I WOJNA ŚWIATOWA

I Wojna światowa 1914-1918, do 1939 zwana wielką wojną 1914-1918, pierwszy konflikt zbrojny w skali światowej, burzący układ stosunków politycznych po kongresie wiedeńskim 1814-1815.

Przyczyny i okoliczności wybuchu wojny

W wojnie wzięły udział 2 bloki: państwa centralne (Niemcy, Austro-Węgry, Bułgaria, Turcja) i Ententa (Francja, Rosja, Wielka Brytania). W czasie trwania wojny zmieniała się konfiguracja stron walczących - po stronie Ententy opowiedziały się: 1914 Serbia, Belgia, Japonia, 1915 Włochy, 1916 Rumunia, 1917 USA i Grecja. Szeregi państw centralnych zasiliła w 1915 Bułgaria.Powstanie tych dwóch bloków państw było konsekwencją narastających od końca XIX w. sporów, m.in.: zatargu francusko-niemieckiego o Lotaryngię i Alzację, rywalizacji w koloniach pomiędzy Francją, Anglią a Niemcami (np. kryzysy marokańskie), problemów wynikłych z tzw. sprawy wschodniej, problemów narodowościowych w monarchii austro-węgierskiej oraz rywalizacji gospodarczej i ekonomicznej poszczególnych krajów.

Pretekstem do wybuchu wojny było zabójstwo austriackiego następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914, po którym Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii (28 lipca). W odpowiedzi na mobilizację armii rosyjskiej Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji (1 sierpnia) i jej sojuszniczce Francji (3 sierpnia). Po ataku niemieckim na neutralną Belgię (4 sierpnia) do wojny włączyła się Wielka Brytania. 6 sierpnia Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji.

Traktaty pokojowe

8 stycznia 1918 amerykański prezydent W.Th. Wilson wystąpił z orędziem do Kongresu, formułującym podstawowe warunki pokoju (Wilsona 14 punktów). Klęski na frontach spowodowały narastanie kryzysu wewnętrznego w Austro-Węgrzech i Niemczech. Wojnę zakończyły traktaty pokojowe: w Wersalu (wersalski traktat pojowy 1919) 28 czerwca 1919 (z Niemcami), w Saint-Germain-en-Laye 10 września 1919 (z Austrią), w Neuilly-sur-Seine 27 listopada 1919 (z Bułgarią), w Trianon 4 czerwca 1920 (z Węgrami), w Sèvres 10 sierpnia 1920 (z Turcją).

Następstwa wojny

W konflikcie zbrojnym udział wzięły 33 państwa, ok. 70 mln żołnierzy (10 mln poległo, 20 mln zostało rannych). W wyniku I wojny światowej rozpadła się monarchia austro-węgierska, Niemcy i Austria stały się republikami, powstała Rosja Radziecka oraz wiele nowych państw (m.in. Polska odzyskała niepodległość), dokonano nowego podziału kolonii i wytyczono nowe granice w Azji i Afryce.

Polacy i sprawa polska w czasie I wojny światowej - Polskie organizacje wojskowe

W czerwcu 1908 r. z inicjatywy Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego działacze Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej powołali tajny Związek Walki Czynnej, którego celem było odzyskanie niepodległości.

Już od 1910 r. powstawały w Galicji tajne i jawne organizacje wojskowe - Drużyny Strzeleckie, Związek Strzelecki, Drużyny Bartoszowe (skupiały one 10 tys. młodych ludzi) - w wypadku wojny miały być oddziałami polskimi.

Komendantem Głównym organizacji strzeleckich został Józef Piłsudski. W obliczu zbliżającej się wojny Piłsudski ogłosił, w 1914 roku mobilizację organizacji strzeleckich, z których sformował oddział zwany Pierwszą Kompanią Kadrową. 6 VIII 1914 roku oddział ten wkroczył do Królestwa Polskiego celem wywołania powstania przeciw Rosji. Plany nie powiodły się.

27 VIII 1914 Naczelne Dowództwo wojsk austro-węgierskich powołało do życia Legiony Polskie (planowano utworzyć Legion Zachodni - Kraków i Legion Wschodni - Lwów). Jednak w wyniku działań wojennych i propagandy polityków endecji nie doszło do złożenia przysięgi przez żołnierzy Legionu Wschodniego. Żołnierzy Legionu Wschodniego ewakuowano na Podkarpacie (część wcielono do II Brygady Legionów, a część do armii austriackiej).

W grudniu 1914 r. została utworzona I Brygada Legionów Polskich - dowodził nią J. Piłsudski, oddział ten walczył na froncie wschodnim do 1916 r. Później został przerzucony na Wołyń, gdzie stoczył ostatnią bitwę pod Kontiuchnówką. Piłsudski dał się poznać jako doskonały dowódca.

Polska Organizacja Wojskowa - utworzył ją na polecenie Piłsudskiego Tadeusz Żuliński w sierpniu 1914 roku. Działała w konspiracji na terenie Królestwa Polskiego, a później na terenie Rosji. Celem jej było zdobycie niepodległości Polski drogą walki zbrojnej. Oddział Lotny POW wykonywał akcje dywersyjne, przekazywał zdobyte informacje wojskowe do sztabu I Brygady.

W październiku 1914 r. - Legion Puławski - utworzony w Puławach. Była to jednostka, której nadano początkowo prawa oddziału regularnej armii, gwarantowano dowództwo polskie i polski charakter jednostki. Zapewniano, że Legion nie będzie użyty w walkach przeciw Legionom Polskim w służbie austriackiej. Pod koniec 1915 r. został zasilony Polakami i przekształcony w Brygadę Strzelców Polskich.

1915 r. II Brygada Legionów Polskich - walczyła w Karpatach (dlatego nazwano ją Karpacką), wsławiła się szarżą pod Rokitną. Pod dowództwem Józefa Hallera skierowana na front nad rzekę Styr.

III Brygada Legionów - dowodził nią płk. Stanisław Szeptycki, walczyła nad rzeką Styr.

Podsumowanie:

1908 r. - Związek Walki Czynnej.

1910 r.-Tajne i jawne organizacje paramilitarne w Galicji (Drużyny Strzeleckie, Związek Strzelecki, Drużyny Bartoszowe), które w wypadku wojny miały być kadrą dla przyszłej armii.

1914 r.

* Pierwsza Kompania Kadrowa - sformowana przez Józefa Piłsudskiego.

*Legiony Polskie - Wschodni i Zachodni utworzone przez Naczelny Komitet Narodowy (najwyższa instancja w zakresie wojskowej, skarbowej i politycznej organizacji sił polskich) za zgodą naczelnego dowództwa austro-węgierskiego.

*Polska Organizacja Wojskowa - utworzona na polecenie Józefa Piłsudskiego przez Tadeusza Żulińskiego; w październiku z połączenia Drużyn Strzeleckich i Związku Strzeleckiego.

*Legion Puławski utworzony w Puławach - będący wojskowym zapleczem orientacji narodowej - endecji (w 1915 roku został przekształcony w Brygadę Strzelców Polskich).

1915r.

*II Brygada Legionów Polskich - walczyła w Karpatach Wschodnich, pod dowództwem gen. Józefa Hallera; została połączona z całością sił legionowych i toczyła walki pozycyjne nad Styrem.

*III Brygada Legionów Polskich (dowódca płk Stanisław Szeptycki utworzona we wrześniu).

1917 r.

*Legiony Polskie włączone w maju w skład Polskiej Siły Zbrojnej utworzonej pod patronatem Tymczasowej Rady Stanu.

*„Kryzys przysięgowy” (lipiec). W lipcu 1917 r. Piłsudski wezwał swoich legionistów do odmówienia złożenia przysięgi na wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier. Legionistów I i III Brygady (obywateli austriackich) wcielono do armii Austro-Węgier, pozostałych internowano. Józef Piłsudski i Kazimierz Sosnkowski zostali uwięzieni w twierdzy wojskowej w Magdeburgu.

Fronty I wojny światowej.

FRONT ZACHODNI

Początkowo żadne z państw biorących udział w I wojnie światowej nie dysponowało długimi planami strategicznymi. W niemieckim sztabie od 1871 roku, a więc od chwili zakończenia wojny z Francją istniało silne przekonanie, iż następna wojna, która Niemcy będą prowadzić, będzie wojną na dwa fronty: z Francja i z Rosją. Taki też rozwój wypadków zakładał plan strategiczny opracowany przez szefa sztabu w latach 1891-1905 generała Alfreda von Schlieffena. Francja miała zostać pokonana błyskawicznie, a później całe siły niemieckie miały być przerzucone na front rosyjski. Realizatorem tego planu był następca Schlieffena, generał Helmuth von Moltke. We Francji, począwszy od pamiętnej wojny z Niemcami w latach 1870-1871, myślano nie o działaniach ofensywnych lecz defensywnych (obronnych). Wzdłuż granicy z Niemcami powstało pasmo fortyfikacji obronnych. Dopiero w 1911 roku nastąpiły istotne zmiany we francuskiej doktrynie wojennej. Szef sztabu generał Joffre, przyjął zasadę przejścia do natychmiastowej, bezwzględnej ofensywy, w głównej mierze na granicy z Niemcami. Plan ten, podobnie jak niemieckie plany szybkiego zwycięstwa nad Francją, okazały się porażką i nie spełniły swych podstawowych założeń. Stało się to wiadome, po bitwie nad rzeką Marną. Bitwa ta rozpoczęła się 6 września 1914 roku i trwała do 9 września. 10 września armia niemiecka wycofała się. Zwycięska kontrofensywa francuska nie zdołała jednak wyprzeć napastnika z Francji. Niemcy zatrzymali się na rzece Aisne. Od zimy 1914-1915 na froncie zachodnim trwała tzw. wojna pozycyjna. Polegała ona na tym, że dwie strony konfliktu zbrojnego stały naprzeciw siebie w nieprzerwanej ciągłej linii. Tworzyły ją łańcuchy okopów, schronów oraz zasieków z drutu kolczastego. Obrona miała przewagę nad atakiem. Takich umocnień nie można było zdobyć samym atakiem piechoty. Potrzebny był ogień artyleryjski. W pierwszej kolejności należało zniszczyć zasieki drutu kolczastego. Używano więc broni do ostrzeliwania celów położonych blisko: miotaczy min i moździerzy. Wojna pozycyjna w przypadku równowagi sił nie mogła doprowadzić do zwycięstwa którejkolwiek strony. Dopiero w 1918 roku przewaga liczebna i zbrojna państw sprzymierzonych doprowadził do zerwania z wojną pozycyjną i pozwoli przejść do wojny zaczepnej z Niemcami.

Najważniejsze bitwy frontu zachodniego.

Bitwy nad Marną.

Trwała od 6 do 9 (10) września 1914 roku. 10 września armia niemiecka wycofała się. Zwycięska kontrofensywa francuska nie zdołała jednak wyprzeć napastnika z Francji. Niemcy zatrzymali się na rzece Aisne. Wojskami francuskimi dowodził generał Joseph Joffre, wojskami niemieckimi generał Alexander Kluck i generał Karl Bulow.

Druga bitwa nad Marną rozgrywała się w dniach od 15 lipca do 2 sierpnia 1918 roku. Zakończyła się także porażką Niemiec. Wojskami alianckimi dowodził generał Ferdynand Foch, zaś wojskami niemieckimi gen. Erich Ludendorff.

Bitwy nad Sommą.

24 czerwca 1916 roku Francuzi i Anglicy rozpoczęli wzmożone przygotowania artyleryjskie. Teren walk był nad rzeka Sommą. We wrześniu zwolniono siłę ataków, użyto nowej nieznanej dotąd broni - czołgów angielskich, które zwłaszcza w pierwszych dniach wywarły na Niemcach silne deprymujące wrażenie. W październiku 1916 roku walki nas Sommą zamarły. Armią francuską dowodził Ferdynand Foch. Niemcy stracili około 650 tysięcy żołnierzy, Anglicy około 420 tysięcy, a Francuzi około 195 tysięcy.

8 sierpnia 1918 roku - "czarny dzień armii niemieckiej", Niemcy poniosły olbrzymie straty w drugiej bitwie pod Sommą. Połączone siły angielsko-francusko-amerykańskie pod dowództwem Ferdynanda Focha zadały im straszliwą klęskę.

Bitwa pod Verdun.

21 lutego 21 lutego 1916 roku rozpoczęła się najkrwawsza bitwa tej wojny, bitwa pod Verdun. Walki zacięte trwały aż do czerwca 1916 roku, choć ostatecznie bitwa zakończyła się dopiero w grudniu 1916 roku. Niemcy stracili około 240 tysięcy żołnierzy, Francuzi około 275 tysięcy. Zaczynając tę bitwę Niemcy obliczali, iż niemieckie straty w stosunku do francuskich będą wynosić 2 do 5. Sławę w tej bitwie zdobył, dowodzący pod Verdun, marszałek francuski Philippe Petain.

FRONT WSCHODNI

Rosjanie ruszyli z ofensywą w połowie sierpnia, jeszcze przed ostatecznym zakończeniem mobilizacji. W myśl pierwotnych założeń uderzenie miało być skierowane przeciwko Austrii. 3 września 1914 roku wojska carskie zajęły Lwów. Drugie uderzenie skierowali na Prusy Wschodnie. To rozdzielenie się armii rosyjskiej wykorzystali Niemcy. Dowództwo nad armią niemiecką objął doświadczony żołnierz, Paul von Hindenburg, szefem jego sztabu zaś został Erich Ludendorff. Udało im się oskrzydlić armię rosyjską dowodzoną przez generała Aleksandra Samsonowa i pobić w dniach 26-31 sierpień 1914 pod Tannenbergiem. Kilka dni później armia rosyjska poniosła drugą wielką klęskę w bitwie nad Jeziorami Mazurskimi w dniach 5-15 września 1914 roku. Jednak tak duże skumulowanie wojsk niemieckich w Prusach Wschodnich, osłabiło znacznie pozostałe wojska niemieckie w Europie Zachodniej. W roku 1915 Rosjanie odnieśli kilka sukcesów. Zajęły znaczną część Galicji (dotychczas w rękach austriackich) i walczyli w Karpatach o drogę na Węgry. 22 marca 1915 roku po kilkumiesięcznym oblężeniu zdobyli twierdzę w Przemyślu. Jednak starannie przygotowana ofensywa niemiecko-austriacka, która rozpoczęła się 2 maja 1915 roku, zadała im znaczne straty. 4 maja 1915 roku przełamany został front rosyjski pod Gorlicami (nowa linia frontu przebiegała począwszy od Zatoki Ryskiej przez Pińsk po Tarnopol). Armia rosyjska zmuszona została do odwrotu. 3 czerwca Austriacy wkroczyli do Przemyśla, a 22 czerwca do Lwowa. Armia rosyjska w kampanii z 1915 roku została pokonana, lecz nie rozbita. W maju-wrześniu 1916 roku miała miejsce kontrofensywa gen. Aleksieja Brusiłowa, podczas której wojska rosyjskie zajęły Galicje Wschodnią.

Najważniejsze bitwy frontu wschodniego

Bitwa pod Tannenbergiem.

Odbyła się w dniach od 26 do 31 sierpnia 1914. Była wielkim zwycięstwem wojsk niemieckich nad armia rosyjską.

Bitwa pod Gorlicami.

4 maja 1915 roku wojska niemieckie dowodzone przez gen. Paula von Hindenburga przerwały front - nowa linia frontu przebiegała począwszy od Zatoki Ryskiej przez Pińsk po Tarnopol.

Kontrofensywa gen. Aleksieja Brusiłowa.

Trwała od maja do września 1916 roku. W wyniku jej trwania wojska rosyjskie zajęły Galicję Wschodnią, należącą dotychczas do Austrii.

Zakończenie działań militarnych.

3 marca 1918 - pokój brzeski, w Brześciu Litewskim Rosja Radziecka zawarła traktat pokojowy z państwami centralnymi.

Front bałkański i włoski

Po serbskiej klęsce na Kosowym Polu w 1915 Austro-Węgry opanowały Serbię i Czarnogórę. 24 czerwca 1915, po zmianie frontu, Włochy wystąpiły przeciw państwom centralnym. Główne starcia, w których Włosi ponosili systematyczne klęski, toczyły się nad rzeką Soczą (m.in. przełamanie frontu włoskiego pod Caporetto 1917). Dopiero po powstrzymaniu natarcia wojsk austro-węgierskich nad rzeką Piawą, 24 października 1918 Włosi rozpoczęli ofensywę w kierunku na Triest. Armia austro-węgierska przestała stawiać opór. Zawieszenie broni podpisano 3 listopada 1918. Skutkiem ofensywy Brusiłowa 1916 był atak rumuński (Rumunia przystąpiła do wojny po stronie Ententy w 1916) na węgierski Siedmiogród 27 sierpnia 1916. Kontratak wojsk monarchii naddunajskiej zakończył się zajęciem Bukaresztu i klęską Rumunii w maju 1918.

Fronty pozaeuropejskie

Rosjanie w 1914 pobili Turków i odnosili lokalne sukcesy aż do 1917. W Mezopotamii Anglicy ponosili klęski w latach 1914-1916, w 1915 połączony korpus australijsko-angielski uległ Turkom w cieśninie Dardanele. Od 1917 Turcy zaczęli ustępować w Mezopotamii i w Palestynie, kapitulując ostatecznie w 1918. Do 1918 Brytyjczycy opanowali większość kolonii niemieckich, Japończycy zajęli posiadłości niemieckie w Chinach.

Działania morskie

Po wprowadzeniu przez Ententę blokady floty niemieckiej rozpoczęła ona w lutym 1915 nieograniczoną wojnę podwodną. Jedynym większym starciem flot nawodnych brytyjskiej i niemieckiej była bitwa na wysokości cieśniny Skagerrak, tzw. bitwa jutlandzka (1916).

Nowe rodzaje broni I Wojny Światowej

Drednot był wynikiem połączenia siły ognia okrętów liniowych starego typu z mobilnością niszczycieli. Umieszczenie dział w obrotowych wieżach na dziobie i rufie okrętu umożliwiało skuteczne prowadzenie ognia w zakresie 360 stopni, oraz zwalniało miejsce na burtach okrętu. Turbiny parowe zapewniały manewrowość i prędkość jednostki, Drednoty były dzielniejsze bojowo od wszystkich dotychczas znanych okrętów, można było ich używać zarówno do eskorty, desantu, rozpoznania, prowadzenia wsparcia artyleryjskiego, pościgów oraz formowania blokad portów.

Okręt podwodny, pierwszy raz zastosowany w czasie wojny secesyjnej, prawdziwą karierę zaczyna podczas I wojny światowej, używany do rozpoznania i eliminowania "samotnych" jednostek wroga, początkowo o niskiej wartości bojowej później nawet pancerników i drednotów. Wraz z zastosowaniem okrętów podwodnych narodziła się taktyka działań za linią wroga, można było odcinać armie od zaopatrzenia zatapiając transportowce.

Hydroplan, niewielka ilość lotnisk na początku XX wieku sprawiła, że "latające łodzie" stały się pożądanym narzędziem taktyczno-rozpoznawczym.

Lotnictwo początkowo jednie zwiadowcze, podczas wojny musiało sprostać wymaganiom ewoluowało więc na lotnictwo myśliwskie, rozpoznawcze oraz bombowe. W czasie I wojny dominacja powietrzna nie była istotną kwestią, a kwestią prestiżu. Rzesza niemiecka oprócz lotnictwa samolotowego wykorzystywała także sterowce, w celu wsparcia wojsk piechoty, marynarki lub np. nocnych bombardowań Londynu co miało "zmusić Anglików do kapitulacji lub wycofania się z wojny".

Broń pancerna, idea narodziła się w Wielkiej Brytanii (Ernest Swinton) czołgi i wozy pancerne miały za zadanie przełamywać opór piechoty w okopach oraz tworzyć wyrwy w umocnieniach. Wykorzystywane z powodzeniem w celach zwiadowczych nie miały większego znaczenia biorąc pod uwagę cały okres I wojny.

Broń maszynowa, ręczna i ciężka, stosowana przez wszystkie armie głównie Rzeszę Niemiecką, wykorzystywana do odpierania natarcia podczas walk w okopach siała postrach wśród francuskich piechurów, w istocie jeden karabin maxima wraz z załogą miał większą dzielność bojową niż pułk kawalerii.

Artyleria, I wojna sprawiła, że kaliber artyleryjski zmienił swój wymiar , ciężkie haubice oraz moździerze były w stanie wystrzelić pociski o masach przekraczających tonę na kilka-kilkanaście kilometrów (Schneider Obusiers - 17km) artylerię ustawiano w baterię mieszając kalibry aby uzyskać maksymalnie skutecznie eliminować wszystkie formacje wojskowe od piechoty po broń pancerną i umocnienia.

Gazy bojowe, (Chlor, Fosgen, Iperyt) podczas całej wojny zużyto ponad 110 tys ton broni chemicznej na wszystkich frontach. Gaz nie był bronią idealną, wystarczył podmuch wiatru i atakujący stawali się atakowanymi przez własną broń. Gazy bojowe nie wybierały ofiar, w wyniku użycia gazów bojowych zginęło wielu cywilów a środowisko uległo degradacji na wiele lat.