RYS HISTORYCZNY
Psychologia jako odrębna nauka powstała w XIX wieku, ale tak naprawde jej początki zrodziły się znacznie wcześniej. Juz od najdawniejszych czasów ludzie zaczęli interesować się różnicami między żywymi, a martwymi przedmiotami. Poprzez obserwację otaczającego świata człowiek stwierdził, że to oddech ożywia ciało, a tym samym odróżnia istotę martwą od żywej. W ten sposób ukształtowało się podstawowe rozróżnienie na cialo czyli coś dotykalnego, widzialnego i zewnętrznego, a wewnętrzny dech, który z czasem został utożsamiany z ludzką duszą.
Nad tymi zagadnieniami zaczęli również rozprawiać starożytni filozofowie, którzy objęli w tej kwestii dwa odrębne stanowiska. Jedni myśliciele nie zgadzali się z dotychczasowym rozróżnieniem dwóch odrębnych bytów. Poza materią nic dla nich nie istniało. Inni uczeni uznawali dualim duszy i ciała. Do nich należał miedzy innymi Platon. Dokonał on podziału duszy na pożadanie, popędy i rozum. W póżniejszym rozumieniu dusza traktowana jest jako psychika, z czego wynika, że Platon badał psychike ludzką. A podział duszy ustalił się jako trójpodział klasyczny: poznanie, uczucie, wola.
Po Platonie, który zaczął głębiej badać tą dziedzinę życia ludzkiego był Arystoteles. który nosi miano ojca psychologii. Wyznawał dualizm umiarkowany, jednak według niego dusza była nierozerwalnie związana z ciałem. Był autorem dzieła psychologicznego " De anima ( O duszy )" . Analizował podział psychiki Platona, a także inne zjawiska psychiczne takie jak: spostrzeżenie, wyobrażenie, pamięć, przyjemność i przykrość. Zajmował się on również wykrywaniem prawidłowości przebiegu tych zjawisk. Jego odkrycia stały się podwaliną pod psychologię- naukę.
Ważną rolę w dziedzinie psychologii odegrał również Hipokrates. Był on twórcą teorii tempetramentów. W wyniku obserwacji ludzi wyodrębnił cztery rodzaje temperamentów: choleryczny, sangwiniczny, melancholiczny i flegmatyczny.
W epoce średniowiecza teologia przysłoniła myśl psychologiczną i dopiero w renesansie nastąpił dalszy jej rozwój. Był to czas wspaniałego rozkwitu myśli ludzkiej, powstania nowych koncepcji dotyczących różnych dziedzin życia ludzkiego.
W tym okresie żył Kartezjusz, który dokonał licznych osiągnieć w dziedzinie psychologii. Kartezjusza głównie fascynowało zachowanie istot żywych pod wpływem różnych zjawisk otaczającego świata takich jak światło, dżwięk czy też zapach. W wyniku swoich obserwacji doszedł do wniosku, że zwierzę jak i człowiek reagują w bardzo podobny sposób na te zjawiska jednak człowiek ma coś więcej, duszę. U człowieka wg. Kartezjusza przyczyną reakcji może być nie tylko bodżiec, ale i sama dusza. Wypracowany przez Kartezjusza zarys mechanizmu odruchowego działania odegrał zasadniczą rolę w póżniejszej psychologii.
Nawiązując do Kartezjusza francuski filozof Julien Offray De La Mettrie wysnół teorię że człowiek jest żywą maszyną nie posiadającą duszy, a zjawiska psychiczne to nic innego jak wydzieliny mózgu. Pogląd ten nie posuwał naprzód wiedzy psychologicznej, narzucał przyrodniczy sposób patrzenia na człowieka.
W XVI i XVII wieku w Anglii uczeni interesowali się w jaki sposób człowiek poznaje rzeczywistość, a także badali prawidłowości działania psychiki. John Locke i Thomas Hobbes nawiązując do Arystotelesa wypracowali teorię asocjacji (proces kojarzenia wątków) zgodnej z tzw. prawami kojarzenia. Teoria ta potwierdza, że psychiką rządzą określone prawa. Koncepcja asocjacji miała ogromny wpływ na narodziny psychologii jako nauki.
W czasach nowożytnych poruszano problematykę psychologiczną związaną z analizą postępowania człowieka, jego zachowaniami, a także motywami jego działania. Tą problematyką głównie zajmował się Jean De La Bruyere autor "Charakterów".
Na początku XIX wieku zączęto się głównie zajmować fizjologią, a szczególnie pracą mózgu i układu nerwowego. Szczególną uwagę zaburzeniom psychicznym i pamięci oraz uszkodzeniom mózgu poświęcili Luigi Rolando i M.F.Bichat. Z kolei Pierre J.M. Flourens precyzuje pojęcia na temat kory mózgowej. Wynikiem obserwacji naukowców jest potwierdzenie powiązania psychiki z funkcjonowaniem mózgu.
Dotychczasowe badania stały się podstawą do określenia w 1879 roku psychologii jako nauki. W tym roku Wilhelm Wundt zakłada pierwsze laboratorium psychologiczne o nazwie "Instytutu Psychologicznego" na Uniwesytecie w Lipsku, gdzie dokonywano badań i eksperymentów psychologicznych. Celem instytutu było naukowe badanie umysłu człowieka. Zainteresowanie w jaki sposób człowiek spostrzega otoczenie, i jak psychika ludzka organizuje dane zmysłowe.
Wilhelm Wundt był również prekursorem strukturalizmu. Strukturalizm narodził się w wyniku badań nad strukturą ludzkiej psychiki. Celem tego poglądu było podzielenie świadomego doświadczenia psychicznego na obiektywne wrażenie zmysłowe i subiektywne odczucie takie jak wola, emocje oraz obrazy umysłowe, do których można zaliczyć wyobrażenie i pamięć.
Niemieccy uczeni dopatrując się, że psychologia w zbyt dużym stopniu zajmuje sie zagadnieniami fizykalnymi i fizjologicznymi postanowili utworzyć kierunek o nazwie psychologia czysta, którego tematyka skupiona była wyłącznie wokół samej psychologii. Przedstawiciele psychologii czystej m.in Karol Marbe, August Messer uznawali introspekcję, czyli obserwację własnych stanów psychicznych za jedyną metodę psychologiczną.
Introspekcja w szerszym tego słowa znaczeniu polegała na wewnętrznej obserwacji własnych stanów przeżyć psychicznych poprzez samoobserwację. Człowiek jest zdolny to osiągnąć poprzez przypomnienie sobie tego co wczesniej myślał. Jednak nie można już wtedy nazwać tego obserwacją, a jedynie przypomnieniem. Wiedza w ten sposób uzyskana, uznana była za żródło poznania psychiki ludzkiej. Introspekcja została zanegowana przez behawiorystów, którzy utworzyli nowy kierunek w psychologii empirycznej
Za twórcę Behawioryzmu uważa się Johna Broadusa Watsona. Kierunek ten zakładał, że przedmiotem psychologii nie są zjawiska psychiczne, lecz dające się obserwować zachowanie. Nie neguje on jednak występowania zjawisk psychicznych, twierdzi, że są one ubocznymi efektami działania mózgu, których nie da się skutecznie badać metodami naukowymi, gdyż są one niedostępne obserwacji. Psychologia musi się ograniczyć do jasno zdefiniowanych eksperymentów, w których ludzi poddaje się działaniu określonych bodźców i obserwuje się ich reakcje na te bodźce. Zadaniem psychologa jest ustalenie jak zareaguje osobnik w określonej sytuacji, jaka sytuacja spowodowała powstanie tej reakcji, a także co należy zrobić by wywołać u osobnika daną reakcję.
Funkcjonalizm, do którego rozwoju najbardziej przyczynili się William James i John Dewey, kładł nacisk na funkcję i cel każdego aktu behawioralnego. Funkcjonalizm zakładał, że celem zachowania jest umożliwienie każdemu organizmowi przystosowania się do jego środowiska.
Z Behawioryzmem związana jest także psychologia poznawcza, dziedzina, która zajmuje się problematyką poznawania przez człowieka otaczającego go środowiska - tworzenia wiedzy na temat panujących w nim, określonych norm i postaw, która może być następnie wykorzystana w zachowaniu człowieka.
Pod koniec XIX wieku następuje przełom w badaniach nad rozwijającą się wówczas dziedziną nauki - psychologią. Zygmunt Freud formułuje rewolucyjną teorię, która ma na celu wyjaśnienie i leczenie zachowań patologicznych mających podłoże emocjonale. Na tej podstawie opracowuje formę psychoterapii. Metoda ta polegała na analizie życia psychicznego pacjenta co umożliwało zbadanie przyczyn jego problemów. Z tego względu nazwano ją psychoanalizą. Psychoanaliza miała na celu poznanie struktury ludzkiej psychiki, jak i również zrozumienie mechanizmów kierujących rozwojem człowieka i funkcjonowaniem jego osobowości. Freud fascynował się także procesem tworzenia przez człowieka środowiska społecznego i wzajemnymi oddziaływaniami tego środowiska na procesy psychiczne człowieka. Psychoanaliza miała przyczynić się do lepszego poznania i zrozumienia ludzkich zachowań.
W swojej teorii Freud wyróżnił trzy następujące warstwy psychiki:
* nieświadomość
* przedświadomość
* świadomość
Najmłodszym nurtem w psychologii zwanym tez „trzecią siłą”wyróżnianą obok psychoanalizy i behawioryzmu jest psychologia humanistyczna. Nurt ten przedstawia człowieka jako obserwatora i badacza otaczającej go rzeczywistości. Człowiek obserwuje, przewiduje, planuje, wnioskuje i zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go. Psycholodzy humanistyczni podkreślali wyjątkowość i indywidualizm człowieka, a także jego wolność w wyborze własnej drogi życiowej. Głównymi założeniami psychologii humanistycznej jest, że:
- człowiek jest z natury dobry
- naturalną potrzebą człowieka jest stawanie się lepszym i takim też czynienie świata wokół siebie
- o działaniu człowieka decyduje dążenie do samorealizacj
- ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, dotychczasowe przeżycia, doświadczenia
- jak człowiek postrzega siebie, innych i świat decyduje o przebiegu procesu samorealizacji
- człowiek żyjący przeszłością nie osiągnie pełnego rozwoju
- nadrzędnym interesem człowieka jest jego rozwój, a siłą napędową rozwoju jest potrzeba samorealizacji
Mimo dotychczasowego dorobku naukowego z zakresu psychologii w dalszym czasie prowadzone są badania w różnych jej dziedzinach, z których każda ma swój specyficzny przedmiot zainteresowań. W psychologii wyodrębniono wiele specjalności, które obejmują ogrom różnych zagadnień na przykład psychologie społeczną związaną z funkcjonowaniem człowieka w społeczeństwie czy też psychologie kliniczną która zajmuję się typowo zaburzeniami psychicznymi. Istnieje dużo różnorodnych kierunków psychologicznych, gdzie każdy z nich jest związany z innym spojrzeniem na człowieka i jego psychikę. W dzisiejszych czasach psychologia cieszy się ogromnym zainteresowaniem nie tylko wsród uczonych ale także wśród zwykłych ludzi, którzy pragną ją zgłębić i dalej rozwijać.
BIBLIOGRAFIA:
- "Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży" pod redakcją Marii Żebrowskiej.
- "Podstawy psychologii dla nauczycieli" Jan Strelau, Andrzej Jurkowski, Zygmunt Putkiewicz