Sytuacja międzynarodowa w latach 1878-1890

Zabiegając o życzliwość Niemiec, Austro-Węgry zgodziły się na rezygnację z art. V traktatu pokojowego z 1866 r. mówiącego o przeprowadzeniu plebiscytu w Szlezwiku. Plebiscyt nie doszedł do skutku co Austro-Węgry sankcjonowały w tajnej konwencji podpisanej z Niemcami 13 kwietnia 1878 r. Wydawało się więc ,że Austro-Węgry mogły spodziewać sie na kongresie poparcia Anglii i Niemiec. Przegrana Turcja liczyła tylko na Anglię, za co zapłaciła jeszcze przed rozpoczęciem obrad. 4 czerwca 1878 r. podpisano w Stambule konwencje w przedmiocie przymierza obronnego między Wielką Brytanią i Turcją oraz okupacji Cypru. Konwencja dotyczyła tylko " zabezpieczenia na przyszłość terytoriów azjatyckich" sułtana. Międzynarodowy kongres obradował w Berlinie od 13 czerwca 1878 r. pod przewodnictwem Bismarka. Wzieły w nim udział Rosja, Niemcy, Austro-Węgry, Francja, Wielka Brytania, Włochy i Turcja. 13 lipca 1878 r. podpisano traktat końcowy kongresu. Potwierdzał on niektóre ustalenia z San Stefano, ale w większości je zmieniał. Zniweczono plany rosyjskie w sprawie Bułgarii. Na mocy traktatu berlińskiego miało być utworzone niewielkie księstwo bułgarskie " autonomiczne i hołdownicze zwierzchnictwo ". Książę Bułgarii swobodnie wybierany przez ludność musiał uzyskać aprobatę Wysokiej Porty i zgodę mocarstw. Ważną decyzją kongresu uznanie niepodległości Serbii i Czarnogóry, aczkolwiek nie zatwierdzono ich nabytków terytorialnych zapisanych w traktacie z San Stefano. Niepodległość Rumunii została zaaprobowana przez mocarstwa, ale część Besarabii, którą władała Rumunia na mocy traktatu paryskiego z 1856 r. została zwrócona Rosji. Równocześnie terytorium Rumunii powiększono o dotychczasową turecką Dobrudżę. Potwierdzono wolność żeglugi na Dunaju, co uznano za sprawę interesu europejskiego i utworzono Europejską Komisję Dunaju. Wielki sukces odniosły Austro-Węgry, które otrzymały prawo do " okupowania i administrowania " prowincjami Bośni i Hercegowiny. Decyzja ta świadczyła o tym, że wielkie mocarstwa nie wzieły pod uwagę faktu iż ludność tych ziem jako pierwsza zerwała się w 1875 r. do walki niepodległościowej i arbitralnie postanowiły o ich losie. W ówczesnych stosunkach międzynarodowych nie było to niczym nadzwyczajnym, a nawet przeciwnie. Można to uznać za swego rodzaju prawidłowość. Decyzje kongresowe dały Autro-Węgrom przewagę w zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego, ale wciągały także monarchię naddunajską w wielkie konflikty regionu, które miały zburzyć ład europejski i światowy. Więcej korzyści niż strat wyniosła z kryzysu bałkańskiego Wielka Brytania. Zajęła Cypr mający ogromne strategiczne znaczenie na Morzu Śródziemnym, nie dopuściła do rozbicia Turcji. Za główną przegraną, poza Turcją uważa się Rosję. Jednak poza bolesna porażką w sprawie Bułgarii, Rosja otrzymała przecież pewne nabytki terytorialne - a co najważniejsze doprowadziła do osłabienia Turcji, umacniając swą sławę obrońcy ludów słowiańskich. Najbliższe lata po kongresie berlińskim przyniosły dalsze istotne zmiany w stosunkach międzynarodowych na Bałkanach. Jedną z nich było podprządkowanie Serbii monarchii austro-węgierskiej. W Serbii rządził wówczas Milan IV Obrenowicz. Zbliżenie z Autro-Węgrami jeszcze bardziej izolowało księcia od narodu, który potepiał zabór Bośni i Hercegowiny. 28.06.1881 r. Milan zawarł z Austro-Węgrami tajny traktat, o którym początkowo wiedział tylko premier jego rządu. Monarchia naddunajska zgodziła się popierać dynastię Obrenowiczów, a Serbia zobowiązała się nie tolerować u siebie jakiej kolwiek działalności wymierzonej w Austro-Węgry lub nowy status Bośni i Hercegowiny. Milan przyrzekł ponadto, iż Serbia nie będzie zawierać żadnych traktatów międzynarodowych bez uprzedniej zgody Austro-Wegier, co wkrótce złagodzono w ten sposób, że Serbia uzyskała prawo swobodnego podpisywania traktatów pod warunkiem ich zgodności z duchem współdziałania serbsko-austriackiego. Mając takie poparcie, Obrenowicz ogłosił sie w 1882 r. królem przybierając imię Milan I. Natomiast w Bułgarii po wojnie z Turcja utrzymały się nastroje sympatii i wdzięczności dla Rosji. W wielu miastach i na przełęczy Szipka wziesiono wtedy pomniki na cześć rosyjskich wyzwolicieli. 29 kwietnia 1879 r. parlament wybrał Aleksandra Battenberga na księcia Bułgarii. Książe sprzeciwiał się między innymi temu aby oficerowie armii bułgarskiej, powyżej stopnia kapitana musieli być Rosjanami. 18 września 1885 r. w Płodiw wybuchło powstanie antytureckie, a jego przywódcy ogłosili połączenie obu Bułgarii, tzn. przyłączenie Rumelii Wschodniej. Aleksander musiał walczyć nie z Turcją, której należało się spodziewać, a z Serbią ,która najechała wtedy Bułgarię. Wycofano oficerów rosyjskich z armii bułgarskiej, Serbowie w bitwie pod Śliwnicą 7 listopada 1885 r. zostali pokonani. Zwycięski pochód Bułgarów na ziemie Serbii zatrzymało groźne ostrzeżenie wystosowane przez Austro-Węgry. Turcja zaakceptowała włączenie Rumelii Wschodniej do Bułgarii ( 1 luty 1886 r.) 3 marca 1886 r. zawarto pokój serbsko-bułgarski w Bukareszcie.

Z biegiem czasu doszło do napięcia w stosunkach między Rosją a Niemcami, co wyraziło się m.in. w ograniczeniu współpracy gospodarczej. W Rosji po raz pierwszy pojawiły się propozycje ewentualnego układu z Francją. Niemcy tymczasem z całą świadomością skierowały swoją uwagę na Austro-Węgry. W konsekwencji w październiku 1879 r. w Wiedniu został podpisany traktat niemiecko-austriacki wymierzony w Rosję. Niebawem doszło do zacieśnienia współpracy między oba państwami także na polu gospodarczym. Niemcy przez ziemie Austro-Węgier podjęły ekspansję ekonomiczną na Bałkany i do Turcji. Choć podpisany tajny układ między trzema cesarzami w 1881 r. dzielił Bałkany na strefy wpływów rosyjskich i austriackich, to jednak trwałego porozumienia nie przyniósł.

Układ niemiecko-austriacki z 1879 r. tworzył trwały związek tych państw - Dwuprzymierze. W maju 1882 r. został podpisany trójstronny układ niemiecko-austriacko-włoski zapoczątkowujący jeden z wielkich bloków militarno-politycznych - Trójprzymierze. Przetrwał on do 1914 r.

W roku 1883 został podpisany traktat austriacko-rumuński, do którego przystąpiły Niemcy. Był on wymierzony w Rosję. Stanowiło to jawne wypowiedzenie traktatu trzech cesarzy z 1882 roku. Choć udało się Bismarckowi zawrzeć traktat reasekuracyjny z Rosją (czerwiec 1887), to jednak w praktyce nie odegrał on większej roli. Apogeum sukcesów polityki międzynarodowej Bismarcka zamyka rok 1887. Tzw. traktat reasekuracyjny z Rosją, porozumienie śródziemnomorskie z Austro-Węgrami, Włochami i Londynem (grudzień 1887), wymiana not z Hiszpanią noszą nazwę bismarckowskiego systemu sojuszy. Ich celem było odizolowanie Francji oraz zagwarantowanie Niemcom aktywnego udziału w polityce europejskiej. W wielkiej myśli kanclerza kryło się jednak wiele punktów zapalnych. Niebawem kolejne problemy bałkańskie doprowadziły do zaostrzenia stosunków między Wiedniem a Petersburgiem i napięć w kontaktach na linii Berlin - Petersburg.

Od roku 1888 Francja systematycznie udzielała pomocy finansowej Rosji. Następowało stałe i systematyczne zbliżenie między państwami. Na skutek odnowienia Trójprzymierza (1891) i porozumienia brytyjsko-niemieckiego doszło do wymiany not dyplomatycznych między Republiką Francuską a Rosją. W sierpniu 1892 r. została podpisana rosyjsko-francuska konwencja wojskowa. Umowa przewidywała wzajemne udzielenie sobie pomocy w wypadku ataku na któreś z państw ze strony Niemiec, Włoch lub Austro-Węgier. Porozumienie to dało początek powstaniu drugiego bloku polityczno-wojskowego w Europie. W ten sposób Francja wyszła z międzynarodowej izolacji. Kolejnym sukcesem polityki francuskiej było podpisanie w grudniu 1900 r. tajnej umowy z Włochami (rozgraniczenie stref wpływów w Afryce) i układu politycznego z lipca 1902 r. (Włochy zobowiązały się nigdy nie występować w wojnie przeciwko Francji).