psychologia jako nauka o duszy

platoński nurt

myśli psychologicznej

Źródła myśli
psychologicznej

• Nieoczywistość naszego bycia w świecie – u źródeł myśli psychologicznej.

• Początki refleksji człowieka na samym sobą:

Jaynes 1993:

Iliadic man did not have subjectivity as do we; he had no awareness of his awareness of the world, no internal mind-space to introspect upon.

In distinction to our own subjective conscious minds, we can call the mentality of the Myceneans a bicameral mind.

Volition, planning, initiative is organized with no consciousness whatever and then 'told' to the individual in his familiar language, sometimes with the visual aura of a familiar friend or authority figure or 'god', sometimes as a voice alone.

The individual obeyed these hallucinated voices because he could not 'see' what to do by himself.

Narodziny duszy

• Ludzkość nie posiadała samoświadomości (samowiedzy, sumienia) do czasów Odysei

• (750 p.n.e.).

• Towarzysze Odysa zamienieni w wieprze wiedzą, że nimi nie są (Popper).

Więc gdy zjedli, wypili, Kirka ich dotyka

Różdżką - i do świńskiego zapędza karmnika.

Bowiem łby ich, szczecina, kwiczenie, kształt cały

Były świńskie;

li człecze mózgi im zostały.

Smutnie w chlewach leżącym rzuciła bogini

Żołądź, bukiew, derenie, zwykły karm dla świni.

• A od kiedy ludzkość „posiadała” duszę?

• Jakie doświadczenia skłoniły człowieka do przypuszczenia, że istnieje (w nim) niematerialny czynnik odpowiedzialny za tożsamość?

Źródła hipotezy
niematerialnej duszy

• Życie i śmierć (hipoteza czynnika ożywiającego, który opuszacza ciało).

• Sen i marzenia senne (gdzie znikam kiedy śpię?

• I dlaczego towarzysze widzą moje ciało kiedy we śnie walczę, poluję, wędruję?).

• Hipoteza śniącego ciała, które możę prowadzić niezależne życie.

Inne możliwości

• Out of body experiences.

• Zjawy, duchy, upiory.

• „Utrata duszy” w transie mediumicznym czy leczniczym.

• Owładnięcie przez duchy/demony.

• Szamańskie podróże.

• Doświadczenia subtelnych rzeczywistości (spontaniczne lub wywołane).

• Życie intelektualne.

Czym jest dusza?

• W najwcześniejszych koncepcjach ludzka dusza uznawana była za rodzaj rzeczywistości fizycznej (chociaż subtelnej), jak np.:

• mgła, oddech, ciepło, ogień, powietrze, cień, „sobowtór”.

• Około 3000 lat temu dusza zaczęła być wiązana z różnego rodzaju właściwościami o psychicznym charakterze:

• Najpierw tymi, które podzielamy ze zwierzętami:

• bycie żywym, emocje, pragnienia.

• Później dodano do tego ściśle ludzkie zdolności myślenia i autorefleksji.

• W miarę rozwoju samowiedzy pojęcie duszy obrastało coraz bardziej wyrafinowanymi rysami, cechami i jakościami.

• Pojawiły się więc wolna wola oraz wyższe poziomy intelektu i świadomości (logika i rozum, kontemplacja, intuicja i doświadczenie mistyczne).

• W rezultacie zaczęto uznawać duszę za byt mający boską naturę (związek duszy z sacrum).

Rodolphus Goclenius (1590)

• ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Psychologia:

• czyli o doskonałości człowieka, o duszy, a przede wszystkim o jej pochodzeniu rozważania i rozprawy tych współczesnych teologów i filozofów, których nazwiska znajdują się na odwrotnej stronie

Na początku był
Platon

• Fundamentalne znaczenie Platona i jego filozofii.

• Cała myśl psychologiczna pozostaje pod niepodważalnym wpływem koncepcji platońskich

• Arystotelizm zajmie w tej analizie znacznie mniej miejsca.

• Psychologia świadomości pojawiła się jako wynik ewolucji w obrębie Platońskiego nurtu myśli psychologicznej:

• Platon

• Augustyn

• Kartezjusz

• John Locke i David Hume

• Kant

Platońska koncepcja
duszy i kosmosu

• Preegzystencja duszy.

• Orfizm i Pitagoreizm.

• Świat idealny i jego kopia.

• Wcielenie duszy oraz reinkarnacja.

• Człowiek to dusza, która posiada ciało, z tym, że może posiadać różne ciała („Timajos”, s. 27):

Metempsychoza

• Od ptaków i zwierząt lądowych, poprzez gady, płazy i owady („z czterema nogami lub większą ich ilością”, „bez nóg”) aż do:

• „tłumu rybiego i szczepu ostryg” („rasa wodna pochodzi od najgłupszych ignorantów spośród wszystkich”).

Metempsychoza

• W ten sposób, zarówno w dawnych czasach jak i teraz, wszystkie jestestwa żywe przemieniają się jedne w drugie przechodząc z jednego gatunku do drugiego

• w miarę, jak tracą lub nabywają inteligencji względnie głupoty.

Winna materia

• Każdy kto podlega metempsychozie:

• Nie przestanie cierpieć w swych wcieleniach, dopóki nie powróci do pierwszego i lepszego usposobienia […] i nie odrzuci rozumem wszelkiej masy, która się kolejno czepiała jego jestestwa – masy złożonej z ognia, wody, powietrza i ziemi, masy hałaśliwej i nierozumnej, którą można opanować tylko rozumem – i nie powróci do pierwszego i najlepszego stanu.

Porfiriusz (233-309)
Niewłaściwość zabijania istot żywych na pożywienie

• Ważny filozof ze szkoły neoplatońskiej, uczeń Plotyna, nauczyciel Jamblicha.

• Autor jednej z bardziej wyrafinowanych i obszernych apologii wegetarianizmu w kulturze Zachodu.

• De Non Necandis ad Epulandum Animantibus

Koncepcja duszy i kosmosu

• Platon mówiąc o naturze duszy, podkreśla jej ożywiającą funkcję: dusza ujęta jest przez niego jako wnosząca życie, ożywiająca. Pisał tak:

• "w cokolwiek dusza wstąpi zawsze z sobą życie wnosi".

• Następuje powiązanie ze sobą ruchu i życia.

Koncepcja duszy i kosmosu

• Fedon:

• Wiecznie się poruszająca, sama z siebie poruszająca, źródło i początek ruchu.

• Każde ciało bez duszy jest martwe.

• Mówi się o ciele tak:

• ciało ma długość, szerokość, głębokość, a dusza nie ma tych właściwości, jest myślą.

Dusza i ciało

• Pojawia się rozciągłość ciała i nierozciągłość duszy:

• przywołuje to

• Kartezjusza

• ku któremu wszystko to zmierza i w którego koncepcji kulminuje.

Dusza i ciało

• Ciało jest:

• widzialne, wielopostaciowe, ludzkie, śmiertelne, rozpadalne.

• Dusza to:

• rzeczywistość sama w sobie istniejąca, sama, bez postaci, wieczna, boska, nierozkładalna, rozumna.

• Reistyczny, substancjalny, (res) a więc rzeczowy status/charakter duszy.

Dusza i ciało

• Kwestia podstawowa to problem relacji duszy do ciała.

• Hierarchia.

• W stosunku do ciała posiada ona dominującą pozycję (oraz aksjologiczną wyższość):

• Istniała przed ciałem w świecie idealnym.

• Pobyt w ciele jest dla niej karą.

• Śmierć jest uwolnieniem duszy z ciała, wyzwoleniem z niewoli ciała.

Dusza i ciało

• Dusza jest aktywna, a ciało bierne.

• Dusza kieruje, a ciało jest kierowane.

• Dusza rządzi, ciało jest rządzone.

• Dusza jest ważna – ciało nieważne:

• „psychologia przeciw fizyce”

• Augustyn: „tylko Bóg i dusza”.

• Człowiek jest duszą, która ma ciało.

• Dygresja: Mit o Androgyne.

Oryginał lepszy od kopii

• Ciało przeszkodą w dochodzeniu do prawdy.

• „Pomny błędu poznania przez oczy i pomny błędu poznania przez uszy. Dusza ogląda coś za pomocą ciała a ono ją w błąd wprowadza”.

• Przed wejściem w ciało dusza była w świecie idei i miała okazję go poznać a potem co najwyżej sobie przypomina wiedzę tam zdobytą:

• Anamneza.

Augustyn

• Augustyn - dusza jako substancja rozumna.

• Pojawia się kategoria substancji, usunięta przez empirystów brytyjskich w XVII w.

• Dusza to substancja rozumna stworzona do rządzenia ciałem.

• Daje ciału życie:

• Augustyn w dalszym ciągu przypisuje duszy podstawową funkcję życiową.

Augustyn

• U Augustyna - nacisk na życie - myślenie było szczególną funkcją życiową (wyższego rzędu).

• „Jestem więc myślę" – Ciało istnieje i z niego wynika myślenie.

• Dla Kartezjusza istnienie ciała to była – myśl.

• Kartezjusz domyśla istnienie ciała i świata. Jesteśmy pewni dlatego że myślimy, jesteśmy rzeczami myślącymi (Cogito ergo sum).

• A u Agustyna jest jeszcze to, że żyjemy a myślenie jest czynnością życiową szczególnego rodzaju.

• Myśl pojmuje siebie samą jako czynność życiową wyższego rzędu:

• myśleć to znaczy żyć w pewien określony sposób.

• U Augustyna pojawia się centralne pytanie:

• jak umysłowa substancja jest zjednoczona z ciałem, tak aby je ożywiać?