Definicje emocji

Można wyróżnić trzy definicje emocji na podstawie pracy holenderskiego badacza N. Frijdy:
- emocja jest wynikiem oceny zdarzenia, które ma wpływ na cele i interesy osoby, może być odczuwana jako pozytywna lub negatywna.
- istotą emocji jest wzbudzenie gotowości do realizacji jakiegoś działania.
- emocja doświadczana jest zwykle jako szczególny rodzaj stanu psychicznego. Występują po niej często zmiany somatyczne, ekspresja twarzy i ciała.
Natomiast według autora książki „Psychologia” Jana Strelaua emocja jest subiektywnym stanem psychicznym, uruchamiającym priorytet dla związanego z nią programu działania. Jej odczuciu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania. Definicja ta jest najpełniejsza i najbardziej ogólna.

Charakterystyka i klasyfikacja emocji

Można wyróżnić kilka koncepcji dotyczących zespołu podstawowych emocji. Robert Plutchik zaproponował listę ośmiu emocji która obejmuje radość, akceptację, strach, zdziwienie, smutek, obrzydzenie, gniew i oczekiwanie. Jeżeli chodzi o charakterystykę poszczególnych emocji to:
-radość jest wynikiem odczuwanego szczęścia i zadowolenia. Czasem odczuwana jest jako rodzaj wewnętrznego ciepła. Istnieją dowody na to ze radość jest zarówno cechą jak i stanem, co oznacza, że ludzie doznają radości na różnych poziomach. Niektórzy czują się bardziej szczęśliwi od innych niezależnie od ciągu wydarzeń;
-strach odczuwany jest wtedy gdy znamy źródło niebezpieczeństwa natomiast lęku doświadczamy kiedy owego źródła nie znamy;
-gniewu doświadczamy wówczas, gdy wydarzy się coś co nie jest zgodne z naszymi oczekiwaniami.
Wyniki badań ukazują, że częściej gniewamy się na tych których kochamy, a nie na tych których nie lubimy;
-smutek odczuwamy, gdy mamy zły humor lub jest nam przykro. Żal oznacza długotrwały zły nastrój związany często z tęsknotą bądź utratą bliskiej osoby;
-obrzydzenie to emocja wywoływana przez przedmioty lub sytuacje, które są dla nas odpychające;
-zdziwienie dotyczy reakcji w odniesieniu do czegoś nowego, co w różni się od wcześniejszych doświadczeń danej osoby. Ze względu na intensywność odczuwania można mówić o zaskoczeniu, zdumieniu, wstrząsie, oszołomieniu, osłupieniu. Równocześnie jednak należy podkreślić, że niecodzienna, niezwykła czy nieoczekiwana sytuacja nie wyzwala strachu, ale podziw, może też budzić ciekawość;
-oczekiwanie jest przewidywaniem przyszłych zdarzeń na podstawie przyszłych doświadczeń i obecnych warunków bodźcowych;
-pogarda to stan uczuciowy będący mieszaniną braku szacunku i niechęci. Zbliżony do nienawiści, ale zawierający w sobie poczucie wyższości wobec osoby pogardzanej;
-wstyd to zespół reakcji organizmu (np. rumieniec), połączony z możliwym do przewidzenia działaniem (chęć ukrycia się), przykrymi myślami („Jestem niemądry”, „Co ona sobie o mnie pomyśli?”).
Rysunek nr 1. Przedstawia mimikę twarzy w trakcie odczuwania poszczególnych emocji (od lewej: radość, gniew, smutek, zaskoczenie, odraza, strach).

Wpływ zmiany wyrazu twarzy na emocje

Nie od dziś psychologowie zastanawiają się nad tym, czy poprzez zmianę wyrazu twarzy, możemy wywierać jakikolwiek wpływ na nasze emocjonalne doznania. Naukowcy posiadają różne poglądy na temat wpływu mięśni twarzy na zmianę emocji. Przykładowo Izard uważa, że mózg otrzymuje przez układ nerwowy informacje o wyrazie twarzy, a następnie po zmianie jej mimiki wywołuje odpowiednie emocje. Natomiast Mandler twierdzi, że istnieją uczucia bez wyrazu twarzy i wyraz twarzy bez uczuć. Paul Ekman dokonał pewnego doświadczenia. Zebrał on grupę osób, a następnie kazał im po kolei poruszać określonymi mięśniami twarzy. Początkowo ich twarz miała wyrażać lęk, następnie wściekłość, zaskoczenie, odrazę, smutek, radość. Podczas eksperymentu przeprowadzano pomiary fizjologiczne. Dzięki którym okazało się, że niektórym wyrazom twarzy odpowiadają określone wartości pomiarowe. Przykładowo gdy twarz wyrażała smutek lub lęk serce biło szybciej, a temperatura ciała wzrastała, natomiast gdy wyrażała odrazę to biło wolniej, a temperatura spadała. Można zauważyć więc, że wystarczy mięśniami twarzy wyrażać dane uczucia, aby dało się zarejestrować zmiany w układzie nerwowym. Uważamy, że temat mimiki bardzo dobrze podsumuje cytat W. Szekspira:

”Wszak mogę śmiać się i śmiejąc się mordować,
Niemiłą sercu wieść w radosnych słowach
Przyjąć lub lica w fałszywych skąpać łzach
I mieć na każdą okazję inną twarz.”

Ekspresja emocji

Ekspresja emocji to wszelkie sygnały wyrażane ciałem, głosem lub gestem. Często dzieje się tak, że im bardziej odczuwamy jakąś emocję, tym łatwiej dochodzi do ekspresji. Jeśli chodzi o znaczenie ekspresji ciała, to posiada ona nie tylko biologiczną funkcję, ale także komunikacyjną. Osobniki wywodzące się z tego samego gatunku, nauczyły się czerpać z tych sygnałów informacje dotyczące intencji danego osobnika. Jak wiemy przekazywanie emocji odbywa się za pomocą sylwetki, głosu i gestu. Każdej emocji towarzyszy inna reakcja. Kiedy odczuwamy winę lub wstyd to odruchowo kurczymy nasze ciało oraz spuszczamy głowę. Z kolei podczas odczuwania strachu, cofamy głowę, chowając ją w ramiona. Podczas odczuwania smutku opuszczamy ramiona oraz garbimy się. Natomiast w przypadku złości zaciskamy pięści i wysuwamy głowę do przodu. Można łatwo zauważyć, że ekspresja emocji to bardzo ważny element życia codziennego, pozwalający nam w pełni funkcjonować jako podstawowa jednostka społeczna.

Sposoby mierzenia emocji

Istnieje kilka sposobów mierzenia emocji. Jednym z nich używanie narzędzi samoopisowych, podczas testów prosi się badanego by powiedział co czuje. Przykładem takiego narzędzia jest skala Likerta, która wymaga od badanych aby określili natężenie odczuwanej emocji w skali od 1 do 5. Kolejnym narzędziem samo opisowym jest kwestionariusz z wymuszonym wyborem, który wymaga dokonania wyboru jednego spośród dwóch lub więcej określeń tego co czuje.
Drugim sposobem mierzenia emocji jest psychofizjologiczny wskaźnik emocji (bada się zmiany elektrycznego przewodnictwa skóry, które wzrasta przy odczuwaniu silnych emocji z powodu pocenia się). Kolejne wskaźniki psychofizjologiczne to rytm serca, który wzrasta przy odczuwaniu emocji, ciśnienie krwi, rytm oddychania i poligraf, czyli wykrywacz kłamstw.
Najnowocześniejsze metody wykrywania kłamstw pozwalają jednocześnie mierzyć akcję serca, czynności oddechowe, a także ciśnienie krwi i elektryczną oporność skóry.
Aby zbadać oporność elektryczną skóry, która obniża się gdy jesteśmy zdenerwowani, należy przymocować do ciała dwie elektrody przez które przepływa prąd o niewielkim natężeniu. Jednakże zarówno osoby niewinne jak i winne reagują pobudzeniem na pytania zadawane np. podczas śledztwa, co powoduje że poligraf jest metodą nie do końca wiarygodną. Ponadto człowiek potrafi nauczyć się kontrolowania własnych reakcji, poprzez np. przyciskanie stopy do podłogi z dużą siłą, dzięki czemu różnice w reakcjach na zadawane pytania są zmniejszone.

Wpływ wydzielanych hormonów i autonomicznego układu nerwowego

Uczucia i emocje wpływają na fizjologie ludzkiego ciała. Przykładowo komuś z przerażenia włosy mogą stanąć dęba, smutek ściska kogoś za gardło, komuś zaskoczenie odebrało mowę.
Za takie objawy odpowiedzialny jest autonomiczny układ nerwowy, automatycznie regulujący wiele procesów w naszym organizmie. Jednak istnieją pewne możliwości kontrolowania tych procesów,
jak na przykład biologiczne sprzężenie zwrotne.
Autonomiczny układ nerwowy złożony jest z bardzo dobrze uzupełniających się gałęzi: sympatycznej i parasympatycznej. Większość narządów wewnętrznych organizmu połączona jest z tymi gałęziami.
Układ sympatyczny w sytuacjach zagrożenia uwalnia energię potrzebną do wyzwolenia reakcji. Kiedy odczuwamy zagrożenie pojawia się lęk, przez nadnercza wydzielane są hormony, dzięki którym nasz organizm pozostaje w stanie pobudzenia przez czas potrzebny do ucieczki lub walki.
Aby organizm się nie przegrzał, gruczoły skórne wytwarzają pot. Natomiast adrenalina i układ sympatyczny wpływają na wydzielanie przez wątrobę cukru do krwi i przyspieszenie akcji serca. Ponadto oddziaływaniu układu sympatycznego towarzyszy rozszerzanie się oskrzeli, a co za tym idzie ułatwienie oddychania podczas ucieczki, dzięki czemu dostarczana jest większa ilość tlenu do organizmu. Oprócz tego osobie odczuwającej zagrożenie zwężają się źrenice, podnosi się ciśnienie krwi oraz mocniej bije serce.
Jeżeli chodzi o układ parasympatyczny to odpowiada za normalizację fizycznych procesów organizmu. Układ ten działa antagonistycznie w stosunku do układu sympatycznego co oznacza, że w sytuacji kiedy mija niebezpieczeństwo, serce człowieka bije wolniej, krew powraca do głównych narządów, co pozwala na zaoszczędzenie energii oraz ponowne jej gromadzenie.
Mózg nieustannie kontroluje autonomiczny układ nerwowy.

Teorie emocji

Istnieje kilka teorii emocji:
-teoria Jamesa i Langego,
-teoria Cannona i Barda,
-dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera,
-teoria Lazarusa.
Według pierwszej z nich spostrzeganie jakiegoś zdarzenia lub przedmiotu najpierw wywołuje zmianę fizyczną, a dopiero po niej odpowiednią emocję. Ta teoria zaliczana jest do obwodowych teorii emocji gdyż za źródło emocji uznaje działania, zmiany w narządach wewnętrznych i zmiany napięcia mięśni. Natomiast według drugiej teorii zmiana fizjologiczna i emocja wytwarzane są jednocześnie po uprzednim przetworzeniu informacji (o spostrzeżeniu) w mózgu. Jednakże emocje są czymś więcej niż automatyczną reakcją na bodźce. Zależą od sytuacji i subiektywnego zinterpretowania spostrzeżeń.
Dwuczynnikowa teoria emocji zakłada, że reakcje fizjologiczne powinny być zinterpretowane zanim człowiek dozna jakiejś emocji. Po odczuciu np. drżenia rąk i szybszego bicia serca człowiek musi zdecydować jakiej emocji doświadcza i jaka jest jej przyczyna.
Jednakże żadna z tych teorii nie wyjaśnia wszystkich dokonanych obserwacji. Istnieją jeszcze przecież sytuacje, w których zachowanie ludzkie trudno jest wyjaśnić racjonalnie, jak na przykład skoki spadochronowe przy których człowiek odczuwa silny lęk a jednak chce skoczyć jeszcze raz lub gdy człowiek wspina się na szczyty gór i często znajduje się w niebezpieczeństwie upadku a jednak wspinaczka staje się jego hobby. Takie sytuacje wyjaśnia teoria Richarda Solomona tzw. Teoria procesów przeciwstawnych. Mówi ona o tym, że istnieje taka właściwość autonomicznego układu nerwowego, że jeżeli układ kieruje się w jedną stronę to z taką samą siła powraca i stale dąży do wyrównania. Oznacza to, że po pozytywnej reakcji, która wystąpiła początkowo następuje reakcja negatywna i odwrotnie. Jeśli na przykład wystąpi pozytywna emocja (stan A) jak radość to uruchomi ona stan B, który jest przeciwieństwem stanu A i doznamy np. niechęci. Oba te stany występują jako przeciwnicy, dlatego stan B oddziałuje na stan A ujemnie, co oznacza że przyjemne uczucie słabnie. Kiedy stan A zaniknie, stan B się wzmacnia, jest od przyjemnego trwalszy.
Dla każdego człowieka skok ze spadochronem czy też wspinaczka wiąże się z odczuwaniem strachu lub paniką (stan A). Po zaistnieniu tej negatywnej emocji powstaje stan B, który człowiek odczuwa jako ulgę lub ekscytację. Po skoku odczuwana jest pozytywna emocja, ponieważ uporaliśmy się z niebezpieczeństwem. Stan B pojawia się powoli i nie znika tak szybko jak stan A.
Spadochroniarz, który dobrze pamięta lęk którego doznał podczas skoku ryzykuje kolejne skoki, ponieważ według teorii procesów przeciwstawnych stany A i B zmieniają stopniowo swój charakter. Z kolejnymi skokami stan B się wzmacnia, lęk się zmniejsza (bo do tej pory nic się nie stało) i skoczek odczuwa coraz większą radość przeciwdziałającą lękowi. Jednakże czy taka teoria może być prawdziwa? Wydaje się być niezrozumiałym dlaczego po pozytywnych emocjach muszą wystąpić negatywne i odwrotnie. Jednakże dzięki takiej zasadzie nie dajemy się odurzyć przez nieustające szczęście, które przeszkadzałoby nam w dostosowaniu się do środowiska i odpowiednim zareagowaniu na niebezpieczeństwo. Teoria procesów przeciwstawnych powinna być dokładnie zbadana aby zdecydować czy jest prawdą czy też wykazuje pomysłowość autora.
Teoria Lazarusa traktuje o tym, że emocje są procesami stanowiącymi wynik specyficznej relacji pomiędzy organizmem a środowiskiem. Samo środowisko lub sam organizm nie są warunkami wystarczającymi dla powstania emocji. Według Lazarusa emocja zawsze odwołuje się do relacji człowieka z otoczeniem. Emocje pojawiają się między jednostką a środowiskiem tylko wtedy, kiedy układ relacji między nimi jest dla jednostki źródłem szkody lub korzyści.

Przekazywanie emocji w kontaktach społecznych

Kontakt pomiędzy żywymi istotami nie byłby możliwy, jeśli nie istniałby powszechnie rozumiany język emocji. Dużo do powiedzenia w tym temacie miał uczony Karol Darwin, który po dokonaniu dokładnych obserwacji, stwierdził że fizyczne wyrażanie emocji jest ugruntowane genetycznie. Dla przykładu, jeśli wyraz twarzy w wypadku odczuwania danej emocji jest faktycznie uwarunkowany genetycznie, to przez ludzi z różnych kultur powinien być zinterpretowany zawsze tak samo. Po metodę stosowaną przez Darwina sięgnął Paul Ekman i jego współpracownicy po to aby ją udoskonalić i rozszerzyć. Dokonali oni wielu badań na ludziach wywodzących się z różnorodnych kultur. Dla przykładu wykonali oni doświadczenia na pięciu studentach różnych narodowości. Zwrócili się z prośbą przyporządkowania poszczególnym twarzom określonych emocji. Okazało się, że wyniki są bardzo zgodne. Paul Ekman zrobił jeszcze wiele eksperymentów i badań tego typu, które wykazały, że pewne geny posiadane przez wszystkich ludzi, od naszego urodzenia oddziałują na wyrażanie podstawowych emocji. Takie emocje jak smutek, radość, wściekłość czy odraza rozumiane są przez wszystkich ludzi na całym świecie. Jednak w codziennym życiu wyrażamy takie emocje, które z pewnością podlegają wpływowi uczenia się.
Wśród ludzi istnieją pewne zasady wyrażania emocji. Jeżeli wszyscy mieszkańcy świata wyrażaliby emocje w ten sam sposób, to być może nie byłoby konfliktów i nieporozumień na tym tle. Z różnych obserwacji życia wiemy bardzo dobrze, że tak nie jest. Każda kultura wytworzyła pewne reguły, które określają, kiedy i jak ludzie powinni wyrażać swoje emocje w kontaktach społecznych. Przykładowo w krajach Azji rodzina zmarłego okazuje radość, gdyż zgodnie z ich wiarą umarły jest szczęśliwy ponieważ nie będzie już narażony na ludzkie cierpienia. Inaczej ta sytuacja przedstawia się w chrześcijańskich kultach Zachodu, wiąże się ona bowiem ze smutkiem i żalem. Poprzez uzewnętrznianie tych negatywnych uczuć, chrześcijanie chcą ukazać swój faktyczny stan ducha, swoją sytuację życiową. Interesujące jest także to, że dane kultury charakteryzują się różną siłą okazywanych emocji. Dla przykładu ludzie z krajów śródziemnomorskich wyrażają smutek, czy też żal dużo silniej, niż mieszkańcy Europy. Jeśli chodzi o płeć, to też możemy zauważyć duże różnice w związku z wyrażaniem emocji. Kobiety mają dużo większe skłonności do uzewnętrzniania się niż mężczyźni.
W życiu codziennym spotykamy się także z takim zjawiskiem, jak „nieprawdziwe emocje” . Istnieje kilka przyczyn stosowania owego zjawiska. Może to być pewna forma uprzejmości, ale także metoda wprowadzenia w błąd. Bardzo dobrym przykładem stosowania tego rodzaju sztuczek był Adolf Hitler. Dlatego ważną rzeczą jest umiejętność oceniania prawdziwości przekazanej nam informacji, po to aby skutki porozumiewania się z innymi ludźmi nie były tak tragiczne, jak w wypadku dyktatorów.

Emocje a czas
Zależności zjawisk emocjonalnych od czasu ich przebiegu idealnie przedstawia rycina nr 2.

Takie doświadczanie emocji jak ich ekspresja i zmiany w organizmie o charakterze somatycznym trwają zwykle bardzo krótko-do kilkunastu sekund. Stany których ludzie są świadomi, jak na przykład myślenie i mówienie o doświadczanych emocjach trwają dłużej-do kilku godzin. Jeżeli chodzi o nastroje to trwają one znacznie dłużej-nawet do kilku tygodni. Zaburzenia emocjonalne są problemem długotrwałym (trwają kilka miesięcy lub nawet lat). Natomiast mówiąc o cechach osobowości dotyczących emocjonalności należy brać pod uwagę kilkanaście lat lub nawet całe nasze życie.

Nastrój

Podstawową różnicą między nastrojem a emocją jest czas ich trwania. Nastroje trwają dłużej, są mniej intensywne i nie mają konkretnego powodu. Jeśli jesteśmy w nastroju przygnębienia to po prostu „ogólnie” jesteśmy smutni bez określonej przyczyny. W przypadku emocji znamy powód swojego smutku i jest on zwykle krótkotrwały.
Oprócz tego, emocja pobudza nas do działania i sprawia, że przerywamy dotychczasowe czynności na rzecz tych wywołanych przez emocję. Emocja sprawia, że nasz stan gotowości do działania ulega zmianie natomiast nastrój podtrzymuje określony stan gotowości i nie narzuca żadnych priorytetów do działania. Przykładowo człowiek, który ma obniżony nastrój nie będzie miał ochoty na wyjście z domu do kina, czy klubu. Jego nastrój podtrzyma pasywność.
Jeśli chodzi o treść nastrojów i emocji to te pierwsze są mniej zróżnicowane np. nastrój pozytywny lub negatywny, podwyższony lub obniżony, natomiast emocje pozytywne dzielą się na np. radość, duma, szczęście a negatywne na np. smutek, żal, pogardę, złość.
Po powyższym wprowadzeniu możemy śmiało stwierdzić iż nastrój jest to stan uczuciowy mający swoją walencją (pozytywną lub negatywną) i intensywność (raczej niewielką) zawierający oczekiwania co do odczuwania w najbliższej przyszłości stanów zgodnych ze swoją walencją.

Zaburzenia emocjonalne

Zaburzenia te to przykre odczucia trwające niekiedy długi okres czasu uniemożliwiające normalne funkcjonowanie jednostki. Jedną z najbardziej powszechnych chorób psychicznych jest depresja, na którą cierpi ok. 20% kobiet i 10% mężczyzn. We wczesnym stadium charakteryzuje się ona brakiem energii, przemęczeniem, kłopotami z koncentracją, brakiem zdolności do utrzymywania normalnych stosunków z ludźmi. Oczywiście nie każde obniżenie nastroju można też nazwać depresją. Stan chorobowy charakteryzuje się nasileniem objawów i wydłużonym czasem ich utrzymywania się. Niepokój powinno wzbudzić nie samo przygnębienie, ale to, że trwa ono już długo i zmienia nasze funkcjonowanie, dezorganizuje codzienne życie. Smutek nie jest już tym, co pojawia się od czasu do czasu, ale czymś, co stale nam towarzyszy i zaczyna nas zasadniczo zmieniać.
Jeśli chodzi o głębsze stadium depresji to często spotykamy się z silnym smutkiem, myślami samobójczymi, niechęcią a nawet targnięciem się na własne życie.

(depresja)

Kolejnym przykładem zaburzenia jest tzw. Mania. Dotyka ona ok. 1% populacji, czyli o wiele mniej niż depresja. Objawia się ona nadpobudliwością, impulsywnością i nieuporządkowaniem. Osoby cierpiące na manię wcielają w życie nawet najdziwniejsze pomysły, mają mnóstwo energii.
Najczęściej spotykanymi zaburzeniami lękowymi są fobie. Wyróżniamy kilka rodzajów tych zaburzeń: arachnofobia - lęk przed pająkami, klaustrofobia - lęk przed małymi pomieszczeniami, akrofobia - lęk wysokości, agorafobia - lęk przed otwartą przestrzenią. Istnieją jeszcze inne rodzaje fobii jak np. lęk przed podróżowaniem samolotem, publicznym zabieraniem głosu i najbardziej znana fobia wśród dzieci - lęk przed ciemnością. Spotykanym zjawiskiem wśród ludzi są także fobie społeczne, które rozpoczynają się zwykle w okresie dzieciństwa lub dorastania. Przykładowo jest to lęk przed publicznymi wystąpieniami lub skorzystaniem z publicznej toalety.

(arachnofobia)

Inną formą zaburzeń są napady paniki, pojawiające się bez widocznego powodu. Objawami paniki są uczucie przerażenia, przyśpieszone bicie serca, drżenie, pocenie się w skrajnych przypadkach płacz, uczucie dławienia się, drętwienie kończyn, zawroty głowy, uczucie osłabienia i omdlewanie. Osoba podczas ataku ma obawy przed utratą kontroli nad sobą, szaleństwem, śmiercią.

(panika)

Nerwica natomiast polega na wewnątrzpsychicznym konflikcie między naszymi świadomymi a nieświadomymi tendencjami. Nerwica nie ma nic wspólnego z organiczną strukturą i stanem nerwów człowieka w sensie anatomicznym i fizjologicznym. Nie jest uwarunkowana jakimikolwiek patologicznymi zmianami mózgu czy nerwów, lecz raczej nieświadomymi konfliktami psychicznymi, nad którymi nie panujemy. Do najistotniejszych sytuacji wyzwalających objawy i dolegliwości nerwicowe należą: wymagania otoczenia, obciążenia życiowe, trudności w rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych, które przewyższają możliwości przystosowawcze człowieka. Na możliwości te składają się zarówno cechy osobowości i utrwalone postawy życiowe, jak też odporność na sytuacje trudne.

Emocje i osobowość

Osobowość jest zespołem dość trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek. Dzięki tej względnej stabilności cechy osobowości mogą być określane jako rozciągnięte w czasie aspekty emocjonalności. Dla potwierdzenia istnienia tego związku należy podać kilka przykładów: nieśmiałość - doświadczana przez wielu ludzi, rozumiana jako lęk społeczny, co wskazuje na związek z emocjami; neurotyczność - może zawierać w sobie lęk, wrogość, przygnębienie, depresję, czyli składniki emocjonalności; ekstrawersja - ze swoją skłonnością do odczuwania pozytywnych emocji.
Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Kształtuje się przez doświadczenia, kontakty z osobami znaczącymi dla danej jednostki, role społeczne pełnione przez daną osobę, a także wydarzenia powtarzające się lub wyjątkowo silne. Osobowość nie jest jedynym wyznacznikiem działania - to co i jak człowiek robi zależy też od doraźnego stanu fizycznego i psychicznego, emocji, stopnia przygotowania do danego działania.

Podsumowanie i uzupełnienie

Nie jesteśmy w stanie wyobrazić sobie życia bez emocji. Wszystkie doświadczenia już od najwcześniejszego dzieciństwa wiążą się z uczuciami i emocjami. Reasumując: emocje to przyjemne lub nieprzyjemne stany odczuwania, o różnej intensywności, wywołane w określonych warunkach, powiązane z mimiką gestykulacją oraz zmianami fizjologicznymi.
Kiedy opowiadamy o swoich doświadczeniach, często mamy problem z wyrażeniem emocji i uczuć których doznaliśmy w pewnych sytuacjach. Uczucia te określamy jako niewiarygodne, przerażające lub porywające. Gestykulujemy i posiłkujemy się mimiką twarzy jednak dochodzimy do wniosku, że nie jesteśmy w stanie zilustrować tego co tak naprawdę przeżyliśmy. W pewnym momencie przyznajemy, że nie jesteśmy w stanie opisać swoich uczuć a słuchacze musieliby znaleźć się na naszym miejscu żeby zrozumieć co przeżyliśmy.
Emocje są mechanizmami, które ukształtowały się w procesie ewolucji. Doświadczane są jako szczególny rodzaj stanu psychicznego, po którym następują zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne, reakcje behawioralne. Poszczególne emocje uruchamiają odmienne programy działań, które otrzymują status pilnych i mogą przeszkadzać w realizacji innych działań aktualnie realizowanych przez daną osobę.
Udowodniono również, że prawa półkula mózgowa jest bardziej związana z rozpoznawaniem emocji niż lewa. Jeżeli chodzi o ekspresję emocji to prawa półkula odpowiedzialna jest za ekspresję emocji negatywnych natomiast lewa pozytywnych.
W generowaniu emocji i przebiegu procesu emocjonalnego biorą udział różne substancje chemiczne i hormony. Dzięki wiedzy o nich możliwe jest wyprodukowanie leków antylękowych i antydepresyjnych, które są potrzebne w terapii zaburzeń emocjonalnych.
Emocje są jednocześnie prywatne - przeżywa je konkretna osoba - jak i publiczne (dzięki ekspresji i mimice mogą być zauważone przez innych). Dzięki badaniom Ekmana i Friesena potwierdzona została hipoteza, że określona mimika twarzy jest uniwersalnie i ściśle powiązana z poszczególnymi emocjami.
Ludzie zdolni są do wyrażenia spontanicznych emocji, a także do ich udawania lub maskowania przeżywania emocji. Nie tylko mięśnie twarzy są odpowiedzialne za ekspresję emocji.
Istotny jest też ton głosu, szybkość wypowiadania słów, szerokość źrenic, wygląd sylwetki.
Na podstawie swoich badań Ekman za podstawowe emocje uznał radość, strach, złość, wstręt smutek. Inne nazywa pochodnymi lub wtórnymi, które-jak twierdzi-są mieszanką emocji podstawowych. Inni badacze stosują klasyfikacje emocji podstawowych i pochodnych na podstawie kryteriów np. neurologicznych lub lingwistycznych, co prowadzi do zakwalifikowania odmiennych emocji do obu tych kategorii.
Jeżeli chodzi o relacje emocji i poznania to można wyróżnić trzy stanowiska:
- pierwotności poznania wobec emocji,
- niezależności obu systemów,
- wtórności poznania wobec emocji.
Jednakże w codziennym życiu i codziennych doświadczeniach człowieka nie jest możliwe oddzielenie emocji od poznania.
Kiedy dorastamy jesteśmy uczeni reguł okazywania emocji, czyli obowiązujących w danej społeczności zasad mówiących jakie emocje mogą być okazywane, a jakie maskowane w danych sytuacjach. Za rozwój samokontroli emocji odpowiedzialne jest głównie środowisko w jakim rozwija się dziecko. Rodzice, opiekunowie i nauczyciele przekazują dziecku panujące w społeczności zasady dotyczące zachowań emocjonalnych oraz sposobów ich przestrzegania.

str. 10

---