Koncepcja duszy o La Mettriego

(pod tym tekstem jest to samo, tylko krócej i prostszymi słowami  Zamieszczam jednak też ten ciut bardziej fachowy fragment z oryginalnymi cytatami)

Julien Offray de La Mettrie (1709 – 1751)*

Powszechnie uważany za twórcę i największego zwolennika idei mechanicyzmu, u podstaw której leży materializm, przez jeszcze innych za panpsychistę. Julien O. De LaMettrie, francuski lekarz i myśliciel, należący do grupy filozofów, o których nie mówi się zbyt wiele, choć pozostawił po sobie bardzo interesującą koncepcję.

Doktryna, którą rozwijał La Mettrie, znana jest głównie z jego dzieła — L’Homme-ma-chine (Człowiek-maszyna). Samo zestawienie terminów „człowiek” i „maszyna” w jedną całość, musiało wzbudzać w swoim czasie spore kontrowersje. Powód? Dusza, o którą tak walczył Kartezjusz, została zredukowana do ciała (fizjologii organizmu).

„Skoro (…) wszystkie zdolności duszy zależą tak bardzo od swoistej budowy mózgu i całego ciała, że najwidoczniej są tej budowy wynikiem, mamy do czynienia z maszyną wielce oświeconą. (…)Dusza jest więc tylko pustą nazwą niezwiązaną z żadnym określonym pojęciem, nazwą, której człowiek rozumny powinien używać jedynie dla oznaczenia tej części nas samych, która myśli.”

A argumenty? Przede wszystkim czerpał je z badań z zakresu fizjologii, które i Kartezjuszowi przecież nie były zupełnie obce. Do podstawowych należały wymienione poniżej.

1.Związek przyczynowy między umysłem i ciałem.

„Jeżeli bowiem to, co myśli w moim mózgu, nie jest częścią tego narządu, a zatem i całego ciała, czemuż krew moja rozpala się, podczas gdy leżę spokojnie w łóżku i układam plan jakiegoś dzieła lub oddaję się abstrakcyjnym rozumowaniom? Czemuż gorączka trawiąca mój umysł przechodzi do żył?”

2. Związek przyczynowy między ciałem i umysłem.

„Jeśli bowiem napięcie nerwów nie tylko sprawia ból, ale również wywołuje gorączkę, która może zamroczyć umysł i pozbawić go woli, (…) jeśli łaskotanie zmusza mnie, abym gorąco pożądał tego, co było mi przed chwilą całkiem obojętne (…) — to po cóż przyjmować istnienie dwóch przyczyn, skoro najwidoczniej istnieje tylko jedna?”

3.Ruchy mimowolne mięśni z odciętych kończyn.

„Z doświadczenia wiemy tylko tyle, że póki pozostaje nieznaczny choćby ruch w jednym włóknie czy też w kilku, wystarcza je podrażnić, aby ów ruch prawie zatrzymany obudzić i ożywić na nowo. Można się było o tym przekonać z licznych doświadczeń (…)”

Pierwsze dwa argumenty dotyczą duszy pojętej psychologicznie — istoty myślącej —w której myśli wpływają na organizm, organizm zaś na myśli. Argument trzeci związany jest z biologiczną koncepcją duszy jako substancji posiadającej moc wprowadzania w ruch materię, a przejętą w schedzie po starożytnych Grekach. Dowodząc przeto istnienia tych obu form duszy w ciele, a szerzej w materii, La Mettrie podejmuje kolejny krok. Znosi różnicę między duszą zwierzęcą i duszą człowieczą.

* całość pochodzi z książki Marka Kasperskiego pt: „Sztuczna inteligencja”

Krócej i prościej 

Rozumowanie La Mettriego było proste i można je wyrazić w krótkim stwierdzeniu: ,,wszystkie rzeczy są materialne”. La Mettrie starał się obalić twierdzenie i powszechne mniemanie, że dusza ludzka jest ,,niematerialna”. Głównym argumentem za materialnością duszy była jej zależność od ciała. Gdy ciało nie otrzymuje pokarmu, dusza słabnie, a gdy zostaje nakarmiona, wypełnia ją życie, choroba zaś ciała wprowadza zaburzenia do duszy. Zależność więc duszy do ciała była dla La Mettriego często widoczna. Do tych spostrzeżeń nad zależnością zjawisk psychicznych od cielesnych La Mettrie dodawał przesłankę, że aby móc być zależną od ciała dusza sama musi być ciałem. Sądził również, iż zjawiska świadomości dadzą się wytłumaczyć za pomocą praw mechaniki, twierdził wręcz, że człowiek jest niczym innym jak skomplikowaną maszyną.¹ Zwykła, nieorganiczna materia jest bezwładna, skoro więc istoty organiczne poruszają się same z siebie, to muszą zawierać jakiś inny szczególny rodzaj materii. Ten czynny rodzaj materii w istotach organicznych to nic innego niż to, co powszechnie nazywane jest duszą.

Biologiczne pojmowanie duszy ułatwiało La Mettrie’emu formułowanie teorii materialistycznej. Poszedł on dalej w swych rozważaniach niż Kartezjusz, myślenie jest nie tylko własnością materii, ale samo jest procesem materialnym. La Mettrie ośrodkiem swej głównej myśli uczynił przekonanie, że człowiek jest tak samo maszyną jak zwierzęta, tylko lepiej skonstruowaną i wyróżniającą się przypadkową własnością – mową.

Innym ważnym poglądem La Mettriego była jego koncepcja materii, utożsamianej często z substancją, wyposażoną w trzy nieodłączne istotne właściwości - ”ruch, czucie i rozciągłość. Zjawiska pobudliwości mięśni traktuje La Mettrie jako koronny dowód przeciwko istnieniu duszy (ruch mięśni odciętych od żywego organizmu). La Mettrie traktując organizm jako maszynę mówi, że sama wprawia się w ruch, czerpiąc z przyrody energię w postaci pokarmu. ,,Ciało ludzkie jest maszyną, która nakręca sama własne sprężyny, jest to żywy obraz perpetum mobile. Pokarm podtrzymuje to, co ciało spala. Bez pokarmu dusza marnieje”.² Z poglądu o ograniczeniu przez organizm swobody działania wyprowadza La Mettrie praktyczny nakaz dbałości o zdrowie.

1^ W. Krajewski, Główne zagadnienia i kierunki filozofii, Cz. II, Ontologia, Warszawa 1963,s. 135,

2^ J.O. De La Mettrie, Człowiek maszyna,s. 22