Temperament

KONSPEKT:

I WSTĘP
1. Zarys ogólny (historyczny).
2. Definicja temperamentu.

II ROZWINIĘCIE:
1. Hipokrates- Galen.
2. Gerard Heymans.
3. Ernst Kretschmer.
4. William Sheldon.
5. Iwan Pawłow.
6. Wybrane współczesne teorie temperamentu.
7. Przykładowy kwestionariusz temperamentu.

III ZAKOŃCZENIE
1.Podsumowanie.
2.Bibliografia.

I Rozważania na temat temperamentu i jego udziału w zachowaniu człowieka, należą do najstarszych w psychologii. Pierwsza typologia temperamentu powstała już w Starożytności. Jej autorstwo przypisuje się Hipokratesowi oraz Galenowi. W XX wieku kontynuowano badania nad temperamentem. Na przełomie XIX i XX wieku stworzono kilkanaście typologii , które nawiązywały do czterech klasycznych temperamentów Hipokratesa- Galena. Pierwsze badania empiryczne nad temperamentem pojawiły się już w pierwszym ćwierćwieczu naszego stulecia, a pierwsze ośrodki skoncentrowane były w Europie. W Holandii pojawiła się psychometryczna koncepcja Heymansa, w Niemczech typologia konstytucjonalna Kretschmera, a w Rosji typologia układu nerwowego Pawłowa. Były to trzy nurty, które miały wielki wpływ na dalszy rozwój badań. Dzięki tym wnikliwym badaniom naukowcy doszli do sformułowania powszechnie rozumianej definicji:

Temperament odnosi się do względnie stałych cech osobowości , występujących u człowieka od wczesnego dzieciństwa i mających swoje odpowiedniki w świecie zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne, temperament podlega powolnym zmianom spowodowanym procesem dojrzewania oraz indywidualnie specyficznym oddziaływaniem między genotypem a środowiskiem.

II.1 Hipokrates w swoim dziele „ O naturze ludzkiej „ nawiązuje do czterech żywiołów - ognia, powietrza, ziemi i wody. Wyodrębnił cztery soki organizmu - krew, flegmę, oraz dwa rodzaje żółci ( żółta i czarna ). Soki te stanowią naturę ciała. Hipokrates już 2400 lat temu podzielił ludzi na cztery typy temperamentalne: Sangwinik (optymistyczny, radosny), Melancholik (pogrążony w myślach, wierny i wytrwały), Choleryk (impulsywny i drażliwy), Flegmatyk ( powolny, niezawodny). Sześćset lat później, Galen, wykorzystując myśl Hipokratesa stworzył pierwszą typologię temperamentu (II w. n.e.). Opisał to w swoim dziele „ De temperamentis „ , wyróżnił w nim dziewięć rodzajów temperamentów , spośród których cztery zależą bezpośrednio od przewagi jednego z czterech humorów (soków). Są to sangwinik (krew) , choleryk (żółć), melancholik (czarna żółć), flegmatyk ( flegma). Typologia ta często zwana jest typologią Hipokratesa-Galena i przetrwała jak żadna inna koncepcja aż osiemnaście stuleci i trwa aż do chwili obecnej.

Charakterystyka temperamentów Hipokratesa - Galena

Cechy psychomotoryczne		Temperamenty
		sangwinik	melancholik	choleryk	flegmatyk
Zabarwienie emocjonalne (życie uczuciowe)		wesoły	smutny	rozdrażniony, wybuchowy	zrównoważony, stały
Cechy formalne przeżyć psychicznych	łatwość postępowania	duża	mała	duża	mała
	Siła	słabe	silne	silne	słabe
	gibkość	płytkie	głębokie	głębokie	częściowo głębokie
	czas trwania	płynne, nietrwałe	trwałe	trwałe	częściowo trwałe
	przebieg	nieregularny	regularny	nieregularny	Regularny
Sposób reagowania (wykonywania ruchów)	szybkość	szybko	powoli	szybko	Powoli
	Siła	silne	słabe	silne	Słabe
	czas trwania	płynne, nietrwałe	trwałe	aktywnie trwałe	biernie trwałe
	Zakres	duży	mały	duży	Mały
	przebieg	nieregularny	regularny	nieregularny	Regularny

II.2 Jednym z pierwszych kontynuatorów badań nad temperamentem był Holender Gerard Heymans. W 1905 roku wraz ze swoim współpracownikiem Enno Wiersmanem zbierał kwestionariusze od znanych mu rodzin, wyodrębniając trzy podstawowe cechy temperamentu: aktywność, emocjonalność i funkcję pierwotną/wtórną. Aktywność - to cecha, która przejawia się w ilości czasu poświęcanego na pracę i odpoczynek. Emocjonalność - przejawiającą się w sile i częstości występowania reakcji emocjonalnych, zaś funkcja pierwotna dotyczy intensywności reakcji i czasu ich trwania. Dzięki wyodrębnieniu tych trzech cech temperamentu Heymans wyróżnił osiem typów temperamentu, zwanych też typami charakteru: amorficzny, apatyczny, nerwowy, sentymentalny, sangwiniczny, flegmatyczny, choleryczny i pasjonujący się. Dysponując tą wiedzą wnioskował on o roli dziedziczności i wychowania w kształtowaniu się temperamentu. Heymansa uważa się za pioniera badań empirycznych.

II.3 Wśród typologii temperamentu szczególną uwagę zwróciły te, według których cechy temperamentu traktowane jako dziedziczne bądź wrodzone, wiązano bezpośrednio z indywidualnymi różnicami w budowie ciała- jego wzroście, proporcjach, czy objętości. Typologie te są znane pod nazwą konstytucjonalnych. Największą popularność w Europie zdobył Niemiec - Ernst Kretschmer, przedstawiając w 1921r. w swojej książce opracowane przez siebie typologie temperamentu. Według niego temperament uwarunkowany jest mechanizmem krwi i funkcją gruczołów wydzielania wewnętrznego. Zaś na temperament składają się cztery właściwości psychiczne: psychestezja (wrażliwość psychiczna- nadmierna lub obniżona- na bodźce), nastrój (przejawiający się w zabarwieniu uczuciowym- przyjemnym lub przykrym- przeżyć psychicznych), tempo psychiczne (szybkość przebiegu procesów psychicznych, tempo zwolnione i przyspieszone), psychomotoryka (dotyczy ogólnego tempa ruchów).

W 1925r. Kretschmer dokonał klasyfikacji budowy ciała, która według niego powiązana była z rodzajem temperamentu. Wyróżnił:

1) Leptosomatyka- o wątłej budowie ciała i wydłużonym wzroście, pociągłej twarzy, szczupłych kończynach górnych i dolnych. Skrajna postać tej budowy ciała to astenik. Jest to osoba o temperamencie schizotymicznym: leptosomatyk lub astenik przejawia tendencję do psychozy (choroba psychiczna) o nazwie schizofrenia (rozszczepienie osobowości, autyzm, stępienie uczuciowe), - skłonny do abstrakcji, mało podatny na zmiany, drażliwy, oschły.

2) Pyknika (pylinos - z grec. gęsty) - o małym lub średnim wzroście, okrągłej głowie, krótkiej szyi, rozbudowanej tkance tłuszczowej. Jest to cyklotynik (nazwa pochodzi od psychozy cyklinicznej cyklofrenii, psychozy maniakalno-depresyjnej). Człowiek ten będzie przejawiał skłonność do dużych wahań emocjonalnych i nastrojowych. Oscyluje pomiędzy radością a smutkiem.

3) Atletę (athlon- walka, zapasy) - o przewadze tkanki mięśniowej, wysokim lub średnim wzroście, szerokim pasie barkowym, wąskich biodrach, wystających kościach policzkowych. Cechuje go skłonność do epilepsji. Typ jego temperamentu to iksotynik (ikso - tzw. lepki), człowiek o ograniczonych gestach, mimice, o małej plastyczności umysłu, trudno przystosowuje się do zmian otoczenia, mało wrażliwy, a także spokojny.

4) Dysplastyka (dys - źle, plastos - ukształtowany) - o budowie bezkształtnej, nieregularnej. Jest to osoba o np.: bardzo wysokim wzroście lub innych deformacjach, ludzie o zaburzonej regulacji hormonalnej.

Odpowiednio do tych czterech typów budowy ciała Kretschmer wydzielił trzy typy psychiczne, które nazwał temperamentami:

- schizotynik (leptosomatyk)

w wypadku choroby psychicznej większość osobników przejawia skłonności do schizofrenii (rozszczepienie osobowości, autyzm); jest to typ zamknięty w sobie, mało towarzyski; w życiu uczuciowym waha się między drażliwością a oschłością; cechuje go sztywność przekonań, trudno dostosowuje się do otoczenia, skłonny do abstrakcji;

- cyklotynik (pyknik)

w wypadku choroby psychicznej zapada na psychozę maniakalno-depresyjną; typ towarzyski, oscyluje między radością a smutkiem, łatwo nawiązuje kontakt z otoczeniem, w poglądach raczej realistyczny;

- iksotynik (atletyk)

typ spokojny, mało wrażliwy, umiarkowany w gestach i mimice, ma trudności w przechodzeniu od jednej czynności do innej; cechuje go mała plastyczność umysłu, sumienność i drobiazgowość.

Typologia Kretschmera spotkała się jednak z krytyką, ponieważ typologia ta powstała na tle obserwacji chorych w klinice psychiatrycznej. Typologowie konstytucjonalni ignorują bądź nie doceniają roli środowiska w kształtowaniu temperamentu. Kretschmer spotkał się także z zarzutem, że związek chorób psychicznych z budową ciała jest pozorny i nie znajduje potwierdzenia jeżeli poddaje się kontroli wiek czy płeć.

II.4 Pod wpływem poglądów Kretschmera powstało wiele odmiennych koncepcji konstytucjonalnych, spośród których największą popularność zdobyła typologia Williama Sheldona, który posłużył się głownie techniką fotograficzną. W odróżnieniu od Kretschmera, Sheldon tworzył typy budowy ciała ( a także temperamentu) na podstawie okreslonych konfiguracji trzech podstawowych wymiarów: endomorfia( przewaga narządów wewnętrznych), mezomorfia(przewaga tkanki mięśniowej), ektomorfia( przewaga tkanki skórnej i nerwowej.

II.5 Również Rosjanin Iwan Pawłow - laureat nagrody Nobla, wyodrębnił cztery podstawowe właściwości ośrodkowego układu nerwowego: siłę procesu pobudzenia, siłę procesu hamowania, równowagę i ruchliwość procesów nerwowych. Siła procesu pobudzenia to zdolność komórek nerwowych do pracy, przejawiająca się w wydolności funkcjonalnej, tzn. w zdolności do wytrzymania długotrwałego lub krótkiego, ale silnego pobudzenia. Podstawową miarą siły procesu pobudzenia jest pojawienie się hamowania ochronnego. Druga zaś siła - siła procesu hamowania, to łatwość z jaką układ nerwowy tworzy warunkowe reakcje hamulcowe, takie jak wygaszanie, różnicowanie czy opóźnienie. Równowagę procesów nerwowych traktował jako kolejną cechę układu nerwowego. Jest to zależność pomiędzy procesem pobudzania, a procesem hamowania, więc posiada status cechy wtórnej. Ostatnią właściwością jest ruchliwość procesów nerwowych, polegająca na szybkości zmiany procesu pobudzenia na proces hamowania i odwrotnie. Pawłow niekiedy posługiwał się zamiennie terminami : „ typ układu nerwowego” i „ temperament”.

Typy układu nerwowego i odpowiadające im cztery klasyczne temperamenty wg Pawłowa.

Pawłow wyróżnił typ silny i typ słaby. Równowaga procesów nerwowych stanowiła podstawę typów silnych na typy silne niezrównoważone i typ silny zrównoważony. Z kolei typy silne zrównoważone Pawłow podzielił - ze względu na ruchliwość procesów nerwowych - na ruchliwe i powolne, co przedstawia powyższa rycina. Pawłow najwyżej oceniał oba typy silne zrównoważone, najniżej zaś typ słaby.

II. 6 Gordon Allport twórca teorii cech traktował temperament jako jeden ze składników osobowości. Dla niego, dopiero z temperamentu rzeźbi się osobowość. Temperament ma naturę psychobiologiczną, związany jest wyłącznie z emocjami. Charakteryzuje emocjonalną naturę jednostki: siłę i szybkość reakcji czy dominujący nastrój - zjawiska przeważnie dziedziczne. Jego pogląd miał wpływa na rozwój współczesnych teorii temperamentu.
Z kolei Hill Gold Smith i Joseph Campos pod pojęciem temperamentu rozumieją różnice indywidualne w emocjonalności - emocje pierwotne. Ponad to według nich emocje mają aspekt formalny.
Albert Mehrabian sprowadził rozumienie temperamentu do typowych dla jednostki stanów emocjonalnych i nadał im status cechy, a strukturę temperamentu opisał na podstawie trzech cech podstawowych: przyjemność - przykrość, tłumienie bodźców - aktyw owalność, dominacja - uległość.
Od początku drugiej połowy XX stulecia nastąpił rozwój współczesnych teorii temperamentu, rozwinęły się trzy niezależne od siebie nurty badawcze: 1. Eysenck w Anglii - badania nad ekstrawersją i neurotycznością, 2. Tiepłow i Niebylicyn w Moskwie - badania nad podstawowymi właściwościami układu nerwowego u ludzi (metody eksperymentalne do pomiaru tych cech), 3. Thomas Chess w Stanach Zjednoczonych - badanie przyczyn zaburzeń w zachowaniu (teoria temperamentu skoncentrowana na dziecku).Te trzy teorie reprezentują bardzo zróżnicowane poglądy na temperament, mają status teorii opisowych czy przyczynowych.

II.7 Pomiary temperamentu dokonuje się za pomocą kwestionariusza temperamentu:

Przykładowy kwestionariusz temperamentu

Zastanów się nad każdym stwierdzeniem i wykorzystując dołączoną skalę punktacji przyznaj każdemu z tych zadań wybraną liczbę punktów. Po zsumowaniu otrzymasz wynik, który pozwoli ci określić twój temperament.

1 punkt- to się nie zdarza nigdy,
2 punkty- zdarza się do pewnego stopnia- czasami,
3 punkty- sytuacja jest podobna,
4 punkty- niemal przez cały czas tak to wygląda,
5 punktów- tak właśnie jest ciągle,

STWIERDZENIE	PUNKTY
Mam bardzo zdecydowane opinie i dobitnie je wyrażam
Staram się oszczędzać swoją energię i wysiłek na wypadek rzeczywistej potrzeby.
Na ogół czuję się skrępowany i zdenerwowany.
4.Staram się unikać kłopotów za wszelką cenę.
Lubię mieć jak najwięcej informacji.
Na pytania odpowiadam: „tak” lub „nie”, nigdy: „może”.,
Albo silnie utożsamiam się z problemami i ludźmi w nie zaangażowanymi, lub wcale.
Wydaje się, że na dany temat wiem więcej niż inni.
Potrzebuje czasu, by „przetrawić” i przemyśleć to, co się dzieje.
Myślę stojąc, często wtedy, gdy mówię.
Potrzebuje czasu, by wyrobić sobie opinię i podjąć decyzję na temat przyszłych działań.
Nie lubię bezpośrednich komentarzy i reakcji.
Lubię znać motywy innych ludzi.
Nie sprawia mi trudności powiedzenie „nie” i stawianie czoła problemom.
Lubię być miły dla innych w każdej sytuacji. Nie lubię mówić „nie” ani denerwować innych osób.
Nie lubię niespodzianek i lubię dokładnie wiedzieć, co się dzieje.
Zawsze musze sprawdzić wszystko „na własne oczy” i w dużej mierze polegam na własnych doświadczeniach.
Dopasowuję się szybko do każdej sytuacji i staram się wywrzeć maksymalny wpływ.
Mam skłonności do wyciągania niezbyt przemyślanych wniosków i formułuję opinię pod wpływem pierwszych wrażeń.
Raczej drażnię się z ludźmi niż bezpośrednio stawiam im czoła.
Nie lubię przyjmować żadnych negatywnych komentarzy i krytyk.
Mam skłonności do działania w taki sposób, jaki w danej chwili wydaje mi się stosowny.
Nie łatwo jest mnie wyprowadzić z równowagi, ale gdy się to uda, strzeżcie się wszyscy!
Bardzo często zmieniam zdanie i sam nie zawsze wiem dlaczego.

Teraz przenieś punktację przyznaną każdemu ze stwierdzeń do tabeli poniżej.

Stwierdzenie	Pkt.	Stwierdzenie	Pkt.	Stwierdzenie	Pkt.	Stwierdzenie	Pkt.
1		3		4		2
6		5		10		11
7		9		15		12
8		13		19		16
14		17		22		20
18		21		24		23
Suma		Suma		Suma		Suma
Kolumna A		Kolumna B		Kolumna C		Kolumna D

Interpretacja wyników:

Liczba punktów powyżej 20 w danej kolumnie oznacza następujący temperament:

- W kolumnie A: silny temperament choleryczny,

- W kolumnie B: silny temperament melancholiczny,

- W kolumnie C: silny temperament sangwiniczny,

- W kolumnie D: silny temperament flegmatyczny,

Sprawdź teraz, jaki jest twój następny w kolejności najwyższy wynik: może on wskazywać na twój temperament „uzupełniający”. Ten dodatkowy temperament współdziała z twoim głównym temperamentem, pohamowując wszystkie działania, wspierając najlepsze wyniki wynikające z temperamentu głównego.

III. Starożytna typologia Hipokratesa- Galena została zweryfikowana w badaniach Pawłowa nad typami układu nerwowego. W tym samym okresie powstała typologia Heymansa- Wiersmy. Od trzeciej dekady naszego stulecia rozpowszechniły się typologie konstytucjonalne (Kretschmer, Sheldon). W połowie XX wieku pojawiły się współczesne badania nad temperamentem. Szczególnego rozmachu nabrały one w ciągu ostatnich trzech dekad. W licznych badaniach wykazano funkcjonalne znaczenie temperamentu. Temperament rozumiany jest jako względnie stałe cechy osobowości, występujące u człowieka od wczesnego dzieciństwa.

III.2 Bibliografia:

1. Sternberg Robert. 1999. Wprowadzenie do psychologii. Wydawnictwo szkolne i pedagogiczne. Warszawa. s. 196, 197, 200.

2. Strelau Jan. Tom II. 2008. Psychologia, Podręcznik akademicki. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk. s. 683 - 718

3. Eysenck Hans Michael. 2003. Podpatrywanie umysłu. Gdańskie wydawnictwo psychologiczne. Gdańsk. S. 162 - 164.

4. http://www.ppp.tnb.pl

5. http://www.asylon.pl/typologia_temperamentow.pdf

---