Myślenie

Myślenie stanowi wyższą i doskonalszą formę kształcenia, polegająca na przetwarzaniu uzyskanych informacji uzyskanych informacji w nowe pozwala to na wkraczanie poza dane wrażeniowo- spostrzeżeniowe na poznawanie tego, co nie jest lub nie może być bezpośrednio obserwowalne. Potrafimy operować symbolami reprezentującymi elementy środowiska, wykorzystywać te symbole w rozwiązywania problemów. Oraz wymyślać nowe i oryginalne idee.

Myślenie może być albo realistyczne jak w wypadku rozumowania zmierzającego do rozwiązania określonego problemu lub autystyczne jak w marzeniach na jawie albo też może stanowić kombinację obu tych rodzajów. W zależności od tego jaki charakter mają informacje można mówić o myśleniu różnego rodzaju:

• Dane spostrzeżeniowe - myślenie sensoryczno- motoryczne

• Wyobrażenia- myślenie wyobrażeniowo- obrazowe będące wynikiem aktualizacji śladów dawnych spostrzeżeń

• Pojęcia i sądy- w procesie tym dużą rolę spełnia abstrahowanie w wyniku, którego uczniowie poznając dany przedmiot czy zjawisko eliminują ich cechy nie istotne a eksponują cechy istotne tzn. tworzą pojęcia a następnie sądy, z których zbudowana jest nasza wiedza.

Myślenie obejmuje wyobrażenia, słowa oraz utajone procesy mięśniowe. Wyobrażenia są to „ obrazy umysłowe” rzeczywistych doznań sensorycznych. U większości ludzi największą rolę odgrywa wyobraźnia wzrokowa, aczkolwiek wyobraźnianie jest niezbędnym warunkiem procesu myślenia. Wyobraźnia ejdetyczna jest to zdolność tworzenia tak wyraźnych i dokładnych jak oryginalne spostrzeżenie.

Istnieją trzy typy rozumowania:

• Rozumowanie dedukcyjne, w którym zestawia się dane i wyciąga nieuniknione wnioski

• Rozumowanie indukcyjne, w którym formułuje się hipotezy o czymś nieznanym na podstawie wniosków z tego, co już wiadomo

• Rozumowanie oceniające, czyli ocenianie trafności czy stosowności pewnej nowej idei lub wytworu.

Pojęcie,, myślenie,, jest wieloznaczne i różnie definiowane. Przykładowo jedna z definicji stwierdza, że myślenie to,, każda operacja umysłowa, która wiąże dwa lub więcej bitów informacji jawne ( jak w obliczeniach arytmetycznych) lub niejawnie (jak w formułowaniu sadu, że cos jest złe, czy pozostaje w relacji do czegoś),, Najczęściej definicje myślenia formułuje się ogólnie wskazując na najbardziej charakterystyczną cechę tego typu procesów. Cechą taką jest zaś to,że myślenie ma na celu tworzenie modelu rzeczywistości po to, by dokonywać różnych operacji i przekształceń na tym modelu, a nie na realnej rzeczywistości. Jedna z takich definicji stwierdza,że myślenie to,, proces łączenia elementów poznawczej reprezentacji świata w dłuższe ciągi, zastępujące realne, obserwowalne zachowanie w rzeczywistym świecie fizycznym lub społecznym, uwalniając nas od konieczności ponoszenia natychmiastowych skutków naszych działań,, -,, myślenie jest substytutem działania,,.

Informacje uzyskiwane w wyniku odbierania wrażeń zmysłowych, spostrzegania

i myślenia mogą być magazynowane i wykorzystywane w późniejszym działaniu dzięki,,procesom pamięci,,. Procesy te to zapamiętywanie, przechowywanie i przypominanie. Pamięć jest to podstawowy warunek skutecznego uczenia się, a tym samym kształcenia.

- ZAPAMIĘTYWANIE - oznacza,, zapisywanie,, odbieranych informacji w doświadczeniu i może dokonywać się samorzutnie, bez nastawienia na przechowanie, bądź w sposób zamierzony.

-PRZECHOWYWANIE- jest procesem, w toku, którego magazynuje się zapamiętany materiał; zarazem podlega on pewnym zmianom, polegającym na przykład na jego utrwalaniu, organizowaniu, przekształcaniu.

-PRZYPOMINANIE -jest procesem aktualizacji śladów pamięciowych, czyli wydobywaniem z magazynu pamięci przechowywanych nim informacji.

Stosownie do kolejności zapamiętywanych treści wyróżnia się pamięć konkretno-obrazową ( wzrokowa, słuchowa), myślową ( słowno-logiczną) i afektywną (uczuciową), a w zależności od sposobu zapamiętywania - pamięć logiczną, oparta na zrozumieniu materiału i odkryciu związków zachodzących miedzy jego składnikami, oraz mechaniczną, której podstawę stanowią przypadkowe skojarzenia.

OGÓLNY PODZIAŁ PROCESÓW MYSLENIA TO:

-MYŚLENIE AUTYSTYCZNE - niesłużące jakiemuś konkretnemu celowi

-MYŚLENIE REALISTYCZNE- podporządkowane jakiemuś określonemu celowi ( np. rozwiązaniu problemu)

• Reproduktywne, - kiedy przebieg procesu myślowego i jego efekt końcowy nie jest niczym nowym dla danej jednostki, kiedy ma miejsce odtworzenie już znanych operacji intelektualnych

• Produktywne-kiedy przebieg procesu myślowego bądź jego efekt końcowy jest czymś nowym dla jednostki

a)twórcze, -kiedy myślenie produktywne jest czymś nowym nie tylko dla jednostki,ale też jest czymś nowym z perspektywy społecznej danego okresu historycznego. Warto zauważyć, że myślenie twórcze nie musi być traktowane jako kategoria myślenia produktywnego,ale także jako oddzielna kategoria myślenia w ogóle,która mogłaby dotyczyć procesu myślowego wiążącego różne aspekty myślenia, np. myślenie autystyczne z produktywnym.

b) odtwórcze, - kiedy myślenie produktywne nie spełnia kryteriów myślenia twórczego

• Krytyczne-, kiedy proces myślowy nie zmierza ani do powtórzenia znanych operacji, ani do wytworzenia czegoś nowego,ale ma na celu ocenę aktywności intelektualnej. Można taką postać myślenia określić również mianem,, metamyślenia,, - a wiec myślenia o myśleniu.

PROCESY MYŚLENIA

MYŚLENIE JAKO ASPEKT OPERACYJNY

W tym aspekcie myślenie to ciąg pojęć. Pojęcia te wchodzą ze sobą w złożone relacje. Myślenie umożliwia wyodrębnienie różnych cech danego pojęcia zauważanie prawdopodobieństw pomiędzy pojęciami, abstrahowanie ( pomijanie, nie uwzględnianie pewnych cech) od cech różniących pojęcia uogólnianie, uszczególnianie, czego efektem jest też tworzenie nowych pojęć. Operacyjne własności myślenia to np. abstrahowanie, uściślanie uogólnianie, kojarzenie, zapamiętywanie. Myślenie o myśleniu to meta- myślenie jest ono podstawą ludzkiej świadomości. Przykładami objawów zaburzeń myślowych są:

• Myślenie nadmiernie konkretne, kiedy osoba nie potrafi wyjść poza obserwowalne właściwości danego przedmiotu lub jednoznaczne skojarzenia wobec danego pojęcia. Nie potrafi określić cech łączących pewną klasę pojęć

• Myślenie nadmiernie abstrakcyjne- osoba wychodzi poza konkretne znaczenie pojęć, ale abstrahowanie i uogólnianie jest wykonywane na tak wysokim poziomie, że efekt jest nieprzydatny do wykonania jakiegokolwiek działania

• Myślenie oparte na subiektywnych związkach między pojęciami - osoba opiera się na związkach, które istnieją tylko dla niej

MYŚLENIE JAKO ASPEKT DYNAMICZNY

W tym aspekcie myślenie to proces, który wymaga odpowiedniego tempa i selektywności. Ta strona myślenia ma wiele wspólnego z uwagą. Objawami zaburzeń są:

• Nadmierna dynamika- labilność( niepotrzebny nadmiar) myślenia. Podczas myślenia pojawiają się uboczne wątki, skojarzenia, których osoba nie potrafi wytłumaczyć

• Osłabiona dynamika- inercja( bierność) myślenia. Jeżeli osoba raz wykonała zadanie w określony sposób to kurczowo się go trzyma nawet, jeżeli w kolejnych zadaniach nie daje to odpowiedniego wyniku.

MYŚLENIE JAKO ASPEKT MOTYWACYJNY

Ta strona myślenia zajmuje się ukierunkowaniem tego procesu na konkretny cel. Objawami zaburzeń są:

• Wielowątkowość myślenia- osoba dąży do różnych czasami sprzecznych ze sobą celów gubiąc po drodze to, co najważniejsze i najbardziej istotne. Motywacji jest za dużo i poszczególne motywy są sprzeczne

• Rezonerstwo- ( długie rozprawianie o czymś, dowodzenie czegoś) to myślenie, które utraciło ukierunkowanie na cel i do niczego nie prowadzi

• Myślenie systemowe- głównym założeniem jest postrzeganie organizacji jako całości przy równoczesnym uwzględnianiu poszczególnych elementów składowych oraz interakcji zachodzących pomiędzy tymi elementami.

• Myślenie strategiczne- to umiejętność i gotowość do pozyskania i praktycznego spożytkowania wiedzy o sytuacji społecznej oraz o własnych możliwościach w celu zwiększenia szans realizacji własnych zamierzeń. Kluczowe obszary myślenia strategicznego to rozszyfrowanie intencji innych ludzi, antycypacja rozwoju sytuacji, planowanie adekwatnych strategii działania

• Myślenie twórcze - dzięki temu rodzajowi myślenia ludzie poznają prawa przyrody, odkrywają nowe technologie oraz tworzą nowe systemy społeczne. Jest to myślenie, którego celem jest wykrycie przyczyn jakiegoś zjawiska

• Intuicja- proces myślowy polegający na szybkim dopasowaniu danej sytuacji , problemu , zagadnienia do znanych już szablonów i zależności. Objawia się w postaci nagłego przebłysku myślowego w którym dostrzega się myśl , rozwiązanie problemu lub odpowiedź na nurtujące pytanie. Natura intuicji wynika z tego że jest ona procesem podświadomym którego nie można kontrolować można jedynie dopuszczać lub odrzucać podawane przez intuicje rozwiązania. Jest ona procesem bardziej kreatywnym i działającym na wyższym poziomie abstrakcji w porównaniu do myślenia logicznego. Intuicję jak i inne procesy myślowe można ćwiczyć.

Jak już wspomnieliśmy, istnieje wiele definicji myślenia.

Mimo tej różnorodności wyodrębniono cechy wspólne dla wszystkich opisów tego procesu:

1. Myślenie wiąże się z procesami symbolicznymi, a nie np. percepcyjnymi.

2. Myślenie jest niedostępne bezpośredniej obserwacji. Można o nim wnioskować na podstawie wypowiedzi lub zachowania osób myślących. Obecnie jednak można zaobserwować myślenie np. na encefalografie.

3. Myślenie polega na operowaniu pewnymi elementami, które można wyodrębnić teoretycznie, np.: komponenty mięśniowe (Watson), słowa lub składniki języka (Whorf), idee (Locke), wyobrażenia (Titchener), sądy (Anderson), operacje i pojęcia (Piaget), skrypty (Schank).

4. Myślenie jest ukierunkowane na rozwiązywanie problemów. Warto również zaznaczyć, Że myślenie umożliwia generowanie problemów.

Proces myślenia składa się z trzech podstawowych komponentów [por. J. Kozielecki, s. 96]:

1. materiał, tj. informacje o świecie, zakodowane w wyobrażeniach spostrzeżeniach i pojęciach (np. liczby całkowite);

2. operacje umysłowe, tzn. elementarne transformacje dokonywane na materiale (np. dodawanie lub odejmowanie);

3. reguły- , czyli strategie porządkowania łańcucha operacji (np. wzory matematyczne)

Etapy rozwoju poznawczego:

1. Okres motoryczno- sensoryczny trwa od urodzenia do 2 roku życia (inteligencja praktyczna)

Przedmiotem poznania są stosunki przestrzenne między przedmiotami w otoczeniu dziecka; 
-schematy, które kształtują się w tym okresie: 
a)schemat stałego przedmiotu (założenie o jego istnieniu mimo zniknięcia z pola widzenia); b)schemat uniwersalnej przestrzeni (niezależnej od doznań czuciowych); 
c)schemat następstwa czasowego (umożliwiający rejestrowanie kolejności zdarzeń); 
d)schemat przyczynowości (system umożliwiający osiąganie pożądanych stanów rzeczy) ------stopniowy wzrost świadomości sensorycznej i motorycznej 
-dominacja czynności odruchowych, głównym osiągnięciem rozwojowym jest powstanie struktury umożliwiającej przemieszczanie się z miejsca na miejsce - "praktyczna grupa przekształceń"; 
-słabo rozwinięta pamięć; 
-kształtujące się wyodrębnianie siebie od środowiska; 
-kształtowanie się pojęcia istnienia 

2. Okres wyobrażeń przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej) 
Trwa od 2 do 7 lat.
-myślenie konkretno-wyobrażeniowe (za pomocą obrazów)
-intensywny rozwój języka
-rozwój pojęci
-przyswajanie znaków i symboli 
-rozumowanie oparte na zdarzeniach zewnętrznych (a nie na operacjach logicznych), które cechuje: 
a)nieodwracalność - brak zdolności przekształceń 
b)egocentryzm
c)centracja - właściwość, charakteryzująca dziecięce myślenie, która oznacza ujmowanie wszystkiego tylko ze swojego punktu widzenia i niezdolność do pojęcia, ze druga osoba może widzieć coś inaczej, z innej perspektywy 
d)animizm
e)artyficjalizm 
f)antropomorfizm 
g)sprawność manualna 
-interioryzacja - przekształcanie czynności faktycznych w umysłowe, a którego przejawami są:
a)odroczone naśladownictwo 
b)zabawa symboliczna 
c)wyobrażanie sobie - wywoływanie obrazów umysłowych 
d)mowa wewnętrzna 
-kształtująca się zdolność do antycypowania przyszłości 

3.Okres operacji konkretnych 
Trwa ~ 7 - 12 lat.
-myślenie słowno-logiczne 
-wykształcone pojęcie stałości ilości 
-odwracalność operacji umysłowych 
-przyswojenie pojęć logicznych oraz zdolność do klasyfikacji hierarchicznej 
-brak myślenia abstrakcyjnego
-możliwość dokonywania kategoryzacji
-rozumienie relacji 

Okres operacji formalnych 
Trwa od ~ 12 roku życia (nie każdy go osiąga).
-myślenie hipoteryczno - dedukcyjne 
-rozwój myślenia abstrakcyjnego 

Bardzo ważnym rodzajem myślenia jest tzw. myślenie twórcze. Aby dobrze zrozumieć czym właściwie jest, zaprezentuję proces i sposoby rozwijania myślenia twórczego w edukacji szkolnej.

Kształtowanie myślenia i mowy należy do podstawowych zadań pracy wychowawczo-zawodowej z dziećmi siedmioletnimi. Dziecko uczy się myśleć i poprawnie wypowiadać treść własnych myśli pod wpływem ciekawej i różnorodnej działalności, w toku kontaktów z rówieśnikami, otoczeniem społecznym, przyrodą i techniką oraz dzięki świadomej i celowej pracy wychowawczej, która powinna być tak zorganizowana, by każdemu dziecku przyniosła możliwie największe korzyści.

Na temat twórczości zgromadzono już bogatą i bardzo różnorodną literaturę. Uważa się, że wszystkie dzieci posiadają twórcze podejście do życia, a zadaniem dorosłego jest tworzyć takie warunki, które umożliwiłyby rozwój potencjalności dziecka. Pomagając dziecku w rozwoju, należy zwrócić szczególną uwagę na takie jego właściwości jak:

-zdolność obserwacji,

-pamięć,

-koncentrację uwagi,

-zainteresowanie wyjaśnieniem zjawisk,

-twórcza postawa wobec świata,

-przeżywanie radości z rozwiązania problemu,

-indywidualny styl myślenia i działania.

Jedną z najciekawszych form pracy w rozwijaniu twórczego myślenia są zadania umysłowe typu: zagadki, rebusy, gry dydaktyczne, drama.

Zagadkowe sytuacje potrafią zaciekawić, wprowadzić w stan skupienia i oczekiwania nawet ludzi dorosłych. Ich rozwiązywanie stwarza, bowiem wiele sytuacji wymagających samodzielnego myślenia, zmuszając do poważnego wysiłku intelektualnego, na jaki prawdopodobnie nie zdobywa się dziecko w toku zwykłej, codziennej lekcji. Dzięki zadaniom umysłowym łatwiej skupiamy dość chwiejną w wieku siedmiu lat uwagę uczniów, ćwiczyć ich pamięć i logiczne myślenie, spostrzegawczość, pomysłowość i bystrość, doskonalimy umiejętność cichego czytania ze zrozumieniem, bogacimy zasób wiadomości i słownictwa. Zauważyć można ponadto, iż w rozwiązywaniu rozrywek umysłowych tworzą swoistą atmosferę intelektualnego podniecenia, która gwarantuje aktywność, udział w pracy każdego ucznia, pełniejsze intelektualne i emocjonalne zaangażowanie się jednostki w procesie nauczania i uczenia się. Należy tak pokierować organizacją lekcji, aby każdy uczeń nie tylko chciał, ale również mógł, a nawet musiał brać czynny udział w rozwiązywaniu problemu lub zadania, jakie przed klasą stawia nauczyciel, ale nie tylko-jak się to dzieje dotychczas- ograniczał się do przysłuchiwania się lekcji lub dodawanie fragmentarycznych odpowiedzi. „Najważniejszą rzeczą jest to, aby nauka była dla dziecka radością, wyzwoleniem własnej twórczości”(R. Glaton i C. Clero, W-wa 1985, WSiP).

W zakresie pojęcia twórczości zawiera się pojęcia myślenia twórczego. Może ono być, podobnie jak twórczość, rozumiane w sposób dwojaki:

• W szerokim rozumieniu oznacza myślenie samodzielne, polegające na rozwiązywaniu problemów i przeciwstawiane bywa myślenie odtwórczemu (reproduktywnemu) lub skojarzeniowemu. Tak rozumiane -jest zbieżne z ogólną definicją myślenia, zgodnie, z którą „myślenie to zinternalizowana (uwewnętrzniona) czynność wytwarzania i wyboru informacji, zachodząca w zasadzie w sytuacjach problemowych” (J.Kozielski, 1968, str. 17).

Z definicji tej wynika, że myślenie jako czynność psychiczna jest procesem twórczym, bowiem zarówno tworzenie nowych informacji, jak i krytyczny osąd. Natomiast S.L. Rubinsztejn twierdzi, że: „myślenie należy traktować przede wszystkim jako proces twórczy”. ( L.S. Rubinsztejn, 1962, str. 73 ). E.R. Hilgard i D. Berlyne określają ten całościowy proces myślenia „myśleniem ukierunkowanym”, zachodzącym „przy rozmyślaniu pod jakimś problemem”, który prowadzi do odkrywania nowych zależności, wynajdowania nowych rozwiązań, do wytwarzania nowej wiedzy, nowych metod i przedmiotów ( E.R.Hilgard, 1972, str. 493-494).

Oczywiście nie każde myślenie zasługuje na miano twórczego. Bywa, że myśl biegnie w sposób nieukierunkowany i przypomina tzw. „strumień myśli” złożony z następujących po sobie przypadkowych skojarzeń.

• W szerszym zakresie myślenie twórcze opisuje J.Kozielski przedstawiając schemat czynności rozwiązywania problemów. Wyodrębnia w nim dwa procesy. Pierwszy z nich to „generator pomysłów”, który autor nazywa także „procesem twórczym”, polega na „wytwarzaniu czegoś nowego, dotychczas podmiotowi nie znanego (...). Może to być hipoteza o zależnościach istniejących w rzeczywistości, pomysł skutecznej metody rozwiązywania”(J.Kozielski, 1971, str. 383-384).

Badania amerykańskie psychologa J.P.Guilforda odegrały ważną rolę w badaniach nad myśleniem twórczym i pośrednio nad możliwościami jego pobudzania. Teoria Guilforda powinna zainteresować nauczycieli ze względu na jej bezpośrednią przydatność w pracy z uczniem i to zarówno w sytuacjach, gdy nawiązuje on problemy poznawcze, jak i wtedy, gdy konstytuuje własne projekty lub interpretacje, np. plastyczne, muzyczne.

J.P.Guilford uważa, że „myślenie charakteryzuje się poszukiwaniem różnorodnych rozwiązań tego samego problemu, rozwiązań niekonwencjonalnych, zarówno z punktu widzenia logiki samego problemu, jak i obowiązujących norm społecznych. Myślenie twórcze jest, więc (...) przede wszystkim myśleniem rozbieżnym”, czyli w terminologii Guilforda myśleniem dywergencyjnym (Guilford, 1950).

A oto pięć klas operacji myślowych w „modelu intelektu” Guilforda:

-operacje poznawcze,

-operacje pamięciowe,

-operacje myślenia konwergencyjnego (zbieżnego),

-operacje myślenia dywergencyjnego (rozbieżnego),

-operacje oceny.

Operacje myślenia konwergencyjnego (zbieżnego) funkcjonuje podczas rozwiązywania problemów, które wynikają ze ściśle określonych warunków zadania (reguł, zasad, praw) i mają tylko jedno rozwiązanie.

Typowymi zdolnościami myślenia konwergencyjnego są: zdolność znajdowania właściwej, jedynej nazwy dla grupy pojęć, umiejętności tworzenia klas z podanych pojęć, nazw lub rzeczy w sytuacjach, gdy tylko jedno przyporządkowanie jest poprawne, tworzenie korelacji semantycznych, tj. np. wyszukiwanie wyrazów określonych ścisłymi wymogami zadania oraz dedukowania.

Operacje myślenia dywergencyjnego (rozbieżnego) cechuje wysoka sprawność zdolności produktywnych. W myśleniu konwergencyjnym chodzi o wytwarzanie jednego poprawnego rozwiązywania. To operacje myślenia dywergencyjnego decydują o uzyskaniu jak największej liczby pomysłów.

Do najważniejszych zdolności myślenia dywergencyjnego należą:

-płynność

-giętkość,

-oryginalność.

Płynność myślenia: Płynność myślenia polega na zdolności do szybkiego i swobodnego posługiwania się słowami, obrazami, wyobrażeniami dźwiękowymi, w zależności od problemu. Zdolność nazywana płynnością skojarzeniową ułatwia wytwarzanie skojarzeń obrazowych, ruchowych, dźwiękowych, słownych. Skojarzeniami słowami mogą być związki frazeologiczne, wyrazy bliskoznaczne lub przeciwstawne. Zdolność ta decyduje o liczbie wysuwanych pomysłów rozwiązania.

Giętkość: Giętkość myślenia natomiast umożliwia wytwarzanie jakościowe różnych rozwiązań, ułatwia zejście z błędnej drogi poszukiwania.

Oryginalność myślenia: ułatwia wytwarzanie nieprzeciętnych pomysłów rozwiązania. Zdolności myślenia dywergencyjnego decydują w dużym stopniu o twórczym charakterze intelektu człowieka, stanowią podstawę myślenia twórczego.

Operacje oceny Ocenianie polega na umiejętności wydawania sądów wartościujących dotyczących np. poprawności, przydatności, oryginalności odczuwania wartości. Umiejętność orzekania o poprawności, użyteczności lub odpowiedzialności, np. według kryteriów estetycznych czy artystycznych, wymaga wielu elementarnych zdolności. Guilford nazywa je łącznie „wrażliwością na problemy” (np. światło, barwa, forma-w plastyce).

---