także obowiązku zakupu ciepła ze źródeł odnawialnych i niekonwencjonalnych, wraz z określeniem sposobu uwzględniania w taryfach kosztów ich zakupu. Trzeba przy tym podkreślić, że zgodnie z założeniami polityki energetycznej Polski , energia odnawialna ma wprawdzie niewielki wpływ na bezpieczeństwo energetyczne państwa, ale może odgrywać większą rolę w lokalnych bilansach energetycznych, dla produkcji energii elektrycznej, ciepła i paliw pędnych.

Rozdział V Kształtowanie się rynku ciepłowniczego

Z doświadczeń w eksploatacji systemów ciepłowniczych i "Założeń polityki energetycznej Polski do 2020 roku" wynika szereg przesłanek, które wskazują na dalsze kierunki rozwoju i przekształceń miejskich przedsiębiorstw ciepłowniczych. W szczególności można zaliczyć do nich:

• likwidację niskiej emisji węglowej dla poprawy stanu czystości miejskiego środowiska;

• skojarzone wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej;

• kogenerację rozproszoną małych mocy, zasilającą miejskich odbiorców tj. szpitale, zespoły szkół oraz inne obiekty użyteczności publicznej;

• spadek zapotrzebowania na moc i ciepło u odbiorców ok. 20 - 25% spowodowany głównie działaniami racjonalizującymi zużycie ciepła;

• wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną w latach 2005-2015 zarówno w obszarze odbiorców przemysłowych jak i indywidualnych.

Prognoza produkcji i zużycia ciepła. Przewiduje się zasadniczo dwa rodzaje rozproszonych źródeł skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepła:

• Komunalne elektrociepłownie gazowe,

• Indywidualne elektrociepłownie gazowe.

Prognozowany jest również wzrost produkcji ciepła i energii elektrycznej w gazowych elektrociepłowniach przemysłowych. Te zmiany w produkcji ciepła (i energii elektrycznej) przyczynią się do redukcji emisji zanieczyszczeń.

W ostatnich latach można zaobserwować wyraźny spadek zużycia ciepła. Statystyki podają, że najbardziej spadło zużycie ciepła w przemyśle - o prawie 65%, stosunkowo niewiele w gospodarstwach domowych - o niecałe 9%. Zużycie ciepła w przemyśle spadło, zarówno ze względu na zmniejszenie produkcji w energochłonnych gałęziach, zmian technologii produkcji, jak również z powodów racjonalizacji zużycia energii w ogóle, a ciepła w szczególności (oszczędność ciepła do ogrzewania pomieszczeń). Natomiast zmniejszenie zużycia ciepła w gospodarstwach domowych należy przypisać głównie dwóm czynnikom: przedsięwzięciom termomodernizacyjnym i racjonalizatorskim

Rozdział VI Kierunki przekształceń w ciepłownictwie

Charakterystyczną tendencją, która pojawiła się w ostatnich latach w przedsiębiorstwach ciepłowniczych jest spadek zatrudnienia. Jest to jeden z efektów działania mechanizmów rynku ciepła. Konieczność dostosowania się do zmieniających się warunków ekonomicznych i technicznych powoduje, że największe możliwości w zakresie procesów dostosowawczych przedsiębiorstw tkwią w sferze zatrudnienia.

W najbliższym okresie nie przewiduje się budowy nowych źródeł w obiektach przemysłowych, gdyż jednostkowe nakłady nie zachęcają do podejmowania decyzji inwestycyjnych. Jednocześnie zaprzestanie eksploatacji źródeł istniejących będzie miało ograniczony charakter. Wydaje się, że najbardziej prawdopodobnym scenariuszem rozwoju tego sektora będzie stopniowe wprowadzanie modernizacji źródeł istniejących, które wpłyną na zmniejszenie obciążenia środowiska i zwiększenie sprawności wytwarzania.

Mimo powyższych uwarunkowań, konsekwencją demonopolizacji sektora energii będzie powstanie rynków lokalnych, które stworzą szansę na aktywizację rezerw podażowych i popytowych na drodze "inicjatyw lokalnych". Funkcjonowanie lokalnego rynku ciepła wymagać będzie w pierwszej kolejności między innymi uregulowania stosunków własnościowych.

Tworzenie lokalnego rynku ciepła to także realizacja określonych zadań, przed którymi stoją jego uczestnicy. W rozwoju lokalnych rynków decydujące znaczenie powinien mieć Plan zaopatrzenia w energię elektryczną, gaz i ciepło dla gminy.

Istotnym zagadnieniem jest bowiem efektywne funkcjonowanie systemów zaopatrzenia w ciepło, stąd też wynika potrzeba m.in. określenia zadań i roli przedsiębiorstw energetycznych.

Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii stanowi coraz poważniejsze wyzwanie dla krajów, dla których zrównoważony rozwój oznacza także lepsze wykorzystanie surowców energetycznych oraz poprawę stanu środowiska. Polska posiada dość duże zasoby energii ze źródeł odnawialnych, choć możliwości ich wykorzystania w różnych regionach są zróżnicowane. Udział energii odnawialnej w zużyciu energii pierwotnej w kraju wynosi 2,5%, zaś w UE - 6%.

W ciągu najbliższych lat energia ze źródeł odnawialnych stanowić będzie znaczący składnik bilansu energetycznego. Rozpoczęty proces integracji z UE zobowiązuje do podejmowania działań na rzecz rozwoju wykorzystania krajowych odnawialnych źródeł energii. Rozwój krajowych odnawialnych źródeł energii spowoduje, że małe i średnie przedsiębiorstwa staną się równorzędnymi partnerami w zakresie światowej energetyki niekonwencjonalnej.

Literatura

[1] Założenia polityki energetyki Polski do 2010 r., Ministerstwo Przemysłu i Handlu, październik 1995

[2] Popczyk J., Gospodarka energetyczna w gminach, powiatach i województwach. Gliwice, luty 2000

[3] http://www.ure.gov.pl/