TEMPERAMENT w Psychologii

Temperament (z łaciny temperamentum – umiar), zespół pewnych, względnie stałych cech osobowości charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w jej zachowaniu, procesach psychicznych zwłaszcza zaś emocjonalnych.

Cechy te to m.in.: impulsywność, towarzyskość, aktywność, wytrwałość, ruchliwość. W znaczeniu potocznym temperament określa się jako usposobienie człowieka np. charakteryzuje się go jako żywego, krewkiego, łagodnego, czasami się też mówi, że ktoś ma np. temperament muzyczny, artystyczny.

Najwcześniejszego i najbardziej znanego podziału temperamentu dokonał Hipokrates :

Sprowadził ludzką naturę do czterech soków: krew, flegma, żółta i czarna żółć.

Koncepcja Galena (II w. n.e.)

pierwsza w historii typologia temeramentów

a) sangwinik: krew, (typ silny, zrównoważony, ruchliwy)

b) flegmatyk: flegma, (typ silny, zrównoważony, powolny)

c) choleryk: żółta żółć, (typ silny, niezrównoważony, ruchliwy)

d) melancholik: czarna żółć. (typ słaby, zrównoważony, powolny)

Pawłow potwierdził swoimi badaniami powyższe twierdzenie. W Polsce badania nad temperamentem prowadzi J. Strelau.

Charakterystyka temperamentów Hipokratesa – Galena

Cechy psychomotoryczne

Temperamenty

sangwinik

melancholik

choleryk

Flegmatyk

Zabarwienie emocjonalne (życie uczuciowe)

wesoły

smutny

rozdrażniony, wybuchowy

zrównoważony, stały

Cechy formalne przeżyć psychicznych

łatwość postępowania

duża

mała

duża

mała

siła

słabe

silne

silne

słabe

gibkość

płytkie

głębokie

głębokie

częściowo głębokie

czas trwania

płynne, nietrwałe

trwałe

trwałe

częściowo trwałe

przebieg

nieregularny

regularny

nieregularny

regularny

Sposób reagowania (wykonywania ruchów)

szybkość

szybko

powoli

szybko

powoli

siła

silne

słabe

silne

słabe

czas trwania

płynne, nietrwałe

trwałe

aktywnie trwałe

biernie trwałe

zakres

duży

mały

duży

mały

przebieg

nieregularny

regularny

nieregularny

regularny

Temperament według E. Kretschmer (1921 rok)

temperament uwarunkowany jest mechanizmem krwi i funkcją gruczołów wydzielania wewnętrznego, a na temperament składają się 4 właściwości psychiczne: psychestezja (wrażliwość psychiczna na bodźce, wrażliwość nadmierna i obniżona); nastrój (przejawiający się w zabarwieniu uczuciowym przeżyć psychicznych, zabarwienie przyjemne i przykre); tempo psychiczne (szybkość przebiegu procesów psychicznych, tempo zwolnione i przyspieszone); psychomotoryka (dotyczy ogólnego tempa ruchów).

Klasyfikacja konstytucjonalna (budowa ciała) według Kretschmera (1925 rok)

1) Leptosomatyk (wątłe ciało) - wątła budowa ciała o wydłużonym wzroście, twarz pociągła, szczupłe kończyny górne i dolne, - skrajna postać tej budowy ciała to astenik, - temperament schizotymiczny: leptosomatyk lub astenik przejawia tendencję do psychozy (choroba psychiczna) o nazwie schizofrenia (rozszczepienie osobowości, autyzm, stępienie uczuciowe), - skłonny do abstrakcji, mało podatny na zmiany, drażliwy, oschły.

2) Pyknik (pylinos - z grec. gęsty) - mały lub średni wzrost, okrągła głowa, krótka szyja, rozbudowana tkanka tłuszczowa, - cyklotynik (nazwa pochodzi od psychozy cyklinicznej cyklofrenii, psychozy maniakalno-depresyjnej), człowiek ten będzie przejawiał skłonność do dużych wahań emocjonalnych i nastrojowych. Będzie oscylował pomiędzy radością a smutkiem.

3) Atleta (athlon - walka, zapasy) - przewaga tkanki mięśniowej, wzrost wysoki lub średni, szeroki pas barkowy, wąskie biodra, wystające kości policzkowe, - skłonność do epilepsji, czyli padaczki, - typ temperamentu to iksotynik (ikso - tzw. lepki), człowiek ograniczony w gestach, mimice, o małej plastyczności umysłu, trudno przystosowuje się do zmian otoczenia, mało wrażliwy, spokojny

E. Kretschmer wydzielił 4 typy budowy ciała:

- leptosomatyk (leptos – wątły, soma – ciało)

człowiek o wątłej budowie ciała, wysoki i chudy, ramiona szczupłe, klatka piersiowa gładka i wąska, twarz pociągła, nos długi i wąski, kończyny dolne chude i długie;

- pyknik (pyknos – gruby, gęsty)

osobnik otyły, o bogatej tkance tłuszczowej, z reguły średniego wzrostu, szyja krótka, głowa okrągła, często łysa, twarz szeroka, rozlana, tułów rozszerzający się ku dołowi, duży brzuch;

- atletyk (athlos – zapasy, walka)

typ umięśniony o silnej budowie, wzrost wysoki lub średni, szeroki pas barkowy, wąskie biodra, wydatne kości policzkowe i często wystająca szczęka dolna;

- dysplastyk (dys – źle, plastos – ukształtowany)

człowiek o budowie bezkształtnej, nieregularnej, są to osoby o np.: bardzo wysokim wzroście lub innych deformacjach, ludzie o zaburzonej regulacji hormonalnej.

Szczególnie leptosomatycy i pyknicy przejawiają skłonność do chorób psychicznych.

Odpowiednio do typów budowy ciała Kretschmer wydzielił 3 typy psychiczne, które nazwał temperamentami:

- schizotynik (leptosomatyk)

w wypadku choroby psychicznej większość osobników przejawia skłonności do schizofrenii (rozszczepienie osobowości, autyzm); jest to typ zamknięty w sobie, mało towarzyski; w życiu uczuciowym waha się między drażliwością a oschłością; cechuje go sztywność przekonań, trudno dostosowuje się do otoczenia, skłonny do abstrakcji;

- cyklotynik (pyknik)

w wypadku choroby psychicznej zapada na psychozę maniakalno-depresyjną; typ towarzyski, oscyluje między radością a smutkiem, łatwo nawiązuje kontakt z otoczeniem, w poglądach raczej realistyczny;

- iksotynik (atletyk)

typ spokojny, mało wrażliwy, umiarkowany w gestach i mimice, ma trudności w przechodzeniu od jednej czynności do innej; cechuje go mała plastyczność umysłu, sumienność i drobiazgowość.

Typologia Kretschmera spotkała się z krytyką:

- nie doceniono cech psychicznych człowieka, w kształtowaniu cech psychicznych człowieka,

- typologia powstała na tle obserwacji chorych w klinice psychiatrycznej, tak więc przedstawia obraz ludzi chorych.

Klasyfikacja konstytucjonalna (budowy ciała) według Sheldona – somatotypy

Endomorfik - wewnętrzna część listka zarodkowego, dominacja tkanki tłuszczowej. Wiscerotonik - powolność w reakcji, towarzyski, radosny, pragnienie aprobaty, tolerancja, wieczne zadowolenie z siebie, łagodność w zachowaniu, potrzeba współżycia z ludźmi, odprężenie w postawie i ruchach, dobry sen, brak wybuchowości.

Mezomorfik - krzepka budowa ciała, atletyczna. Somatotonik - potrzeba dominacji, odwaga fizyczna w walce, klaustrofobia, pewność w postawie i ruchach, energiczność, śmiałość w sposobie bycia, hałaśliwość w zachowaniu, umysł małoplastyczny.

Ektomorfik - delikatny, wątły, o przewadze skóry i tkanki nerwowej. Cerebrotonik - fizjologiczna nadpobudliwość, nadmierna szybkość w reakcji, samotnik, samokontrola mimiki, sociofobia, agarofobia, nadwrażliwość na ból, umysł skoncentrowany, subiektywny, nastawienie na późniejsze okresy życia.

Typologia W.H. Sheldona

Punktem wyjścia typologii było wykrycie zasadniczych typów budowy ciała a następnie temperamentu:

- typ endomorficzny silny rozwój narządów wewnętrznych, układ mięśniowy i kostny względnie słaby i nierozwinięty, nadmiar tkanki tłuszczowej;

- temperament - wiscerotonik (viscera – wnętrzności) ogólne rozluźnienie mięśniowe, upodobanie do fizycznej wygody, towarzyskość, układ trawienny jest królem i jego dobrobyt określa zasadnicze cele życia, radosny, tolerancyjny, wiecznie zadowolony z siebie;

- typ mezomorficzny układ mięśniowy jest dobrze rozwinięty, naczynia krwionośne duże, skóra stosunkowo gruba i porowata, wyprostowana i krzepka budowa;

- temperament - somatotonik (soma – ciało) aktywność mięśniowa i dobra budowa ciała, dużo siły i energii życiowej, bezpośredni sposób bycia i nastawienie na działanie, potrzeba dominacji, hałaśliwość w zachowaniu;

- typ ektomorficzny delikatność i wątłość całego ciała, spłaszczona klatka piersiowa, słaby rozwój narządów wewnętrznych oraz słaba budowa ciała, kończyny długie i szczupłe i słabo umięśnione, o delikatnym układzie kostnym,

• temperament – cerebrotonik (cerebrum – mózg) przewaga powściągliwości i hamowania, duża wrażliwość nerwowa, trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, duża podatność na zmęczenie, w sytuacjach trudnych ucieczka w samotność.

Typologia Sheldona również spotkała się z krytyką

Klasyfikacja według Pawłowa

Podstawy neurofizjologiczne :

NIEZRÓWNOWAŻONY

SILNY

T YP

S ŁABY RUCHLIWY

Z RÓWNOWAŻONY

POWOLNY

Temperamenty wg Pawłowa

· flegmatyk - zrównoważony, powolny,

· melancholik - słaby,

· sangwinik - zrównoważony, ruchliwy,

· choleryk - niezrównoważony, silny, ruchliwy.

Temperament

zespół formalnych i względnie stałych cech zachowania, przejawiających się w sile reakcji oraz w jej czasowych parametrach.

Temperament przejawia się w każdej naszej reakcji, sytuacji. Dlatego też oceniamy, że jest to zespół cech formalnych.

Przejawia się w sile reakcji. Siłę reakcji charakteryzujemy podając stosunek siły działającego bodźca do efektu jaki wywołuje on u danej osoby.

Siła reakcji jest uwarunkowana cechami temperamentu. Różnice w sile reakcji określane są pojęciem reaktywności.

Reaktywność to siła reakcji i nią się wyróżniamy.

Wysoka reaktywność - osoba jest wrażliwa (wystarcza minimalna wielkość bodźca zdolna wywołać reakcję).

Niska reaktywność - osoba jest odporna (zdolność do reagowania, funkcjonowania na bodźce bardzo silna).

Koncepcja Strelaua

- osoby z wysoką reaktywnością posiadają mechanizm wzmacniający stymulację,

- osoby z niską reaktywnością posiadają mechanizm tłumiący stymulację

Osoba z wysoką reaktywnością

- małe zapotrzebowanie na stymulację,

- małe zapotrzebowanie na kontakty, np.: z rówieśnikami,

- zmiany są przyjmowane niechętnie, np.: zmiana fryzury, mieszkania,

- osoba lubi stałość,

- osoba nie może pracować przy hałasie, przy wielu kontaktach,

- osoba unika nadmiaru stymulacji.

Osoba z niską reaktywnością

- duże zapotrzebowanie na stymulację,

- duże zapotrzebowanie na kontakty,

- osoba lepiej czuje się w sytuacji zmian,

- osoba lubi zmiany a nawet je preferuje,

- osoba jest odporna na hałas, wielość kontaktów, prace w trudnych warunkach

Temperament według J. Strelau

to zespół formalnych, biologicznie uwarunkowanych cech zachowań, które są względnie stałe (bierze się pod uwagę układ nerwowy i hormonalny).

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.

„Psychologia ogólna”- Maria Przetacznikowa

„Psychologia rozwojowa dzieci i mlodzieży” pod redakcją Marii Żebrowskiej

„Wprowadzenie do psychologii” E. R Hilgard

Ilustracje - Internet