PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

LITERATURA

• Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M. (1996, 2004). Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

• Harwas-Napierała, B., Trempała J. (red.). (2000, 2004). Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

• Harwas-Napierała, B., Trempała J. (red.). (2002, 2004). Psychologia rozwoju człowieka. Rozwój funkcji psychicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. (zwłaszcza rozdział 1)

UZUPEŁNIAJĄCA

• Helen Bee (2004): Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka.

• Anna Brzezińska (2000): Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

• Anna Brzezińska (2005): Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: GWP.

• H. Rudolph Schaffer (2005): Psychologia dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

Psychologia jako nauka zajmuje się:

• OPISEM – co, jak?

• WYJAŚNIENIEM – dlaczego?

• PROGNOZĄ, PRZEWIDYWANIEM – co się stanie, gdy..?

• KONTROLĄ ZACHOWAŃ LUDZKICH – co zrobić, żeby…?

Psychologia rozwoju człowieka
jest nauką teoretyczną i praktyczną

• „psychologia musi odrzucić obojętność i aktywnie uczestniczyć w życiu człowieka, pomagać w jego formowaniu” (Lew S. Wygotski)

TO PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA, A NIE TYLKO ROZWOJU ROZMAITYCH FUNKCJI PSYCHICZNYCH

ZAŁOŻENIA

• Rozwijamy się wśród innych ludzi i dzięki nim.

• Rozwijamy się przez całe życie.

• Rozwijamy się w 3 sferach: soma, polis, psyche.

• Życie ludzkie dzieli się na etapy.

• Interakcja: osoba – otoczenie ma charakter dynamiczny.

• Są różne rodzaje zmian rozwojowych.

HISTORYCZNE DATY

Wilhelm Wundt – 1879 /Niemcy/ - laboratorium w Lipsku

Wilhelm T. Preyer (1841-1897), NIEMCY, 1882 - książka Dusza dziecka (The Mind of the Child)

Granville Stanley Hall (1844 – 1924)
1882/Stany Zjednoczone/, wykłady o rozwoju dziecka w Bostonie

PREKURSORZY

Jan Amos Komensky /1592 – 1670/: Dzieci nie należy traktować jako zadatków na dorosłych, lecz starać się poznać ich dziecięcą naturę.

Jan Henryk Pestalozzi /1746 – 1827/: trzeba stworzyć system oświaty dostosowany do możliwości i cech rozwojowych dzieci.

PREKURSORZY

• Johann Nicolaus Tetens /1736 – 1807/: Badania nad naturą ludzką i jej rozwojem.

• Friedrich August Carus/1770 – 1808/: rozwój to proces występujący przez całe życie oraz ciągłe zmaganie się z zachodzącymi w społeczeństwie zmianami – postępowymi i wstecznymi.

• G. Stanley Hall/1844 – 1924/: Dzieci nie są miniaturkami dorosłych.

Dr Milicent Washburn Shinn
(1858-1940)

Napisała w 1900 roku
„ Biografię niemowlęcia”
The Biography of a baby

PREKURSORZY W POLSCE

• Jan Władysław Dawid /1859 – 1914/: „Program postrzeżeń psychologiczno-wychowawczych nad dzieckiem od urodzenia do 20 roku życia”, „Zasób umysłowy dziecka. Przyczynek do psychologii doświadczalnej”, Przegląd Pedagogiczny.

• Aniela Szycówna /1869 – 1921/: „Rozwój pojęciowy dziecka w okresie 6 – 12 lat. Badania nad dziećmi”, „Jak badać umysł dziecka?”.

• Józefa Jotejko /1866 – 1928/: pedologia, Polskie Archiwum Psychologii.

STAROŻYTNOŚĆ
ŚREDNIOWIECZE
RENESANS

• Większość wczesnych badań nad dziećmi wywodzi się nie tyle z zainteresowania samymi dziećmi, co z potrzeby znalezienia najlepszych sposobów wychowania ich na pożytecznych obywateli.

Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawach Dziecka (1989)

Wszystkie dzieci świata są niewinne, wrażliwe
i zależne od dorosłych. Są również ciekawe, aktywne i pełne nadziei. Ich czas powinien być czasem radości i pokoju, zabawy, nauki
i rozwoju. Ich przyszłość powinna być kształtowana w harmonii i współpracy. Ich życie powinno dojrzewać wraz
z poszerzaniem perspektyw i zdobywaniem nowych doświadczeń.

PRAWA

• Dzieci mają prawo do życia: należy zapewnić im warunki przetrwania i rozwoju.

• Dzieci mają prawo do nazwiska i obywatelstwa oraz zachowania tożsamości.

• Każde dziecko odseperowane od jednego lub obojga rodziców ma prawo do utrzymywania z nimi osobistych stosunków.

• Każde dziecko, które jest zdolne do kształtowania swoich własnych poglądów ma prawo do swobodnego ich wyrażania we wszystkich sprawach dotyczących dziecka.

• Dzieci mają prawo do swobody wyrażania się.

• Dzieci mają prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania.

• Dzieci mają prawo do swobodnego zrzeszania się.

• Dzieci mają prawo do prywatności.

• Dzieci mają prawo do jak najwyższego poziomu zdrowia.

• Dzieci niepełnosprawne mają prawo do specjalnej opieki.

• Każde dziecko ma prawo do poziomu życia adekwatnego do jego rozwoju fizycznego, umysłowego, duchowego, moralnego i społecznego.

• Dzieci mają prawo do nauki.

• Dzieci mają prawo do czasu wolnego oraz zabawy i rekreacji właściwej dla wieku dziecka.

• Dziecko ma prawo do ochrony przed wyzyskiem gospodarczym i pracą, które mogłyby mieć niekorzystny wpływ na jego rozwój (za: Schaffer, 2005).

Przedmiot psychologii rozwoju człowieka

• Pojęcie rozwoju

• Pojęcie zmiany rozwojowej (za: Przetacznik-Gierowska, Tyszkowa, 2004)

Arystoteles
(384-322 p.n.e.)

• Rozwój to proces nadawania materii formy, zmiana podążająca w określonym kierunku polegająca na przechodzeniu od form niższych do wyższych.

• Rozwój ma charakter teleologiczny i progresywny.

• Tak pojmowany rozwój jest wartościowany pozytywnie.

Rozwój to proces

• W którym narastające stopniowo zmiany ilościowe doprowadzają do zmian jakościowych.

• W toku którego jednostka ulega ukierunkowanym, prawidłowo po sobie następującym zmianom, przechodząc stopniowo od form niższych, prostszych, do form wyższych, bardziej złożonych.

A zatem najważniejsze cechy rozwoju to:

• kierunkowość – zmiany konsekwentnie prowadzą do określonego stanu końcowego

• postępowość – każda kolejna faza odznacza się wyższością w stosunku do poprzedniej

Istnieją następujące kierunki rozwoju:

• obiektywizacja poznania – człowiek coraz wierniej i trafniej odzwierciedla rzeczywistość.

• samoświadomość – człowiek ma coraz większą kontrolę nad własnym działaniem.

• autonomizacja działalności – ludzkie działania w coraz większym stopniu są sterowane wewnętrznie.

W ujmowaniu rozwoju wyróżnić można dwa podejścia:

• - mechanistyczne – utożsamia rozwój ze zmianami w zachowaniu, które są funkcją poprzedzających je zmiennych.

• - organismiczne – rozwój odnosi się do zmian w procesach psychicznych i ich strukturach.

Helen Bee wyróżnia:

• ZMIANY UNIWERSALNE. Uwarunkowane procesem biologicznego dojrzewania organizmu i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi.

• ZMIANY WSPÓLNE. Wynikają z podzielania wspólnych dla danej społeczności, a także dla danej grupy pokoleniowej (kohorty) doświadczeń społecznych i przeżyć.

• ZMIANY INDYWIDUALNE. Wywołane czynnikami jakościowymi, unikatowymi, oddziaływującymi tylko na daną jednostkę.

Zmiany rozwojowe dzieli się na:

• ilościowe – polegające na wzrastaniu możliwości funkcjonowania, analogicznym do wzrostu dokonującego się w sferze fizycznej. To model liniowy rozwoju.

• jakościowe – polegające na pojawianiu się nowych możliwości funkcjonowania, nowych form i treści. Przekształcają one charakter kontaktów człowieka z otoczeniem / metafora żaby: jajo – kijanka – postać dorosła/. To model skokowy.

WAŻNE POJĘCIA

• TEMPO ROZWOJU;

• RYTM ROZWOJU;

• ROZWÓJ HARMONIJNY I NIEHARMONIJNY;

• ROZWÓJ PRZYSPIESZONY, OPÓŹNIONY, PRAWIDŁOWY.

PODSUMOWANIE

• Istnieje związek między rozwojem fizycznym i psychicznym ( tzw. prawo struktury i funkcji),

• Zachodzi różnicowanie i integracja czynności psychicznych,

• Ma miejsce interioryzacja czynności.

ROZWÓJ TO

• zmiany ilościowe (stopniowy wzrost funkcji) i jakościowe (nowe właściwości), dzięki którym jednostka coraz lepiej reguluje swoje stosunki z otoczeniem.

OBSZARY ZMIAN wg A. Brzezińskiej, 2000

• Poziom społeczny: zmiany relacji osoba – otoczenie. Naczelna wartość: miejsce w społeczeństwie.

• Poziom osobowościowy. Zmiany osobowości. Naczelna wartość: Zdrowie psychiczne.

• Poziom poznawczy. Zmiany struktur umysłowych. Naczelna wartość: krytyczny umysł.

• Poziom behawioralny. Zmiany zachowania. Naczelna wartość: adekwatne zachowanie.

Rodzaje nacisków

• NACISKI SPOŁECZNE. Informacje z otoczenia zewnętrznego.

• NACISKI BIOLOGICZNE. Informacje z własnego organizmu.