1. Jakie były przyczyny i uwarunkowania powstania nauki o organizacji i zarządzaniu?

Początki nauki o organizacji i zarządzaniu sięgają okresu tzw. rewolucji przemysłowej, tj. od drugiej połowy XVIII wieku do końca XIX wieku).

Sformułowane wówczas poglądy i zasady organizacyjne związane były z przemianami:

• technicznymi

• ekonomicznymi

• społecznymi

ü Oznaczały one zmianę metod produkcji oraz odchodzenie od systemu cechowego a rozpowszechnianie się systemu fabrycznego oraz powstanie zapotrzebowania społecznego na wiedzę o organizacji i zarządzaniu.

ü Tworzy się bowiem nowoczesne przedsiębiorstwo przemysłowe i ugruntowuje - obok ogólnej wiedzy ekonomicznej, wiedza stosowana tj. nauka o przedsiębiorstwie.

ü Jako ważne dziedziny wiedzy o przedsiębiorstwie rozwijają się nauki: o handlu, o finansach o administracji, a także, wiedza organizacyjna - dotycząca początkowo szczegółowych zasad organizacji i kierownictwa.

ü Tak więc nauka o organizacji i zarządzaniu wywodzi się z nauki ekonomii i nauki o przedsiębiorstwie okresu rewolucji przemysłowej

· Zasady i sposoby sprawnego zarządzania działalnością gospodarczą i wyodrębniania się nauki o organizacji! zarządzaniu" charakteryzują:

1. Potrzeby-społeczne (ludzkie).

2. Doskonalenie techniki wytwarzania.

3. Rozwój podziału pracy, standaryzacji i specjalizacji produkcji.

4. Wzrost skali i koncentracji produkcji, doskonalenie wyrobów.

5. Wzrost stopnia złożoności procesów wytwórczych.

6. Konieczność.

7. Synchronizacji, koordynacji i integracji działań.

8. Powstanie zarządzania jako formy praktyki społecznej.

9. Zapotrzebowanie na wiedzę o organizacji i zarządzaniu.

10. Powstanie nauk o organizacji i zarządzaniu.

1. Z czego wynikają trudności w klasyfikacji (typologii) poszczególnych kierunków, szkół ujęć i nurtów?

Trudność przedstawienia typologii kierunków w nauce organizacji i zarządzania polega na tym, że należałoby nałożyć na siebie dwa kryteria:

• tematyczne (przedmiotowe),

• i chronologiczne.

Sprawa byłaby prostsza, gdyby poszczególne koncepcje, kierunki i podejścia, następowałyby na siebie, wypierały jedna drugą i miałyby nie tylko swój początek, ale i koniec. Tak jednak nie jest. Można stosunkowo łatwo określić początek różnych kierunków i ich twórców, ale żaden nie został wyparty definitywnie, choć mógł stracić dominującą w pewnym okresie pozycję.

Większość występuje nadal równolegle, jeśli nie jako prosta, to zmodyfikowana kontynuacja.

3.Wymień podstawowe kierunki klasyczne i głównych przedstawicieli tych kierunków.

Klasyczną z uwzględnieniem:

1. kierunku naukowej organizacji pracy (F. Taylora), ( F. L. Gilberth’owie), (H. Gantt), (H. Emerson), (H. Le. Chatelier), (Karol Akademicki), H. Ford);

2. kierunku klasycznej teorii organizacji (H. Fayola), (M. Weber);

4. Jaki był dorobek kierunku klasycznego, a jaki kieruneku neoklasycznego?

F. Dorobek (wkład) kierunku naukowego zarządzania, czyli naukowej organizacji pracy:

· F. W. Taylor: (twórca kierunku)

• sformułował klasyczne zasady organizacji (cztery),

• zastosował w praktyce metodę obserwacji i eksperymentu,

• zapoczątkował badanie metod pracy oraz normowanie i mierzenie czasu pracy (chronometraż),

• wprowadził do praktyki koncepcję, tzw. organizacji funkcjonalnej (na przykładzie grupy majstrów oddziałów czynności wykonawcze od przygotowawczych.

• Małżeństwo F. I L. Gilbreth'owie:

-zapoczątkowali i opracowali metody przebiegu i czasu trwania ruchów roboczych,

-dokonali po raz pierwszy klasyfikacji ruchów elementarnych (wyodrębnili 17 mikroruchów), od anagramu ich nazwiska mikroruchy nazwano „therblingami".

-Badania te pozwoliły na opracowanie zasad „ekonomii" ruchów, dały początek

współczesnej ergonomii.

· H. Gantt:

-opracował wykresy zaawansowania robót, pozwalające porównywać faktyczny i planowany przebieg prac. Harmonogramy te, czyli graficzneprzedstawienie rozkładu czynności (zadań)" w czasie, do dziś określane są jako wykresy Gantta,

-jednym z największych jego dokonań było także opracowanie i wdrożenie zadaniowo-premiowego systemu płac, zwanego również czasowo-premiowym lub bonusowym systemem Gantta.

· H. Emerson:

-wprowadził pojęcie inżynierii efektywności (wydajności) dla oznaczenia propagowego przez siebie doradztwa w dziedzinie organizacji i zarządzania produkcją,

-opracował 12 zasad efektywności (rozumianej w literaturze polskiej jako zasad wydajności),

-obecnie uważa się Emersona za prekursora „zarządzania przez cele’’

· H. Le Chatelier: (najbardziej znany w Europie popularyzator „tayloryzmu")

-opracował cykl działania zorganizowanego (cyklu organizacyjnego),

-sformułował zasadę bezwładności (zasadę równowagi),

W myśl tej, zasady, jeśli układ (chemiczny, fizyczny), znajdujący się w stanie równowagi zostanie poddany
działaniu nowego czynnika zewnętrznego lub nastąpią zmiany w dotychczasowym
działaniu czynników zewnętrznych, to „w odpowiedzi" w układzie zajdą procesy
zmniejszające wpływ tych bodźców.

· H. Ford:

-jeden z najgenialniejszych praktyków, założycieli firmy Ford Motor Company (w Detroit), która zrewolucjonizowała światowy przemysł samochodowy,

-zastosował po raz pierwszy system organizacji produkcji wielkoseryjnej (produkcji potokowej ciągłej),

-wprowadził oryginalny system motywacyjny (...„pięciodolarowa dniówka i ośmio­godzinny dzień pracy) oraz nowoczesny - w dzisiejszym rozumieniu – system doboru i selekcji pracowników,

-pierwowzorem swojego nowego modelu „T", czyli tzw. Blaszanej Lizy był najnowszy
model wzoru Renault, a pierwszy egzemplarz nowego samochodu opuścił fabrykę w
roku 1909 i kosztował 825 dolarów

B. Dorobek (wkład) kierunku administracyjnego.

·H. Fayol: (twórca kierunku)

• sformułował 14 zasad zarządzania oraz podstawowe pojęcia z tej dziedziny,

• dokonał podziału podstawowych czynności w działalności przedsiębiorstwa na sześć grup.

Pogrupował je w tzw. funkcje (czynności) przedsiębiorstwa, a mianowicie:

1. techniczne (produkcja),

2. handlowe (kupno, sprzedaż, wymiana),

3. finansowe (poszukiwanie kapitałów i obrót nimi),

4. ubezpieczeniowe (ochrona majątku i osób),

5. rachunkowościowe (inwentaryzacja, bilanse, koszty, statystyka),

6. administracyjne,

- jest twórcą podstawowych funkcji zarządzania (funkcji kierowniczych).

Fayol, analizując czynności administracyjne wyodrębnił 5 subfunkcji (funkcji zarządzania) do których zaliczył;

1. przewidywanie, tj. badanie przyszłości i ustalanie odpowiedniego do niej programu działania,

2. organizowanie, czyli tworzenie materialnego i społecznego organizmu przedsię­biorstwa,

3. rozkazywanie, rozumiane szeroko jako oddziaływanie na personel,

4. koordynowanie, czyli łączenie, jednocześnie i harmonizowanie wszystkich czynności i wysiłków,

5. kontrolowanie, tj. czuwanie nad tym, aby wszystko odbywało się zgodnie z ustalonymi przepisami (wzorcami) i wydanymi poleceniami.

Szkoła uniwersalistyczna i empiryczna.

* Na gruncie dorobku nurtu klasycznego powstała szkoła uniwersalistyczną, poszukująca opracowania zasad uniwersalnych. Za jej głównych przedstawicieli uważa się: L. Gulicka, L Urwicka, J. Mooneya, H. Koontza i L Allena.

* Drugi nurt poszukiwań (szkoła empiryczna), wywodzący się także z kierunków klasycznych, powstał w wyniku krytyki ujęcia uniwersalistycznego.

§ Jej główny przedstawiciel E. Dale uważał, iż nie ma zasad uniwersalnych, które dałyby się empirycznie zweryfikować.

§ Należy zatem studiować osiągnięcia praktyczne, analizować konkretne przypadki i je upowszechniać, przekazując doświadczenia wybitnym menedżerom i organizatorom oraz innym przypadkom oraz studentom.

5.Jaki wkład dla rozwoju nauki o organizacji i zarządzaniu wniósł kierunek psychologiczno - socjologiczny.

ü W odróżnieniu od nurtu klasycznego i neoklasycznego, który powstał jako uogólnienie doświadczeń praktycznych, nurt socjo-psychologiczny zrodził się z dociekań uczonych analizujących zjawiska społeczne zachodzące w różnych grupach oraz zachowania ludzi w różnych sytuacjach i motywy tych zachowań (stąd pochodzi stosowana przez wielu autorów nazwa „szkoła ludzkich zachowań" iub „kierunek behawioralny").

ü W nurcie psycho-socjologicznym pierwszoplanowym celem było poznanie praw rządzących ludzkim zachowaniem i rozwojem stosunków społecznych, a nie jak to miało miejsce w nurcie klasycznym i neo klasycznym, poszukiwanie wysokiej efektywności organizacji.

6.Na czym polega istota badań „podejścia"systemowego i sytuacyjnego w rozwoju nauki o organizacji i zarządzaniu?

ü Podejście systemowe do problematyki kierowania dąży do traktowania organizacji jako jednorodnego, celowego systemu składającego się z wzajemnie powiązanych części.

§ Zamiast zajmowania się każdą z części organizacji odrębnie, podejście systemowe umożliwia kierownikowi spojrzenie na organizację jako na całość, a zarazem na część szerszego środowiska zewnętrznego.

§ W ten sposób teoria systemów wskazuje, że działania każdej części organizacji wpływają na działania wszystkich pozostałych części.

ü Podejście sytuacyjne jest wynikiem prac kierowników, doradców i badaczy, którzy próbowali zastosować koncepcje głównych szkół do sytuacji występujących w rzeczywistości.

§ Często stwierdzali, że metody bardzo skuteczne w określonej sytuacji były bezużyteczne w innej.

§ Zaczęli więc szukać wyjaśnienia dla tych doświadczeń.

§ Zgodnie z podejściem sytuacyjnym, zadaniem kierowników jest zatem ustalenie, jaka metoda w danej sytuacji, w danych warunkach i w danym momencie najlepiej przyczyni się do osiągnięcia celów kierownictwa.

7.Wymień i dokonaj syntetycznej charakterystyki współczesnych nurtów i kierunków organizacji i zarządzania.

B) Dwa współcześnie rozwijane nurty:

1. „Nowa fala".

„Nowa fala" w zarządzaniu (new wave) - zapoczątkowana w Stanach Zjedno­czonych na początku lat osiemdziesiątych bieżącego stulecia przez T. Petersa i R. Watermana jako wyraz krytyki dotychczasowych „racjonalnych metod zarzą­dzania". Badania tego kierunku skoncetrowały się przede wszystkim na podejściu sytuacyjnym i studiowaniu przypadków (casa studies).

2. Koncepcja gry organizacyjnej.

Koncepcja gry organizacyjnej - analizowane przede wszystkim jako społeczne
systemy konfliktowe, w których toczy się nieustająca walka gra - o władzę i
organizacyjne zasoby. Kierunek zapoczątkowany przez Michela Croziera i Erharda
Friedberga z Centrę de Socjologie des Organisations w Paryżu.

M. Bielski wymienia też kierunek systemów społecznych, który klasyfikuje na pograniczu nurtów psycho-socjologicznego i systemowego. Omawia też, tzw. podejście sytuacyjne, wahając się, czy zaliczyć je do nurtu systemowego, czy też ,,nowej fali".

Otóż, za „ojca" kierunku systemów społecznych uważa się Chestera Barnarda jego główna praca The Functions of the Executive - 1938 r.).

-Organizację definiował on jako „system świadomie koordynowanych wysiłków dwóch lub więcej osób".

-Tworzenie takich systemów wynika z odczuwanej przez jednostki potrzeby pokonania dzięki kooperacji ograniczeń biologicznych, fizycznych i społecznych wynikających zarówno z charakteru otoczenia, jak właściwości samych jednostek ludzkich.

-Podstawą tak rozumianego systemu jest zatem kooperacja, a formą w której się ona przejawia jest „organizacja formalna".

8.Wyjaśnić koncepcję czterech „generacji zarządzania"

Interesującą typologię kierunków, szkół, nurtów, czy też „generacji zarządzania" (przez generację zarządzania można rozumieć wyższą jakość zarządzania, która charakteryzuje odrębny styl i skokowy postęp w dziedzinie jego oprogramowania) przedstawia JÓZEF PENC

INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA

A.OKRES DO DRUGIEJ WOJNY ŚWIATOWEJ:

-naukowe zarządzanie

-analiza ruchów

-harmonogramy

-system taśmowy

-hierarchiczne struktury

-human relations

-początki marketingu

B. LATA SZEŚĆDZIESIATE:

-teoria podejmowania decyzji

-badania operacyjne

-podejście systemowe

-zarządzanie przez cele

-początki zarządzania strategicznego

C. LATA SIEDEMDZIESIĄTE I OSIEMDZIESIĄTE:

-humanizacja pracy

-systemy motywacyjne,

-partypacja,

-elastyczne systemy pracy i produkcji,

-marketing,

-controlling, zarządzanie strategiczne i motywacyjne

D. LATA OSIEMDZIESIATE I DZIEWIĘĆDZIESIĄTE

-twórcze zarządzanie,

-rozwijanie sprawności i zdolności ludzkich

-struktury sieciowe,

-zarządzanie strategiczne i innowacyjne,

-marketing strategiczny, controlling strategiczny,

-zarządzanie z przyspieszeniem,

-strateging,

-nowa fala,

-post modernizm

-Ewolucja rozwoju teorii organizacji i zarządzania, ujęta chronologicznie „w czterech generacjach zarządzania" potwierdza różnorodność i bogactwo kierunków, szkół, nurtów i koncepcji, jednocześnie stawja przed nami wyzwania rozwojowe.

-Wydaje się, iż przedstawione kierunki i nurty, zwłaszcza czwartej generacji zarządzania (lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte) pozwolą pokonać wyzwania przyszłości.

- Generacja ta powinna podlegać ciągłemu procesowi doskonalenia w kierunku kompleksowego i strategicznego spojrzenia na proces zarządzania w kontekście potrzeb rynku .

9.Na czym polega trojakie ujęcie pojęcia „organizacja"?

Organizacja w uniwersalnej definicji A. Bogdanowa brzmi z kolei następująco: ...„Organizacja jest to taka sieć działań, której moc jest większa od sumy mocy poszczególnych części..." Tak ogólnie pojęta organizacja może być rozpatrywana w co najmniej trzech znaczeniach:

1. w znaczeniu rzeczowym - jako przedmiot istniejący w czasie i przestrzeni oraz określony fizykalnie (np. Uniwersytet Szczeciński, PW.Sz. itp.),

2. w znaczeniu czynnościowym - jako proces polegający na nadawaniu jakiemuś podmiotowi cechy zorganizowania (np. tworzenie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa, tworzenie katedry w szkole wyższej),

3. w znaczeniu atrybutowym - jako cecha (zorganizowana) przysługująca jakiemuś przedmiotowi (np. firma „x" jest dobrze zorganizowana, firma „y" - nie). Definicja pojęcia „organizacja" dotyczyć mogą także aspektów społecznych i wówczas mówimy o „organizacji społecznej", którą rozumiemy jako względnie trwały system zróżnicowanych i skoordynowanych działań ludzkich, wykorzystujących, przekształcających i zespalających celowo ustrukturyzowany zbiór zasobów ludzkich, kapitałowych, ideowych i naturalnych, pozostający we wzajemnym oddziaływaniu z innymi systemami działalności ludzkiej i zasobami otoczenia".

10.Co to jest cykl działania zorganizowanego i jakie są jego etapy?

Cykl działania zorganizowanego (cykl organizacyjny) - przedstawienie kolejno następujących po sobie działań ukierunkowanycja ła-oąiągnięcie celu i uwzględniających stopniowe doskonalenie. ( W wersji klasyczneJ^raW^iej przez Le Chateiiera, składa się z 5 etapów).

La Chatelier

Cykl działania zorganizowanego. Wymienia 5 etapów cyklu organizacyjnego:

1.postawienie jasnego i ściśle określonego celu

2.zbadanie środków i warunków, które trzeba zastosować, aby osiągnąć cel zamierzony

3.przygotowanie środków i warunków

4.urzeczywistnienie czyli wykonanie zamierzonych czynności stosownie do powziętego planu

5.kontrola otrzymanych wyników i wyciąganie z nich wniosków 

11. Prakseologiczne rozumienie pojęcia „organizacja".

W ujęciu polskich prakseologów: T. Kotarbińskiego i J. Zieleniewskiego

- organizacja to ...„ całość, której części współprzyczyniają się do jej powodzenia, a całość do powodzenia części"

-Jan Zieleniewski uważa więc, iż organizacja to ..." system, którego uporządkowanie polega przede wszystkim na tym, że funkcjonalnie zróżnicowanie jego części w zasadzie współprzyczyniają się do powodzenia całości, a powodzenie całości jest istotnym warunkiem powodzenia części...".

-Tadeusz Kotarbiński definiuje właśnie pojęcie organizacji jako..." pewien rodzaj całości ze względu na stosunek do niej właściwych elementów, mianowicie taką całość, której wszystkie składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości^.

12. Wymień i dokonaj charakterystyki podstawowych postaci sprawnego działania

Postaci sprawnego działania (walory praktyczne) to:

• skuteczność - (pozytywnie oceniana zgodność wyniku z celem),

• ekonomiczność - (inaczej zwana gospodarnością, tj. stosunek między nabytkami a ubytkami, w którym nabytki są większe od ubytków),

• korzystność - (cecha działania ocenianego dodatnio ze względu na przewagę nabytków w różnicy między nabytkami a ubytkami.

Poza wyżej wymienionymi walorami praktycznego działania (w rozumieniu prakselogicznym) wyróżnia się wiele innych, np.: wydajność pracy żywej, energiczność, dokładność, niezawodność itd.

13. Na czym polega „formalizacja" organizacji?

Formalizacja - to proces, w którym cele i strukturę instytucji utrwala się w orga­nizacyjnych przepisach, tworząc wzorce zachowań i zależności oraz procedury
działania. Podstawy formalizacji organizacji stanowią wiec: przepisy zawarte w różnych dokumentach organizacyjnych, a mianowicie:

-statucie,

-regulaminach,

-instrukcjach,

-procedurach zarządzania wewnętrznego.

Dokumentem regulującym kompleksowo porządek i „ład" w każdej „organizacji" jest regulamin organizacyjny, który zawiera:

• schemat organizacyjny,

• księgę służb,

• podstawowe instrukcje i ramowe procedury oraz inne ważne zarządzania kierownictwa instytucji.

W księdze służb określa się zwykle zakresy działania („czynności") poszczególnych komórek oraz zadania, uprawnienia i odpowiedzialność stanowisk kierowniczych i samodzielnych. Ustala się także powiązania i zasady współpracy z innymi stanowiskami i częściami organizacji.

Instrukcje są przepisami narzucającymi sposób realizacji celów i zadań przez określenie na przykład: faz, czynności, czasu ich trwania, używanych narzędzi i materiałów, parametrów technicznych itp.

Istotnymi instrukcjami organizacyjnymi są:

-instrukcja kancelaryjna (regulująca obieg pism i dokumentów),

-instrukcja kontroli,

-instrukcje technologiczne i techniczne,

-instrukcje bhp. i p.poż i inne.

14. Na czym polegał „weberowski model biurokracji"?

Koncepcja idealnego typu organizacji - model instytucji biurokratycznej lub inaczej weberowski model biurokratyczny, jest typem idealnym, ponieważ jest obmyślona konstrukcja, opisująca zasady funkcjonowania instytucji doskonale racjonalnej, bez zakłóceń. Idealna biurokracja jest przede wszystkim zorganizowanym, shierarchizowanym systemem stanowisk. Zajmujący ją urzędnicy powinni tylko ściśle podporządkowywać się przepisom i działać w granicach prawa, powinni odgrywać przypisane im role.

Cechy:

· bezosobowe stosunki

· rekrutacja i przydzielanie stanowisk

· obowiązki należą do stanowiska a nie do osoby

· hierarchia autorytetów (podejmowanie decyzji)

· przydział zadań

· specjalizacja poszczególnych pozycji

-Ich pracę regulować powinny szczegółowo: regulaminy organizacyjne, instrukcje, zakresy czynności, tzw. pragmatyka służbowa, różnorodne kodeksy i inne przepisy.

-Warto zauważyć, iż przedstawiony w teorii M. Webera idealny typ organizacji biurokratycznej w rzeczywistości nie istnieje, choć zjawiska „biurokracji" i „biurokratyzmu" nie są obce współczesnym instytucjom i podmiotom gospodarczym.

15. Co oznacza „interdyscyplinarny" charakter teorii organizacji i zarządzania?

W przypadku omawianej nauki nie jest to zadanie łatwe, ze względu chociażby na interdyscyplinarny charakter teorii organizacji i zarządzania.

· Można nawet stwierdzić, iż na obecnym etapie rozwoju tej nauki nie jest to jeszcze język precyzyjny i uniwersalnie stosowany przez wszystkich twórców i teoretyków teorii organizacji i zarządzania.

· Warto jednak zdać sobie sprawę iż język teorii organizacji i zarządzania pozostaje jednym z czynników kształtujących sposób ujmowania badanej przez nią rzeczywistości.

· Poszczególne definicje przedmiotowych zdarzeń i procesów określają przecież ich zrozumienie, a stosunki między tymi definicjami strukturyzują i porządkują przedmiot badawczy.

· A ponadto..." bez ustalenia pewnej konwencji językowej nie jest możliwe porozumienie się zarówno pomiędzy badaczami organizacji i zarządzania, jak pomiędzy nimi a bezpośrednimi użytkownikami ich ustaleń...".

16. Treść pojęcia: „Zarządzanie i kierowanie" (wspólne cechy i różnice)

Zarządzanie i kierowanie -w nauce o organizacji i zarządzaniu tak samo powszechne jak kierowanie jest stosowane pojęcie zarządzanie.

Zarządzanie - jest jedną z form kierowania w węższym znaczeniu i oznacza działania składające się na proces kierowania ludźmi w procesie gospodarowania zasobami dowolnej instytucji.

Podstawowym zadaniem zarządzania jest zapewnienie realizacji celów instytucji, przy zachowaniu zasady racjonalnego gospodarowania.

Kryterium wyodrębnienia zarządzania spośród innych form kierowania jest tutaj zatem przedmiot działań kierowniczych, odnoszący się przede wszystkim do działalności gospodarczej.

Zarządzanie stanowi nieodłączny element funkcjonowania dowolnej instytucji, w której zachodzi proces gospodarowania jej zasobami.

Zarządzanie jest zatem działaniem którego podmiotem: jest człowiek lub zespół ludzi, zaś przedmiotem: człowiek (lub zespół ludzi) i rzeczy, którymi się posługuje (które wykorzystuje) w procesie gospodarowania.

Kierowanie natomiast - to...„ działanie polegające na wydawaniu poleceń (pracownikom komórki), akceptacji w sprawach wynikających z zdań danej komórki, jak i kontroli czynności wykonywanych w danej komórce"^ definicji tych wyraźnie wynika nadrzędność „zarządzania" nad „kierowaniem". Kierowanie odnosi

się głównie do zasobów ludzkich (personelu), zarządzanie zaś - do wszystkich czynnikówprodukcji (zasobów), tj. zasobów pracy i zasobów materialnych - dla osiągnięcia założonych celów.

Wynika iż:

1. Istnieje różnica poglądów co do podrzędności, czy nadrzędności z zakresu pojęć: „Zarządzanie" i „Kierowanie".

2. Nie ma istotnych różnić merytorycznych w rozumieniu istoty procesów: kierowania, czy zarządzania. Wspólną bowiem cechą obydwu procesów jest: oddziaływanie na ludzi, czy rzeczy w taki sposób, aby osiągnąć zaplanowane cele.

3. Powszechnie uważa się, że zarządzanie przynajmniej w pewnej części jest sztuką, wynikającą z predyspozycji (talentu) i doświadczenia personelu kierowniczego.

4. Zarządzanie, zwłaszcza w ujęciu funkcjonalnym dotyczy sprawnej realizacji pod­stawowych funkcji przedsiębiorstw i innych instytucji.

5. Zarządzanie, jak i kierowanie jest permanentnym procesem:

• podejmowania decyzji,

• integrowania celów,

• pozyskiwania ludzi - (podwładnych do realizacji zamierzonych celów).

6. Pojęcie „zarządzanie" i „kierowanie" często jest utożsamiane i używane zamiennie, zarówno w teorii jak i praktyce.

7. Kierowanie ma szerszy zakres pojęciowy od zarządzania.

8. W ramach przedsiębiorstwa używać będziemy pojęcia "zarządzanie" odnoszonego do wszystkich zasobów przedsiębiorstwa, tj. do środków rzeczowych i ludzkich (mając na uwadze, że to ludzie są silą sprawczą i decydującą); pojęcie "kierowania" odnosić będziemy natomiast tylko do kierowania ludźmi (zespołami pracowniczymi).

17. Wyjaśnić, co oznacza pojecie „kierowanie" w szerszym i węższym znaczeniu?

Przez kierowanie - jak pisze K. Krzakiewicz - „rozumie się działanie, którego celem jest spowodowanie funkcjonowania innych rzeczy zgodnie z celem tego, kto nimi kieruje (pojęcie kierowania w szerszym znaczeniu)

lub działanie, którego celem jest spowodowanie działania innych ludzi zgodnego z celem tego, kto nimi kieruje (pojęcie kierowania w znaczeniu węższym).

19.Wyjaśnij, na czym polega ujęcie instytucjonalne i funkcjonalne procesu zarzą­dzania?

Horsta Steinmana i Georga Schreyógga Autorzy ci wyjaśniając istotę zarządzania rozróżniają dwa „podejścia" tego pojęcia:

• podejście instytucjonalne (strukturalne),

• podejście funkcjonalne.

Zarządzanie „instytucjonalne" dotyczy wszystkich stanowisk w hierarchii przedsiębiorstwa którym powierzono uprawnienia do wydawania poleceń, a więc wszystkie te stanowiska, na które rozdzielono zadania kierownicze.

Zarządzanie „funkcjonalne" - całkiem odmienne - dotyczy kompleksu zadań i działań, które służą kierowaniu procesem pracy, tzn. wszystkich czynności niezbędnych do realizacji przedsiębiorstwa lub organizacji. Mogą to być czynności o charakterze

20.Wyjaśnić pojęcia: sterowanie, kierowanie, administrowanie i rządzenie.

Przez kierowanie - rozumie się działanie, którego celem jest spowodowanie funkcjonowania innych rzeczy zgodnie z celem tego, kto nimi kieruje lub działanie, którego celem jest spowodowanie działania innych ludzi zgodnego z celem tego, kto nimi kieruje

Sterowanie rozumie się jako celowe oddziaływanie

na przebieg procesów, zjawisk czy zdarzeń, lub też jako działanie na obiekt sterowany zmierzające do zmiany jednego wyróżnionego stanu w inny stan wyróżniony, który bardziej odpowiada sterującemu.

W ujęciu encyklopedycznym sterowanie to: ...,,wszelkie celowe oddziaływanie jednego systemu na inny w celu otrzymania takich zmian procesu zachodzącego w przedmiocie sterowania lub stanu sterowanego systemu w danej chwili, które uważa się za pożądane.

• Administrowanie - w niektórych przypadkach kierujący organizacją złożoną z ludzi i technicznych środków działania nie ma wszystkich uprawnień (prerogatyw) zarządzającego.

Ograniczenia uprawnień kierowniczych dotyczą przede wszystkim pozbawienia prawa do samodzielnego decydowania o celach, sposobach wykorzystania zasobów organizacji. Kierujący jest wówczas wykonawcą decyzji narzuconych przez instytucję nadrzędną.

Ze względu na ograniczoną możliwość utożsamiania się kierującego w celami formułowanymi bez jego udziału, organ zwierzchni stara się zapewnić sobie sprawne funkcjonowanie podległego obszaru poprzez precyzyjne
określenie standardów wyników i procedur zachowań.

•Rządzenie - w przeciwieństwie do administrowania, w którym kierujący i kierowani wchodzili w skład wyodrębnionej organizacyjnie, a często także ekonomicznie, wspólnoty - organ kierujący (podmiot zarządzający) jest instancją zewnętrzną w stosunku do organu kierowanego.

Organ kierowany (podmiot zarządzany) jest więc niezależnym ekonomicznie, samodzielnym podmiotem prawa, a organ rządzący (kierujący) wpływa na jego funkcjonowanie poprzez rządzący (kierujący), poprzez tworzenie praw powszechnie obowiązujących, a nie adresowanych do poszczególnych organizacji, kształtuje parametry decyzyjne w obszarze rządzenia.

21.Na czym polega istota formuły „siedem S"?

• Formuła „siedem S" - sposób ana­lizy systemów zarządzania, oparty na wyodrębnieniu 7 podstawowych elementów (zmiennych), w mianowicie:

1. strategii

2. struktury formalnej

3. sformalizowanych procedur

4. pracowników

5. stylu i kultury zarządzania

6. kwalifikacji, umiejętności, talentów menedżerów i firm

5. podstawowych idei, wartości, norm i celów „obowiązujących" w konkretnej organizacji

22.Jakie są podstawowe kryteria (cechy) wyróżniające poszczególne dyscypliny naukowe?

Za podstawowe kryteria wyróżniające poszczególne dyscypliny naukowe przyjmuje się zazwyczaj:

1. przedmiot badań, czyli zakres rzeczywistości, jakim zajmuje się dana nauka,

2. wzgląd (aspekt) badawczy, czyli punkt widzenia, z którego przedmiot badań jest analizowany,

3. metody badawcze.

Obok tych trzech podstawowych cech wymieniane są jeszcze:

4. forma wypowiadanych twierdzeń, (twierdzenia teoretyczne, metodologiczne, dyrektywy praktyczne),

e)cel zewnętrzny danej dyscypliny, czyli potrzeby społeczne, które ona zaspo­kaja

f) konieczność ścisłego związku teorii z praktyką

23.Na czym polega koncepcja „trójdzielnej struktury" teorii organizacji i zarządzania?

Trzy główne cele(poznawczy, projektowy, praktyczno-wdrążeniowy) kształtują trójdzielną strukturę teorii organizacji i zarządzania, złożoną:

• z części teoretyczno-poznawczej,

• części teoretyczno-projektowej,

• i części praktyczno-wdrożeniowej. Wszystkie one opierają się z jednej strony na nowych wymaganiach i ograniczeniach stawianych przez przedmiot badawczy, z drugiej -na sferze metodologicznej, ustalający sposób pojmowania podstawowych założeń badania, projektowania i kształtowania rzeczywistości organizacyjnej,

24.Co oznacza stwierdzenie, że teoria organizacji i zarządzania - jest „sztuką" i nauką?

Powszechnie uważa się, że zarządzanie przynajmniej w pewnej części jest sztuką, wynikającą z predyspozycji (talentu) i doświadczenia personelu kierowniczego.

25.Jaki jest przedmiot zainteresowań (badań) nauki o organizacji i zarządzaniu?

ü Przedmiot badań, „zainteresowań" (zakres rzeczowy i podmiotowy),

§ przedmiotem (obiektem) badań teorii organizacji i zarządzania są organizacje złożone z ludzi i zasobów materialnych (aparatury), którymi ludzie ci posługują się w swoich działaniach zmierzających do realizacji celów uznanych za wspólne"... oraz dalej Dwuczłonowa nazwa dyscypliny wskazuje na to, że obszarem organizacji (czyli obiektów), na którym koncentruje się uwaga badaczy są procesy zarządzania zmierzające do formułowania celów organizacji, nadawania kierunku jej funkcjonowania i rozwoju, a także kształtowania jej wewnętrznej struktury"..

Tak rozumiany przedmiot badań (zainteresowań) pozwala na rozróżnienie jego rzeczowego i podmiotowego zakresu.

ü Zakres rzeczowy, ...„ czyli materialny obiekt zainteresowań reprezentantów teorii organizacji i zarządzania, jest określany jako organizacja społeczna, czyli celowo ust ru ktiu ryżowa ny-zbiór zasobów, ludzkich, kapitałowych i naturalnych, oddziałujący na inne i równocześnie podlegający oddziaływaniu tych innych, zewnętrznych wobec niego tego typu zbiorów oraz poszczególnych zasobów otoczenia"...

ü Zakres podmiotowy ...,, tej teorii tworzą wszystkie te zjawiska, które wpływają na poziom sprawności organizacyjnej, zrealizowanej przez organizacje społeczne. Zazwyczaj obejmuje się je wspólną nazwą - zjawiska organizacyjne"....

26.Co jest aspektem (względem) badawczym nauki o organizacji i zarządzaniu?

ü Aspekt (wzgląd) badawczy: aspektem badawczym teorii organizacji i zarządzania,
czyli punktem widzenia, z jakiego formułuje się w jej ramach koncepcje teoretyczne
pozostaje ...„ cel wszystkich organizacji społecznych, tzn. sprawność organizacyjna.
Składa się na nią całokształt społecznych, psychologicznych i ekonomicznych korzyści,
realizowanych przez poszczególnych uczestników organizacji oraz organizację jako
całość"...

27.Jakie są metody badawcze stosowane w nauce organizacji i zarządzania?

Można także wyróżnić.3. typy dociekań (badań) metpdologicznych o charakterze ogólniejszym, a mianowicie:

1. naukowe metody teoretyczno-poznawcze,

Naukowe metody teoretyczno-poznawcze: określają sposób myślowego odzwierciedlania organizacji i zarządzania w celu opisania i wyjaśnienia zjawisk organizacyjnych. Metody te powinny zatem pozwolić odpowiedzieć na następującepytania:

• Jakie zjawiska zachodzą w organizacjach w procesie zarządzania?

• Jaki wpływ mają na sprawność działań zespołów ludzkich, w których się przejawiają?

Można wykorzystać tutaj takie metody jak: indukcji, dedukcji i metodą analogii.

1. naukowe metody teoretyczno-projektowe,

Naukowe metody teoretyczno-projektowe: powinny określać sposób projektowania organizacji i zarządzania nią w celu koncept u alizacji wzorców kształtowania zjawisk organizacyjnych. Metody te powinny dać odpowiedź na pytanie:

- Jak należy kształtować wyróżnione zjawiska organizacyjne, jeśli dąży się do

podwyższania sprawności funkcjonowania instytucji, w której zachodzą? Odpowiedź na powyższe pytanie mogą ułatwić następujące metody:

• diagnostyczna; polegająca na rozpoznaniu w praktyce zjawisk negatywnie wpływających na sprawność organizacyjną i zaproponowaniu sposób ich eliminowania,

• prognostyczną; opierająca się na formułowaniu idealnego modelu funkcjonowania organizacji lub jej części i stopniowej konkretyzacji tego rozwiązania do postaci technicznie wykonalnej,

• prognostyczna-diagnostyczna; wchodzącą również od rozwiązania idealnego, którego urealnienie jest jednak uwarunkowane nie tyle możliwościami technicznymi, co możliwościami badanej organizacji.

1. naukowe metody praktyczno-wdrożeniowe.

Naukowe metody praktyczno-wdrożeniowe: winna służyć określeniu sposobów wprowadzania w życie projektów nowych rozwiązań w dziedzinie organizacji i zarządzania lub usprawnieniu funkcjonowania organizacji już istniejących.

Metody te powinny dać odpowiedź na pytanie: jak wywołać albo zmienić przebieg wyróżnionych zjawisk organizacyjnych, jeśli dąży się do podwyższania sprawności funkcjonowania organizacji, w której mają one zachodzić?

Z punktu widzenia logiki postępowania daje się wyróżnić trzy ogólne sposoby kształtowania tych zjawisk:

• podejście strukturalne; polegające na oddziaływaniu na właściwości organizacyjne instytucji (polityka i strategia, struktura organizacyjna, technologia itp.), co umożliwia zmianę sytuacji organizacyjnej i wymusza zmianę zachowań uczestników organizacji, prowadząc w konsekwencji do wzrostu sprawności funkcjonowania instytucji.

• podejście humanistyczne; opierające się na oddziaływaniu na postawy ucze­stników organizacji i przez to wymuszające zmianę ich zachowań, prowadząc w konsekwencji do wzrostu sprawności organizacyjnej,

podejście-kompleksowe;, uwzględniające zarówno właściwości organizacyjne instytucji, jak i społeczne

28.Uzasadnij, czy nauka o organizacji i zarządzaniu jest wyodrębnioną dyscypliną naukową?

üDokonana w niniejszym rozdziale analiza celów i podstawowych kryteriów („wyróżników") dyscypliny naukowej, (tj. teorii organizacji i zarządzania) pozwalają stwierdzić; że mamy do czynienia z wyraźnie wyodrębnioną nauką, mimo wielu wyżej zgłoszonych wątpliwości, wynikających ze stosunkowo krótkiego okresu jej rozwoju.

29.Wymień głównych przedstawicieli i dokonaj oceny dorobku polskiej myśli orga­nizacyjnej przełomu XIX i XX wieku oraz okresu międzywojennego.

· Stanisława Bieńkowskiego,

· Piotra Drzewieckiego,

· Edwina Hauswalda,

· Zygmunta Rytla,

· Aleksandra Rotherta

30Jaki był wkład Karola Adamieckiego dla rozwoju teorii organizacji i zarządzania?

Karol Adamiecki (najwybitniejszy przedstawiciel tayloryzmu w Polsce):

• w odróżnieniu od twórcy kierunku, tj. F. Taylora, skoncentrował się na racjonalizacji pracy zespołowej, racjonalizacji współdziałania,

• przeniósł na grunt nauki organizacji i zarządzania „regułę przekory Le Chateliera

- Brauna określając ją mianem prawa inercji przyzwyczajeń lub prawa
przeciwdziałania. Prawo to w najbardziej popularnej wersji brzmi: Każda zmiana
rodzi opór. Dlatego też wprowadzenie ulepszeń organizacyjnych (reorganizacji,
innowacji itp.) powinno odbywać się stopniowo, zgodnie z racjonalnymi procedurami
prowadzącymi do zmniejszenia tych przeciwdziałań i ich kosztów,

• sformułował prawo optymalnej produkcji, które brzmi: dla każdego zakładu, maszyny czy robotnika ...„istnieje ściśle określona granica wydajności, przy której koszt na jednostkę jest najmniejszy". Granica ta jest jedną z najważniejszych charakterystyk ekonomicznych (parametrów) każdej jednostki wytwórczej. Adamiecki nazwał ją produkcją wzorcową (optymalna),

• sformułował też prawo harmonii, składające się z trzech części, a mianowicie:

1. Prawo harmonii doboru - „...harmonią doboru możemy nazywać taki dobór, przy którym wykresy charakterystyczne wszystkich organów {jednostek wytwórczych) będą ze sobą uzgodnione"...tak, aby miały one najbardziej zbliżone do siebie produkcje wzorcowe i aby łączny koszt straconego czasu był najmniejszy,

2. Prawo harmonii działania, zgodnie z którym konieczne jest ...„aby te organy działały w ścisłym ze sobą związku, tak aby każda czynność odbyła się w swoim czasie...". Tylko dzięki realizacji tych praw (zasad) możliwe jest zmniejszenie kosztu straconego -czasu oraz ograniczenie czy eliminacja, tzw. wąskieh-gardeł

3. Prawo harmonii duchowej, wskazujące na konieczność istnienia więzi emocjonalnych łączących „jednostki ludzkie, współpracuje w jednym zbiorowym organizmie, jakim jest zakład wytwórczy"...

Warto zauważyć, iż analizowana przez nas dyscyplina kształtowała się przez
całe wieki, głównie pod wpływem czynników społecznych (normy i wartości kulturowe),
ekonomicznych (systemy gospodarcze) i politycznych.

20